3
ҲУҚУҚШУНОС КАДРЛАР ТАЙЁРЛАШ ВА ҲУҚУҚШУНОСЛИК
ФАНЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ
–
УСТУВОР ВАЗИФАМИЗ
Мирзаюсуп РУСТАМБАЕВ
∗
Ўзбекистон Республикаси Жамоат хавфсизлиги университети бошлиғи юридик
фанлар доктори
,
профессор
ПОДГОТОВКА ЮРИДИЧЕСКИХ КАДРОВ И РАЗВИТИЕ
ЮРИДИЧЕСКИХ ДИСЦИПЛИН
–
ВАЖНЕЙШАЯ ЗАДАЧА
Мирзаюсуп РУСТАМБАЕВ
Начальник Университета общественной безопасности Республики
Узбекистан
,
доктор юридических наук
,
профессор
TRAINING OF LEGAL STAFF AND DEVELOPMENT OF LEGAL
DISCIPLINES IS THE MOST IMPORTANT TASK
Mirzayusup RUSTAMBAEV
Head of the University of Public Safety of the Republic of Uzbekistan, Doctor of
Law, Professor
Зеро
, “
Ўзбекистонни ривожланган мамлакатга айлантиришни мақсад
қилиб қўйган эканмиз
,
бунга фақат жадал ислоҳотлар
,
илм-маърифат ва
инновaция билан эриша оламиз
.
Бунинг учун
,
авваламбор
,
ташаббускор
ислоҳотчи бўлиб майдонга чиқадиган
,
стратегик фикр юритадиган
,
билимли ва
малакали янги авлод кадрларини тарбиялашимиз зарур
.
Шунинг учун ҳам
боғчадан бошлаб олий ўқув юртигача
–
таълимнинг барча бўғинларини ислоҳ
қилишни бошладик
.
Нафақат ёшлар
,
балки бутун жамиятимиз аъзоларининг билими
,
савиясини
ошириш учун аввало илм-маърифат
,
юксак маънавият керак
.
Илм йўқ жойда
қолоқлик
,
жаҳолат ва албатта
,
тўғри йўлдан адашиш бўлади
.
∗
Рустамбаев Мирзаюсуп
–
Ўзбекистон Республикаси Жамоат хавфсизлиги университети
бошлиғи
,
юридик фанлар доктори
,
профессор
4
Шарқ донишмандлари айтганидек
, “
Энг катта бойлик
–
бу ақл-заковат ва
илм
,
энг катта мерос
–
бу яхши тарбия
,
энг катта қашшоқлик
–
бу
билимсизликдир
!”
Шу сабабли ҳаммамиз учун замонавий билимларни ўзлаштириш
,
чинакам
маърифат ва юксак маданият эгаси бўлиш узлуксиз ҳаётий эҳтиёжга айланиши
керак
.”.
Сўнгги йилларда мамлакатимизда юридик соҳада кадрларни тайёрлашга
оид бир қатор ижобий ишлар амалга оширилди
.
Бугунги кунда мамлакатимизда
9
та
(
Тошкент Давлат Юридик
Университети
,
Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети
,
Ички ишлар
вазирлиги Академияси
,
Бош прокуратура Академияси
,
Жамоат хавфсизлиги
университети
,
Давлат хавфсизлик хизмати институти
,
Божхона институти
,
Қорақалпоқ Давлат Университети
,)
олий таълим муассасасида юридик кадрлар
тайёрланмоқда
.
Ўзбекистон Республикаси Жамоат хавфсизлиги университетида олдин
ишлатилган Давлат таълим стандартлари
,
малака талаблари
,
ўқув режа ва
дастурлари тубдан ўзгартирилиб
,
ҳозирги замон талабларига мос келтирилган
.
Ўқув жараёнини янги босқичларга кўтариш
,
таълим олувчиларнинг билим ва
кўникмаларни ошириш мақсадида юриспруденция таълим йўналиши бўйича
мутлақо янги бўлган малака талаблари ва ўқув режалари
,
ўқув дастурлари ишлаб
чиқилди ҳамда Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим
вазирлигининг Мувофиқлаштирувчи кенгашида маъқулланди
.
Миллий гвардия бўлинмаларига жойларда жамоат тартиби ва
хавфсизлигини
,
ҳуқуқбузарликлар профилактикасини амалга ошириш
,
терговга
қадар текширув ва суриштирувга оид ваколатларлар берилгани муносабати
билан курсантларни келгусида бўлинмаларда бундай фаолият билан
шуғулланишларини инобатга олган ҳолда ўқув режасига
“Суриштирув
”
ва
“Терговга қадар текширув
”, “
Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси
”,
“Жамоат тартибини сақлаш
”
каби фанлар киритилди
.
5
Ўқув жараёни самарали бўлиши учун Университетда илмий салоҳият
етарли бўлиши талаб этилади
.
Беш йил олдин Университетда илмий салоҳият
атиги
10
фоиз бўлиб
,
бу дарсларнинг
,
ўқув адабиётларининг сифатига ҳам
бевосита таъсир кўрсатар эди
.
Ҳозирда Университетда илмий салоҳият
5
баравардан ошди ва
75 %
ни
ташкил этмоқда
.
Улардан
45
нафар фан доктори
, 103
нафар фан номзоди
,
31
нафар профессор
, 103
та доцент
.
Университет профессор-ўқитувчилар таркиби томонидан ҳозирги кунда
230
тадан ортиқ дарслик
, 61
монография
, 500
дан ортиқ ўқув ва ўқув-услубий
қўлланмалар
,
ўтказилган илмий анжуманларнинг
80
тадан ошиқ тўпламлар
,
қонунчилик ҳужжатларга
20
тадан ортиқ шарҳлар ва бошқа турдаги адабиётлар
тайёрланган
.
Ҳозирги кунда
1
ва
2
курсларида таҳсил олаётган курсантлар тўлиқ
янги авлод дарсликлар билан таъминланди
.
Юридик кадрлар тайёрлаш тизимини ўқув адабиётлари билан таъминлаш
мақсадида ўтган давр мобайнида Университетнинг малакали профессор
-
ўқитувчилари
томонидан
“
Меҳнат
ҳуқуқи
”, “
Маъмурий
ҳуқуқ
”,
“Криминология
”, “
Фуқаролик ва оила ҳуқуқи
” “
Жиноят ҳуқуқи
”,
“Конституциявий ҳуқуқ
”, “
Криминалистика
”, “
Инсон ҳуқуқлари
”, “
Терговга
қадар текширув
”
ва
“
Суриштирув
”
каби ҳуқуқий фанлар бўйича дарслик
,
ҳамда
ўқув қўлланмалар тайёрланиб
,
Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг
Мувофиқлаштирувчи кенгашида маъқулланди ҳамда гувоҳномалар олинган
ҳолда чоп эттирилди
.
Университетда таҳсил олаётган курсантларга
5
та
хорижий тил
(
инглиз
,
хитой
,
араб
,
немис
,
рус
)
ўргатилиб
,
уларнинг барчасидан юриспруденция
йўналиши бўйича таҳсил олаётган курсантлар учун луғатлар тайёрланди ва чоп
этилди
.
Университет курсантлари ўтган йилларда юриспрудения йўналишида бир
неча маротаба ўтказилаётган Талабалар Республика фан олимпиадасида нуфузли
ўринларни қўлга киритди
.
6
Университетда олий ўқув юртидан кейинги таълим ташкил этилди
.
“Жамоат хавфсизлиги
”
Университет илмий журнали таъсис этилди ва ОАКнинг
илмий нашрлар рўйхатига киритилди
.
Университет профессор-ўқитувчилари мамлакатда олиб борилаётган
ислоҳотларда фаол қатнашиши таъминланмоқда
.
Ўтган давр мобайнида
Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодекси
,
Жиноят процессуал кодекси
,
Маъмурий
жавобгарлик
тўғрисидаги
кодекс
, “
Ҳуқуқбузарликлар
профилактикаси тўғрисида”ги ва
“
Психиатрия ёрдами тўғрисида”ги
қонунларининг тегишли моддаларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш
ҳамда янги моддалар билан тўлдириш юзасидан жами
49
та
таклифлар берилди
.
Президентимизнинг
2018
йил
24
декабрдаги
4075-
сонли қарорлари
ижросини таъминлаш
,
курсантларнинг назарий билимларини амалий
кўникмалар билан мустаҳкамлаш мақсадида Тошкент шаҳрининг Олмазор
туманида
8
та юридик клиника ташкил этилди
.
Қадрли конференция иштирокчилари
,
Қилинган ишлар билан бир қаторда юриспруденция соҳасида ўз ечимини
кутаётган баъзи масалалар
,
менинг фикримча ҳам мавжуд
.
Хусусан
,
биринчидан
:
–
юридик кадрлар тайёрлашнинг ҳозирги ҳолатининг таҳлили
,
муаммолар
;
–
юриспруденция йўналишида узлуксиз таълим тизимини узвийлиги ва
давомийлиги
,
бир-бири билан чамбарчас боғлиқлигини йўлга қўйиш
,
юридик
соҳада ўрта махсус
,
олий таълим
,
олий таълимдан кейинги таълим
,
малака
ошириш ва қайта тайёрлашга қўйиладиган талаблар
;
–
олий маълумот бераётган таълим муассасаларининг илмий салоҳиятига
нисбатан минимал талаблар
(айрим таълим муассасаларида илмий салоҳиятли
кадрлар етишмаслиги
,
илмий даражали кадрларнинг ёши ўтиб бораётганлиги
)
;
–
давлат томонидан юриспруденция йўналишидаги таълим тизимини
ривожлантириш бўйича кўзланган стратегик мақсадлар
,
принциплар
,
7
тенденциялар ва вазифалар
,
асосий йўналишларни белгилаб берувчи
концепциянинг мавжуд эмаслиги
;
Иккинчидан
,
10
га яқин олий таълим муассасасида юриспруденция
йўналишида таълим берилаётган бўлса-да
,
уларнинг ўқув режаларининг
“Гуманитар ва табиий-илмий фанлар
”
ҳамда
“
Умумкасбий фанлар
”
блоки
турлича эканлиги
,
бакалавриат юридик таълим йўналиши ёки магистратура
мутахассислиги бўйича ўқув фаолияти турлари
,
ўқув фанлари ва курсларининг
таркиби
,
уларни ўрганишнинг изчиллиги ва соатларга нисбатан минимал ҳажм
белгилаб қўйилмаганлиги
.
Албатта
,
олий таълим муассасасининг қайси идорага
,
соҳага кадр
тайёрлашидан келиб чиқиб
,
ихтисослик фанлари
,
уларга ажратилган соатлар
фарқланиши табиий албатта
.
Лекин барча юристлар учун зарур бўлган умумий
малака талаблари
,
таълим мазмуни
,
битирувчилар умумий тайёргарлигининг
зарурий ва етарли даражаси
,
кадрлар тайёрлаш сифатини баҳолаш даражаларини
белгилайдиган эталон даражаси бир хил бўлиши лозим
.
Учинчидан
,
юриспруденция йўналиши бўйича мутахассис бўлиб етишиш
учун талаба ва курсантларнинг амалиёт ва стажировка ўташлари шарт бўлган
органлар рўйхати ва минимал муддатлар белгилаб қўйилмаганлиги
.
Одатда
таълим муассасаси қайси идорага тааллуқли бўлса
,
ўша идорадагина амалиёт
ўташи шаклланган
.
Кўп хорижий давлатларда юридик кадрлар жиноят ва
фуқаролик
,
маъмурий ишлар бўйича судларда
,
прокуратура ва адвокатурада
амалиёт ўташлари
,
касбий стажировкани эса ўзлари келгусида ишлаши
кутилаётган идорада ўташлари белгилаб қўйилган
.
Тўртинчидан
,
юридик кадрларга эҳтиёжни прогнозлаш ва кадрлар
тайёрлаш бўйича режалаштиришнинг самарали тизими ишлаб чиқилмаганлиги
,
айрим специфик соҳалар
,
идоралар фаолиятини кадрлар билан таъминлаш
тизими йўлга қўйилмаганлиги
.
Масалан
,
мамлакатимизда ҳарбий юристлар
тайёрланмайди
.
Ваҳоланки
,
ҳарбий суд
,
ҳарбий прокуратура мавжуд
,
мудофаа ва
хавфсизлик органлари суриштирув
,
терговга қадар текширув ваколатлари билан
8
таъминланган
.
Бундай органларда хизмат қилувчи юрист Қуролли Кучлар
уставларини яхши билиши
,
махфийлик тартиботидан хабардор бўлиши лозим
.
Олтинчидан
,
юридик кадрлар тайёрлаш соҳасида таълим
–
фан
–
ишлаб
чиқариш интегрaциясининг самарали йўлга қўйилмаганлиги
,
амалиёт ва
стажировкаларнинг самараси камлиги
,
ўқув режалари
,
фан дастурларини
тузишда кадр буюртмачилари хоҳиш ва истакларини ҳисобга олиш
механизмларини шаклланмаганлиги
, feedback (
обратная связь
)
тизимини йўлга
қўйилмаганлиги
.
Еттинчидан
,
биз тайёрлаётган юридик кадрлар билимли бўлиши
масаланинг бир томони
,
лекин уларнинг маънавий-ахлоқий тарбияси масаланинг
иккинчи томони
,
жоиз бўлса
,
зарурий тамойилларидан биридир
.
Зеро
,
муҳтарам
Президентимиз таъбирлари билан айтганда
“
Адолат ва маънавият
–
ўзаро
чамбарчас боғлиқ тушунчалардир
.
Маънавият бўлмаган жойда ҳеч қачон адолат
бўлмайди
”.
Шу маънода
,
жорий йилнинг июль ойида бўлиб ўтган Ўзбекистон
Республикаси Бош прокуратураси матбуот анжуманида коррупция бўйича
жинояти фош қилинган мансабдор шахсларнинг
36
нафари
вилоят миқёсидаги
вазирликлар
,
идоралар ҳамда корхона ва ташкилотларда ишлаб келингани ҳамда
улар орасида коррупцияга кўпроқ қўл урганлар
,
яъни ярми
(
18
нафари
)ни
ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идоралар вакиллари
эканлиги алоҳида таъкидлаб
ўтилганлиги масаланинг қанчалик долзарб эканлигини кўрсатмоқда
.
Саккизинчидан
,
юридик кадрларни тайёрлашнинг сифатига таъсир
этувчи омиллардан яна бири
–
бу ҳуқуқшунос олимлар томонидан юридик соҳага
оид илмий-тадқиқот ишларини амалга оширилиш даражасининг пасайиб
бораётганлигидир
.
Мамлакатимизда олиб борилаётган илмий тадқиқот ишлари таҳлиллари
шуни кўрсатмоқдаги
,
бугунги кунга қадар республикада юридик кадрларга
қўйилаётган талаблар
,
юридик кадрлар тайёрлаш тизимини ислоҳ қилиш
муаммоларига бағишланган илмий-тадқиқотлар амалга оширилмаган
.
9
Юқорида кўрсатиб ўтилган муаммоларни бартараф этиш
,
юксак малакали
,
рақобатбардош кадрлар тайёрлаш учун қуйидагиларни амалга ошириш лозим
деб ҳисоблаймиз
:
Биринчидан
,
давлат томонидан юриспруденция йўналишидаги таълим
тизимини ривожлантириш бўйича кўзланган стратегик мақсадлар
,
принциплар
,
тенденциялар ва вазифалар
,
асосий йўналишларни белгилаб берувчи Ўзбекистон
Республикасида юридик таълимни
2020–2025-
йилларда ривожлантириш бўйича
Концепцияни ва уни амалга ошириш бўйича Йўл харитасини ишлаб чиқиш
;
Иккинчидан
,
юриспруденция йўналишида узлуксиз таълим тизимини
узвийлиги ва давомийлигини таъминлаш мақсадида умумий ўрта мактаблари
,
ўрта махсус таълим муассасалари юридик фанларни қисқартиришга чек қўйиш
;
Учинчидан
,
олий ўқув юртларида ўқув жараёнини тартибга солувчи
ҳужжатларни ишлаб чиқиш ва амалиётга жорий этишни Олий таълим вазирлиги
билан келишган ҳолда амалга оширилиши мақсадга мувофиқ
;
Тўртинчидан
,
юридик соҳада олий таълим бераётган таълим
муассасаларининг илмий салоҳиятига нисбатан минимал талабларни белгилаш
;
Бешинчидан
,
ўқув режа ва дастурларини унификaциялаш
,
умумкасбий
фанларни барча таълим муассасаларида ўқитишга нисбатан бир хил соат
ҳажмларини белгилаш
,
бакалавриат юридик таълим йўналиши ёки магистратура
мутахассислиги бўйича ўқув фаолияти турлари
,
ўқув фанлари ва курсларининг
таркиби
,
уларни ўрганишнинг изчиллиги ва соатларга нисбатан минимал
ҳажмни белгилаш
;
Олтинчидан
,
юриспруденция йўналиши бўйича мутахассис бўлиб
етишиш учун талаба ва курсантларнинг амалиёт ва стажировка ўташлари шарт
бўлган органлар рўйхати ва минимал муддатларини белгилаб қўйиш
.
Жиноят ва
фуқаролик
,
маъмурий ишлар бўйича судларда
,
прокуратура
,
Ички ишлар
идораларида ва адвокатурада амалиёт ўташни мажбурий қилиб белгилаш
.
10
Еттинчидан
,
ҳарбий суд
,
ҳарбий прокуратура
,
Қуролли Кучлар
тизимидаги ҳарбий қисм ва бўлинмалар юристлари учун фақатгина Миллий
гвардия Ҳарбий-техник институтида кадр тайёрлаш
.
Саккизинчидан
,
юридик ўқув юртларига қабул қилиш пайтида тестдан
ташқари махсус имтиҳон қўйилиши ва мазкур синовнинг адолатли ўтказилиши
бу борада ишларни мақсадга мувофиқ бўлишини ва мазкур соҳага тасодифий
,
маънавий-ахлоқий жиҳатлардан нолойиқ инсонлар кириб келишини олдини
олган бўлур эди
.
Тўққизинчидан
,
юридик кадрлар тайёрлаш соҳасида таълим
–
фан
–
ишлаб чиқариш интегрaциясининг самарали йўлга қўйиш
,
бунинг учун ўқув
режалари
,
фан дастурларини тузишда кадр буюртмачилари билан келишиш
,
ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларида юридик кафедралар филиалларини
ташкил этиш
,
юридик йўналишдаги профессор-ўқитувчиларни малакасини
оширишни амалдаги тизимидан воз кечиб
,
уларни ҳуқуқни муҳофаза қилувчи
органларда амалиёт ўташини жорий қилиш
,
юридик клиникаларни кенг жорий
этиш
,
олимлар ва амалиётчилар ҳамкорлигида казуслар
,
масалалар
тўпламларини тузиш таклиф этилади
.
Адабиётлар рўйхати
/
Библиографические ссылки
/References:
1.
Рустамбаев
,
М
.
Х
., and
А
.
С
.
Якубов
. "
Уголовное законодательство
Узбекистана
:
история
создания
,
действительность
,
перспективы
развития
."
Илмий амалий конференция материаллари тўплами
.–
Т
.:«
ТДЮИ
нашриёти
».–2010.–
Б
. Vol. 8. 2002.
2.
Рустамбаев
,
М
.
Х
.,
Н
.
Е
.
Мухаммадиев
, and
С
.
Абдухаликов
. "
Миллий гвардия
хизматчилари
(
ходимлари
)
нинг касб этикаси
."
Тошкент
,
Миллий гвардия
Ҳарбий-техник институти
(2019).
3.
Расулев
,
А
.
К
. "
Повышение качества и результативности юридического
образования и науки
."
Фан ва таълим замонавий босқичда
:
ислоҳотлар ва
стратегик йўналишлар
: 16-23.
11
4.
Расулев
,
Абдулазиз
,
Баходир Исмаилов
, and
Отабек Тошев
. "
Проблемы
повышения независимости и справедливости судов Узбекистана
."
Общество и
инновации
3.4 (2022): 262-273.
