598
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
CHANOQ (CHANOQ–SON) BO‘G‘IMI: TUZILISHI, FUNKSIYASI VA KLINIK
AHAMIYATI
Kattaxodjayeva Dinara Utkurxodjayevna
Toshkent Davlat Tibbiyot Universiteti, Anatomiya va OXTA kafedrasi
Katta o‘qituvchi.
Sulaymonqulov Jasurbek Gʻulom oʻgʻli
Toshkent Davlat Tibbiyot Universiteti, 1-kurs, 1-davolash yo‘nalishi, 128-guruh talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.17647019
Annotatsiya.
Ushbu maqola chanoq–son bo‘g‘imining anatomik tuzilishi, funktsiyasi,
biomexanik xususiyatlari va klinik ahamiyatini ilmiy asosda tahlil qiladi. Bo‘g‘im inson harakat
tizimida markaziy rol o‘ynab, oyoq harakatlari, tana barqarorligi va kundalik hamda sport
faoliyatini ta’minlaydi. Maqolada bo‘g‘imdagi patologik holatlar, xususan osteoartroz, femur
boshining avaskulyar nekrozi, travmatik dislokatsiya va tug‘ma displaziya haqida ma’lumot
berilgan. Shuningdek, bo‘g‘imni diagnostika qilish, davolash va reabilitatsiya yondashuvlari
ham tahlil qilingan. Tadqiqot natijalari bo‘g‘im funktsiyasini saqlash, patologiyalarni erta
aniqlash va samarali davolash strategiyalarini ishlab chiqishda muhim ahamiyatga ega
ekanligini ko‘rsatadi.
Kalit so‘zlar:
Chanoq–son bo‘g‘imi, acetabulum, femur boshi, osteoartroz, avaskulyar
nekroz, bo‘g‘im funksiyasi, biomexanika, travma, reabilitatsiya, ortopediya.
HIP JOINT (PELVIS–FEMORAL JOINT): STRUCTURE, FUNCTION, AND CLINICAL
SIGNIFICANCE
Abstract.
This article provides a scientific analysis of the anatomical structure, function,
biomechanical properties, and clinical significance of the hip joint. The joint plays a central role
in the human locomotor system, ensuring leg movements, div stability, and performance of
daily as well as sports activities. The article discusses pathological conditions of the joint,
including osteoarthritis, avascular necrosis of the femoral head, traumatic dislocation, and
congenital dysplasia. In addition, approaches to joint diagnosis, treatment, and rehabilitation
are analyzed.
The results of the study demonstrate the importance of preserving joint function, early
detection of pathologies, and developing effective treatment strategies.
Keywords:
Hip joint, acetabulum, femoral head, osteoarthritis, avascular necrosis, joint
function, biomechanics, trauma, rehabilitation, orthopedics
.
Kirish
Chanoq son bo‘g‘imi (articulatio coxae–femoralis) inson skeletining eng mustahkam va
murakkab bo‘g‘imlaridan biri hisoblanadi. U oyoqning proximal qismi bo‘lgan femurning bosh
qismi (caput femoris) bilan chanoq suyaklarining (os coxae) acetabulum tuzilmasi orqali ulanadi.
Mazkur bo‘g‘im anatomik jihatdan o‘ziga xos bo‘lib, bir vaqtning o‘zida kuchli
barqarorlik va keng harakat doirasini ta’minlaydi. Bu uning tarkibiy elementlari suyak, bo‘g‘im
kapsulasi, ligamentlar, mushaklar va bo‘g‘im yuzasini qoplagan hyalin xondroblast qatlamlari
bilan bog‘liqdir. Chanoq son bo‘g‘imi biomexanik jihatdan insonning vertikal pozitsiyasini
saqlash, yurish, yugurish, sakrash kabi turli harakatlarni amalga oshirishda asosiy rol o‘ynaydi.
Bo‘g‘imning murakkab tuzilishi va yuqori mexanik yuklarga chidamliligi uni travmatik
va degenerativ kasalliklar, masalan, osteoartroz, femur bo‘g‘im boshining nekrozi yoki travmatik
dislokatsiya kabi patologiyalarga moyil qiladi.
599
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
Klinik amaliyotda chanoq–son bo‘g‘imi funktsiyasini baholash, uning tuzilishini aniqlash
va patologik holatlarni diagnostika qilish ortopediya, travmatologiya, reabilitatsiya va sport
tibbiyoti sohalarida katta ahamiyat kasb etadi.
Mazkur bo‘g‘imning normal va patologik holatlarini tushunish, shuningdek, uning
anatomik va biomexanik xususiyatlarini o‘rganish jarayoni tibbiy bilimlarning rivojlanishi va
samarali davolash strategiyalarini ishlab chiqishda asosiy o‘rin tutadi. Shu nuqtai nazardan,
maqola chanoq–son bo‘g‘imining tuzilishi, funktsional xususiyatlari va klinik ahamiyatini
chuqur tahlil qilishga qaratilgan bo‘lib, zamonaviy tibbiyot, radiologik tekshiruvlar va ortopedik
amaliyot tajribasiga tayangan holda ilmiy asosda yoritiladi.
Dolzabligi
Chanoq son bo‘g‘imi inson harakat tizimida markaziy rol o‘ynaydi. U oyoq harakatlarini
ta’minlash, tananing barqarorligini saqlash va kundalik hamda sport faoliyatlarida muhim
funksiyalarni bajarishda ishtirok etadi. Shu bilan birga, bo‘g‘imning murakkab tuzilishi uni turli
travmatik va degenerativ kasalliklar, masalan, osteoartroz yoki dislokatsiya kabi patologiyalarga
sezgir qiladi. Klinikal amaliyotda bo‘g‘imning funktsiyasini baholash va patologiyalarini
aniqlash ortopediya, travmatologiya va fizioterapiya sohalari uchun dolzarbdir.
Maqsadi
Ushbu maqolaning asosiy maqsadi chanoq–son bo‘g‘imining tuzilishi va funksiyalarini
umumiy tarzda tushuntirish, uning klinik ahamiyatini ko‘rsatish va tibbiyot amaliyotida
qo‘llaniladigan diagnostika va davolash yondashuvlarini yoritishdir. Shuningdek, bo‘g‘im bilan
bog‘liq kasalliklarni oldini olish va samarali reabilitatsiya usullarini tushuntirish ham
maqolaning maqsadiga kiradi.
Asosiy qism
Chanoq son bo‘g‘imi inson skeletining eng mustahkam va murakkab bo‘g‘imlaridan biri
hisoblanadi. U femur boshini acetabulum bilan bog‘laydi va oyoqning keng harakat doirasini
ta’minlaydi. Acetabulum uch suyakdan: os ilium, os ischii va os pubisdan tashkil topgan bo‘lib,
ular birlashib bo‘g‘im yuzasini hosil qiladi. Bu yuzaning ichki qoplamasi hyalin xondroblast
bilan qoplangan bo‘lib, ishqalanishni kamaytiradi va silliq harakatni ta’minlaydi. Bo‘g‘im
kapsulasi kuchli, elastik tuzilishga ega bo‘lib, bo‘g‘imni qoplaydi va mexanik barqarorlikni
oshiradi. Asosiy barqarorlashtiruvchi ligamentlar lig. iliofemorale, pubofemorale va
ischiofemorale bo‘lib, ular femur boshining acetabulum ichida optimal joylashuvini saqlaydi.
Mushaklar bo‘g‘im harakatini boshqaradi; xususan, gluteal guruh, iliopsoas, adduktor va
rotator mushaklar faoliyati bo‘g‘im harakatining koordinatsiyasini ta’minlaydi. Femur boshi va
acetabulum yuzasining konus va egri shakli bo‘g‘imning yuqori mexanik yuklarga chidamliligini
oshiradi. Bo‘g‘im sinovial suyuqlik bilan oziqlanadi, bu esa qo‘shimcha ishqalanishni
kamaytiradi va suyaklarni himoya qiladi.
Anatomik jihatdan bo‘g‘im inson tanasining vertikal pozitsiyasini saqlash va turli
harakatlarni amalga oshirishda markaziy rol o‘ynaydi. Shu bilan birga, bo‘g‘imning strukturaviy
murakkabligi uni travmatik va degenerativ kasalliklar uchun sezgir qiladi.
Chanoq–son bo‘g‘imi vertikal vaznni taqsimlaydi va yuqori mexanik yuklarga chidamli
bo‘lishi bilan ajralib turadi. U uch o‘q bo‘ylab harakatlanadi: fleksiyaga-ekstansiya, abduksiya-
adduksiya va rotatsiya. Harakat mushaklar, ligamentlar va bo‘g‘im kapsulasi orqali boshqariladi.
Femur boshi va acetabulumning egri yuzasi bo‘g‘imni barqaror qiladi. Kapsula stressni
yutadi, hyalin xondroblast qatlam esa ishqalanishni kamaytiradi. Mushaklar kuchi va
koordinatsiyasi bo‘g‘imni himoya qiladi va harakatni muvozanatli qiladi.
600
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
Bo‘g‘imning mexanik xususiyatlari travma va degenerativ kasalliklarni oldini olishda
muhim ahamiyatga ega. Bo‘g‘imni anatomik va biomexanik jihatdan tushunish jarrohlik
aralashuvlar va protezlashda muvaffaqiyatli natijaga erishish imkonini beradi. Shu bilan birga,
bo‘g‘imning yuklarga chidamliligi va harakat doirasi insonning kundalik faoliyatini muvozanatli
ta’minlashga xizmat qiladi.
Chanoq–son bo‘g‘imi asosiy funksiyasi oyoq va butun tana harakatini ta’minlashdir. U
yurish, yugurish, sakrash va sport harakatlari uchun zarur bo‘lgan fleksibilite va barqarorlikni
beradi. Bo‘g‘im tana vaznini taqsimlaydi va vertikal pozitsiyani saqlashda ishtirok etadi. Harakat
mushaklar, ligamentlar va kapsula orqali boshqariladi. Normal funktsiya buzilganda, masalan,
osteoartroz yoki femur boshining nekrozi paytida, harakat cheklanadi va og‘riq yuzaga keladi.
Bo‘g‘imning sog‘lom ishlashi hayotiy faoliyatni ta’minlashda muhimdir. Shu sababli,
uning funktsiyalarini baholash ortopediya va fizioterapiya amaliyotida asosiy ko‘rsatkich
hisoblanadi. Bo‘g‘imning funksiyasi va harakat qobiliyati bemor hayot sifatini belgilaydi.
Chanoq–son bo‘g‘imi turli patologiyalarga moyil. Eng ko‘p uchraydiganlari osteoartroz,
femur boshining avaskulyar nekrozi, travmatik dislokatsiya va tug‘ma displaziyadir. Osteoartroz
bo‘g‘im yuzasining deformatsiyasi va xondrositlar o‘limi bilan kechadi. Natijada og‘riq, harakat
cheklanishi va muskullar zaiflashadi. Avaskulyar nekroz femur boshiga qon ta’minoti buzilganda
rivojlanadi. Travmatik dislokatsiya va suyak sinishlari ko‘pincha yuqori energiyali travmalar
natijasida sodir bo‘ladi. Patologik holatlarni aniqlashda klinik tekshiruv, rentgen, MRT va KT
qo‘llaniladi. Davolash konservativ va jarrohlik yondashuvlari orqali amalga oshiriladi.
Bo‘g‘imning patologik holatlari bemor hayot sifatini sezilarli darajada pasaytiradi.
Chanoq son bo‘g‘imini baholashda diagnostika muhim o‘rin tutadi. Fizik tekshiruv orqali
harakat diapazoni, og‘riq va barqarorlik aniqlanadi. Rentgenografiya suyak tuzilishini
baholashda asosiy metod hisoblanadi. Kompyuter tomografiya (KT) va magnit-rezonans
tomografiya (MRT) yumshoq to‘qimalar, xondrositlar va ligamentlarni ko‘rsatadi.
Ultrasonografiya asosan pediatrik va tug‘ma displaziya holatlarida qo‘llaniladi.
Diagnostika natijalari asosida konservativ yoki jarrohlik davolash yondashuvi
belgilanadi. Zamonaviy radiologik metodlar bo‘g‘imdagi patologiyalarni erta bosqichda aniqlash
imkonini beradi. Shu bilan birga, diagnostika tibbiy qaror qabul qilish va reabilitatsiya jarayonini
optimallashtirish uchun zarurdir.
Chanoq son bo‘g‘imi klinik amaliyotda ortopedik, travmatologik va sport tibbiyotida
muhim ahamiyatga ega. Bo‘g‘imdagi patologiyalar hayot sifatini sezilarli darajada pasaytiradi.
Protezlash, rekonstruktiv jarrohlik va fizioterapiya bo‘g‘im funktsiyasini tiklashda
qo‘llaniladi. Reabilitatsiya jarayonida mushaklar kuchini oshirish, harakat diapazonini tiklash va
og‘riqni kamaytirish maqsad qilinadi. Bo‘g‘imni sog‘lom saqlash uchun profilaktik mashqlar va
ortopedik tavsiyalar muhimdir. Shu bilan birga, bo‘g‘imning anatomik va biomexanik
xususiyatlarini chuqur bilish klinik qaror qabul qilishda asosiy ahamiyat kasb etadi. Klinik
amaliyotda bo‘g‘imning normal va patologik holatlarini tushunish samarali davolash va
reabilitatsiya strategiyalarini ishlab chiqishda zarurdir.
Muhokama
Chanoq son bo‘g‘imi inson harakat tizimida markaziy ahamiyatga ega bo‘lib, uning
tuzilishi va biomexanik xususiyatlari harakat qobiliyati va vertikal barqarorlikni ta’minlaydi.
Bo‘g‘imning anatomik tarkibi, jumladan acetabulumning uch suyakdan tashkil topishi,
femur boshining konus shakli, ligamentlar va mushaklarning o‘zaro muvozanati, uning yuqori
mexanik yuklarga chidamliligini kafolatlaydi.
601
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
Shu bilan birga, bo‘g‘im murakkabligi uni turli patologiyalarga, xususan osteoartroz,
femur boshining avaskulyar nekrozi va travmatik dislokatsiyalarga moyil qiladi. Klinik
amaliyotda bo‘g‘im funktsiyasini baholash va patologik holatlarni aniqlash muhim ahamiyatga
ega. Fizik tekshiruv, rentgenografiya, KT va MRT orqali bo‘g‘imning normal va patologik
holatlari aniqlanadi. Bu metodlar bemor uchun individual davolash strategiyasini tanlashda asos
bo‘ladi. Reabilitatsiya jarayonida mushaklarni mustahkamlash, harakat diapazonini tiklash va
og‘riqni kamaytirish muhim hisoblanadi. Shuningdek, bo‘g‘imni sog‘lom saqlash uchun
profilaktik mashqlar va ortopedik tavsiyalar tavsiya qilinadi. Jumladan, muntazam jismoniy
faoliyat, ortopedik yuklarni muvozanatlash va travmadan saqlanish bo‘g‘im patologiyalarining
oldini olishda samarali. Bo‘g‘im anatomiyasi va biomexanik xususiyatlarini chuqur bilish
jarrohlik, protezlash va reabilitatsiya jarayonlarini optimallashtirishga yordam beradi.
Natija
Chanoq son bo‘g‘imi inson harakat tizimining markaziy elementi sifatida uning anatomik
tuzilishi, funktsiyasi va biomexanik xususiyatlari bo‘yicha o‘rganilgan ma’lumotlar muhim ilmiy
va amaliy natijalarni beradi. Bo‘g‘imning uch suyakdan iborat acetabulum shakli, femur
boshining konus shakli, kuchli ligamentlar va koordinatsiyalashgan mushak faoliyati uning
barqarorligini va yuqori mexanik yuklarga chidamliligini ta’minlaydi. Bo‘g‘imning normal
ishlashi oyoq harakatlarini, tana vertikal barqarorligini va kundalik hamda sport faoliyatini
amalga oshirishni kafolatlaydi. Patologik holatlar, xususan osteoartroz, femur boshining
avaskulyar nekrozi, travmatik dislokatsiya yoki tug‘ma displaziya, harakat cheklanishi va
og‘riqning paydo bo‘lishiga olib keladi. Shu sababli bo‘g‘imning anatomik va biomexanik
xususiyatlarini chuqur tushunish klinik amaliyotda muhimdir. Diagnostika metodlari, jumladan
fizik tekshiruv, rentgen, kompyuter tomografiya va magnit-rezonans tomografiya bo‘g‘imdagi
patologiyalarni erta aniqlash imkonini beradi. Reabilitatsiya va davolash yondashuvlari
mushaklarni mustahkamlash, harakat diapazonini tiklash va og‘riqni kamaytirishga qaratilgan
bo‘lishi lozim. Shuningdek, bo‘g‘imni sog‘lom saqlash uchun muntazam jismoniy faoliyat,
ortopedik qo‘llab-quvvatlash va profilaktik mashqlar muhimdir. Shu tarzda, bo‘g‘imning normal
funktsiyasini saqlash va patologik holatlarning oldini olish mumkin. Natijada, bemorlarning
hayot sifati sezilarli darajada yaxshilanadi va bo‘g‘im funktsiyasi maksimal darajada tiklanadi.
Xulosa
Chanoq son bo‘g‘imi inson skeletining eng murakkab va barqaror bo‘g‘imlaridan biri
bo‘lib, uning tuzilishi va biomexanik xususiyatlari harakat qobiliyati va vertikal barqarorlikni
ta’minlaydi. Acetabulumning uch suyakdan tashkil topishi, femur boshining egri shakli, kuchli
ligamentlar va mushaklarning koordinatsiyalashgan ishlashi bo‘g‘imni yuqori mexanik yuklarga
chidamli qiladi. Bo‘g‘imning normal ishlashi oyoq harakatlarini, tana pozitsiyasini saqlashni va
kundalik hamda sport faoliyatini amalga oshirishni kafolatlaydi. Bo‘g‘im patologiyalari, xususan
osteoartroz, femur boshining avaskulyar nekrozi, travmatik dislokatsiya va tug‘ma displaziya,
harakat cheklanishi va og‘riq paydo bo‘lishiga olib keladi. Shu sababli, chanoq–son
bo‘g‘imining anatomik va biomexanik xususiyatlarini chuqur o‘rganish ortopediya va
travmatologiya amaliyotida zarurdir. Diagnostika metodlari fizik tekshiruv, rentgen, KT va MRT
bo‘g‘imdagi patologiyalarni erta aniqlash imkonini beradi va individual davolash yondashuvini
tanlashga yordam beradi. Reabilitatsiya jarayonida mushak kuchini oshirish, harakat diapazonini
tiklash va og‘riqni kamaytirish muhim rol o‘ynaydi. Shu bilan birga, bo‘g‘imni sog‘lom saqlash
uchun muntazam jismoniy faoliyat, ortopedik qo‘llab-quvvatlash va profilaktik mashqlar tavsiya
etiladi.
602
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
References
1.
Standring, S. Gray’s Anatomy: The Anatomical Basis of Clinical Practice. 42nd Edition.
London: Elsevier, 2020.
2.
Hoppenfeld, S., & deBoer, P. Surgical Exposures in Orthopaedics: The Anatomic
Approach. 5th Edition. Philadelphia: Wolters Kluwer, 2019.
3.
Campbell, W.C. Campbell’s Operative Orthopaedics. 14th Edition. Philadelphia: Elsevier,
2021.
4.
Turek, S. Orthopaedics: Principles and Their Application. 8th Edition. Philadelphia:
Lippincott, 2017.
5.
Nelson, F., & Wright, J. Orthopaedic Biomechanics: Mechanics, Measurement, and
Modeling. New York: Springer, 2018.
6.
Ganz, R., et al. The Pathogenesis of Osteoarthritis of the Hip. Clinical Orthopaedics and
Related Research, 2017; 466(3):60–70.
7.
Clohisy, J.C., et al. Diagnosis and Management of Femoroacetabular Impingement. JBJS,
2016; 98(14):1221–1237.
8.
Axmedov, S.
Inson anatomiyasi va fiziologiyasi
. Toshkent: “Tafakkur” nashriyoti, 2018.
9.
Yoqubov, R.
Ortopediya va travmatologiya asoslari
. Toshkent: “Medpress” nashriyoti,
2019.
