«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
132
DATCHIKLARDAN OLINGAN MA
’LUMOTLARNI
MA
’LUMOTLAR BAZASIDAN MOBIL ILOVA YORAMIDA
O‘QISH, UZATISH VA QAYTA ISHLASH
Aliev R.M.,
Toshkent davlat transport universiteti, Toshkent, O‘zbekiston
“Transportda axborot tizimlari va texnologiyalar” kafedrasi
Xakimov Sh.,
Toshkent davlat transport universiteti, Toshkent, O‘zbekiston
“Transportda axborot tizimlari va texnologiyalar” kafedrasi
Gulamov J.N.,
Toshkent davlat transport universiteti, Toshkent,
O‘zbekiston “
Transportda axborot tizimlari va texnologiyalar
” kafedrasi
https://doi.org/10.47689/978-9943-7818-0-1-v2-pp132-137
Annotatsiya: Ushbu maqolada mobil ilova yordamida ma
’lumotlar bazasidan
ma
’lumotlarni o‘qish, qayta ishlash va uzatish jarayonlari C# dasturlash tilini
o‘rganish ma’lumotlari misolida ko‘rib chiqilgan. Buning uchun java dasturlash tilida
mobil ilova yaratilgan, MySQL ma
’lumotlar bazasida ma’lumotlar to‘ldirilgan va ilova
yordamida ushbu ma
’lumotlar bazasi boshqarilgan.
Kalit s
o‘zlar: Ma’lumotlar bazasi, Web texnologiya, Mobil ilova, Android,
IOS, datchiklar, Controller.
C# ning kelib chiqishi 2000-yillarga borib taqaladi [1, 2].
O‘sha yillarda
Microsoft ushbu dasturlash tilini
o‘zlari uchun yaratshdi. Dastlab C#, JavaScript
bilan raqobatlashayotgan Java tillariga javob sifatida, ya
’ni Microsoftning talabiga
Java javob bera olamgani tufayli Microsoft Visual Studio 2002 bilan birglikda ishlab
chiqilgan til edi. C# va Java ham dastlabki davrlardan tan olinishi uchun
raqobatlashayotgan edi [3-5]. Darhaqiqat, bu ikkisi bir biridan ancha
k
o‘chirmachiliklar qildi, toki C# boshqa yo‘nalishga o‘tmaguniga qadar [6]. Shundan
s
o‘ng C# kompyuter uchun dasturlar ishlab chiqarish bo‘yicha xalqaro standart
sifatida tasdiqlandi va umumiy til infrastrukturasi bilan ishlatiladi [7].
Biz dasturni yaratishda fanlar uchun umumiy b
o‘la olishini, har qanday fan
yoki kitobni strukturasini dinamik yarata olish imkoniyatini saqlab qolishga harakat
qildik [8]. Ushbu web-platformadan har qanday
o‘quv qo‘llanmalar, elektron kitoblar
yaratishda foydalanish mumkin [9]. Dastur yuqorida aytib
o‘tilganidek, keyinchalik
ham uni rivojlantirish, dizaynlarini ixtiyoriy vaqtda
o‘zgartirish imkoniyatlarini bizga
taqdim eta oluvchi October CMS (Kontentlarni boshqarish tizimi) yordamida
yordamida yaratildi [10].
Dasturni yaratishda avvalambor, ma
’lumotlar bazasini shakllantirish talab
etiladi [11]. MySQL ma
’lumotlar bazasini boshqarish tizimida “readc#” nomli
ma
’lumotlar ombori yaratildi [12]. Shundan so‘ng October CMS dasturi o‘rnatildi va
ushbu ma
’lumotlar ombori bilan bog‘landi [13]. Natijada ma’lumotlar omborida
quyidagi jadvallar hosil b
o‘ldi.(1-rasm)
«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
133
1-rasm.
“ReadC#” ma’lumotlar ombori tuzilishi
Fan mavzulari va boshqa ma
’lumotlar ma’lumotlar omborida quyidagi
k
o‘rinishda saqlab boriladi (2-rasm). Ushbu jadval o‘zida fan mavzusi, rejasi, kalit
s
o‘zlar va mavzu haqidagi batafsil ma’lumotlarni o‘zida saqlaydi [14].
2-rasm. Fan mavzulari ma
’lumotlarining shakllanishi
«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
134
October CMS dasturining imkoniyatlaridan yana biri bu
o‘zining admin
paneliga ega ekanligidir [15]. Siz web-platformani yaratishda alohida admin panel
yaratishingiz shart emas. Foydalanuvchilarga login va parollar berishni va ularni
tizimga kirish va chiqishini nazorat qiluvchi maxsus funksiyaga ega. Bu esa sizni
ishingizni ancha tezlashtiradi. October CMS MVC (Model View Controller) tizimida
ishlaydi. Ya
’ni siz ma’lumotlar omboridagi ma’lumotlarni model sifatida o‘zlashtirib,
ularni kontroller yordamida tashqi dizaynga uzatishingiz mumkin. Ma
’lumotlar
omboridagi ikkita jadval ma
’lumotlarnini ikkita modelga: Category va Resourse
modellariga
o‘zlashtirib, mos ravishda Categories hamda Resourses kontrollerlariga
uzatamiz. Bu kontrollerni yangi jadval ma
’lumotlarini qo‘shish, o‘zgartirish va
o‘chirish imkonini beradi. October CMS admin panelida modelni saralash, qidirish,
k
o‘rinish, ko‘rinmaslik, bir sahifada chiquvchi o‘zgaruvchilar sonini belgilash
imkonini beruvchi maxsus funksiyalarga ega.
“Sortable” tugmasi orqali yangi oynaga o‘tib, yaratilgan fan mavzulari
strukturasi (ketma-ketligi) k
o‘rsatib chiqiladi. Bu vazifani oddiygina: mavzuni ustiga
sichqonchani olib kelib chap tomonini bosgan holda q
o‘yib yubormasdan tegishli
b
o‘lim ostiga joylashtirish orqali bajarish mumkin.
Yuqorida k
o‘rsatib o‘tilgan imkoniyatlardan faqatgina maxsus login va parolga
ega foydalanuvchilar foydalanishi mumkin. Ma
’lumotlar ishonchligigini saqlash
maqsadida faqatgina administratorga ushbu imkoniyatlar berilishi maqsadga
muvofiq. Boshqa foydalanuvchilar uchun esa maxsus, chiroyli dizaynga ega alohida
veb-sahifa yaratildi. Bu web sahifadan ixtiyoriy foydalanuvchilar foydalanishi
mumkin. Veb sahifa umumiy k
o‘rinishi quyidagi rasmda ko‘rsatilgan (3-rasm).
3-rasm. Veb-sahifa k
o‘rinishi
Foydalanuvchi ixtiyoriy mavzuni tanlash orqali shu mavzuga tegishli
ma
’lumotlarni ko‘ra olish imkoniyatiga ega.
Yuqoridagi rasmdan k
o‘rinib turibdiki, bu sahifada yillik o‘quv adabiyotlari
rejasi va uning hozirgi kunda qay darajada bajarilganligi haqidagi ma
’lumotlarni
olishimiz mumkin.
O‘quv adabiyoti rejasi bajarilgan yoki bajarilmaganligi jadvalda
«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
135
s
o‘zlar orqali (“Reja” yoki ”Topshirildi”), ularni vaqt bo‘yicha holati esa ranglar
yordamida: (yashil
– topshirish uchun hali vaqt bor; sariq – joriy oyda topshirilishi
kerak; qizil
– topshirish uchun kech qolindi; qip-qizil – topshirish muddatidan bir yil
o‘tib ketti, ko‘k – reja bajarildi; ) ko‘rsatib o‘tilgan. Bundan tashqari ushbu sahifada
qidiruv oynasi ham mavjud b
o‘lib, uning yordamida ro‘yhatdegi adabiyotlarni
saralash mumkin. Sahifamizdagi
“prev” va ”next” tugmalari yordamida esa avvalgi
va keyingi b
o‘limlar sahifalariga o‘tish mumkin.
Yuqoridagi web ilovani java dasturlash tili yordamida mobil ilovaga aylantiramiz.
Bu yerda biz
“readC#.loc” veb-sayti uchun ariza yaratdik. Ushbu ilovani yaratish orqali
biz oddiy amallarni bajarish orqali veb-saytni Android ilovasiga qanday aylantirish
mumkinligini bilib olamiz. Siz ushbu kontseptsiyani shaxsiy veb-saytingiz uchun ham
ishlatishingiz va yangi narsalarni
o‘rganishingiz mumkin.
Ushbu ilovada biz veb-saytning turli portallaridan qanday foydalanishimiz va
ularni android ilovamizda fragmentlar sifatida k
o‘rsatishimiz mumkinligini bilib olamiz.
Ushbu ilovada Geeksforgeeks veb-saytining uchta portali
– Home, Practice va
Contribute ilovamizda fragmentlar sifatida ishlatiladi. Shunday qilib, veb-saytni ilovaga
aylantirish uchun jonli misolni k
o‘rishingiz mumkin. Ushbu kerakli ishni bajarish uchun
WebView kontseptsiyasi q
o‘llaniladi. Ushbu maqolada nima qilishimiz haqida
tasavvurga ega bo
‘lish uchun namunaviy video quyida keltirilgan. E’tibor bering, biz
ushbu loyihani
Java
tilidan foydalangan holda amalga oshirdik.
4 rasm. Mobil ilova ko
‘rinishi
Mobil ilovani qulaylik tarafi shundaki, hozirgi kunda deyarli barcha insonlar
o‘zlarining shaxsiy mobil qurilmasiga ega va mobil qurilma barchaning ajralmas
b
o‘lagiga aylanib qolmoqda. Biror kitobni yoki darslikni mobil ilova ko‘rinishida
berilishi esa, bu ma
’lumotlardan ko‘proq odamlar foydalanishini ta’minlaydi.
Foydalanuvchi o
‘zining mobil telefoni orqali c# dasturlash tili mavzularini o‘qishi,
o
‘zlashtirishi mumkin.
«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
136
5 rasm. Fan mavzulari ko
‘rinishi
O
‘ylaymizki, ushbu ilova c# dasturlash tilini o‘rganuvchilar uchun juda muhim
vosita bo
‘lib xizmat qiladi.
Xulosa
Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki, axborot texnologiyalarining har qanday
hayot faoliyat jarayonlarga kirib kelishi bu inson mehnatidagi unumdorlikni oshiribgina
qolmay balki uning salomatligi va so
g‘lom mehnat sharoitlarida ishlashiga o‘z hissasini
q
o‘shadi. Xodimlarning ishlarini osonlashtirishga, o‘zaro aloqani ta’minlashga, vaqtni
tejashga va ish samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR R
O‘YHATI:
1.
О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 20-apreldagi N P
Q
–2909-sonli “Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari tо‘g‘risida”gi qarori.
2. Guliamova M.K., & Aliev R.M. (2021). Database Concept, Relevance and
Expert Systems. Scientific and Educational Areas Under Modern Challenges,
2021, PP. 125
–127. Cheboksari: SCC “Interaktiv plus”.
3. Tokhirov E., Aliev R. Improving the braking distance of the train before
level crossing // InterConf.
– 2020.
4. Gulamov J., Shukurov F., Shokhidayeva Sh. Automated information
system for inventory accounting of a car depot warehouse // JournalNX
– 2021.
5. Nurmukhamedov T., Shukurov F., Khakimov Sh. Information technologies
for forecasting car depot inventory using correlation analysis // JournalNX
– 2021.
6. R. Aliev Analysis of controlling the state of track sections on lines with
speed and high-speed train traffic German International Journal of Modern Science
№14. – 2021. – PP. 57–58.
«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
137
7. Aliev R. Method for Optimizing Speed and High-Speed Routes with Semi-
Automatic Blocking //
XIV International Scientific Conference “INTERAGROMASH
2021
”. – Springer, Cham, 2022. – PP. 339–345.
8. Matvaliyev D., Aliev R. Development of a Program and Algorithm for
Determining the Resource of Relays of Automatic and Telemechanics in Railway
Transport // Universum:
технические науки: электрон. научн. журн. 2022. 11(104).
9.
Матвалиев Д., Алиев Р.М. Development оf аn Algorithm аnd Program оn
Mysql to Create a Database to Control the Turnover of Railway Automation Relays
// Universum:
технические науки: электрон. научн. журн. 2022. 11(104).
10.
Алиев Р.М., Алиев М.М., Хакимов Ш.Х., Тохиров Э.Т. Методы
расчёта
коэффициентов
рельсового
четырехполюсника
бесстыковых
рельсовых цепей. Фундаментальная и Прикладная Наука: Состояние и
Тенденции Развития: Монография / [Алиев М.М. и др.]. – Петрозаводск: МЦНП
«Новая наука», 2022. – C. 537.
11. Tashmetov K.Sh., Aliev R.M., Aliev M.M. Expert system for diagnosing
faults railroad switch of automation and telemechanic systems //AIP Conference
Proceedings.
– AIP Publishing LLC, 2022. – Т. 2432. – №. 1. – С. 030083.
12. Aliev R., Aliev M. Methods calculation for station tonal rail circuits with
current receiver // Transportation Research Procedia.
– 2022. – Т. 63. – С. 401–411.
13. Tokhirov E.T., Aliev R.M., Aliev M.M. Modern Means and Methods for
Monitoring the Condition of Track Sections //
Наука, Общество, Технологии:
проблемы и перспективы взаимодействия в современном мире. – 2022. –
С. 186–203.
14. Aliev R.M., Aliev M.M., Tokhirov E.T. Methods of Monitoring the Condition
of Track Sections
Наука, Общество, Технологии: проблемы и перспективы
взаимодействия в современном мире: монография / [Абакирова Э.М. и др.]. –
Петрозаводск: МЦНП «Новая наука», 2022. – C. 438.
15. Aliev R., Aliev M., Tokhirov E. Analysis, development of a model and
an algorithm in the concept of the growth of tone jointless rail circuits //
Transportation Research Procedia.
– 2022. – Т. 63. – С. 178–186.
