151
III
ШЎЪБА
ЎЗБЕКЧА ЎХШАТИШЛАРНИНГ НЕМИСЧА ТАЛҚИНИ
ВА ТАРЖИМАСИ
проф. Х.Р. Рахимов (ЎзДЖТУ), доц.
И. Илясов (СамДЧТИ)
Аннотация. В данной статье делается попытка изучения воссоздания
образного средства сравнения на материале узбекско-немецких художественных
переводов, даются определенныз вывоы и рекомендации по переводу сранения с
узбекского на немецкий язқк и наоборот.
Annotation. Im vorliegenden Beitrag wird versucht, einige Besonderheiten der
Übersetzung des bildhaften Ausdrucksmittels Vergleich am Beispiel der Übersetzung der
schöngeistigen Literatur am Material der usbekisch-deutschen literarischen Übersetzungen
der Werke von Abdulla Qahhor ins Deutschezu zeigen, es sind dabei die ersten
Schlussfolgerungen gezogen und einige ansetzenden Empfehlungen in der usbekisch-
deutschen Übersetzungen angeboten.
Бадиий адабиёт таржимасининг асосий элементи ва муаммоси муаллиф яратган
образни қайта яратишдан иборат. Бу эса қиёсий услубшуносликнинг асосий
масаласидир. Олмон тилидан ўзбек тилига ва ўзбек тилидан олмон тилига ўгирилган
таржималар кузатуви шуни кўрсатадики, муаллифлар ўз асарларида қўллаган услубий
воситаларнинг ичида кўп қўлланадиган услубий воситалардан бири
ўхшатиш
воситаси экан. Аммо шу ўхшатишнинг асосий элементи бўлган
дай,дек,худди, каби
ўхшатиш элементлари, лотинчада ифодаланган tertium comparati
onis –
ўхшаган ва
ўхшатиладиган нарса
-
ҳодисалар ўртасидаги учинчи элемент улар ўртасидаги ички ё
ки ташқи ўхшашликдир.
Абдулла Қаҳҳор тили ниҳоятда ўхшатишларга бой. “Синчалак”да ҳам улар
бисёр. Масалан
адиб асар персаножи Кифоятхонга нисбатан “пешонаси ковушнинг
бетига, йўқ, умуман юзи мардона ковушга ўхшар эди”, дейди. Унинг характерини эса
“эрка ўсган қиз боладай”, деб тасвирлайди. Таржимада бу ўхшатишлар қуйидагича
берилган: ”überhaupt glich ihr Gesicht einer alten Ledergalosche“. Бу ўринда эркаклар
ковуши таржимада эски чарм ковушга айланиб қолса
-
да, ковуш элементи сақланган.
Эр хотинига мушукдай ишқаланиб туришини таржимон сўзма
-
сўз „seine Frau
umschnurrte er wie eine Katze” шаклида адекват таржима қилган. Умуман бу асар
таржимаси қизиқарли ва унинг таҳлилига алоҳида илмий иш
бағишланса арзийди.
Таржималарда ўхшатиш услубий воситасининг қайта яратилиши
-
қизиқарли
масала. Ўхшатишлардаги хусусийликнинг умумийликка томон силжиши, яъни
сўзловчининг ички мақсади акс этган хусусий яширин мазмун кўринишларининг
асарнинг умумий ғоясига нечоғлик боғлиқлиги масаласи ва бунинг таржимада акс
этиши масаласи ўзининг ечимини узил
-
кесил топганича йўқ.
Таржималарни кузатганда шу маълум бўлaдики, гоҳида аслият тилидаги бир
стилистик восита таржимада иккинчи бир воситага
айланиб қолади, яъни услубий
воситалар алмашинуви содир бўлади. А.Қаҳҳорнинг “Синчалак” қиссасиолмонча
таржимасида ҳам шундай ҳолат юзберган. Аслиятда: “Носиров бир стакан
заъфарондай яхна чойни нафас олмай шимирди...” жумласи таржимада бу
заъфарондай
ўхшатиши сифатлаш, яъни эпитетга айланиб қолган, қиёсланг:
“Nachdem Nassyrow das Glas mit dem
bernsteingelben
Tee in einem Zug geleert …hatte”.
152
Бу мисолда шакл юқолса
-
да, мазмун сақланган. Бироқ айрим матнлар таржимасида
Саида образини ойдинлаштирувчи ўхшатишлар таржимада тушиб қолган. Масалан,
аслиятда: “Саида телефонга жавоб бердими, келган
-
кетган одамлар билан муомала
қилдими, қўлида қоғоз,
капалакдай
учиб ҳали бу эшикка, ҳали бу эшикка кириб
чиқадими
–
бошидан хаёл аримай қўйди”. Таржимада:”
Was sie auch tat – ob sie
telefonierte oder mit den Akten von einem Zimmer ins anderelief – eigentlich sah und hörte
sie nicht, was um sie herum vorging“.
Саиданинг жуссасига ишора қилувчи гоҳ
синчалак
, гоҳ
капалакка
қиёс қилиниши таржимада йўқолиб қолган
-
ки, бу русча
таржимадаги хатонинг такрорланишидир.
Аммо кўпчилик ҳолатларда ўхшатишлар
таржимада қайта яратилган. Қиёсланг: аслиятда:
Саиданинг “отаси Али бобо ток остидаги ўзининг арқон каравотида
одатдагича деворга қараб чўнқайиб, худди қуръон тиловат қилаётгандай тебраниб
ўтирар эди”.
Таржимада:
“Saidas Vater Ali-bobo hockte auf seiner Flechtmatte; das Gesicht dem Lehmzaun
zugewandt, weigte er sich nach dem alten Brauch von einer Seite zur anderen, so ruhig und
rhythmisch, als spräche er den Koran auswendig vor sich hin“-.
Матндаги ўхшатиш кенгайтирилган таржима ҳолатида сақланган.
Шу қиссанинг
бошқа
бир жойида Саида ва эшон ўртасидаги суҳбатни бераётиб, А.Қаҳҳор эшоннинг
жавобини шундай тасвирлайди:
“Эшон анчадан кейин, худди хумга йўталгандай
дўнғиллаб жавоб берди.”
Бу жавоб таржимада ҳам ўхшатиш билан ўгирилган:
“ …und wie
vom Boden eines leeren Fasses herauf ertönte ein dumpfes Gebrumme
“.
Бошқа бир жойда Саидага
“Қаландаров кўзига тоғ бўлиб кўринди. Унинг
вужудини умидсизликка яқин бир кайфият ўргамчинингтўридай ўраб-чўлғаб
олди...”.
Таржимада
тоғ
образи ҳам соф ўхшатиш орқали қўшимча эпитетлар билан
қайта яратилгану, бироқ
ўргамчининг тўридай
ўхшатиши тушириб қолдирилган.
Қиёсланг: “Kalandarov erschien ihr
wie ein riesiger unerschütterlicher Berg
”. Синчалак
қиссаси
таржимасида қатор бошқа ўхшатишлар сақланиб қолган. Масалан, асардаги
Зулфиқоров ҳақидаги миш
-
мишлар ҳодисаси
партия мажлисида
“...гўё бомба бўлиб
портлади-ю, унинг даҳшатидан ҳамма гаранг бўлиб қолди”
матни таржимасига
эътибор беринг:
..”aber hier in der Parteiversammlung schlug die Anspielung plötzlich
wie
eine Bombe
ein!“.
Шу контекстнинг давомида Зулфикоровнинг овозини адиб қуйидагича
ўхшатиш билан тасвирлайди:
“Бу
портлашдан
кейин
унинг
товуши
мажлис
аҳлига
пашшанингғинғиллашигаўхшаб эшитилди”.
Таржимада:
“Aber nach dem vorherigen Einschlag der Bombe wirkte dieses zaghaftes Bekenntnis
wie ein Mückensurren“,
деб жуда муқобил ўгирилган
.
“Майиз
емаган
хотин”
ҳикоясида А.Қаҳҳор миллий бўёқли ўхшатиш қўллайди. Қиёсланг: аслиятда “Чарс
беданадай”, таржимада “wie eine scheue Wachtel”
тарзда муқобил ўгирилган
.
Бошқа
бир ижойда Қаландаров киноя билан қуйидаги мақолни келтиради:
“Тиши чиққан
болага – чайнаб берган ош бўлмас”,
деганлар дейди. Бу мақолни олмон таржимони
қуйидагича ўгирган: “
Wenn ein kleines Kind Zähne bekommt, dann nützt es auch nichts,
wenn man ihm einen Schnuller in den Mund schiebt
“.
Кўриниб турибдики, иккала тилда ҳам миллий ўзига хос ўхшатишлар билан
бирга умумлисоний ўхшатишларҳам мавжудки, улар таржимон машаққатини
енгиллаштиради холос.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ:
1. Ashurov, Shahobiddin Saidovich
. "Инглиз ва ўзбек тилларидаги интернационал
мақоллар таржимасидаги ассиметрик ҳолатлар." Молодой ученый 18 (2020): 584
-586.
