ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
148
ИНСОННИНГ ШАЪНИ ВА ҚАДР-ҚИММАТИ БАРЧА НЕЪМАТДАН
УСТУН ЁҲУД ОЛИЙ ҚАДРИЯТ: ИНСОН ШАЪНИ ВА ҚАДР-ҚИММАТИ -
ФУҚАРОЛИК ҲУҚУҚИДА МУҲИМ ИНСТИТУТ
Алишер Пўлатов
Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгаши ҳузуридаги
Судьялар олий мактаби тингловчиси
https://doi.org/10.5281/zenodo.7903216
Аннотация.
Мазкур мақолада инсоннинг шаъни ва қадр-қиммати барча неъматдан
устун эканлиги, давлат ва фуқаро ўртасидаги турли муносабатлар ҳақида алоҳида
тўхталиб ўтилган. Мақола давомида асосли фикр ва мулоҳазалар келтирилган.
Калит сўзлар:
инсоннинг шаъни ва қадр-қиммати, қонун устуворлигини
таъминлаш, инсон тафаккури.
THE HONOR AND DIGNITY OF A PERSON IS ABOVE ALL BLESSINGS OR
THE HIGHEST VALUE: THE HONOR AND DIGNITY OF A PERSON IS AN
IMPORTANT INSTITUTION IN CIVIL LAW.
Abstract.
In this article, the fact that the honor and dignity of a person is superior to all
blessings, and the various relations between the state and the citizen are discussed. Reasonable
opinions and comments are presented throughout the article.
Key words:
human dignity and dignity, ensuring the rule of law, human thinking.
ЧЕСТЬ И ДОСТОИНСТВО ЧЕЛОВЕКА ВЫШЕ ВСЕХ БЛАГ ИЛИ
ВЫСШЕЙ ЦЕННОСТИ: ЧЕСТЬ И ДОСТОИНСТВО ЧЕЛОВЕКА - ВАЖНЫЙ
ИНСТИТУТ ГРАЖДАНСКОГО ПРАВА.
Аннотация.
В данной статье рассматривается тот факт, что честь и
достоинство человека выше всех благ, рассматриваются различные отношения между
государством и гражданином. Обоснованные мнения и комментарии представлены на
протяжении всей статьи.
Ключевые слова:
человеческое достоинство и достоинство, обеспечение
законности, человеческое мышление.
Бугун биз янги давлат, янги жамиятда яшаб, фаолият юритаяпмиз. Бунда ижтимоий-
иқтисодий, маънавий, сиёсий муносабатлар одамларнинг онги ва тафаккури ҳам ўзига хос
равишда кундан кунга ривожланиб бормоқда. Бу жараёнларнинг энг муҳим жиҳати шундан
иборатки, жамиятда, давлатда қонун устуворлигини таъминлаш, давлат ва фуқаро
ўртасидага турли янги муносабатлар шаклланиши, қолаверса, инсон, унинг ҳаёти,
манфаатлари, ҳуқуқ ва эркинлиги, шаъни ва қадр-қимматини юқори даражага қўйилиши
муҳим ўрин эгаллайди.
Зеро, Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев таъкидлаганидек,
“Жамиятда инсон ва унинг шаъни, қадр-қиммати устуворлигини ўрнатиш ва ҳар доим
адолатни таъминлаб бериладиган одил судлов тизимини шакллантириш ҳамиша бизнинг
устувор вазифамиз бўлиб қолаверади. Биз жамиятимизда шундай ҳуқуқий маданиятни
шакллантиришимиз керакки, унга мувофиқ Конституция ва қонунларга амал қилиш,
бошқаларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, шаъни ва қадр-қимматини ҳурмат қилиш мажбурият
эмас, балки кундалик қоида ва одатга айланиши шарт.”
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
149
Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 13-моддасида белгиланганидек,
Ўзбекистон Республикасида демократия умуминсоний принципларга асосланади, уларга
кўра инсон, унинг ҳаёти, эркинлиги, шаъни, қадр-қиммати ва бошқа ажралмас ҳуқуқлари
олий қадрият ҳисобланади.
Демократик ҳуқуқ ва эркинликлар Конституция ва қонунлар билан ҳимоя қилинади.
Конституциянинг 26-моддасига кўра, инсоннинг шаъни ва қадр-қиммати
дахлсиздир. Ҳеч нарса уларни камситиш учун асос бўлиши мумкин эмас.
Жамият шаклланиши давомида инсон тафаккури инсон ҳуқуқлари муаммосига,
жумладан, унинг шаън, қадр-қиммати ва ишчанлик обрўсига бўлган ҳуқуқига қайта-қайта
мурожаат қилинган. Замонавий шароитда инсон ва фуқаронинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш
ижтимоий тараққиётнинг устувор йўналишларидан бирига айланиб бормоқда, унинг
асосини умуминсоний қадриятлар устуворлиги ташкил этади. Ўзбекистон Республикаси
Конституциясида инсон, унинг ҳуқуқ ва эркинликлари олий қадрият эканлиги белгилаб
қўйилган. Инсон ва фуқаронинг ҳуқуқ ва эркинликларини тан олиш, уларга риоя этиш ва
ҳимоя қилиш давлатнинг бурчидир. Инсон ва фуқаронинг ҳуқуқ ва эркинликлари бевосита
амал қилади. Улар қонунларнинг мазмунини, қўлланилишини, қонун чиқарувчи ва ижро
этувчи ҳокимиятларнинг, маҳаллий ўзини-ўзи бошқариш органларининг фаолиятини
белгилайди ҳамда одил судлов билан таъминланади.
Ҳеч бир давлат муайян қарорлар қабул қилишда инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш
муаммоларини эътиборсиз қолдиришга қодир эмас. Инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликларини
ҳурмат қилмаса, жамиятнинг келажаги йўқ. Бундай ҳуқуқларни таъминлаш ҳар қандай
демократик давлатнинг зарурий атрибутидир. 1948-йилда БМТ Бош Ассамблеяси
томонидан қабул қилинган ва эълон қилинган Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон
декларациясида инсон оиласининг барча аъзоларининг ажралмас қадр-қимматини,
уларнинг тенг ва ажралмас ҳуқуқларини тан олиш эркинлик, адолат ва тинчликнинг асоси
эканлигини белгилаб беради дунё. Ҳеч кимнинг шаън ва обрўсига ўзбошимчалик билан
тажовуз қилиниши мумкин эмас. Ҳар ким бундай аралашувлардан қонун билан
ҳимояланиш ҳуқуқига эга.
Шаън, қадр-қиммат ва ишчанлик обрўсига бўлган ҳуқуқ ҳар қандай давлат ва жамият
учун энг муҳим ижтимоий-ҳуқуқий қадрият ва эҳтиёждир. Шу билан бирга, чинакам
ҳуқуқий давлат яратиш жуда муҳим, чунки қонун устуворлиги ва инсон ҳуқуқлари бир-
биридан ажралмасдир. Ўзбекистон Республикаси Конституциясида ва бошқа асосий
манбаларда инсон ҳуқуқ ва эркинликларининг мустаҳкамланганлиги барча давлат
органларининг уларни таъминлашга, жамият эса ушбу ҳуқуқ ва эркинликлар ҳокимият
органлари томонидан кундалик амалий ҳаётда қандай таъминланаётганини назорат
қилишга йўналтирилганлигини белгилайди.
Фуқаролик ҳуқуқининг шаън, қадр-қиммати ва ишчанлик обрўсини ҳимоя қилиш
самарадорлиги бевосита фуқаролик ҳуқуқи нормаларини қўллайдиган ҳуқуқни муҳофаза
қилиш органларининг фаолиятига бевосита боғлиқ. Сўнгги йиллардаги суд статистикаси
фуқаролар ва ташкилотларнинг шаън, қадр-қиммати ва ишчанлик обрўсини ҳимоя қилиш
юзасидан судга мурожаатлари муттасил ортиб бораётганидан далолат беради. Шу билан
бирга, судлар томонидан кўриб чиқилган ишларни таҳлил қилиш кўриб чиқилаётган
ишларни квалификация қилиш, шунга ўхшаш вазиятларда маънавий зарарнинг ўрнини
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
150
қоплаш миқдорини белгилашда ягона ёндашув мавжуд эмаслигини кўрсатади, бу эса
жиноят содир этишга ёрдам бермайди.
Шахс шаън ва қадр-қимматини фуқаролик-ҳуқуқий ҳимоя қилишнинг муаммоли
масалалари сўз эркинлиги чегараларини излаш ва унинг шаън, қадр-қиммати ва ишчанлик
обрўсини ҳимоя қилиш ҳуқуқи билан ўзаро боғлиқлигини излашда ҳам намоён бўлади, бу
жадал ривожланиши билан боғлиқ.
Мухтасар айтганда, шаън ва қадр-қиммат билан узвий боғлиқликда "обрў" каби
тушунча мавжуд. Обрў тушунчаси – инсонга жамиятда яшаб, фаолият юритиши жараёнида
ўзгаларнинг ҳурмат-эътибори, уларнинг ижобий фикрлари берилиши деб тушуниш мумкин
бўлса, у бевосита “шаън” тушунчасига яқинроқдир. Фуқаронинг шаъни ва қадр-қиммати,
шунингдек, жисмоний ва юридик шахсларнинг ишчанлик обрўси қонун билан узвий
боғлиқдир, чунки уларнинг бузилиши ёки йўқолиши нормал ижтимоий муносабатларнинг
дарз кетишига, оқибатда эса, муносабатларда маълум мақомнинг йўқолишига олиб келади.
Бинобарин, шаън, қадр-қиммат, ишчанлик обрўси ҳар қандай давлат ва жамият учун энг
муҳим ижтимоий-ҳуқуқий қадрият ва эҳтиёж бўлиб, тегишли қонун ҳужжатлари билан
ҳимояланишга муҳтождир...
