SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2021,
№
3
164
Ҳ
АЛЈАРО МУНОСАБАТЛАР // МЕЖДУНАРОДНЫЕ
ОТНОШЕНИЯ //
INTERNATIONAL RELATIONS
ШОЗАМОНОВ ШОАЗИМ
сиёсий фанлар номзоди, доцент, ТДШУ
ЭШНАЗАРОВА НИЛУФАР
магистрант, ТДШУ
Ўзбекистон-Туркия алоқалари
Аннотация. Ушбу мақолада мустақиллик йилларида Ўзбекистон ва Туркия
ўртасидаги ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий алоқалар, ҳозирги кунга келиб бу икки
давлатнинг қўшничилик алоқаларидаги ўзаро манфаатлар, ташқи сиёсатдаги аҳамияти,
бу давлатларнинг бир-бирига қизиқишининг ортишидаги омиллар, Анқарадаги олий
даражада бўлиб ўтган саммитдаги ҳамда 2018 йил 30 апрель куни Тошкентда бўлиб
ўтган Ўзбекистон – Туркия бизнес форумидаги Президентимиз Ш.М.Мирзиёев нутқлари
ҳақида сўз боради. Бундан ташқари, турк кинофилм ва сериалларининг ўзбек халқи
томонидан қанчалик даражада севиб томоша қилинаётганлиги ёритилган.
Таянч сўз ва иборалар: Ўзбекистон, Туркия, ташқи сиёсат, стратегик шериклик,
турк сериаллари, кинофилмлар.
Аннотация. Данная статья посвящена анализу социально-экономических и
политических связейх Узбекистана и Турции в годы независимости, взаимоинтересах
двух государств, основных направлениях внешней политики, факторах увеличения
взаимоинтересов двух сторо. Автор обсуждает речи Ш.М.Мирзиёева на саммите в
Анкаре, а также бизнес-форуме Узбекистан – Турция 30 апреля 2018 года в городе
Ташкенте. Кроме того, констатируется, что узбекский народ с любовью смотрит
турецкие кинофильмы и сериалы.
Опорные слова и выражения: Узбекистан, Турция, внешняя политика,
стратегическое партнёрство, турецкие сериалы, кинофильмы.
Abstract. This article is devoted to the analysis of socio-economic and political ties
between Uzbekistan and Turkey during the years of independence, mutual interests of the two
states, the main directions of foreign policy, factors of increasing mutual interests of the two
sides. The author discusses the speeches of Sh.M.Mirziyoyev at the Ankara summit, as well as
the Uzbekistan-Turkey business forum on April 30, 2018 in Tashkent. In addition, it is stated
that the Uzbek people watch Turkish films and TV series with love.
Keywords and expressions: Uzbekistan, Turkey, foreign policy, strategic partnership,
Turkish TV series, movies.
Яқин пайтларгача АҚШ, Европа Иттифоқи ва Яқин Шарқдаги давлатлар
билан алоқаларга урғу берган Туркия Евросиё давлатлари билан
муносабатларга кенг ўрин ажратмоқда.
Ўзбекистон Республикаси ҳам биринчи навбатда Яқин ва Ўрта Шарқ
ҳамда араб мамлакатлари билан давлатлараро муносабатлар ўрнатиш ва
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2021,
№
3
165
ривожлантиришга киришмоқда. Негаки, Ўзбекистоннинг руҳи, дини, урф-
одатлари ва анъаналари Осиёдаги мамлакатларга яқиндир.
Агар мустақиллик даврларини эсга оладиган бўлсак, 1991 йил 16-19
декабрь кунлари И.Каримов бошлиқ Ўзбекистон давлат делегатсияси
мамлакатимиз мустақиллигини биринчи бўлиб тан олган мамлакат –
Туркияда бўлди. Туркия Президенти Турғут Ўзол, Бош вазир Сулаймон
Демирел ва бошқа раҳбарлар, ишбилармонлар билан амалий учрашувлар,
суҳбатлар бўлиб ўтди. Сафар чоғида Ўзбекистон Республикаси билан
Туркия жумҳурияти ўртасида давлатлараро муносабатларнинг асослари ва
мақсадлари
тўғрисида
шартнома, консуллик
ваколатхоналарини
айирбошлаш тўғрисида Протокол, иқтисодий ва савдо соҳасидаги
ҳамкорлик тўғрисида битим, маданият, фан, таълим, соғлиқни сақлаш, спорт
ва туризм соҳасидаги ўзаро ҳамкорлик тўғрисида битим, транспорт ва
коммуникатсиялар соҳасидаги ҳамкорлик тўғрисида битим, ахборот
айирбошлаш, телевидение ва радио эшиттириш бўйича ҳамкорлик қилиш
ҳақида протоколлар ва бошқа ҳужжатлар имзоланди
1
.
Ўзбекистон билан Туркия ўртасидаги муносабатлар 1 йил ичида анча
кенгайди. 1992-йил 28-апрел куни Ўзбекистонда Туркия элчихонаси,
Туркияда Ўзбекистон элчихонаси очилди ва фаолият кўрсатмоқда.
Ҳамкорликнинг янада чуқурлаштиришда Туркия давлати раҳбарлари-Турғут
Ўзол, Сулаймон Демирел, Тансу Чиллер, Месут Йилмазар Аҳмет
Сезерларнинг Ўзбекистонга расмий ташрифлари чоғида имзоланган
ҳужжатлар катта аҳамиятга эга бўлди. Икки давлат ўртасидаги ҳамкорлик
газлама ва тайёр кийим-кечак ишлаб чиқариш, қишлоқ хўжалик
маҳсулотларини қайта ишлаш, қўшма корхоналар қуриш, кадрлар тайёрлаш,
туризмни ривожлантириш ва бошқа соҳаларда амалий натижалар берди.
Ўзбекистонда Туркия сармоядорлари иштирокида 200 дан ортиқроқ қўшма
корхоналар барпо этилди. 1996 йиль июнь ойида Ўзбекистон
автомобилсозлик корхоналари ассоциацияси – “Ўзавтосаноат” Туркиянинг
“КочХолдинг” концерни билан Самарқанд шаҳрида “СамКочавто” ўзбек-
турк қўшма корхонасини барпо этиш тўғрисида шартнома туздилар. Тез
орада бу қўшма корхона бунёд этилди ва сиғими ўртача автобуслар ҳамда 8
тоннагача юк кўтарадиган юк автомобиллар йиғиш йўлга қўйилди. Икки
мамлакат ўртасидаги ўзаро товар айирбошлаш ҳажми 1992 йилда 75 млн.
АҚШ долларини ташкил этган бўлса, 1998 йилда 275 млн. АҚШ долларига
кўпайди
2
.
Ҳозирги кунга келиб эса Туркия ва Ўзбекистон алоқаларининг аҳамияти
кўпчиликнинг эътиборини янада ўзига тортмоқда.
1
Каримов И.А. Ўзбекистон ХХИ аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик
шартлари ва тараққиёт кафолатлари. Т.: Ўзбекистон, 1997.
2
Каримов И.А. Хавфсизлик ва барқарор тараққиёт йўлида. Т.6. Т.: Ўзбекистон, 1998.
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2021,
№
3
166
Туркия Республикаси Ўзбекистон ташқи сиёсатида алоҳида аҳамиятга эга
бўлган, кучли ташқи сиёсат олиб бориш салоҳиятига эга, ҳар томонлама
диверсификациялаштирилган иқтисодиёти ҳамда замонавий қуролли
кучларига эга бўлган мамлакат ҳисобланади.
Буни қуйидаги бир қатор омиллар билан изоҳлаш мумкин. Биринчидан,
Туркия дунёдаги 200 дан ортиқ мамлакатлар ичида Ўзбекистоннинг давлат
мустақиллигини биринчи бўлиб тан олган ва шу тариқа унинг дунё
харитасида янги давлат сифатида эътироф этилиши жараёнини бошлаб
берган.
Иккинчидан, ўзбек ва турк халқларини азалий дўстлик, биродарлик ва
қардошлик ришталари ўзаро боғлаб туради. Ҳар икки халқ ҳам туркий тилда
сўзлашувчи бўлиб, уларнинг маданияти, дини ва урф-одатлари бир-бирига
жуда яқин. Қолаверса, Туркиянинг ривожланган саноати, транспорт
коммуникатсиялари, денгиз йўллари, қишлоқ хўжалиги, туризм салоҳияти,
улкан давлатчилик тажрибаси Ўзбекистон учун муҳим аҳамият касб этади.
Туркия турли соҳаларда, ўрнак бўлса арзигулик даражада ривожланган
мамлакат. У ўзининг иқтисодий қудратига кўра, дунёда кучли 20 талик
гуруҳига кирган давлатлардан биридир.
Бундан атиги ярим аср олдин анча қолоқ аграр мамлакат ҳисобланган
Туркия ҳозирги кунга келиб, тобора индустриаллашиб бораётганини алоҳида
таъкидлаш лозим. Мамлакат иқтисодиётида саноатнинг улуши 28 фоизни,
қишлоқ хўжалиги 15, қурилиш 6, хизматлар 51 фоизни ташкил этади. Саноат
ишлаб чиқаришининг умумий ҳажмида қайта ишлаш саноати энг катта
улушга эга.
Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари ҳам саноат
маҳсулотлари ишлаб чиқаришда ўзларининг салмоқли ҳиссасини қўшиб
келмоқда.
Тўқимачилик, кончилик, озиқ-овқат, кимё, фармацевтика соҳалари,
энергетика, металлургия, кемасозлик, автомобилсозлик ва электр маиший
товарлар ишлаб чиқариш тараққий этган. Айниқса, туризм динамик тарзда
ривожланаётган тармоқ ҳисобланади.
Туркиянинг мазкур жабҳалардаги ибратли ютуқларини ўрганиш, ҳозирда
Ўзбекистон иқтисодиётини модернизация қилиш йўлида олиб борилаётган
ислоҳотларда ушбу мамлакатнинг илғор тажрибасидан фойдаланиш ва турк
тадбиркорлари ҳамда компанияларининг сармояларини Ўзбекистонда амалга
оширилаётган турли, икки томонга ҳам фойдали бўлган қўшма лойиҳаларга
жалб қилиш мамлакатимизнинг миллий манфаатларига тўлиқ мос тушади.
Ўз навбатида, Ўзбекистон Туркиянинг минтақамиздаги ташқи сиёсатида
муҳим ўрин тутади. Юртимиз бугунги кунда Анқаранинг Марказий Осиёдаги
энг асосий шерикларидан бири ҳисобланади. Диёримизнинг улкан бозори,
тобора либераллашиб бораётган иқтисодиёти, қулай инвестициявий муҳити,
тарихий шаҳарлари, муқаддас диний қадамжолари Туркияда катта қизиқиш
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2021,
№
3
167
уйғотмоқда. Демак, ҳамкорликни мустаҳкамлашдан ҳар икки томон ҳам
манфаатдор бўлиб, бу эса ўзаро муносабатларнинг истиқболи порлоқ
эканидан далолатдир.
Мамлакатимизда
очиқлик
сиёсати
бошланган
кезларда
турк
ишбилармонлари аввалига бозоримизга кириб келишга ҳадик билан қарай
бошлади. Таъбир жоиз бўлса, Туркия Президенти Ражеп Тоййиб Эрдўғоннинг
Ўзбекистонга 2018 йил амалга оширган ташрифи чоғида Президентимиз
Ш.Мирзиёевнинг туркларга йўллаган даъвати орадаги “ишончсизлик
пардалари”ни йиртиб ташлади.
“Биз Туркия Республикасига улкан сиёсий, иқтисодий ва ҳарбий
салоҳиятга эга бўлган, халқаро майдонда обрў-эътибори тобора ортиб
бораётган йирик давлат сифатида қараймиз. Ота юртингиз – Ўзбекистоннинг
эшиклари сизлар каби яқин қардошларимиз учун доимо очиқ”, – деди Шавкат
Мирзиёев
1
.
Ўзбекистон ва Туркия ўртасида Стратегик шериклик олий кенгаши
тузилиши маълум қилинди. Анқарадаги олий даражада бўлиб ўтган саммитда
ана шу кенгашнинг биринчи мажлиси ўтказилди.
«Мен бош вазир ўринбосари Холмуродовга ва бош вазирнинг бошқа
ўринбосарларига, вазирларга Ўзбекистонда ўз бизнесини ривожлантириш
истагини билдирган туркиялик барча тадбиркорларни тўлиқ қўллаб-
қувватлаш ва уларнинг ҳар томонлама ривожланишига кўмак бериш бўйича
зарур кўрсатма ва топшириқларни берганман», деди Ш.Мирзиёев 2018-йил
30-апрел куни Тошкентда бўлиб ўтган Ўзбекистон – Туркия бизнес форумида.
«Бу турганларнинг ҳаммаси сизларга хизмат кўрсатади, имкон ва шароит
яратади. Ана шундагина бизда натижа бўлади. Яна бир марта такрорлайман,
Туркия ишбилармонларига нисбатан қилинган хиёнатни давлат сиёсатига
хиёнат ўлароқ, деб баҳолайман», – деди Мирзиёев
2
.
Шуни ҳам алоҳида таъкидлаш лозимки, Туркия давлатининг
Ўзбекистонга қизиқиши кундан-кунга ортиб бормоқда. Бунга сабаб бўладиган
омиллар етарли.
Биринчидан, Ўзбекистон бой табиий ва минерал хом-ашё ресурсларига эга
бўлган давлатдир. Энди Ўзбекистоннинг хом-ашё ресурсларидан биргаликда
ҳамкор бўлиб фойдаланиш вақти келди.
Иккинчидан, мамлакатимиз раҳбари томонидан Туркия ва бошқа қатор
давлатлар фуқаролари ҳамда тадбиркорлари учун кириш визаларини бекор
қилиш тўғрисида тарихий қарор қабул қилинди. Бу қарор туркиялик
ҳамкорлар билан инвестиция, савдо-сотиқ ҳамда туризм соҳаларидаги
алоқаларимизни янада фаоллаштиришига кўмак бермоқда.
1
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев нутқлари. Анқарадаги бўлиб ўтган
саммит. Биринчи мажлис.
2
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев нутқлари. 2018 йил 30 апрель куни
Тошкентда бўлиб ўтган Ўзбекистон – Туркия бизнес-форуми.
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2021,
№
3
168
Учинчидан, Ўзбекистон ҳукумати томонидан хорижий сармояларни
рағбатлантириш ва тўлиқ ҳимоя қилиш мақсадида зарур меъёрий-ҳуқуқий
ҳужжатлар қабул қилинди. Бизнес ривожига ғов бўлиб турган кўплаб
тўсиқлар олиб ташланди. Туркиялик ишбилармонларнинг мамлакатимизда
самарали фаолият юритиши учун ўртада мавжуд бўлган баъзи бир
тушунмовчилик ва ишончсизлик кайфиятига барҳам бериш мақсадида олий
даражада кўплаб учрашувлар ўтказилди.
Тўртинчидан, Ўзбекистонда тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш
бўйича энг қулай шароит яратиш учун қатъий ва изчил қадамлар қўйилмоқда.
Жумладан, хорижий инвесторлар даромадларини қайтариб олиб чиқиш учун
ҳуқуқий асослар яратилди
1
.
Минтақанинг юраги ва маркази эса Ўзбекистондир. Шу туфайли
Туркиянинг туркий давлатлар оламига, хусусан, Марказий Осиёга эътиборни
кучайтириши бежиз эмас.
Туркиянинг бу ерда энг аввало Ўзбекистон билан муносабатларда янги
саҳифа очиши нафақат икки томонлама муносабатлар, балки минтақавий ва
глобал баланс нуқтаи назаридан ҳам муҳимдир. Минтақа тинчлиги ва
барқарорлиги ҳам кўп жиҳатдан Ўзбекистон хавфсизлиги ва фаровонлигига
боғлиқлигини ёддан чиқармаслик керак
2
.
Қадим тамаддунларга мезбонлик қилган ва Буюк ипак йўлининг
марказида жойлашган Ўзбекистон минтақада юз бераётган ижтимоий-сиёсий,
иқтисодий ва маданий соҳалардаги туб ўзгаришларда ҳам алоҳида аҳамият
касб этади.
Олис ўтмиши ва давлатчилик анъаналари, Марказий Осиё нуфусининг
тахминан ярмига тенг келувчи 34 миллиондан ортиқ аҳолиси, Осиёнинг
юрагидаги геостратегик мавқейи, бой табиий захиралари ва баракали тупроғи
билан Ўзбекистон минтақанинг энг муҳим давлати саналади
3
.
Юқоридагилардан келиб чиққан ҳолда шуни айтиш мумкинки, ушбу
мустаҳкам пойдевор узра истиқлолнинг дастлабки йилларидан бошлаб олиб
борилган мустақил, қатъий, конструктив ва тинчликпарвар сиёсат
Ўзбекистоннинг халқаро миқёсидаги мавқейининг ошишига, дунёда ўзининг
мустаҳкам ўрнини топишига пухта замин яратди.
Шуни ҳам эсдан чиқармаслик керакки, 2021 йил 17 март куни Шавкат
Мирзиёевнинг “Халқаро шартномаларни тасдиқлаш тўғрисида”ги қарори
қабул қилинди. Қарорга мувофиқ, 2020 йил 27 октябрда Тошкент шаҳрида
имзоланган Ўзбекистон ҳукумати билан Туркия ҳукумати ўртасида ҳарбий-
молиявий ҳамкорлик тўғрисидаги Битм ҳамда молиявий кўмакни амалга
ошириш тўғрисидаги Баённома тасдиқланди
4
.
1
2
3
4
https://www.amerikaovozi.com
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2021,
№
3
169
Ўзбекистон-Туркия алоқалари ўртасидаги дўстликнинг яна бир
кўриниши шундаки,икки халқ маданий алоқалари асоси ҳисобланган бадиий
адабиётлар алмашинуви ҳамда санъат асарлари хусусан кино ва
кинофилмлар алмашинуви жараёни десак муболаға бўлмайди.Мустақиллик
шарофати билан дунё адабиёти намуналарини хусусан, турк миллати
ижодкорлари томонидан яратилган юзлаб бадиий асарлар ўзбек тилига
таржима қилинди. Биргина Р.Н. Гунтекиннинг “Чолиқуши” романи “Япрак
Дöкüмü” (“Тўкилган япроқлар”), “Кадıн Дüşманı” (“Хотин душмани”),
“Дудактан Калбе” (“Муҳаббат Симфонияси”), “Еşил геcе” (“Яшил кеча”),
“Дамга” (“Тамға”) каби асарлари ҳам бирин-кетин ўзбекчага ўгирилиб нашр
этилди. Айрим асарлари асосида яратилган филмлар кино ихлосмандларига
туҳфа этилди
1
. Мустақиллик йилларида турк адибларидан Ё.Баҳодирўғли,
Р.Н.Гунтекин,
С.Дарвиш
романлари,
У.Сайфиддин,Азиз
Несин,
С.Ф.Абасияник ҳикоялари ва бошқа ўнлаб туркча насрий асарлари ўзбек
тилига
ўгирилган.
Турк
тилидан ижодкор
Бобохон
Муҳаммад
Шариф,Миразиз Аъзам, Хайрулла Ҳамидов ва бошқа кўплаб ижодкорлар
ўзбекчалаштирган
2
.
Халқлар, миллатлар бадиий санъат асарлари мероси сирасига замонавий
санъат тури ҳисобланган кино ва сериал маҳсулотларини ҳам киритишимиз
мумкин. Чунки олимлар телесериаллар орқали аҳолини тарбиялаш,
жамиятни ичкиликбозлик, фаҳш, наркомания, хиёнат сингари иллатлардан
тозалаш мумкин, деб ҳисоблайди. Маълумотларга кўра, юздан зиёд
мамлакатда трансляция қилинган бир сериалда фильм бош қаҳрамони
тикишни ўрганиб, ўз бизнесини йўлга қўйгач, тикиш машинкалари сотиб
олган, тикувчилик курсларига қатнаган, тадбиркорлик фаолияти билан
шуғулланиш истагини билдирган аёллар сони дунё миқёсида кескин ошган
экан.
Туркия ҳозирга келиб АҚШдан кейинги энг кўп сериал сотувчи иккинчи
мамлакатга айланган. Бугунги кунда турк сериаллари нафақат Ўзбекистонда,
балки Ўрта Шарқдан Болқонгача, Африкадан Марказий Осиёгача, Узоқ
Шарқ ва Жанубий Америкагача бўлган жуда катта жуғрофий миқёсда
намойиш этилади. Аниқроғи, турк сериалларини 146 мамлакатда 700
миллиондан зиёд инсонлар томоша қилади. Турк сериаллари энг кўп
сотилган ва томоша қилинган мамлакатлар орасида эса Чили, Мексика ва
Аргентина давлатлари етакчилик қилади.
1
Güntekin R.N., Yaprak Dökümü, roman; Kadın düşmanı, roman; Dudaktan Kalbe, roman; “Eşil
gece”, roman; Damga, roman, mutlukitap@hotmail.com
2
Гунтекин Р.Н., Тўкилган япроқлар, роман, Хотин душмани, роман, туркчадан Б. М.
Шариф таржимаси, Тошкент, “Янги аср авлоди”, 2013; Муҳаббат симфонияси, роман,
туркчадан Миразиз Аъзам таржимаси, Ғ.Ғулом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи,
Тошкент, 2011.
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2021,
№
3
170
Турк сериаллари бугун, ҳатто, дунё сиёсатчиларини ҳам бефарқ
қолдирмаётганини кўриш мумкин. Масалан, Венесуэла президенти Николас
Мадуро «Эртуғрул» сериалини томоша қилганини ижтимоий тармоқдаги
шахсий аккаунтида ёзиб қолдирган; Туркияга келганида эса сериал суратга
олинган павилонга бориб, у ерни кўздан кечирган. Машҳур футболчи
Лионел Месси эса ижтимоий тармоқдаги саҳифасида фарзандларининг
«Қора пул севгиси» телесериалини томоша қилганини айтган. Иордания,
Ироқ, Қатар, Марокаш, Тунис ва Жазоир каби араб мамлакатларида энг кўп
томоша қилинган киноасарлар қаторига кирувчи турк сериаллари Саудия
Арабистони ва Мисрда тақиқланган. Аммо шунга қарамай, сериалларни
ушбу давлатларда ҳам интернет орқали томоша қилишда давом этишмоқда.
Ўзбекистон учун ҳам бу мавзу янги эмас. 2012 йил турк сериаллари
«миллий қадриятларга зид деб топилгани учун» бутунлай тўхтатиб
қўйилганди. Тақиқ беш йил давом этди ва яна турк сериаллари намойишига
рухсат берилди. Бироқ “Зўр ТВ” хусусий каналида намойиш этилган «Севги
изтироби» («Кара Севда») сериали атрофидаги кўплаб муҳокамалар ортидан
сериаллар намойиши тўхтатиб қўйилди.
Турк сериалларини ўзбеклар севиб томоша қилишининг турли объектив
ва субъектив сабаблари бор, албатта. Турклар эса бунинг сабабини икки
омил – воқеаларнинг реал ҳаётдан олингани ва картиналарнинг ўзбеклар
маданияти ҳамда тушунча тарзига мос экани билан изоҳлашмоқда. «Севги
изтироби», «Муҳташам юз йил», «Кўсем», «Чуқур», «Ичкарида»,
«Истанбуллик келин», «Гуллар изтироби», «Маликам, энди қара»,
«Абдулҳамид», «Ҳовли» каби сериаллар ўзбек томошабинлар томонидан
севиб томоша қилингани бор гап. Зотан, Ўзбекистондаги давлат ва хусусий
телеканаллар томонидан намойиш этилган турк сериаллари фақат мана
шулар билангина чекланиб қолмаган. Айни пайтга қадар «Осиё»,
«Арғувонлар остида», «Аччиқ ёлғон», «Зерда», «Ишкомли уй», «Кумуш»,
«Қашқирлар макони», «Хинали қор» сингари кўплаб турк сериаллари
эфирларимиз юзини кўриб улгурган ва халқимиз қалбидан чуқур жой
эгаллаган. Бизнингча, турк сериалларининг севиб томоша қилиниши икки
халқ ижтимоий турмуш тарзининг, миллий анъана ва урф-одатларининг
яқинлиги ҳамда диний эътиқодларимиз ҳамоҳанглиги билан боғлиқ бўлса
ажаб эмас.
Турк сериалларининг дунё бўйлаб экспорт қилинишини енгиллаштирган
ва айниқса, ёшлар эътиборини тортаётган асосий сабабларидан яна бири
шундаки, ушбу сериалларнинг аксарияти нафақат телеканалларда, балки
ЁуТубе, Нетфлих ва Пуҳу каби муқобил томоша каналларида ҳам намойиш
этилишидир. Яъни интернетдаги фильм ва сериаллар томошасига
ихтисослашган платформалар, 190дан ортиқ мамлакатда 150 миллиондан
зиёд обуначига эга Нетфлих ҳам турк сериалларининг янада кенг «қулоч
очиш»ида муҳим роль ўйнамоқда.
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2021,
№
3
171
Танганинг икки томони бўлгани каби, баъзи турк сериалларининг ҳам
салбий томонларига эътиборимизни қаратсак ёмон бўлмайди.
Таъкидлаш жоизки, айрим сериаллар ҳатто Туркиянинг ўзида ҳам кескин
эътирозларга сабаб бўлмоқда. Шу боис кейинги пайтларда Туркиянинг
асосий давлат цензураси турк сериалларини фаол равишда кузатишни
бошлади. Кузатувлар натижасида эса бир нечта сериал ахлоқ-одоб
қоидалари, диний қадриятларга зид деб топилгани учун жаримага тортилган,
лойиҳа ижодкорлари эса огоҳлантирилган. Хусусан, «Тақиқланган олма»
(“Қора ният”), «Мўъжиза доктори», «Жаноб Хато» каби сериаллар турк
жамияти оилавий тузилмаси пойдеворини бузишда айбланмоқда.
Шунингдек, турк аудиторияси шафқатсизлик акс этган саҳналар олдинги
планга чиқарилган сериалларга қарши муносабат билдириш баробарида
РТÜК (радио ва телевидение маҳсулотларини назорат қилувчи ташкилот)га
мурожаат билан ҳам чиқишмоқда. Масалан, «Тақиқланган олма» (сериалда
болалар ва ёшлар учун салбий роль моделлари яратилган, муқаддас
қадриятларга ҳурматсизлик қилинган ва инсоний муносабатларнинг
бузилиши одатий ҳол сифатида кўрсатилган) ва «Янги ҳаёт» сериали (унда
оилавий қадриятлар яққол камситилади, турмуш қурган эркак оилали аёлни
севиб қолади) жаримага тортилди. Яъни лойиҳа муддатидан олдин
якунланди. «Садоқатсиз» сериали бўйича ҳам шундай фикр билдириш
мумкин. Сериал бош қаҳрамонлари устидан жуда кўплаб шикоятлар келиб
тушган. Назорат қилувчи ташкилот сериалнинг биринчи қисмини намойиш
этмаслик шарти билан продюсерлик компаниясига мурожаат қилган. Шунга
қарамай, 2020 йил 7 октябрь куни картинанинг премьераси ўтказилди.
Намойиши ортидан ижтимоий тармоқ фойдаланувчилари ушбу сериал турк
ахлоқий қадриятларига путур етказаётганини айтишмоқда. Уларнинг
эътирозлари РТÜК ва Шикаетвар («Шикоят бор») каби платформаларда ҳам
акс-садо бермоқда. Минглаб одамлар эса сериалнинг эфирдан олиб
ташланишини талаб қилмоқда
1
.
Жиддий ва оғриқли масала – олдинда… Айрим турк сериалларига
нисбатан ҳатто Туркиянинг ўзида ҳам эътироз ва танқидлар кучайиб
бораётган бир пайтда телеканалларимизда уларда акс эттирилаётган мазмун
ва ифодалаётган ижтимоий масалалар бадиий кенгаш муҳокамасига
тортилмасдан эфирга берилаётгани ҳеч кимга сир эмас. Ушбу нуқтада эса
янада жиддий ва оғриқли масала – сериалларнинг мафкуравий таъсири
ўртага чиқади.
Айтиш жоизки, «парда орти»даги жараёнларни яқиндан кузатиб бориш,
улардан ўз вақтида воқиф бўлиш кейинчалик саҳналаштириладиган трагик
вазиятлардан бизни огоҳ этиши мумкин. Шу боис айни мана шу мавзу –
1
https://kun.uz
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2021,
№
3
172
яъни сериалларнинг мафкуравий ва ахлоқий-психологик таъсирлари
хусусида ҳам бироз фикр юритсак.
Ҳамма турк серияллари таҳлил қилиниб, уларнинг сериаллари орқали
ўзбекчилигимизга ҳамда ёшларимиз онгига салбий таъсири тўғрисида турли
баҳс ва мунозаралар қилинмоқда. Ажабланарлиси шундаки, атиги 45
минутлик сериалда нақд 66 марта “Аллоҳ ёрлақасин”, “Аллоҳ мададкор
бўлсин”, “Ин шаа Аллоҳ”, “Аллоҳга шукрлар бўлсин”, каби ҳар бир
мусулмонга доимий ҳамроҳ бўлиши зарур бўлган сўзлардан фойдаланилди...
Энди биз уларни кийиниш ва маданиятини қоралаётганимизда бир кунда
Оллоҳга неча маротаба ҳамд айтамиз? Балки, улардан ўрганишимиз керак
бўлган жиҳатлар ҳам кўпдир ҳали?
Юқоридагилардан келиб чиққан ҳолда шуни айтиш мумкинки,
Ўзбекистон-Туркия алоқалари иқтисодий, сиёсий ва ижтимоий жиҳатдан
йилдан-йилга
мустаҳкамланиб
бормоқда.
Турк
кинофильмларига
тўхталадиган бўлсак, улар ўзбек халқи томонидан жуда катта қизиқиш билан
томоша
қилиняпти.
Сабаби,
кўплаб
турк
сериаллари
бизнинг
менталитетимизга
мос,
ижтимоий
турмуш
тарзимизда,
оилавий
муносабатларимизда учрайдиган муаммоларимизни эстетик чиройли кадрлар
орқали намойиш этиб беради.
АРИПОВ ШАВКАТ
Сиёсий фанлар номзоди, ТДШУ
Янги Ўзбекистонда, янги ёш авлод истиқболини
амалга ошириш омиллари
Аннотация. Ушбу илмий мақоладаги маълумотлар ва тавсиялар ёшлар
муаммоларини ўрганиш ва истиқболли кадрларни тайёрлаш институтини
ривожлантириш омиллари, Ўзбекистонда ёшларга оид давлат сиёсатини 2025 йилгача
ривожлантириш концепцияси, 2019-2023 йилларга мўлжалланган Жисмоний тарбия ва
оммавий спортни ривожлантириш концепцияси, 2020-2025 йилларга мўлжалланган
Китобхонликни ривожлантириш ва қўллаб-қувватлаш миллий дастури доирасида
амалга оширилаётган саъй-ҳаракатлар ҳамда, ёшлар муаммолари ва уларни қийнаётган
муаммоларни бевосита давлат даражасида кўриб чиқиш ва ҳал этиш имконини
таъминлаётгани ҳақидадир. Шунингдек, ёшларнинг таълим-тарбия олиши, касб-ҳунар
эгаллаши, етук ва комил шахслар бўлиб улғайиши йўлида замонавий, қулай, илғор ва
инновацион шарт-шароитларни яратиб бериш учун Ўзбекистон бор куч-
имкониятларини ишга солмоқда. Мақсад – Учинчи Ренессанс пойдеворини яратиш,
мамлакатимиз дунёнинг энг тараққий этган давлатлари қаторига чиқиши учун
интеллектуал ва маънавий етук, ташаббускор ёшларни янги Ўзбекистоннинг
драйверига айлантиришдан иборат.
Таянч сўз ва иборалар: Янги Ўзбекистон, ташаббус, омил, таълимни
ривожлантириш, комил инсон, етук шахс, маънавият, сиёсий тарбия.
