ОПТИМИЗАЦИЯ ОКАЗАНИЯ СТОМАТОЛОГИЧЕСКОЙ ПОМОЩИ УМСТВЕННО ОТСТАЛЫМ ДЕТЯМ В СПЕЦИАЛЬНЫХ ВСПОМОГАТЕЛЬНЫХ ШКОЛАХ

CC BY f
12-14
67
22
Поделиться
Индиаминова, Г., & Зоиров, Т. . (2022). ОПТИМИЗАЦИЯ ОКАЗАНИЯ СТОМАТОЛОГИЧЕСКОЙ ПОМОЩИ УМСТВЕННО ОТСТАЛЫМ ДЕТЯМ В СПЕЦИАЛЬНЫХ ВСПОМОГАТЕЛЬНЫХ ШКОЛАХ. Журнал стоматологии и краниофациальных исследований, 1(1), 12–14. https://doi.org/10.26739.2181-0966-2020-1-2
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Состояние здоровья полости рта является важной составляющей физического, психического и социального благополучия каждого человека. Сегодня кариес и заболевания пародонта остаются наиболее распространенным заболеванием зубов не только среди взрослых, но и среди более молодых слоев населения во всем мире. Согласно недавним эпидемиологическим исследованиям, проведенным на здоровых детях, заболеваемость зубной патологией высока, причем распространенность кариеса среди здоровых возрастных групп 12–15 лет составляет 63,3–83 года, 4% и 81,7-88,7%, интенсивность 3,02-3,75 и 4,6-5,73, а распространенность заболеваний тканей пародонта в группе здоровых 12-летних детей колебалась от 37,8% до 50%, В 15-летней группе детей она колебалась от 57,7% до 84,7%. Распространенность кариеса также высока у детей с умственной отсталостью дошкольного и школьного возраста, в то время как интенсивность кариеса выше у детей в возрасте 13–18 лет с легкой умственной отсталостью (ЛУО). Эти показатели увеличиваются с возрастом и зависят от тяжести основного заболевания.

Похожие статьи


background image

|

№1 | 2020

12 

 

 

Indiaminova Gavhar Nuriddinovna,  

Zoyirov To’lqin Elnazarovich  

Samarqand davlat tibbiyot instituti, O’zbekiston 

 
 

MAXSUS YORDAMCHI MAKTABLARDA TARBIYALANUVCHI AQLI ZAIF BOLALARGA 

STOMATOLOGIK YORDAM KO’RSATISHNI OPTIMALLASHTIRISH 

 
 

http://dx.doi.org/10.26739/

 

2181-0966-2020-1-2 

 
 

ANNOTATSIYA

 

Og'iz bo'shlig'i salomatlik holati har bir inson shaxsiyatining  jismoniy, aqliy va ijtimoiy farovonligining muhim tarkibiy qismidir. 
Hozirgi kunda dunyo miqyosida tish kariesi  va  parodont to’qimasi kasalliklari  nafaqat  katta  yoshlilar, balki  aholining  kichik  
yoshli  qatlami  o’rtasida  ham  eng keng tarqalgan tish kasalligi bo'lib qolmoqda. Sog'lom bolalarda o'tkazilgan so'nggi epidemiologik 
tekshiruvlarga ko'ra, stomatologik kasalliklar ko’rsatkichi yuqori darajada bo’lib,  kariesning tarqalishi sog’lom bo’lgan 12-15 yoshli 
bolalar guruhlari o’rtasida  63,3-83,4% va 81,7-88,7%, intensivligi 3,02-3,75 va 4,6 - 5.73, hamda  sog'lom 12 yoshli bolalar guruhida 
parodont  to’qimasi  kasalliklarining  tarqalishi  37,8%  dan  50%  gacha, 15  yoshli  bolalar  guruhida  57,7%  dan 84,7%  gacha.  Karies 
kasalligining tarqalishi maktabgacha va maktab yoshidagi aqli zaif bolalarda ham yuqori darajani tashkil etadi, yengil darajadagi 
aqliy zaifligi  (YAZ) bo'lgan 13-18 yoshli bolalarda kariyesning intensivligi yuqori. Ushbu ko'rsatkichlar yoshga qarab ortib boradi 
va asosiy kasallikning og'irligiga bog'liq. Turli darajadagi aqliy zaiflik nuqsoni mavjud  bolalarda parodont to'qimasi kasalliklari va  
prikus patologiyalarining tarqalishi 100% ga yetadi. 

Kalit  so’zlar: 

Tish  kariesi,  parodont  to’qimasi  kasalliklari,  prikus  patologiyalari,  aqliy  zaif  bolalar,  og’iz  bo’shlig’i  gigiyenasi, 

stomatologik kasalliklar profilaktikasi mahsus dasturi.  
 

Индиаминова Гавхар Нуриддиновна,  

Тулкин Эльназарович Зоиров 

Самаркандский государственный  

медицинский институт, Узбекистан 

 

ОПТИМИЗАЦИЯ ОКАЗАНИЯ СТОМАТОЛОГИЧЕСКОЙ ПОМОЩИ УМСТВЕННО ОТСТАЛЫМ ДЕТЯМ В 

СПЕЦИАЛЬНЫХ ВСПОМОГАТЕЛЬНЫХ ШКОЛАХ 

 

АННОТАЦИЯ 

Состояние здоровья полости рта является важной составляющей физического, психического и социального благополучия 
каждого человека. Сегодня кариес и заболевания пародонта остаются наиболее распространенным заболеванием зубов не 
только среди взрослых, но и среди более молодых слоев населения во всем мире. Согласно недавним эпидемиологическим 
исследованиям, проведенным на здоровых детях, заболеваемость зубной патологией высока, причем распространенность 
кариеса среди здоровых возрастных групп 12–15 лет составляет 63,3–83 года, 4% и 81,7-88,7%, интенсивность 3,02-3,75 и 
4,6-5,73, а распространенность заболеваний тканей пародонта в группе здоровых 12-летних детей колебалась от 37,8% до 
50%, В  15-летней  группе  детей она  колебалась  от  57,7%  до  84,7%.  Распространенность  кариеса  также высока  у  детей  с 
умственной отсталостью дошкольного и школьного возраста, в то время как интенсивность кариеса выше у детей в возрасте 
13–18  лет  с  легкой  умственной  отсталостью  (ЛУО).  Эти  показатели  увеличиваются  с  возрастом  и  зависят  от  тяжести 
основного заболевания. 

 

Ключевые  слова: 

кариес  зубов,  заболевания  тканей  пародонта,  патологии  прикуса,  умственно  отсталые  дети,  гигиена 

полости рта, специальная программа профилактики стоматологических заболеваний. 

 

 
 


background image

|

№1 | 2020

13 

 

Indiaminova Gavkhar Nuriddinovna,  

Zoirov Tulkin Elnazarovich  

Samarkand state medical institute, Uzbekistan 

 

OPTIMIZATION OF THE PROVISION OF DENTAL CARE FOR MENTALLY RETARDED CHILDREN IN SPECIAL 

SUPPORT SCHOOLS 

ANNOTATION 

The state of oral health is an important component of the physical, mental and social well-being of every person. Today, tooth decay 
and periodontal disease remain the most common dental disease not only among adults, but also among younger people throughout 
the world. According to recent epidemiological studies conducted on healthy children, the incidence of dental pathology is high, and 
the prevalence of caries among healthy age groups of 12-15 years is 63.3-83 years, 4% and 81.7-88.7%, intensity 3.02 -3.75 and 4.6-
5.73, and the prevalence of periodontal disease in the group of healthy 12-year-olds ranged from 37.8% to 50%, in the 15-year-old 
group  of  children,  it  ranged  from  57.7%  to  84,7%.  The  prevalence  of  caries  is  also  high  in  children  with  mental  retardation  of 
preschool and school age, while the intensity of caries is higher in children aged 13-18 years with mild mental retardation (LUO). 
These indicators increase with age and depend on the severity of the underlying disease. 

Key  words 

:dental  caries,  periodontal  tissue  diseases,  occlusion  pathologies,  mentally  retarded  children,  oral  hygiene,  a  special 

program for the prevention of dental diseases 
 

Mavzuning dolzarbligi 

JSST  ma'lumotlariga  ko'ra,  dunyo  aholisining  qariyb  15% 
nogiron insonlar tashkil qiladi [11]. Bu 650 million kishiga to'g'ri 
kelib,  ularning  200  millioni  bolalardir.  Populyatsiyada  aqliy 
zaiflikning  (AZ)  tarqalishi  1%  dan  3%  gacha  [12].Aqliy 
zaiflikning eng keng tarqalgan shakli - bu yengil darajadagi aqliy 
zaiflik  bo’lib,    psixik  rivojlanishning  kichik  darajadagi 
nuqsonlari namoyon bo'lishi bilan tavsiflanadi va jami aqlan zaif 
odamlar  aholisining  75-89  foizini  tashkil  qiladi;  O'rtacha 
darajadagi  aqliy  zaiflik  ko'rsatkichi  -  taxminan  10%,  og'ir  va 
chuqur darajadagi aqliy zaiflik ko'rsatkichlari mos ravishda 4% 
va 1% ni tashkil etilishi aniqlangan [7, 10]. L.L. Fayzullinaning 
(2010)  fikriga  ko'ra,  aqli  zaifligi  tufayli  birlamchi  nogironligi 
mavjud bolalarda yengil darajadagi aqliy zaiflik- 49,6%; o'rtacha 
darajadagi aqliy zaiflik - 45,8%; og'ir va chuqur darajadagi aqli 
zaif bolalar ko’rsatkichi esa birmuncha kam bo’lib,mos ravishda 
- 2,3% va 2,3%ni tashkil etadi.  
2017 yilga kelib O'zbekistonda 670866 nafar nogironligi bo’lgan 
shaxslar  ro'yxatga  olingan  bo’lib,  ularning  100827  nafarini 
(15,0%) 18 yoshgacha bo'lgan bolalardan iborat. 18 yoshgacha 
bo'lgan  voyaga  yetmaganlar  orasida  nogironligi  bo’lgan 
shaxslarning  45,9  foizini  yoki  45134  nafarini  ayollar  tashkil 
qiladi[14].  Nogironlikning  sabablari  tarkibida  51,9%  asosiy 
qismi  "umumiy  kasalliklar  tufayli",  keyin  42,5%  «bolalikdan 
nogironlik»,  qolgan  sabablar  esa  5,6%  ni  tashkil  qiladi. 
Nogironlik sabablari (kasalliklar sinflari va alohida kasalliklar) 
taqsimotiga  ko’ra  eng  ko'p  ulush,  ya’ni  19,2  foiz  "Ruhiyat  va 
xulq atvor buzilishi" xastaligiga to’g’ri keladi [11]. Nogironligi 
bo’lgan  shaxslarning  statistik  hisobi  O'zbekiston  Respublikasi 
sog’liqni saqlash vazirligi Respublika tibbiy - ijtimoiy ekspertiza 
komissiyasining birlamchi ma’lumotlariga asoslanadi.  
Bir  qator  tadqiqotlar  olib  borilganligi  va    turli  chora-tadbirlar 
tadbiq  etilganligiga  qaramay,  aqli  zaif  bolalarda  tish 
kasalliklarining  tarqalishi  va  intensivligi  yuqori  darajada 
[8,5,9,12,14],  bundan  tashqari,  bu  ko'rsatkichlar  yoshga  qarab 
o'sib  boradi  va  asosiy  kasallikning  og'irligiga  bog'liq  holda 
kechadi [5,9]. 
Aqliy  zaiflikning  klinik  ko’rinishi  faqat    intellekyual 
yetishmovchiliklar  bilan  cheklanib  qolmaydi  hamda  bir  qator 
hamroh  kasalliklar  bilan  namoyon  bo’ladi:  psixopatologik 
kasalliklar  (95,5%),  nevrologik  patologiya  (43,8%),  somatik 
kasalliklar 

(58,9%).N.R. 

Lebedeva 

(2009) 

o’tkazgan 

tadqiqotlarga ko’ra, aqliy zaif bolalardagi nevrologik kasalliklar 
orasida  eng  keng  tarqalgan  holatbolalar  serebral  paralichi 
hisoblanadi.  Ushbu  patologiya  yengil  darajadagi  aqliy  zaifligi 

mavjud bolalarning 5,4 foizida, o'rtacha darajadagi aqli zaifligi 
mavjud  bolalarning  16,3  foizida  kuzatilgan  va  ushbu 
patologiyaning  maksimal  soni  og'ir  darajadagi  aqliy  zaifligi 
mavjud  bo'lgan  bolalarda  kuzatilgan  –  va    60,0  foizni  tashkil 
etgan.  Gidrosefaliya  esayengil  darajadagi  aqliy zaifligi mavjud 
bolalarning  11,2%  ida,  27,9%  o'rtacha  va  43,3%  og'ir  aqliy 
zaifligi mavjud bo’lgan bolalarda uchraydi[1,5,9]. 
Aqli  zaif  bolalar  asosiy  nevrologik  kasalliklari  yuzasidan  bir 
qancha  dori  preparatlari,  shu  jumladan  neyroleptiklar, 
antidepressantlar,  trankvilizatorlar,  nootropiklar  kabi  dorilarni 
doimiy  qabul  qiladi  va  ular  giper-  yoki  giposalivatsiyaga  olib 
kelishi mumkin, og'riq sezuvchanligini kamaytirishi tufayli esa 
tish kasalliklarining o'tkir shaklini surunkali holatga o'tkazishga 
yordam  beradi  [6].  Aqli  zaif  bolalarda  ko'p  hollarda  xatti-
harakatlarni  nazorat  qila  olmaslik,  tayanch-harakat  tizimi 
buzilishi  va  nutqning  rivojlanmaganligi  kabi  nuqsonlar 
kuzatiladi  hamda  ushbu  holatlar  ularga  nisbatan  stomatologik 
yordam  ko'rsatishda  aloqani  qiyinlashtiradi  va  umumiy 
og'riqsizlantirish sharoitida muolaja o’tkazishni talab qiladi [7], 
ammo  hamroh  bo'lgan  og'ir  somatik  patologiya  ko’pgina 
hollarda  bunday  usulga  ham  to’sqinlik  qiladi  [3].    Bundan 
tashqari, ushbu turdagi barcha muassasalarda ham stomatologiya 
bo'limlari  mavjud  emas.  Bularning  barchasi  nogiron  bolalarga 
stomatologik yordamning yangi shakllarini izlashni va ularning 
muhim tarkibiy qismlaridan biri profilaktika bo'lishi lozimligini 
talab  qiladi  [5,6].  Hozirgi  kungacha  dunyo miqyosida aqli zaif 
bolalarda tish kasalliklarining profilaktikasi bo'yicha dasturlarni 
amalga oshirishga urinishlar bo’lgan, ammo ularning aksariyati 
yengil  aqliy rivojlanish nuqsoni bo'lgan bolalarga qaratilgan va 
samaradorlik  darajasi  yuqori  bo’lmagan  edi  [2,7,4].  Ushbu 
bolalarni  og'iz  bo'shlig'i  gigienasi  ko’nikmalariga  o'rgatish 
usullari  ularning  yashash  sharoitlarini  shakllantirishni  hisobga 
olmaydi  va  o’zaro  ajralib  turmaydi.  Shunday  qilib,  aqliy  zaif 
bolalar uchun tish kasalliklari profilaktikasi bo'yicha dasturning 
ishlab  chiqilishi  nafaqat  aqliy  zaiflik  darajasini,  balki  ularning 
og'iz  bo'shlig'ini  parvarish  qilish  ko'nikmalarini,  shuningdek, 
bolaning yashash sharoiti va ovqatlanishini hisobga olgan holda 
ishlab  chiqilishi  zarur  bo’lib,  mazkur  holat  nafaqat  tibbiyot 
doirasida,  balki  jamiyatning  ijtimoiy  hayotida  ham  muhim  va 
aktual muammolardan biridir. 

Tadqiqotning maqsadi  

Aqliy  rivojlanishida  nuqsoni  bo'lgan  bolalar  o’rtasida  og’iz 
bo’shlig’i  kasalliklari  profilaktikasi  bo'yicha  dasturni  kiritish 
orqali  ularning  imkoniyatlari  cheklanganligini  hisobga  olgan 


background image

|

№1 | 2020

14 

 

holda  terapevtik  va  profilaktik  stomatologik  yordam  ko'rsatish 
samaradorligini oshirish. 

Tadqiqot materiali va metodlari 

 

Ushbu  tadqiqot  Samarqand  viloyati  hududida  joylashgan  1  va 
62-sonli  aqli  zaif  bolalar  uchun  ixtisoslashtirilgan  maxsus 
maktablar, 5- sonli Kattaqo’rg’on tuman aqli zaif bolalar uchun 
ixtisoslashtirilgan  maktab-intrenat  hamda  63-sonli  Oqdaryo 
tuman  aqli  zaif  bolalar  uchun  ixtisoslashtirilgan  maktab- 
internatlarining  6, 9 va 12 yoshli tarbiyalanuvchilarini o’z ichiga 
olib, ular o’rtasidagi og’iz bo’shlig’i gigiyenik holati, tish kariesi 
va  parodont  to’qimasi  kasalliklari  o’rganib  chiqildi  va 
stomatologik  kasalliklar  profilaktikasiga  bo’yicha  maxsus  aqli 
zaif  bolalarga  yo’naltirilgan  dastur  qo’llanildi.  Tadqiqot 
doirasiga olingan bolalar yoshiga, jinsiga, ovqatlanish rejimiga, 
asosiy 

nevrologik 

kasalliklari 

turiga, 

Daun 

sindromi 

mavjudligiga  va  ularning  ijtimoiylashish  darajasiga  ko’ra  bir 
qancha  guruhlarga  bo’lingan  holda  og’iz  boshlig’i  holati 
o’rganiladi,  ularga  stomatologik  kasalliklar  profilaktikasiga 
yo’naltirilgan maxsus dastur ma’lum vaqt davomida qo’llanilib, 
samaradorlik darajasi aniqlab boriladi. Tadqiqot statistik, klinik, 
anketalash, laborator-mikrobiologik, o’giz bo’shlig’i gigiyenasi 
indekslarini aniqlash metodlari asosida o’tkazildi. 

Kutilayotgan natijalar:  

Tadqiqot  davomida  6  yoshdan  12  yoshgacha  bo’lgan  maxsus 
maktabarda  tarbiyalanuvchi aqli zaif  bolalarda og’iz  bo’shlig’i 
kasalliklari  profilaktikasining  maxsus  dasturi  samaradorligi 
o’rganiladi. 

Tarbiyalanuvchi 

aqli 

zaif 

bolalar 

yoshi, 

ijtimoiylashuv  darajasi,  asosiy  nevrologik  kasalliklari,  Daun 
sindromining  mavjudligi,  ovqatlanish  rejimi  va  o’z-  o’zini 
parvarish  qila  olish  ko’nikmalari  kabi  sifatlari  asosida 
guruhlarga bo’linib tadqiq etiladi. Tashkillashtirilgan guruhlarda 
gigiyenik  indeks  ko’rsatkichlari,  parodont  to’qimasi  holatini 
aniqlovchi  indekslar,  og’iz  bo’shlig’i  mikroflorasi  kabi 
ko’rsatkichlar  aniqlanadi.  Stomatologik  kasalliklarning  kelib 
chiqishida  aqli  zaif  bolalarning  ovqatlanish  rejimi,  hayot  tarzi, 
ularning  asosiy  nevrologik  kasalliklari  turi,  ularda  Daun 
sindromining mavjud yoki yo’qligi kabi holatlarning ahamiyati 
o’rganiladi. Tadqiqot davomida parodont to’qimasi kasalliklari, 
karies  kasalligining  tarqalishi  va  intensivligi  ma’lum  darajada 
pasaytirilishi,  aqli  zaif  bolalar  o’rtasida  o’g’iz  bo’shlig’i 
gigiyenasini olib borish ko’nikmalarini hosil qilish kabi natijalar 
kutilmoqda. 

 
Adabiyotlar ro’yxati 
 

1.

 

Авраамова,  О.Г.  Организация  и  реализация  профилактического  направления  в  системе  школьной  стоматологии  в 

организованных  детских  коллективах/  О.Г.Авраамова,  С.В.Западаева,  С.С.Шевченко  //  Материалы  XX  Всероссийских 
научно-практической конференции «Стоматология XXI века». - М., 2008. – С.245-247.  
2.

 

Афанасьева,  Л.Р.  Состояние  твердых  тканей  зубов  у  детей  с  нарушением  развития  интеллекта  и  оценка  уровня 

стоматологической помощи/ Л.Р. Афанасьева // Современная стоматология. – 2000. –№2. – C. 22 -24.  
3.

 

Лебедева,  И.Р.  Комплексная  оценка  состояния  здоровья  детей  с  различной  степенью  умственной  отсталости  и 

организация  реабилитационной  помощи:  автореф.  дис.  …канд.  мед.наук:  14.00.18/  Ирина  Риммовна  Лебедева.  -  Томск, 
2009. – 24 с.  
4.

 

Скрипник,  Ю.В.  Оценка  эффективности  программы  гигиенического  воспитания  и  обучения  у  стоматолога  детей  с 

задержкой психического развития/ Ю.В.Скрипник, И.И.Якубова // Стоматология детского возраста и профилактика. - 2013. 
- №4(47). - С.70-72.  
5.

 

Данилов,  Е.О.  Изучение  стоматологической  заболеваемости  детского  населения  Санкт  –Петербурга  по  данным 

эпидемиологического обследования/ Е.О.Данилов, Р.Н.Жапакова // Стоматология детского возраста и профилактика. - 2008. 
- №4(27). - С.3-5.  
6.

 

Salles, P.S. Dental needs and management of children with special health care needs according to type of disability/ P.S.Salles, 

P.N. Tannure, C.A. Oliveira, I.P. Souza et al. //J. Dent. Child. (Chic).-2012.-Vol.79,№3:- Р.165-169.  
7.

 

Скрипкина, Г.И. Микробиологические аспекты прогнозирования кариеса зубов у детей/ Г.И.Скрипкина, Т.С. Митяева // 

Стоматология детского возраста и профилактика. - 2015. - №4 (55). - С.11-16. 
8.

 

Организация  оказания  стоматологической  помощи  детям  с  ограничениями  жизнедеятельности/Е.В.Михайлова, 

О.Б.Орлова, О.Е. Хритина и др. // Стоматология детского возраста и профилактика. - 2010. - №4. - С.3-5.  
9.

 

Всемирный доклад об инвалидности/ Всемирная Организация Здравоохранения: Мальта, 2011. – 28 с. 

10.

 

Кисельникова,  Л.П.  Результаты  стоматологического  обследования  дошкольников  и  школьников  г.  Москвы/ 

Л.П.Кисельникова, Т.Е.Зуева, А.А.Алибекова,// Стоматология детского возраста и профилактика. - 2011. - №1. - С.40-44.  
11.

 

Тарасова,  Н.В.  Особенности  оказания  стоматологической  помощи  детям  с  умственной  отсталостью  вследствие 

резидуально-органического поражения нервной системы: дис. …канд. мед. наук: 14.00.21/ Наталья Валентиновна Тарасова. 
– Красноярск, 2006. -150 с.  
12.

 

Стребелева,  Е.А.  Воспитание  и  обучение  детей  дошкольного  возраста  с  нарушением  интеллекта:  учеб.для  студентов 

вузов, обучающихся по специальности 050714 – олигофренопедагогика/ Е.А. Стребелева. – М.: ПАРАДИГМА, 2012. – 256с.  
13.

 

Ameer, N. Oral hygiene and periodontal status of teenagers with special needs in the district of Nalgonda, India/ N.Ameer, R. 

Palaparthi, M. Neerudu // J. Indian Soc. Periodontal.-2012.-Vol.16,№3.- Р.421-425.  
14.

 

Google: www Stat.uz 

 
 
 
 

 

Библиографические ссылки

Авраамова, О.Г. Организация и реализация профилактического направления в системе школьной стоматологии в организованных детских коллективах1' О.Г.Авраамова, С.В.Западаева, С.С.Шевченко // Материалы XX Всероссийских научно-практической конференции «Стоматология XXI века». - М, 2008. - С.245-247.

Афанасьева. Л.Р. Состояние твердых тканей зубов у детей с нарушением развития интеллекта и оценка уровня стоматологической помощи/ Л.Р. Афанасьева // Современная стоматология. - 2000. -№2. - С. 22 -24.

Лебедева, И.Р. Комплексная оценка состояния здоровья детей с различной степенью умственной отсталости и организация реабилитационной помощи: автореф. дне. ...канд. мед.наук: 14.00.18/ Ирина Риммовна Лебедева. - Томск, 2009.-24 с.

Скрипник, Ю.В. Оценка эффективности программы гигиенического воспитания и обучения у стоматолога детей с задержкой психического развития. Ю.В.Скрипник. И.И_Якубова // Стоматология детского возраста и профилактика. - 2013. - №4(47). - С.70-72.

Данилов. Е.О. Изучение стоматологической заболеваемости детского населения Санкт -Петербурга по данным эпидемиологического обследования Е.О. Данилов. Р.Н.Жапакова // Стоматология детского возраста и профилактика. - 2008. -№4(27).-С.3-5.

Salles. P.S. Dental needs and management of children with special health care needs according to type of disability/ P.S.Salles. P.N. Tannure, C.A. Oliveira, I P. Souza et al. //J. Dent. Child. (Chic).-2012.-Vol.79,№3:- P.165-169.

Скрипкина, Г.И. Микробиологические аспекты прогнозирования кариеса зубов у детей/ Г.И.Скрипкина, Т.С. Митяева // Стоматология детского возраста и профилактика. - 2015. - №4 (55). - С.11-16.

Организация оказания стоматологической помощи детям с ограничениями жизнедеятельностиЕ. В. Михайлова. О.Б.Орлова, О.Е. Хрнтина и др. И Стоматология детского возраста и профилактика. - 2010. - №4. - С.3-5.

Всемирный доклад об инвалидности. Всемирная Организация Здравоохранения: Мальта, 2011. - 28 с.

Кисельникова, Л.П. Результаты стоматологического обследования дошкольников и школьников г. Москвы. Л.П Кисельникова, Т.Е.Зуева, А_А.Алибекова,// Стоматология детского возраста и профилактика. - 2011. - №1. - С.40-44.

Тарасова, Н.В. Особенности оказания стоматологической помощи детям с умственной отсталостью вследствие резидуально-органического поражения нервной системы: дне... .канд. мед. наук: 14.00.21/ Наталья Валентиновна Тарасова. - Красноярск, 2006. -150 с.

Стребелева, Е.А. Воспитание и обучение детей дошкольного возраста с нарушением интеллекта: учеб.для студентов вузов, обучающихся по специальности 050714 - олигофренопедагогика/ Е.А. Стребелева. - М.: ПАРАДИГМА, 2012. - 256с.

Ameer, N. Oral hygiene and periodontal status of teenagers with special needs in the district of Nalgonda, India/ N. Ameer, R. Palaparthi, M. Neenidu// J. Indian Soc. Periodontal.-2012.-Vol. 16,№3 - P.421-425.

Google: www Stat.uz

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов