136
ЖАМОАТ ХАВФСИЗЛИГИГА ҚАРШИ БОЖХОНА ҚОНУНЧИЛИГИ
БУЗИЛИШИ ЖИНОЯТЛАРИ ТУШУНЧАСИ ВА УЛАРНИ ЖИНОИЙ
-
ҲУҚУҚИЙ ТАРТИБГА СОЛИШНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
МАСАЛАЛАРИ
Алишер АЧИЛОВ
Ю.ф.ф.д
. (PhD),
Ўзбекистон Республикаси Жамоат хавфсизлиги университети
ОПРЕДЕЛЕНИЕ ТАМОЖЕННЫХ ПРАВОНАРУШЕНИЙ ПРОТИВ
ОБЩЕСТВЕННОЙ БЕЗОПАСНОСТИ И ВОПРОСЫ
СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ИХ УГОЛОВНО-ПРОЦЕССУАЛЬНОГО
ОБЕСПЕЧЕНИЯ
Алишер АЧИЛОВ
д.ф.ю.н
. (PhD),
доцент
Университет общественной безопасности Республики Узбекистан
DEFINITION OF CUSTOMS OFFENSES AGAINST PUBLIC SAFETY AND
ISSUES OF IMPROVEMENT OF THEIR CRIMINAL PROCEDURE
SECURITY
Alisher ACHILOV
Doctor of Philosophy, Associate Professor, University of Public Safety of the
Republic of Uzbekistan
Аннотaция
:
Мақолада жиноят қонунчилигида жамоат хавфсизлигига
қарши жиноятлар тушунчаси ва турлари
,
жумладан жамоат хавфсизлигига
қарши божхона қонунчилиги бузилиши жиноятлари тушунчаси ва уларни
жиноий-ҳуқуқий тартибга солиш масаллари
,
ушбу турдаги жиноятларда жиноят
таркиби ва квалификaцияловчи белгилар тўғрисида мулоҳаза қилинган
.
Аннотaция
:
В статье рассматриваются понятие и виды преступлений
против общественной безопасности в уголовном праве
,
в том числе понятие
преступлений против общественной безопасности и нарушений таможенного
законодательства и примеры их уголовно-правовой регламентaции
,
состав
137
преступлений и квалифицирующие признаки в данном виде преступлений
.
преступление
.
Annotation:
The article discusses the concept and types of crimes against public
safety in criminal law, including the concept of crimes against public safety and
violations of customs legislation and examples of their criminal law regulation, the
composition of crimes and qualifying signs in this type of crime. crime.
Калит сўзлар
:
жамоат хавфсизлиги
,
божхона қонунчилиги
,
контрабанда
,
гиёҳвандлик воситалари
,
уларнинг аналоглари ёки психотроп моддалар
.
Ключевые слова
:
общественная безопасность
,
таможенное право
,
контрабанда
,
наркотические средства
,
их аналоги или психотропные вещества
.
Key words:
public safety, customs law, smuggling, narcotic drugs, their
analogues or psychotropic substances.
Бугунги глобал таҳдид манбалари кўпайиб бораётган даврда
,
дунёнинг
турли жойларида қарама-қаршилик ва кескинлик тобора кучайиб
,
терроризм
,
сепаратизм
,
экстремизм
,
наркотрафик ҳамда бошқа хавф-хатар ва таҳдидлар
барчамизни хавотир ва ташвишга солмасдан қўймайди
.
Мана шундай ўта
мураккаб вазият барчамиздан аввало огоҳ
,
ҳушёр ва сезгир бўлишни талаб
қилмоқда
.
Дарҳақиқат
,
хавфсизлик
масаласи
мамлакат
ривожланиши
ва
тараққиётининг муҳим шартларидан биридир
.
Хавфсизлик ҳақида доимий
ўйлаш
,
уни таъминлаш шу юртда яшаётган хар бир инсон ҳамда давлатнинг
асосий вазифаси ва диққат марказида бўлиши лозим бўлган долзарб
масалалардан ҳисобланади
.
Шу боисдан ҳам юртбошимиз Шавкат Мирамонович
Мирзиёев ўзларининг барча чиқишларида бу мавзуга алоҳида тўхталиб
ўтадилар
.
Хусусан
,
Олий
Мажлисга
Мурожаатномаларида
ҳам
Президентимиз томонидан
“Мамлакатимизнинг конституциявий тузуми
,
суверенитети
,
ҳудудий яхлитлигини турли таҳдидлардан ҳимоя қилиш
,
тинчлик
ва барқарорликни янада мустаҳкамлаш
–
барча ютуқларимизнинг бош гарови
[1]
138
эканлигини
,
шунингдек дунёда кечаётган мураккаб жараёнлар яқин-узоқ
минтақаларда кузатилаётган зиддият ва тўқнашувлар шароитида биз юртимизда
тинчлик ва хавфсизликни таъминлаш борасидаги ишларимизни янада
жадаллаштиришимиз лозимлигини
[2]
алоҳида таъкидлаб ўтганлар
.
Мамлакатимизда амалга оширилаётган кенг кўламли ислоҳотлар
доирасида аҳолининг тинч ва осойишта ҳаётини таъминлаш ҳамда
жамиятимизда қонунга итоаткорлик ва жамоат хавфсизлиги маданиятини
шакллантиришга алоҳида эътибор қаратилмоқда
.
Бу борада Ўзбекистон
Республикаси Президентининг
2021-
йил
26-
мартдаги
“
Жамоат хавфсизлигини
таъминлаш ва жиноятчиликка қарши курашиш соҳасида ички ишлар органлари
фаолиятини сифат жиҳатидан янги босқичга кўтариш чора-тадбирлари
тўғрисида”ги ПФ
-6196-
сонли
[3]
ҳамда
2021-
йил
29-
ноябрдаги
“
Ўзбекистон
Республикаси жамоат хавфсизлиги концепциясини тасдиқлаш ва уни амалга
ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПФ
-27-
сонли
[4]
Фармонлари қабул
қилиниб
,
мамлакатимизда жамоат хавфсизлигини таъминлаш тизимини янада
ривожлантириш ҳамда ушбу соҳадаги давлат сиёсатининг истиқболли
йўналишлари белгилаб олинганлигини кўрсатиб ўтишимиз мумкин
.
Ҳозирги кунда Ўзбекистон Республикасининг ҳуқуқни муҳофаза қилувчи
органлари олдида бошқа жиноятчиликлар билан бир қаторда божхона ҳақидаги
қонун ҳужжатларининг бузилиши
,
хусусан муомилада бўлиши тақиқланган ва
чекланган буюмларнинг божхона чегарасидан ноқонуний олиб ўтилиши билан
боғлиқ жиноятларга қарши кураш энг муҳим вазифалардан бири бўлиб турибди
.
Хусусан
, 2022
йил давомида божхона органлари томонидан контрабанда
ва божхона қонунчилиги бузилишига қарши курашиш йўналишида ўтказилган
тадбирлар натижасида жами
17026
та ҳуқуқбузарликлар аниқланиб
,
улар бўйича
844
млрд
.
сўмлик товарлар ушлаб қолинган
.
Ушбу ҳуқуқбузарликлар бўйича
749
кг
.
гиёҳвандлик воситалари
, 5322
дона психотроп моддалар
, 316
минг дона кучли
таъсир қилувчи дорилар
, 146
та қурол ва
32
мингдан ортиқ тақиқланган диний
139
мазмундаги материалларни ноқонуний айланишининг
(
олиб ўтилишининг
)
олди
олинган
[5].
Жамоат хавфсизлигига қарши божхона қонунчилиги бузилиши
жиноятларига тўғри тавсиф бериш учун дастлаб жамоат хавфсизлиги ва божхона
қонунчилиги бузилиши тушунчаларига ёритишга ҳаракат қиламиз
.
Жамоат хавфсизлиги
–
бу жамият ҳаётининг хавфсиз шароитларидир
,
яъни
фуқароларнинг дахлсизлиги
,
ҳаёти ва соғлиғини
,
жисмоний ва юридик
шахсларнинг мулкий манфаатлари
,
ҳар қандай давлат ёки жамоат
тузилмаларининг нормал фаолияти ва ҳ.к.ларни таъминловчи ижтимоий
муносабатлардир
[6].
Жамоат хавфсизлигига қарши жиноятлар деганда
,
Жиноят
кодексининг
17-
бобида жавобгарлик назарда тутилган
,
ижтимоий ҳаёт кечириш
учун хавфсиз шарт-шароитларни
,
жамоат хавфсизлигини
,
аҳолининг соғлиғини
,
шунингдек жамият ва давлатнинг ижтимоий манфаатларининг нормал ҳолатини
,
шароитини таъминловчи ижтимоий муносабатларга тажовуз қиладиган
ижтимоий хавфли қилмишлар тушунилади
.
Божхона қонунчилиги бузилиши бу
–
Ўзбекистон Республикасининг
божхона ишини тартибга солувчи қонун ҳужжатлари ва Ўзбекистон
Республикаси тасдиқлаган халқаро шартномалар билан белгиланган Ўзбекистон
Республикаси божхона чегараси орқали олиб ўтиладиган товарлар ва транспорт
воситаларининг божхона назорати ва божхона расмийлаштируви
(
шу жумладан
божхона режимлари
)
тартибига
,
божхона тўловларини тўлашга
,
бож
имтиёзларини бериш ва улардан фойдаланишга тажовуз қилувчи шахсларнинг
ҳуқуққа зид хатти-ҳаракати ёхуд ҳаракатсизлигидир
[7].
Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексида божхона қонунчилиги
бузилиши билан боғлиқ жиноятлар алоҳида гуруҳга ажратилмаган бўлиб
,
таҳлилларга кўра
,
ушбу қилмишларнинг мазмуни Ўзбекистон Республикаси
ЖКнинг
182 (
Божхона тўғрисидаги қонунчиликни бузиш
), 184 (
Солиқлар ёки
йиғимларни тўлашдан бўйин товлаш
), 246 (
Контрабанда
),
шунингдек
, 130
(Порнографик маҳсулотни тайёрлаш
,
олиб кириш
,
тарқатиш
,
реклама қилиш
,
140
намойиш этиш
), 130
1
(
Тазйиқни
,
зўравонликни ёки шафқатсизликни тарғиб
қилувчи маҳсулотни тайёрлаш
,
олиб кириш
,
тарқатиш
,
реклама қилиш
,
намойиш
этиш
), 244
3
(
Диний мазмундаги материалларни қонунга хилоф равишда
тайёрлаш
,
сақлаш
,
олиб кириш ёки тарқатиш
), 244
4
(
Учувчисиз учадиган
аппаратларни қонунга хилоф равишда олиб кириш
,
ўтказиш
,
олиш
,
сақлаш ёки
улардан фойдаланиш
)
ва
250
1
(
Пиротехника буюмларининг қонунга хилоф
муомаласи
)
моддаларида белгиланган
.
Жиноят қонунчилигига кўра
,
жамоат хавфсизлигига таҳдид қилувчи
буюмлар сирасига
:
кучли таъсир қилувчи
,
заҳарли
,
заҳарловчи
,
портловчи
моддалар
,
радиоактив материаллар
,
портлатиш қурилмалари
,
қурол-яроғ
,
ўқотар
қурол
,
ўқ-дорилар ёки ўқотар қуролнинг асосий қисмлари
,
шунингдек
гиёҳвандлик воситалари
,
уларнинг аналоглари ёки психотроп моддалар
,
диний
экстремизм
,
сепаратизм ва ақидапарастликни тарғиб қилувчи материаллар
,
ядровий
,
кимёвий
,
биологик ва оммавий қирғин қуролининг бошқа турлари
,
шундай қуролларни яратишда фойдаланилиши мумкинлиги аён бўлган материал
ва мосламалар
,
радиоактив материаллар
,
диний мазмундаги материаллар
,
учувчисиз учадиган аппаратлар ва пиротехника буюмлари киради
.
Демак
,
Жамоат хавфсизлигига қарши божхона қонунчилиги бузилиши
жиноятлари деганда
,
божхона қонунчилиги бузилиши билан боғлиқ Жиноят
кодексининг
17-
бобида жавобгарликлар назарда тутилган жамоат хавфсизлигига
зарар келтирадиган ижтимоий хавфли қилмишлар тушунилади
.
Жиноят қонуни
,
аввало
,
тажовуз объектига асосланган ҳолда алоҳида
бобларга ажратилиб тузилганлигини ҳисобга олсак
,
Жамоат хавфсизлигига
қарши божхона қонунчилиги бузилиши жиноятлари сифатида Жиноят
кодексининг
246 (
Контрабанда
), 244
3
(
Диний мазмундаги материалларни
қонунга хилоф равишда тайёрлаш
,
сақлаш
,
олиб кириш ёки тарқатиш
), 244
4
(Учувчисиз учадиган аппаратларни қонунга хилоф равишда олиб кириш
,
ўтказиш
,
олиш
,
сақлаш ёки улардан фойдаланиш
)
ва
250
1
(
Пиротехника
буюмларининг қонунга хилоф муомаласи
)
моддаларидаги қилмишларни
141
ажратиб кўрсатишимиз мумкин
.
Шунингдек
,
амалиётда товар ва бошқа
буюмларни божхона чегарасидан ноқонуний олиб ўтилиши натижасида ЖКнинг
243-
моддасидаги
“
Жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштириш
”
жинояти ҳам содир этилиши кузатилади
.
Амалиёт кўрсатиб турибдики
,
жамоат хавфсизлигига қарши божхона
қонунчилиги бузилиши жиноятлари жиноятчилар томонидан уюшган гуруҳлар
тарзида
,
кун сайин пухта ниқобланган
,
ёвуз ниятларда
,
мураккаб жиноий
схемалардан фойдаланган ҳолда амалга оширилмоқда
.
Айни пайтда
,
ушбу
соҳадаги жиноятларни аниқлаш ва тўғри тавсифлаш бўйича маълум бир
камчиликлар мавжудлиги ва уларни ислоҳ этиб
,
керакли чоралар кўриш
зарурлигини тақозо этмоқда
.
Бизга маълумки
,
Ўзбекистон Республикаси Президентининг
2018
йил
14
майдаги
“
Жиноят ва жиноят процессуал қонунчилиги тизимини тубдан
такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ
-3723-
сон қарори билан
тасдиқланган Ўзбекистон Республикасининг Жиноят ва жиноят-процессуал
қонунчилигини такомиллаштириш Концепциясида суд-тергов амалиётида
,
жумладан мамлакатнинг жиноий-ҳуқуқий сиёсатини самарали рўёбга чиқаришга
тўсқинлик қилаётган
,
жиноят ва жиноят-процессуал қонунчилигидаги айрим
нормаларнинг мукаммал эмаслиги билан боғлиқ бўлган қатор муаммо ва
камчиликлар сақланиб қолинаётганлиги кўрсатиб ўтилган бўлиб
,
жиноят
қонунчилигини
такомиллаштириш
борасида
бир
қатор
вазифалар
белгиланган
[8].
Шу ўринда
,
қуйида жамоат хавфсизлигига қарши айрим божхона
қонунчилиги бузилиши жиноятлари бўйича жавобгарлик масалаларига оид
мавжуд муаммолар
,
қонунчилик ва амалиётда юзага келаётган зиддиятли
масалаларни бартараф этиш мақсадида юридик таҳлиллар ва хорижий тажриба
асосида қонунчиликни такомиллаштиришга қаратилган бир қатор таклиф ва
мулоҳазалар келтириб ўтилади
.
Хусусан
,
142
1.
Контрабанда жинояти Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг
246-
моддасида белгилаган бўлиб
, “
контрабанда
” –
лотинча
“contra” – “
қарши
”,
“bando” – “
ҳукумат фармони
”
сўзларидан келиб чиққан бўлиб
, “
Ҳукумат
фармонига қарши
”,
деган маънони англатади
.
Лексографик адабиётларда
,
одатда
,
мазкур тушунчанинг асосий уч
маъноси фарқланади
:
биринчидан
,
контрабанда деганда товарлар
,
валюта ва
бошқа бойликларни чегарадан божхона қонунчилигини бузиб пинҳона олиб
ўтиш тушунилади
;
иккинчидан
,
контрабанда деб чегарадан ғайриқонуний йўл
билан олиб ўтилган товар ёки бошқа хилдаги предметга айтилади
;
ниҳоят
,
учинчидан
,
тақиқланган яширинча амалга оширилаётган
,
бир жойдан бошқа
жойга пинҳона кўчирилаётган нарсалар баъзан контрабанда деб аталади
[9].
Бошқа адабиётларда контрабанда сўзининг мазмунини ёритишда товарларни
чегарадан бож тўламасдан олиб ўтишга урғу берилади
.
Шу тариқа контрабанда
деганда
,
чегарадан махсус солиқ
(
бож
)
тўламасдан олиб ўтиладиган
нарсаларгина тушунилиши таъкидланади
.
Бизнингча
,
бу контрабанданинг
моҳиятини тушуниш ҳамда уни сиртдан ўхшаш бўлган жиноятлар ва бошқа
ҳуқуқбузарликлардан ажратиш
,
фарқлаш учун муҳим аҳамият касб этади
.
Айрим
“
маиший
”
маънолари мавжудлигига қарамай
,
контрабанда
тушунчаси
,
бизнинг назаримизда
,
ҳеч шубҳасиз
,
ҳуқуқий тушунча ҳисобланади
.
Ундан халқаро ҳуқуқий ҳужжатларда фаол фойдаланилади
.
Бунга
1925
йил
19
августда
Гелсингфорс
шаҳрида
имзоланган
“
Алкоголли
товарлар
контрабандасини тўхтатиш тўғрисида”ги конвенция мисол бўлиши мумкин
[10].
Тадқиқотларимиз натижасида
“
контрабанда
”
атамасига луғатлар
[11],
энциклопедия
[12]
ва халқаро ҳуқуқ адабиётларида
[13] -
товарлар
,
қимматликлар
ва бошқа ашёларини давлат чегарасидан қонунга хилоф равишда олиб ўтиш
,
деб
таъриф берилганлигини аниқладик
.
Шунингдек
,
айрим хорижий давлатлар жиноят қонунчилигида товар
,
қимматликлар ва Ўзбекистон Республикасининг амалдаги ЖК
246-
моддасида
кўрсатилган айрим контрабанда ашёларининг хусусиятларидан келиб чиқиб
143
давлат чегарасидан ўтказиш учун алоҳида моддаларда жавобгарликлар
белгиланган
[14].
Жумладан
,
аксарият МДҲ давлатлари жиноят қонунчилиги
божхона тўғрисидаги қонун ҳужжатларини бузиш ЖКнинг
“
контрабанда
”
деб
номланувчи моддасида кўрсатилган бўлиб
, 1-
қисми бўйича Ўзбекистон
Республикаси ЖКнинг
182-
моддаси диспозициясида кўрсатилганидек товар ва
бошқа қимматликларни
, 2-3-
қисмлари бўйича Ўзбекистон Республикаси
ЖКнинг
246-
моддаси диспозициясида кўрсатилган айрим ашёлар
,
қонунга
хилоф равишда давлат чегарасидан ўтказиш учун жавобгарлик назарда
тутилган
[15].
Божхона тўғрисидаги қонунчиликни бузиш жинояти Қозоғистон
Республикаси ЖКнинг
234-
моддасида
“
Иқтисодий контрабанда
”
деб
номланади
[16].
Канада давлатида эса
«MigrantSmuggling»
тушунчаси мавжуд
бўлиб
,
алоҳида қонунда инсонлар
(
мигрантлар
)
контрабандаси учун ҳам
жавобгарлик белгиланган
[17].
Бизнингча
,
товар ёки бошқа қимматликларни қонунга хилоф равишда
давлат чегарасидан ўтказишни Ўзбекистон Республикаси ЖК
182-
моддасида
кўрсатилганидек
“
Божхона тўғрисидаги қонунчиликни бузиш
”
ва контрабанда
ашёларини қонунга хилоф равишда давлат чегарасидан ўтказишни
246-
моддасида кўрсатилганидек
“
Контрабанда
”
деб номланганлиги моҳиятига кўра
тўғри бўлсада
,
терминологик нуқтаи назардан камчиликлардан холи эмас
,
чунки
эркин муомаладан чиқарилган ёки чекланган предметларни божхона
чегарасидан ғайриқонуний ўтказишга татбиқан
“
контрабанда
”
атамаси сақлаб
қолинган
.
Шу боис
, “
Божхона тўғрисидаги қонун ҳужжатларини бузиш
”
ва
“Контрабанда
”
жиноятларининг назарий ҳуқуқий таҳлиллари
,
шунингдек
хорижий
қонунчилик
тажрибаси
асосида
Ўзбекистон Республикаси
Президентининг
2018
йил
14
майдаги ПҚ
-3723-
сон қарори билан тасдиқланган
Концепциясида кўрсатилган
“
Жиноят Кодексида қўлланиладиган атама ва
тушунчаларни уларнинг мазмунига аниқ таъриф бериш ва ягона шаклда қўллаш
орқали такомиллаштириш”га қаратилган вазифасидан келиб чиқиб
:
144
А
)
Ўзбекистон Республикаси ЖК
182-
моддасини
“
Товар ва бошқа
қимматликларни контрабанда қилиш
”
деб номлаш
;
Б
)
ЖКнинг
246-
моддасини
“
Жамоат хавфсизлигига таҳдид солувчи
ашёларни контрабанда қилиш
”
деб номлаш ва дифференциялаш
,
яъни ушбу
моддадаги турли хил предметлар нимага тажовуз қилишини
(
жиноят объекти
)
эътиборга олиб
,
бир нечта нормаларга ажратиш ва божхона соҳасидаги айрим
жиноятлар бўйича ЖКнинг моддаларига қўшимча ва ўзгартиришлар киритиш
мақсадга мувофиқ бўлади
.
Хусусан
:
–
Жиноят кодексининг
“
Гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддалар
билан қонунга хилоф равишда муомила қилишдан иборат жиноятлар
”
номли
бобида
“
Гиёхвандлик воситалари
,
уларнинг аналоглари ёки психотроп
моддаларни контрабанда қилиш
”
деб номланувчи янги модда киритиш
;
–
Ўзбекистон Республикасининг
“
Экстремизмга қарши курашиш
тўғрисида”ги
қонуннинг
3-
моддасида
экстремистик
фаолият турлари
кўрсатилган бўлиб
,
ушбу қонунинг
11-
моддасига кўра
,
Ўзбекистон
Республикасининг ҳудудига экстремистик материалларни
,
экстремистик
ташкилотларнинг атрибутлари ва рамзий белгиларини олиб кириш
,
тайёрлаш
,
сақлаш
,
тарқатиш ва намойиш этиш
,
шунингдек уларни оммавий ахборот
воситаларида ёхуд телекоммуникaция тармоқларида
,
шу жумладан Интернет
жаҳон ахборот тармоғида тарқатиш ва намойиш этиш тақиқланади
[12].
Шу боис
,
амалдаги ЖКнинг
тегишли
моддаларида
(
244
1
,
244
2
ва
246)
кўрсатилган
“
диний
экстремизм
”
сўзини
“
экстремизм
”
сўзи билан ўзгартириш
;
–
ЖКнинг
246-
моддасида
кўрсатилган экстремизм
,
сепаратизм ва
ақидапарастликни тарғиб қилувчи материалларни
ЖК
244
1
-моддаси таркибига
киритиб
,
“Жамоат хавфсизлиги ва жамоат тартибига таҳдид соладиган
материалларни тайёрлаш
,
сақлаш
,
олиб кириш
,
тарқатиш ёки намойиш
этиш
”
деб номлаш ва диспозицияларига ҳам тегишли ўзгартиришлар киритиш
;
Шунингдек
,
Контрабанда жиноятининг халқаро хусусиятини инобатга
олган ҳолда
,
жиноятни тавсифлашда жиноятни такроран содир этганлик белгиси
145
муҳим аҳамиятга эга
,
чунки турли хил товарлар ва ашёлар контрабандаси билан
шуғулланувчи шахслар кўпинча бир хил жиноятларни содир этганлик учун
судланади
.
Шу боис
,
ушбу жиноятни такроран содир этганлик белгисини миллий
қонунчилигимизга ҳам татбиқ этишни ва жавобгарликка тортиш масаласини ҳал
қилишда инобатга олиниши лозим
,
чунки бундай норма бир қатор халқаро
жиноий ҳуқуқ нормаларида ўз ифодасини топган
.
Ушбу институтни миллий
қонунчиликда акс эттириш
,
албатта контрабандага қарши курашиш
самарадорлигини янада оширади
.
Бундан ташқари
,
дунё мамлакатлари жиноят қонунчиликларида
контрабанда предметлари турларининг кўпайиш тенденцияси ҳамда ахборот
технологиялари тараққиёти кузатилаётган ҳозирги даврда айрим стратегик
аҳамиятга эга бўлган предметларни
,
хусусан
,
яширин равишда маълумот
олишнинг махсус техник воситаларини ҳамда халқ мероси ҳисобланган бадиий
,
илмий
,
тарихий ва археологик аҳамиятга эга маданий бойликларни
:
санъат
асарлари
,
қадимий буюмлар ва шундай аҳамиятдаги қимматлик ҳисобланган
бошқа предметлар
,
интеллектуал мулк объектлари
,
хавф остида бўлган
ҳайвонлар
,
ўсимликлар турлари
,
уларнинг қисмларини ноқонуний равишда
божхона чегарасидан олиб ўтиш учун жавобгарлик белгилаш мақсадга мувофиқ
бўларди
.
2.
Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг
244
3
-моддасида
диний мазмундаги
материалларни қонунга хилоф равишда тайёрлаш
,
сақлаш
,
олиб кириш ёки
тарқатиш жинояти учун жавобгарликда диний мазмундаги материаллар
тушунчасини турлича талқин қилинишини олдини олиш ҳамда мазмунига аниқ
таъриф бериш ва ягона шаклда қўллаш мақсадида Ўзбекистон Республикаси
Вазирлар Маҳкамасининг
2022
йил
14
апрелдаги
“
Диний мазмундаги
материалларни тайёрлаш
,
олиб кириш ва тарқатиш ҳамда диншунослик
экспертизасини ўтказиш тартиби тўғрисидаги низомни тасдиқлаш ҳақида”ги
180-
сонли қарорида
[18]
берилган
“
Диний мазмундаги материаллар
”
тушунчасига берилган таърифни Жиноят кодексининг
Атамалар ҳуқуқий
146
маъноси
бўлимига ҳам қўшимча киритиб
,
ушбу тушунчага изоҳ берилиши
лозим деб ҳисоблаймиз
.
Шунингдек
,
Жиноят кодексига шарҳларда ушбу жиноятнинг мотивига
ғараз
,
диний можаролар келтириб чиқариш
,
жамиятда беқарорликни вужудга
келтириш
,
конституциявий тузумни қонунга хилоф равишда ағдариш
,
кўпинча
вояга етмаганлар
,
ёшлар ахлоқига салбий таъсир кўрсатиш ва ҳ.к
.
бўлиши
мумкинлиги кўрсатилган бўлиб
,
бундан ушбу жиноят предметини гўёки
тақиқланган диний адабиётлар деган тасаввур ҳосил қилади
,
яъни амалдаги
ЖКнинг
246, 244
1
, 244
3
ва
156-
моддаларида кўрсатилган материаллар билан
чалкаштириш мумкин
.
Албатта
,
бу каби масалаларга мазкур турдаги
жиноятларни кўриб чиқиш амалиёти бўйича Олий Суд пленуми қарори ишлаб
чиқилиб
,
тушунтиришлар берилса мақсадга мувофиқ бўларди
.
3.
Таҳлилларига кўра
,
божхона амалиётида товар ва бошқа буюмларни
божхона чегарасидан ноқонуний олиб ўтиш билан бир қаторда ЖКнинг
243-
моддасидаги
“
Жиноий йўл билан киритилган даромадларни легализaция
қилиш
”
жинояти ҳам содир этилиши кузатилади
.
Маълумки
,
Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг
243-
моддасида кўрсатилган
жиноят
(
Жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштириш
)
Жиноят
кодексининг
“
Жамоат хавфсизлиги ва жамоат тартибига қарши жиноятлар
”
деб
ном олган олтинчи бўлимга киритилган
.
Ноқонуний олинган пул маблағлари ва
ўзга мулкни легаллаштиришнинг ижтимоий хавфлилиги шундаки
,
бу қилмиш
ушбу мулкларнинг легал тадбиркорлик фаолиятига қўшилиб кетишига олиб
келади
.
Бу эса тадбиркорлик фаолиятини амалга оширишнинг белгиланган
тартибини бузади
,
уюшган жиноятчиликнинг назорат остида бўлган
–
контрабанда
,
наркобизнес
,
қимор ўйини ва шу каби яширин тадбиркорликнинг
анча хавфли турлари тарқалишига кўмаклашади
.
Бундан ташқари
легаллаштириш мамлакатнинг солиқ тизимини издан чиқаради
,
чунки бу билан
давлат хазинасига тушмай қоладиган анчагина пул маблағларини солиққа
тортиш имкониятидан маҳрум қилади
.
147
Ушбу жиноят содир этилганда биринчи ўринда республика иқтисодий
асослари ва фаолияти билан боғлиқ ижтимоий муносабатларга зарар етказилади
.
Чунки
,
мазкур жиноят таркибининг зарурий белгиси жиноят содир этиш усули
ҳисобланса
,
унинг зарурий элементи эса бу жиноий фаолият натижасидан
орттирилган мулк
(
пул маблағлари ёки бошқа мол-мулк
)
мавжуд бўлишидир
.
Демак
,
жиноятнинг объектив томони факультатив белгиси ҳисобланмиш жиноят
содир этиш усули ва жиноят предмети қилмишни квалификaция қилишда ўз
таъсирини кўрсатади
.
Шу боис
,
бу жиноятни Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг
“Иқтисодиёт соҳасидаги жиноятлар
”
деб номланадиган учинчи бўлимга
киритиш лозим деб ҳисоблаймиз
.
Ушбу жиноий қилмиш Россия
,
Қозоғистон
,
Беларусь ва Молдова Жиноят кодексларида ҳам иқтисодий фаолиятни амалга
ошириш тартибига қарши қаратилган жиноятлар тоифасига киритилган
.
Хорижий мамлакатлар жиноят қонунчилигида ушбу қилмишни
оғирлаштирувчи ҳолатлари белгиланган
.
Хусусан
,
Россия
,
Қозоғистон
,
Молдова
,
Беларусь
,
Украина Жиноят кодекслари бўйича ҳам жиноий йўл билан топилган
мулкни
легаллаштириш
учун
дифференциялаштирилган
жавобгарлик
белгиланган ва муқобил жазо турлари назарда тутилган
.
Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг
243-
моддаси фақат
1
та
қисмдан иборат ҳамда беш йилдан ўн йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан
жазоланади
.
Бундан ташқари
,
ҳар қандай миқдордаги жиноий йўл билан
топилган мулкни легаллаштириш учун бир хилда жавобгарлик белгиланган
,
яъни қилмишни оғирлаштирувчи ҳолатлар
,
легализaция миқдори мазкур
моддада белгиланмаган
.
Шунингдек
,
муқобил жазо турлари назарда тутилмаган
.
Юқоридагиларга асосан жиноий фаолиятдан олинган даромадларни
легаллаштириш билан боғлиқ хорижий мамлакатлар қонунчилигини ўрганиш ва
қиёсий
таҳлил
қилиш
асосида
миллий
қонунчилик
нормаларини
такомиллаштириш
мақсадида
Ўзбекистон
Республикаси
ЖКнинг
243-
моддасида кўрсатилган жиноят содир этилганда биринчи ўринда республика
иқтисодий асослари ва фаолияти билан боғлиқ ижтимоий муносабатларга зарар
148
етказилишини инобатга олиб
,
ушбу жиноятни ЖКнинг
“
Жамоат хавфсизлиги ва
жамоат тартибига қарши жиноятлар
”
деб номланган олтинчи бўлимидан
чиқарилиб
, “
Иқтисодиёт соҳасидаги жиноятлар
”
деб номланадиган учинчи
бўлимига киритиш ва дифференциялаштирилган жавобгарликни белгиловчи бир
неча қисмдан иборат янги таҳририни қабул қилиш таклиф қилинади
.
Юқорида илгари сурилган фикр мулоҳазалар қонун ижодкорлиги
жараёнини янада такомиллаштириш
,
қонунларнинг сифатли ва самарали
ишлашини таъминлашга муайян даражада кўмаклашади деб умид қиламиз
.
Адабиётлар рўйхати
;
Библиографические ссылки
; References:
1.
Ўзбекистон Республикаси Президентиининг
2019
йил учун мўлжалланган
энг муҳим устувор вазифалар ҳақидаги Олий Мажлисга Мурожаатномаси
,
https://kun.uz/99444746
2.
Ўзбекистон Республикаси Президентиининг
2021
йил учун мўлжалланган
энг муҳим устувор вазифалар ҳақидаги Олий Мажлисга Мурожаатномаси
,
https://president.uz/uz/lists/view/4057
3.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг
2021-
йил
26-
мартдаги ПФ
-
6196-
сонли Фармони
, https://lex.uz/uz/docs/-5344118
4.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг
2021-
йил
29-
ноябрдаги ПФ
-27-
сонли Фармони
, https://lex.uz/uz/docs/-5749291
5.
Божхона қўмитасининг расмий ВЕБ сайтидан олинган маълумотлар
,
https://customs.uz/uz/lists/
6.
Рустамбaев М.Х.Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодексига
шарҳлар
.
Махсус қисм
. 3-
том
.–
Тошкент
: 2021.-
В
.324
7.
Ачилов А.Т
.
Ташқи иқтисодий фаолият билан боғлиқ божхона
қонунчилиги бузилиши жиноятларини жиноий-ҳуқуқий тартибга солишни
такомиллаштириш
//
Монография-Тошкент
:
БИ
, 2020
й
.–230
б
.
8.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг
2018
йил
14
майдаги ПҚ
-3723-
сон қарори
, http://lex.uz/docs/3735818
149
9.
Словарь
иностранных
слов
.
–М
.:
Политиздат
, 1990.-
С
.249
http://base.garant.ru/2540294/
https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%82%D1%80%D0
%B0%D0% B1% D0%B0% D0%BD%D0%B4%D0%B0;
Словарь иностранных
слов
. –
М
.:
Политиздат
, 1990.-
С
.249
10.
Ўзбекистон юридик энциклопедияси
.
Нашр учун масъул
:
Р.А.Муҳитдинов ва бошқ
. /
Масъул муҳаррир
:
Н.Тойчиев
–
Тошкент
:
Адолат
,
2009.-
Б
.261
11.
Международное уголовное право
.
Под общей редакцией
А.В.Бриллиантова
.-
Москва.Юрайт
.2017.-
С
.235;
12.
Уголовное право зарубежных стран
.
Л
.
С
.
Аистова
,
Д
.
Ю.Краев
. -
Санкт-Петербург
.
Санкт Петербургский юридический институт
(
филиал
)
Академии Генеральной прокуратуры Российской Федерaции
, 2013. -
С
.324
13.
Уголовный кодекс Российкой Федерaции
.
ст
.200-1,200-2,226-1,229-
1;
Уголовный кодекс Украины
.
ст
. 201, 305;
Уголовный кодекс Китайской
Народной Республики
.
Ст.ст
.151-157
Уголовный кодекс Азербайжана
.
Ст
.206;
Уголовный кодекс Армении
.
Ст
.215;
Уголовный кодекс Рес
.
Беларусь
.
Ст
.228;
Уголовный кодекс Рес.Киргизстан
.
ст
.204;
Уголовный кодекс Рес.Модова
.
ст
.248;
Уголовный кодекс Рес.Таджикистан.ст
.289;
Уголовный кодекс
Туркменистан.ст
.254;
Уголовный
кодекс
Эстонии.ст
.76
-
https://www.legislationline.org/ru/documents/section/criminal-codes
https://online.zakon.kz/document/?doc_id=31575252#pos=3274;-56
14.
Perrin B. Migrant Smuggling: Canada’s Response to a Global Criminal
Enterprise//International Journal of Social Science Studies.2013.
№
1(2).P.139–153
15.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг
2022
йил
14
апрелдаги
“
Диний мазмундаги материалларни тайёрлаш
,
олиб кириш ва
тарқатиш ҳамда диншунослик экспертизасини ўтказиш тартиби тўғрисидаги
низомни тасдиқлаш ҳақида”ги
180-
сонли Қарори
,
https://lex.uz/uz/docs/5957921
150
16.
Рустамбаев
,
М
.
Х
. "
Жиноят ҳуқуқи
:
Махсус қисм
."
Тошкент
,
Ўқитувчи
(2003).
17.
Расулев
,
Абдулазиз
,
Баходир Исмаилов
, and
Отабек Тошев
.
"Проблемы
повышения
независимости
и
справедливости
судов
Узбекистана
."
Общество и инновации
3.4 (2022): 262-273.
18.
Расулев
,
Абдулазиз
, and
Отабек Тошев
. "
Қонун устуворлигини
таъминлаш
борасида
суд-ҳуқуқ
тизимида
амалга
оширилган
ислоҳотлар
."
Общество и инновации
2.3 (2021): 98-108.
