O‘ZBEKISTONNING JANUBIY SHAHARLARI MARKAZLARINI
REJALASHTIRISHDA LANDSHAFT DIZAYNI MEʼMORCHILIGI
MUHITINI SHAKLLANTIRISHNING ROLI
Dotsent., KAMILOVA XOLIDA XABIBULLAEVNA, magistrant JAHONOVA SAINA G‘ANISHER QIZI
Toshkent Arxitektura-Qurilish universiteti
Annotatsiya:
Maqolaning asosiy maqsadi milliy urf-odatlarga tayangan holda zamonaviy
arxitekturaning talablarini ifodalash, milliylikni saqlash shaharsozlikda landshaft arxitekturasi,
zamonaviy shaharlar xududini ko‘kalamzorlashtirish, estetik shakllantirish va klassifikatsiyalash
buyicha loyihalash. Ko‘cha, yo‘l va transport maydonlarini loyixalashni asosiy prinsiplarini
yaratilishi va piyodalar xarakatini tashkillashtirish haqida maʼlumot berilgan.
Kalit so‘zlar:
ko‘kalamzorlashtirish, landshaft meʼmorchiligi, dekorativ, unifikatsiyalash,
funksional rejalashtirish, hajmiy fazoviy, texnik - iqtisodiy, taʼmirlash, shahar dizayni.
Аннотация:
Основная цель статьи - представить требования современной
архитектуры на основе национальных традиций, сохранения национальной идентичности в
градостроительстве, ландшафтной архитектуре, озеленении современных городских
территорий, эстетическом дизайне и классификации. Приведены основные принципы
проектирования улиц, дорог и транспортных зон, а также предоставлена информация об
организации движения пешеходов.
Ключевые слова:
ландшафтный дизайн, ландшафтная архитектура,
декоративность, унификация, функциональное планирование, объемно-пространственный,
технико-экономический, ремонт, градостроительство.
Annotation:
The main purpose of the article is to present the requirements of modern
architecture based on national traditions, preservation of national identity in urban planning,
landscape architecture, gardening of modern urban areas, aesthetic design and classification. The
basic principles of designing street, road, and transport areas are provided and information on the
organization of pedestrian traffic is provided.
Key words:
landscaping, landscape architecture, decorative, unification, functional
planning, volume-spatial, technical-economic, repair, urban design.
Prezidentimizning qatʼiyati va jasorati tufayli mustaqillik yillarida shaharsozlikni
rivojlantirishda erishilgan tarixiy haqiqatni qaror toptirish, xalqimizning bukilgan qaddini tiklashga
kirishilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti va hukumat qarorlarida aholi yashash
xududlarini obodonlashtirishga alohida eʼtibor qaratiladi. Hozirda ko‘kalamzorlashtirish ishlarini
olib borishda bir qancha ilmiy tashkilotlar, nihol o‘stiriladigan ko‘chatxonalar faoliyat
ko‘rsatmoqda.
Ko‘kalamzorlashtirishda qo‘llaniladigan manzarali daraxtlar va butalar turlarini
kengaytirish, janubiy shaharlar markazlari sharoitlariga moslasha oladigan nav va shakllarini izlab
topish, ilmiy darajada asoslangan texnologiya bo‘yicha parvarishlashni tadbiq etish – bugungi
kunning dolzarb masalalaridan sanaladi.
Landshaft meʼmorchiligi muhitini shakllantirish.
Landshaft arxitekturasini janubiy shaharlar
xududida ko‘kalamzorlashtirishni estetik shakllantirish va klassifikatsiyalash hamda tipologik-
jarayonlar buyicha loyihalashni taqozo etadi.
Landshaft arxitekturasi obyektlarini loyihalash bo‘yicha asosiy masalalar yaratilishi uchun
kichik arxitektura formalarini ro‘yxatlari, obodonlashtirish elementlari, jihozlari, shuningdek
interyerlarni ko‘klamzorlashtirish va qishki bog‘larni tashkil etish, dekorativ gulzorlarni bezash
masalalari chizmalarda, loyihalar dasuratlarda ko‘rsatilishi lozim.
Transport vositalarini
. Ko‘cha yo‘l va transport maydonlarini loyixalashni asosiy
prinsiplari yaratiladi, rejalashtirishni unifikatsiyalashgan chizmalar asosida transport va piyodalar
xarakatini tashkillashtirishga qarab chiqilishi lozim. Turli tipdagi yo‘lovchi transportini
takomillashtirish yo‘llari va ulardan qo‘llanish ko‘rsatiladi.
Tashqi transport to‘g‘risidagi (avtomobil, temir yo‘l, suv, xavo) ularni qurilmalarini
joylashtirish, axoli joylarini rejalashtirish va yo‘lovchilarga xizmat ko‘rsatishga bog‘liq asosiy
tushunchalar beriladi.
Janubiy shahar markazlarining piyodalar zonalarini meʼmoriy yechimlari.
Janubiy
shaharlar markazlarining ko‘p funksiyali piyodalar ko‘chasi va maydonlari meʼmoriy shakllanish
taxlili kompleks o‘rganilishi lozim.
Janubiy shaharlar markazlarining piyodalar ko‘chasi va zonalarini meʼmoriy - tipologik
yechimlarini rivojlanishning asosiy anʼanalarini aniqlanadi, shaharsozlikni funksional rejalashtirish,
hajmiy fazoviy, texnik - iqtisodiy, taʼmirlash va meʼmoriy kompozitsion muammolari taxlil etiladi.
Meʼmorlar va shaharsozlik soxasida ishlayotgan muxassislar uchun shaharlar xududini to‘la
muxandislik obodonlashtirish va turli axamiyatga molik xududlarni obodonlashtirish: turar joy
rayoni, mikrorayon, ko‘cha, maydonlar, skverlar, bulvarlar, bog‘lar va parklar, sport inshootlari,
shahar xududini vertikal planlashtirish, yomg‘ir suvlarini qochirish yo‘laklarni loyihalashtirish
avtomobil to‘xtash joylari, xo‘jalik maydonlari va turar joy mikrorayonlarini shuningdek
mikrorayon yer osti muxandislik tarmoqlariga katta eʼtibor qaratilmoqda.
Shaharsozlikda shahar ko‘chalarini, maydonlarni, park bog‘larini sunʼiy yoritqichlar bilan
yoritish masalalari ham yechilishi lozim.
Bog‘lar tarkibiy shakllantirilmasdan, puxta o‘ylangan bo‘lishi va meʼmoriy bog‘bonlar bilan tuzgan
tarx-rejalari asosida yaratilishi lozim.
Unda daraxt va butalar, gul ekish, bog‘ qurilishlariga oroyish berish, ayniqsa, favvoralar,
saroy va ko‘shklar barpo etish ishlariga alohida eʼtibor qaratilmoqda.
Bog‘lardagi o‘simliklar turi va navlarini tanlash, bir-biridan keyin ochiladigan mavsumiy
gullar, manzarali va mevali daraxtlarni aralash ekish, xullas, landshaft meʼmorchiligi va meʼmoriy
muhit orastaligi hisobga olingan. Demak, aytish mumkinki, bugun bog‘ va shaharsozlikning muhim
tarkibiy qismiga aylangan landshaft dizaynining ilk ko‘rinishlari ota bobolarimiz yaratgan bog‘larda
keng qo‘llanilgan.
Shahar dizayni shaharsozlik, arxitektura, shahar infrastrukturasi va landshaftining tarkibiy
kismi sifatida qaralishi, quriladigan har bir inshoot, shakllantiriladigan infrastruktura esa badiiy-
estetik mohiyatga betakror, rang-barang, qiziqarli ko‘rinishiga ega bo‘lishi lozim. Buning, uchun
shaharsozlar, arxitektorlar dizaynerlar bilan ijodiy hamkorlik o‘rnatishi darkor.
Shahar dizayni rang-barang sohalar bilan bog‘liq ijodiy faoliyat turidir. U arxitektura, yo‘l
transporti, savdo-sotiq, madaniy- maishiy xizmatlar uyushtirish, kommunikatsiya, mebelshunoslik,
ijtimoiy boshqarish va tabiiy ravishda, sanʼatning barcha janrlarini, turlarini bilishni talab etadi.
Shuning uchun «Shahar dizayni» kursini ishlab chiqish va mutaxassislar tayyorlash jarayoniga joriy
etish maqsadga muvofiqdir.
Xulosa sifatida shuni aytish mumkinki, shahar dizaynida zamonaviy, g‘arbona va anʼanaviy,
sharqona sanʼat janrlarini, turlarini uyg‘unlashtirish imkoni kattadir. Ushbu janrlarni, turlarni
sintezlashtirish mutaxassisni erkin, keng izlanishlarga undaydi va uning asarlarini ommalashtiradi,
haѐtiy qiladi. Demak, shahar dizayni badiiy-estetik ijodni ijtimoiy hayotga, amaliyotga
yaqinlashtiradi, izlanishlarga pragmatik yo‘nalish beradi.
ADABIYOTLAR:
1. Glazichev V.L. Дизайн как он есть. — М.: Европа.-2006. - B.17-19.
2. Shimko V.T.
Shahar muhitining me'moriy shakllanishi
.-М.:Oliy maktab, 1990.- B.10-12.
3. Mixaylov S.M, Mixaylova А. S.
Dizayn asoslari. - M.: Dizaynerlar uyushmasi Rossiya, 2004. - B.42-48.
