|
№1 | 2020
12
Indiaminova Gavhar Nuriddinovna,
Zoyirov To’lqin Elnazarovich
Samarqand davlat tibbiyot instituti, O’zbekiston
MAXSUS YORDAMCHI MAKTABLARDA TARBIYALANUVCHI AQLI ZAIF BOLALARGA
STOMATOLOGIK YORDAM KO’RSATISHNI OPTIMALLASHTIRISH
http://dx.doi.org/10.26739/
2181-0966-2020-1-2
ANNOTATSIYA
Og'iz bo'shlig'i salomatlik holati har bir inson shaxsiyatining jismoniy, aqliy va ijtimoiy farovonligining muhim tarkibiy qismidir.
Hozirgi kunda dunyo miqyosida tish kariesi va parodont to’qimasi kasalliklari nafaqat katta yoshlilar, balki aholining kichik
yoshli qatlami o’rtasida ham eng keng tarqalgan tish kasalligi bo'lib qolmoqda. Sog'lom bolalarda o'tkazilgan so'nggi epidemiologik
tekshiruvlarga ko'ra, stomatologik kasalliklar ko’rsatkichi yuqori darajada bo’lib, kariesning tarqalishi sog’lom bo’lgan 12-15 yoshli
bolalar guruhlari o’rtasida 63,3-83,4% va 81,7-88,7%, intensivligi 3,02-3,75 va 4,6 - 5.73, hamda sog'lom 12 yoshli bolalar guruhida
parodont to’qimasi kasalliklarining tarqalishi 37,8% dan 50% gacha, 15 yoshli bolalar guruhida 57,7% dan 84,7% gacha. Karies
kasalligining tarqalishi maktabgacha va maktab yoshidagi aqli zaif bolalarda ham yuqori darajani tashkil etadi, yengil darajadagi
aqliy zaifligi (YAZ) bo'lgan 13-18 yoshli bolalarda kariyesning intensivligi yuqori. Ushbu ko'rsatkichlar yoshga qarab ortib boradi
va asosiy kasallikning og'irligiga bog'liq. Turli darajadagi aqliy zaiflik nuqsoni mavjud bolalarda parodont to'qimasi kasalliklari va
prikus patologiyalarining tarqalishi 100% ga yetadi.
Kalit so’zlar:
Tish kariesi, parodont to’qimasi kasalliklari, prikus patologiyalari, aqliy zaif bolalar, og’iz bo’shlig’i gigiyenasi,
stomatologik kasalliklar profilaktikasi mahsus dasturi.
Индиаминова Гавхар Нуриддиновна,
Тулкин Эльназарович Зоиров
Самаркандский государственный
медицинский институт, Узбекистан
ОПТИМИЗАЦИЯ ОКАЗАНИЯ СТОМАТОЛОГИЧЕСКОЙ ПОМОЩИ УМСТВЕННО ОТСТАЛЫМ ДЕТЯМ В
СПЕЦИАЛЬНЫХ ВСПОМОГАТЕЛЬНЫХ ШКОЛАХ
АННОТАЦИЯ
Состояние здоровья полости рта является важной составляющей физического, психического и социального благополучия
каждого человека. Сегодня кариес и заболевания пародонта остаются наиболее распространенным заболеванием зубов не
только среди взрослых, но и среди более молодых слоев населения во всем мире. Согласно недавним эпидемиологическим
исследованиям, проведенным на здоровых детях, заболеваемость зубной патологией высока, причем распространенность
кариеса среди здоровых возрастных групп 12–15 лет составляет 63,3–83 года, 4% и 81,7-88,7%, интенсивность 3,02-3,75 и
4,6-5,73, а распространенность заболеваний тканей пародонта в группе здоровых 12-летних детей колебалась от 37,8% до
50%, В 15-летней группе детей она колебалась от 57,7% до 84,7%. Распространенность кариеса также высока у детей с
умственной отсталостью дошкольного и школьного возраста, в то время как интенсивность кариеса выше у детей в возрасте
13–18 лет с легкой умственной отсталостью (ЛУО). Эти показатели увеличиваются с возрастом и зависят от тяжести
основного заболевания.
Ключевые слова:
кариес зубов, заболевания тканей пародонта, патологии прикуса, умственно отсталые дети, гигиена
полости рта, специальная программа профилактики стоматологических заболеваний.
|
№1 | 2020
13
Indiaminova Gavkhar Nuriddinovna,
Zoirov Tulkin Elnazarovich
Samarkand state medical institute, Uzbekistan
OPTIMIZATION OF THE PROVISION OF DENTAL CARE FOR MENTALLY RETARDED CHILDREN IN SPECIAL
SUPPORT SCHOOLS
ANNOTATION
The state of oral health is an important component of the physical, mental and social well-being of every person. Today, tooth decay
and periodontal disease remain the most common dental disease not only among adults, but also among younger people throughout
the world. According to recent epidemiological studies conducted on healthy children, the incidence of dental pathology is high, and
the prevalence of caries among healthy age groups of 12-15 years is 63.3-83 years, 4% and 81.7-88.7%, intensity 3.02 -3.75 and 4.6-
5.73, and the prevalence of periodontal disease in the group of healthy 12-year-olds ranged from 37.8% to 50%, in the 15-year-old
group of children, it ranged from 57.7% to 84,7%. The prevalence of caries is also high in children with mental retardation of
preschool and school age, while the intensity of caries is higher in children aged 13-18 years with mild mental retardation (LUO).
These indicators increase with age and depend on the severity of the underlying disease.
Key words
:dental caries, periodontal tissue diseases, occlusion pathologies, mentally retarded children, oral hygiene, a special
program for the prevention of dental diseases
Mavzuning dolzarbligi
JSST ma'lumotlariga ko'ra, dunyo aholisining qariyb 15%
nogiron insonlar tashkil qiladi [11]. Bu 650 million kishiga to'g'ri
kelib, ularning 200 millioni bolalardir. Populyatsiyada aqliy
zaiflikning (AZ) tarqalishi 1% dan 3% gacha [12].Aqliy
zaiflikning eng keng tarqalgan shakli - bu yengil darajadagi aqliy
zaiflik bo’lib, psixik rivojlanishning kichik darajadagi
nuqsonlari namoyon bo'lishi bilan tavsiflanadi va jami aqlan zaif
odamlar aholisining 75-89 foizini tashkil qiladi; O'rtacha
darajadagi aqliy zaiflik ko'rsatkichi - taxminan 10%, og'ir va
chuqur darajadagi aqliy zaiflik ko'rsatkichlari mos ravishda 4%
va 1% ni tashkil etilishi aniqlangan [7, 10]. L.L. Fayzullinaning
(2010) fikriga ko'ra, aqli zaifligi tufayli birlamchi nogironligi
mavjud bolalarda yengil darajadagi aqliy zaiflik- 49,6%; o'rtacha
darajadagi aqliy zaiflik - 45,8%; og'ir va chuqur darajadagi aqli
zaif bolalar ko’rsatkichi esa birmuncha kam bo’lib,mos ravishda
- 2,3% va 2,3%ni tashkil etadi.
2017 yilga kelib O'zbekistonda 670866 nafar nogironligi bo’lgan
shaxslar ro'yxatga olingan bo’lib, ularning 100827 nafarini
(15,0%) 18 yoshgacha bo'lgan bolalardan iborat. 18 yoshgacha
bo'lgan voyaga yetmaganlar orasida nogironligi bo’lgan
shaxslarning 45,9 foizini yoki 45134 nafarini ayollar tashkil
qiladi[14]. Nogironlikning sabablari tarkibida 51,9% asosiy
qismi "umumiy kasalliklar tufayli", keyin 42,5% «bolalikdan
nogironlik», qolgan sabablar esa 5,6% ni tashkil qiladi.
Nogironlik sabablari (kasalliklar sinflari va alohida kasalliklar)
taqsimotiga ko’ra eng ko'p ulush, ya’ni 19,2 foiz "Ruhiyat va
xulq atvor buzilishi" xastaligiga to’g’ri keladi [11]. Nogironligi
bo’lgan shaxslarning statistik hisobi O'zbekiston Respublikasi
sog’liqni saqlash vazirligi Respublika tibbiy - ijtimoiy ekspertiza
komissiyasining birlamchi ma’lumotlariga asoslanadi.
Bir qator tadqiqotlar olib borilganligi va turli chora-tadbirlar
tadbiq etilganligiga qaramay, aqli zaif bolalarda tish
kasalliklarining tarqalishi va intensivligi yuqori darajada
[8,5,9,12,14], bundan tashqari, bu ko'rsatkichlar yoshga qarab
o'sib boradi va asosiy kasallikning og'irligiga bog'liq holda
kechadi [5,9].
Aqliy zaiflikning klinik ko’rinishi faqat intellekyual
yetishmovchiliklar bilan cheklanib qolmaydi hamda bir qator
hamroh kasalliklar bilan namoyon bo’ladi: psixopatologik
kasalliklar (95,5%), nevrologik patologiya (43,8%), somatik
kasalliklar
(58,9%).N.R.
Lebedeva
(2009)
o’tkazgan
tadqiqotlarga ko’ra, aqliy zaif bolalardagi nevrologik kasalliklar
orasida eng keng tarqalgan holatbolalar serebral paralichi
hisoblanadi. Ushbu patologiya yengil darajadagi aqliy zaifligi
mavjud bolalarning 5,4 foizida, o'rtacha darajadagi aqli zaifligi
mavjud bolalarning 16,3 foizida kuzatilgan va ushbu
patologiyaning maksimal soni og'ir darajadagi aqliy zaifligi
mavjud bo'lgan bolalarda kuzatilgan – va 60,0 foizni tashkil
etgan. Gidrosefaliya esayengil darajadagi aqliy zaifligi mavjud
bolalarning 11,2% ida, 27,9% o'rtacha va 43,3% og'ir aqliy
zaifligi mavjud bo’lgan bolalarda uchraydi[1,5,9].
Aqli zaif bolalar asosiy nevrologik kasalliklari yuzasidan bir
qancha dori preparatlari, shu jumladan neyroleptiklar,
antidepressantlar, trankvilizatorlar, nootropiklar kabi dorilarni
doimiy qabul qiladi va ular giper- yoki giposalivatsiyaga olib
kelishi mumkin, og'riq sezuvchanligini kamaytirishi tufayli esa
tish kasalliklarining o'tkir shaklini surunkali holatga o'tkazishga
yordam beradi [6]. Aqli zaif bolalarda ko'p hollarda xatti-
harakatlarni nazorat qila olmaslik, tayanch-harakat tizimi
buzilishi va nutqning rivojlanmaganligi kabi nuqsonlar
kuzatiladi hamda ushbu holatlar ularga nisbatan stomatologik
yordam ko'rsatishda aloqani qiyinlashtiradi va umumiy
og'riqsizlantirish sharoitida muolaja o’tkazishni talab qiladi [7],
ammo hamroh bo'lgan og'ir somatik patologiya ko’pgina
hollarda bunday usulga ham to’sqinlik qiladi [3]. Bundan
tashqari, ushbu turdagi barcha muassasalarda ham stomatologiya
bo'limlari mavjud emas. Bularning barchasi nogiron bolalarga
stomatologik yordamning yangi shakllarini izlashni va ularning
muhim tarkibiy qismlaridan biri profilaktika bo'lishi lozimligini
talab qiladi [5,6]. Hozirgi kungacha dunyo miqyosida aqli zaif
bolalarda tish kasalliklarining profilaktikasi bo'yicha dasturlarni
amalga oshirishga urinishlar bo’lgan, ammo ularning aksariyati
yengil aqliy rivojlanish nuqsoni bo'lgan bolalarga qaratilgan va
samaradorlik darajasi yuqori bo’lmagan edi [2,7,4]. Ushbu
bolalarni og'iz bo'shlig'i gigienasi ko’nikmalariga o'rgatish
usullari ularning yashash sharoitlarini shakllantirishni hisobga
olmaydi va o’zaro ajralib turmaydi. Shunday qilib, aqliy zaif
bolalar uchun tish kasalliklari profilaktikasi bo'yicha dasturning
ishlab chiqilishi nafaqat aqliy zaiflik darajasini, balki ularning
og'iz bo'shlig'ini parvarish qilish ko'nikmalarini, shuningdek,
bolaning yashash sharoiti va ovqatlanishini hisobga olgan holda
ishlab chiqilishi zarur bo’lib, mazkur holat nafaqat tibbiyot
doirasida, balki jamiyatning ijtimoiy hayotida ham muhim va
aktual muammolardan biridir.
Tadqiqotning maqsadi
Aqliy rivojlanishida nuqsoni bo'lgan bolalar o’rtasida og’iz
bo’shlig’i kasalliklari profilaktikasi bo'yicha dasturni kiritish
orqali ularning imkoniyatlari cheklanganligini hisobga olgan
|
№1 | 2020
14
holda terapevtik va profilaktik stomatologik yordam ko'rsatish
samaradorligini oshirish.
Tadqiqot materiali va metodlari
Ushbu tadqiqot Samarqand viloyati hududida joylashgan 1 va
62-sonli aqli zaif bolalar uchun ixtisoslashtirilgan maxsus
maktablar, 5- sonli Kattaqo’rg’on tuman aqli zaif bolalar uchun
ixtisoslashtirilgan maktab-intrenat hamda 63-sonli Oqdaryo
tuman aqli zaif bolalar uchun ixtisoslashtirilgan maktab-
internatlarining 6, 9 va 12 yoshli tarbiyalanuvchilarini o’z ichiga
olib, ular o’rtasidagi og’iz bo’shlig’i gigiyenik holati, tish kariesi
va parodont to’qimasi kasalliklari o’rganib chiqildi va
stomatologik kasalliklar profilaktikasiga bo’yicha maxsus aqli
zaif bolalarga yo’naltirilgan dastur qo’llanildi. Tadqiqot
doirasiga olingan bolalar yoshiga, jinsiga, ovqatlanish rejimiga,
asosiy
nevrologik
kasalliklari
turiga,
Daun
sindromi
mavjudligiga va ularning ijtimoiylashish darajasiga ko’ra bir
qancha guruhlarga bo’lingan holda og’iz boshlig’i holati
o’rganiladi, ularga stomatologik kasalliklar profilaktikasiga
yo’naltirilgan maxsus dastur ma’lum vaqt davomida qo’llanilib,
samaradorlik darajasi aniqlab boriladi. Tadqiqot statistik, klinik,
anketalash, laborator-mikrobiologik, o’giz bo’shlig’i gigiyenasi
indekslarini aniqlash metodlari asosida o’tkazildi.
Kutilayotgan natijalar:
Tadqiqot davomida 6 yoshdan 12 yoshgacha bo’lgan maxsus
maktabarda tarbiyalanuvchi aqli zaif bolalarda og’iz bo’shlig’i
kasalliklari profilaktikasining maxsus dasturi samaradorligi
o’rganiladi.
Tarbiyalanuvchi
aqli
zaif
bolalar
yoshi,
ijtimoiylashuv darajasi, asosiy nevrologik kasalliklari, Daun
sindromining mavjudligi, ovqatlanish rejimi va o’z- o’zini
parvarish qila olish ko’nikmalari kabi sifatlari asosida
guruhlarga bo’linib tadqiq etiladi. Tashkillashtirilgan guruhlarda
gigiyenik indeks ko’rsatkichlari, parodont to’qimasi holatini
aniqlovchi indekslar, og’iz bo’shlig’i mikroflorasi kabi
ko’rsatkichlar aniqlanadi. Stomatologik kasalliklarning kelib
chiqishida aqli zaif bolalarning ovqatlanish rejimi, hayot tarzi,
ularning asosiy nevrologik kasalliklari turi, ularda Daun
sindromining mavjud yoki yo’qligi kabi holatlarning ahamiyati
o’rganiladi. Tadqiqot davomida parodont to’qimasi kasalliklari,
karies kasalligining tarqalishi va intensivligi ma’lum darajada
pasaytirilishi, aqli zaif bolalar o’rtasida o’g’iz bo’shlig’i
gigiyenasini olib borish ko’nikmalarini hosil qilish kabi natijalar
kutilmoqda.
Adabiyotlar ro’yxati
1.
Авраамова, О.Г. Организация и реализация профилактического направления в системе школьной стоматологии в
организованных детских коллективах/ О.Г.Авраамова, С.В.Западаева, С.С.Шевченко // Материалы XX Всероссийских
научно-практической конференции «Стоматология XXI века». - М., 2008. – С.245-247.
2.
Афанасьева, Л.Р. Состояние твердых тканей зубов у детей с нарушением развития интеллекта и оценка уровня
стоматологической помощи/ Л.Р. Афанасьева // Современная стоматология. – 2000. –№2. – C. 22 -24.
3.
Лебедева, И.Р. Комплексная оценка состояния здоровья детей с различной степенью умственной отсталости и
организация реабилитационной помощи: автореф. дис. …канд. мед.наук: 14.00.18/ Ирина Риммовна Лебедева. - Томск,
2009. – 24 с.
4.
Скрипник, Ю.В. Оценка эффективности программы гигиенического воспитания и обучения у стоматолога детей с
задержкой психического развития/ Ю.В.Скрипник, И.И.Якубова // Стоматология детского возраста и профилактика. - 2013.
- №4(47). - С.70-72.
5.
Данилов, Е.О. Изучение стоматологической заболеваемости детского населения Санкт –Петербурга по данным
эпидемиологического обследования/ Е.О.Данилов, Р.Н.Жапакова // Стоматология детского возраста и профилактика. - 2008.
- №4(27). - С.3-5.
6.
Salles, P.S. Dental needs and management of children with special health care needs according to type of disability/ P.S.Salles,
P.N. Tannure, C.A. Oliveira, I.P. Souza et al. //J. Dent. Child. (Chic).-2012.-Vol.79,№3:- Р.165-169.
7.
Скрипкина, Г.И. Микробиологические аспекты прогнозирования кариеса зубов у детей/ Г.И.Скрипкина, Т.С. Митяева //
Стоматология детского возраста и профилактика. - 2015. - №4 (55). - С.11-16.
8.
Организация оказания стоматологической помощи детям с ограничениями жизнедеятельности/Е.В.Михайлова,
О.Б.Орлова, О.Е. Хритина и др. // Стоматология детского возраста и профилактика. - 2010. - №4. - С.3-5.
9.
Всемирный доклад об инвалидности/ Всемирная Организация Здравоохранения: Мальта, 2011. – 28 с.
10.
Кисельникова, Л.П. Результаты стоматологического обследования дошкольников и школьников г. Москвы/
Л.П.Кисельникова, Т.Е.Зуева, А.А.Алибекова,// Стоматология детского возраста и профилактика. - 2011. - №1. - С.40-44.
11.
Тарасова, Н.В. Особенности оказания стоматологической помощи детям с умственной отсталостью вследствие
резидуально-органического поражения нервной системы: дис. …канд. мед. наук: 14.00.21/ Наталья Валентиновна Тарасова.
– Красноярск, 2006. -150 с.
12.
Стребелева, Е.А. Воспитание и обучение детей дошкольного возраста с нарушением интеллекта: учеб.для студентов
вузов, обучающихся по специальности 050714 – олигофренопедагогика/ Е.А. Стребелева. – М.: ПАРАДИГМА, 2012. – 256с.
13.
Ameer, N. Oral hygiene and periodontal status of teenagers with special needs in the district of Nalgonda, India/ N.Ameer, R.
Palaparthi, M. Neerudu // J. Indian Soc. Periodontal.-2012.-Vol.16,№3.- Р.421-425.
14.
Google: www Stat.uz