2025
OKTABR
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 10
253
DESTRUKTIV XULQ-ATVOR PROFILAKTIKASI VA KORREKSIYA BO‘YICHA
PSIXOLOGIK TRENINGLAR
Turemuratova Aziza Begibaevna
Qoraqalpoq davlat universiteti “Pedagogika va psixologiya” kafedrasi assistenti.
azizaturemuratova85@gmail.com
Madrimova Sarbinaz Shomurod qizi
Qoraqalpoq davlat universiteti talabasi.
Xabipova Biybinur Teñelbay qizi
Qoraqalpoq davlat universiteti talabasi.
Jarilkasinova Gùlnara Sarsenbay qizi
Qoraqalpoq davlat universiteti talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.17481192
Annotatsiya.
Ushbu tezisda destruktiv xulq-atvorning psixologik mohiyati, uning
shakllanish omillari va uni oldini olish hamda tuzatish yo‘llari tahlil etilgan. Psixologik treninglar
yordamida shaxsning emotsional barqarorligini oshirish, ijtimoiy moslashuvchanlikni
kuchaytirish, konfliktlarga konstruktiv yondashuvni shakllantirish imkoniyatlari ochib berilgan.
Kalit so‘zlar:
Destruktiv xulq-atvor, psixologik trening, korreksiya, profilaktika,
emotsional barqarorlik, ijtimoiy moslashuv, shaxs psixologiyasi, stress, konflikt.
PSYCHOLOGICAL TRAINING ON THE PREVENTION AND CORRECTION OF
DESTRUCTIVE BEHAVIOR
Abstract.
This thesis analyzes the psychological nature of destructive behavior, the factors
that form it, and ways to prevent and correct it. It reveals the possibilities of increasing a person's
emotional stability, strengthening social adaptability, and forming a constructive approach to
conflicts with the help of psychological training.
Keywords:
Destructive behavior, psychological training, correction, prevention, emotional
stability, social adaptation, personality psychology, stress, conflict.
ПСИХОЛОГИЧЕСКИЙ ТРЕНИНГ ПО ПРОФИЛАКТИКЕ И КОРРЕКЦИИ
ДЕСТРУКТИВНОГО ПОВЕДЕНИЯ
Аннотация.
В
исследовании
анализируется
психологическая
природа
деструктивного поведения, факторы его формирования, пути его профилактики и
коррекции. Рассматриваются возможности повышения эмоциональной устойчивости,
укрепления социальной адаптации и формирования конструктивного подхода к
разрешению конфликтов посредством психологического тренинга.
Ключевые слова:
Деструктивное поведение, психологический тренинг, коррекция,
профилактика, эмоциональная устойчивость, социальная адаптация, психология
личности, стресс, конфликт.
KIRISH
Bugungi globallashuv va axborot oqimlari kuchaygan davrda shaxsning psixologik holati,
emotsional barqarorligi va ijtimoiy moslashuv darajasi tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda.
2025
OKTABR
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 10
254
Jamiyatdagi o‘zgarishlar, raqobatning kuchayishi, stress omillarining ortishi natijasida
destruktiv xulq-atvor holatlari — agressivlik, befarqlik, passivlik, ijtimoiy izolyatsiya yoki o‘ziga
zarar yetkazish holatlari — ko‘payib bormoqda.
Destruktiv xulq-atvor (lotincha “destructio” – “buzilish, vayron qiluvchi”) — bu shaxsning
o‘ziga yoki atrofdagilarga zarar yetkazuvchi, ijtimoiy me’yor va qadriyatlarga zid bo‘lgan xatti-
harakatlar tizimidir. Bunday xulq-atvorning ildizida, odatda, psixologik beqarorlik, o‘z-o‘zini
qadrlashning pastligi, ichki konfliktlar yoki travmatik tajribalar yotadi.
ASOSIY QISM
Destruktiv xulq-atvor psixologiyada inson faoliyatining buzilgan shakli sifatida talqin
etiladi. U shaxsning o‘z his-tuyg‘ulari, ehtiyojlari va ijtimoiy rollarini muvofiqlashtira olmasligi
natijasida yuzaga keladi. Psixologik jihatdan bu holat ichki disbalans, emotsional stress, irodaviy
zaiflik yoki ijtimoiy tajribaning yetishmasligi bilan bog‘liq.
Destruktiv xulq-atvor quyidagi turlarga bo‘linadi [1]:
Agressiv xulq-atvor — atrofdagilarga nisbatan tajovuzkorlik, zo‘ravonlik, dushmanlik
hissi.
Avtodistruktiv xulq-atvor — o‘ziga zarar yetkazish, depressiv holat, o‘z joniga qasd
fikrlari.
Ijtimoiy befarqlik — ijtimoiy qadriyatlardan uzoqlashish, faoliyatda passivlik.
Addiktiv (qaramlik) xulq-atvor — spirtli ichimlik, giyohvandlik yoki internetga haddan
ortiq bog‘liqlik.
Psixologik jihatdan bunday xulq-atvorning ildizida emotsional stress, ijtimoiy qo‘rquv,
ichki ziddiyat va kommunikativ qiyinchiliklar yotadi. Shu bois korreksion ishlarda nafaqat tashqi
simptomlar, balki ichki motivatsion omillarni tahlil qilish muhimdir.
Destruktiv xulq-atvorni korreksiya qilish jarayoni shunchaki xulqni “tuzatish” emas, balki
inson shaxsiyatining ichki tuzilmasini, o‘z-o‘zini anglash darajasini va ijtimoiy moslashuv
mexanizmlarini qayta shakllantirish jarayonidir. Shaxsdagi destruktiv xulq ko‘pincha ong osti
darajasida kechadigan konfliktlar, o‘zini qadrlamaslik, e’tiborsizlikka bo‘lgan reaksiya yoki hissiy
toliqish natijasidir. Shu sababli psixologik treninglar bu jarayonni tashqi nazorat bilan emas, balki
ichki psixik resurslarni faollashtirish orqali boshqaradi. Bunday yondashuvda shaxs o‘z
muammosining sabablarini anglaydi va ularni mustaqil hal etish yo‘lini topadi.
Treninglar jarayonida psixologik korreksiya “o‘rganish nazariyasi” va “ijtimoiy tajriba
modeli”ga asoslanadi. Albert Bandura tomonidan ilgari surilgan ijtimoiy o‘rganish nazariyasiga
ko‘ra, inson xulqi bevosita kuzatuv, taqlid va ijtimoiy o‘zaro ta’sir orqali shakllanadi. Shunday
ekan, destruktiv xulqni kamaytirish uchun ijobiy model yaratish, ya’ni ishtirokchilarga konstruktiv
xulq namunasini ko‘rsatish muhim. Masalan, konfliktli holatda murosaga kelgan shaxs modeli
yoki agressiyani so‘z orqali boshqarish namunasi guruhdagi boshqa ishtirokchilar uchun o‘rnak
bo‘ladi [2].
Bunday treninglarda asosiy maqsad shaxsni ichki muvozanatga qaytarishdir. Bu jarayon
ko‘p bosqichli bo‘lib, unda avvalo shaxsning o‘zini qabul qilishi, keyin boshqalarni tushunish va
keyinchalik ijtimoiy moslashuv bosqichi amalga oshiriladi. Shu jihatdan, treninglar bir vaqtning
o‘zida emotsional tozalanish (katarzis), o‘zini anglash (insight) va ijtimoiy reintegratsiya
funksiyalarini bajaradi.
2025
OKTABR
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 10
255
Destruktiv xulq-atvorni korreksiya qilishda treningning muvaffaqiyati ishtirokchilarda
emotsional ochilish (psixologik ishonch holati) darajasiga bog‘liq. Shaxs o‘z his-tuyg‘ularini
yashirmay, ochiq ifoda etgandagina u o‘zini tushunish va nazorat qilishga o‘rganadi. Shu sababli
trening muhitida tanqid, kinoya yoki bosim elementlari qat’iyan man etiladi. Guruhdagi
psixologik xavfsizlik insonning o‘zini namoyon etishiga imkon beradi [3].
Trening mashg‘ulotlarida kognitiv-behavioral yondashuv ham keng qo‘llanadi. Bu usul
inson tafakkuridagi noto‘g‘ri qarashlarni aniqlash va ularni ijobiy fikrlar bilan almashtirishni
ko‘zda tutadi. Masalan, destruktiv fikr: “Men hech narsaga yaramayman” o‘rniga “Men hali ham
o‘z ustimda ishlashim mumkin” kabi yangi kognitiv formula shakllantiriladi. Bunday o‘zgarishlar
asta-sekin xulqni ijobiy yo‘nalishga o‘zgartiradi.
Treninglarning samaradorligini oshiruvchi yana bir muhim jihat — refleksiya
mexanizmidir. Har bir mashg‘ulot yakunida ishtirokchilar o‘z holatini tahlil qiladi, nimalarni his
qilgani, o‘zida qanday o‘zgarish sezgani haqida fikr bildiradi. Bu jarayon shaxsda o‘z his-
tuyg‘ularini verbal ifoda etish (so‘z orqali tushuntirish) ko‘nikmasini rivojlantiradi. Ayniqsa,
destruktiv xulqli yoshlar uchun bu bosqich juda muhim, chunki ular ko‘pincha o‘z hislarini so‘z
orqali ifodalashni bilmaydilar.
XULOSA VA MUNOZARA
Destruktiv xulq-atvor bugungi kunda yoshlar psixologiyasi oldidagi eng dolzarb
muammolardan biri hisoblanadi. Uni faqat tashqi nazorat va intizomiy choralar bilan emas, balki
psixologik yondashuv, profilaktika va korreksion treninglar orqali bartaraf etish mumkin.
Treninglar shaxsga o‘zini anglash, his-tuyg‘ularini boshqarish, ijtimoiy moslashuv va
muloqot madaniyatini rivojlantirish imkonini beradi.
Zamonaviy psixologik yondashuv shaxsni “muammoli ob’ekt” sifatida emas, balki
“rivojlanish potensialiga ega sub’ekt” sifatida ko‘radi. Shu sababli destruktiv xulqni tuzatish
jarayonida individual yondashuv, ijobiy motivatsiya va ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash mexanizmlari
muhim ahamiyat kasb etadi. Treninglar yordamida shakllangan konstruktiv fikrlash va ijobiy xulq
modeli esa shaxsning jamiyatdagi faol, muvozanatli va mas’uliyatli a’zoga aylanishiga xizmat
qiladi.
ADABIYOTLAR RO`YXATI
1.
Turemuratova, Aziza, Shaxnoza Aralbaeva, and Asilxan Amangeldieva. "PSIXOLOGIK
TRENINGLARNING USLUBIY MUAMMOLARI VA TRENING BOSQICHLARI."
Modern Science and Research 4.4 (2025): 212-216.
2.
Turemuratova, Aziza, et al. "PSIXODRAMA TUSHUNCHASI HAQIDA UMUMIY
MA’LUMOTLAR." Modern Science and Research 4.4 (2025): 1186-1192.
3.
Turemuratova, Aziza, Miyrigu'L. Asamatdinova, and Ardak Mnajatdinova. "TRAINING
PSYCHOLOGIST-TRAINERS TO IMPROVE THEIR SKILLS AND ORGANIZE
PSYCHOLOGICAL TRAININGS." Modern Science and Research 4.4 (2025): 273-278.
4.
Turemuratova,
Aziza,
Gulmiyra
Xalmuratova,
and
Dilafruz
Baymuratova.
"PSIXOTERAPEVTIK TOPARLARDA ISLEW HÁM PSIXOTERAPIYA HAQQINDA
MAǴLIWMATLAR." Modern Science and Research 4.4 (2025): 208-213.
2025
OKTABR
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 10
256
5.
Turemuratova,
A
. B. "TA’LIMDA PEDAGOGIK YONDASHUVLAR ASOSIDA
O’QUVCHIYOSHLARNING KOLLOBORATIV KO’NIKMALARINI RIVOJLANTIRISH
MEXANIZMLARI."
Inter education & global study 3.4 (2025): 242-250.
6.
Turemuratova, Aziza, Rita Kurbanova, and Barno Saidboyeva. "EDUCATIONAL
TRADITIONS IN SHAPING THE WORLDVIEW OF YOUNG PEOPLE IN FOLK
PEDAGOGY." Modern Science and Research 2.10 (2023): 318-322.
7.
Jarilkapovich, Matjanov Aman. "The Role of Modern Education and The Teacher's
Pedagogical Skills in The Application of Pedagogical Teaching Methods." International
Journal of Pedagogics 5.04 (2025): 266-268.
8.
Kurbanova, R. J., and B. E. Saidboeva. "MAKTAB VA OILADA ESTETIK TARBIYANI
SHAKLLANTIRISH
JARAYONIDA
O'QUVCHILARNING
AKSIOLOGIK
DUNYOQARASHINI RIVOJLANTIRISH." Inter education & global study 9 (2024):
114-121.
9.
Jarasovna, Kurbanova Rita. "The Role of National Values in Shaping the Aesthetic
Worldview of Schoolchildren." International Journal of Pedagogics 5.03 (2025): 55-58.
10.
Jansulu, Tursinbaeva, and Mambetiyarova Venera. "SOTSIAL PSIXOLOGIYADA
SHAXS MUAMMOSI." (2024).
11.
Tursinbaeva, Jansulu, Arman Sipatdinov, and Venera Mambetiyarova. "TATBIQIY
IJTIMOIY PSIXOLOGIYANING RIVOJLANISH BOSQICHLARI VA UNING
AMALIY QO’LLANILISHI." Modern Science and Research 3.12 (2024): 605-608.
12.
Turumbetova, Zamira, and Dinara Abdiraxmanova. "INFLUENCE OF THE SOCIAL
ENVIRONMENT ON THE BEHAVIOR OF PRESCHOOL CHILDREN." Modern
Science and Research 3.5 (2024): 1196-1199.
