ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
384
FORTEPIANO CHOLG’USIDA TEXNIK MAHORATNI O’STIRISH
Turaqulova Kamola Rustam qizi
Qarshi ixtisoslashtirilgan san’at maktabi o’qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.7934300
Annotatsiya.
Mazkur maqolada Fortepiano cholg’usida texnik mahoratni o’stirish haqida
so’z boradi. Maqola davomida mavzu doirasidagi asosli fikr va mulohazalar keltirilgan. Mavzu
mazmunini ochib berishda rasmlardan foydalanilgan.
Kalit so’zlar:
Fortepiano sinfidagi o'quvchilarga ta'lim va tarbiya berish, matn ustida
savodli ishlash, ijrochilik san’ati.
DEVELOPING TECHNICAL SKILLS IN THE PIANO
Abstract.
This article is about developing technical skills in the piano. Reasonable opinions
and comments within the scope of the topic are presented throughout the article. Pictures are used
to reveal the content of the topic.
Keywords:
education and upbringing of students in the piano class, literate work on the
text, performance art.
РАЗВИТИЕ ТЕХНИЧЕСКИХ НАВЫКОВ ИГРЫ НА ФОРТЕПИАНО.
Аннотация.
Данная статья посвящена развитию технических навыков игры на
фортепиано. Обоснованные мнения и комментарии в рамках темы представлены на
протяжении всей статьи. Картинки используются для раскрытия содержания темы.
Ключевые слова:
обучение и воспитание учащихся по классу фортепиано,
грамотная работа над текстом, исполнительское искусство.
Fortepiano sinfidagi o'quvchilarga ta'lim va tarbiya berish jarayonining asosi turli musiqa
asarlari ustida ishlashdan iborat bo'lib, ular ana shu jarayonda har xil jamlar va uslublar bilan
tanishadilar, asarlarning musiqiy tilini o'zlashtiradilar, matn ustida savodli ishlash malakalarini
egallaydilar, texnikaviy qiyinchiliklarni yengish yo'llarini o'rganadilar va hokazo. O'quvchilar
umumiy musiqiy kamol topish, pianinochiga xos bilim, ko'nikma va malaka orttirish bilan birga
asta-sekin nazariy ma'lumotlar ham to'playdilar, musiqa asarlarini tahlil qilishni o'rganadilar,
0'zlarining ichki eshitishlarini, diqqat va nazorat qilishni, tasavvur va ijodiy fantaziyalarini
rivojlantiradilar hamda takomillashtiradilar. Pedagog fortepiano sinfidagi yoshi va xarakter
xislatlari ,musiqiy qobiliyati, moyilligi va qiziqish darajasi turlicha bo'lgan o'quvchilar bilan
shug'ullanishda badiiypedagogik ta'sir ko'rsatishningjuda ko'p usullari hamda vositalaridan
foydalanishi kerak. Shu bilan birga, har bir o’quvchi uchun o’ziga xos
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
385
Jahon musiqa tarixining muhim sohalaridan hisoblangan fortepiano musiqasi ijrochiligi o‘z
mazmun-mohiyatiga ko‘ra yakkaxon ijrochilik uslubiga asoslangan bo‘lsa-da u ansambl holdagi
ijroni ham taqozo etadi. Shu bois, musiqiy ta’lim muassasalarining fortepiano mutaxassisligini
o‘qitish bo‘yicha tuzilgan o‘quv dasturlari va rejalarida fortepiano ansambli ham muhim o‘rin
egallaydi. Bolalar musiqa va san’at maktablaridagi fortepiano ansambli sinfida o‘quvchi musiqa
savodining boshlang‘ich bosqichini ado etibgina qolmay, balki, ilk bor hamkorlikda ijro etish
ko‘nikmasini ham o‘zlashtiradi. Binobarin, aynan hamkorlikda ijro etish ko‘nikmasi orqali yosh
pianinochi jo‘rlik san’ati bilan yaqindan tanishishi mumkin. Zero, aksariyat pianinochilar
yakkaxon ijrochilik bilan birga, jo‘rlik san’ati orqali ham o‘z san’atini ifoda eta oladi.
0‘zbekistondagi musiqiy ta’lim muassasalarida fortepiano ansamblini o‘qitish ko‘p yillar
mobaynida izchil ravishda olib borilgan bo‘lsa-da, ushbu sohaning uslubiyatini aks ettiruvchi
qo‘llanmalar amaliyotda mavjud bo‘lmagan. Ammo ushbu sohaga tegishli bo‘lgan musiqiy
namunalar etarli bo‘lgani bois, ustozlar o‘z shogirdlarining ijro imkoniyatidan kelib chiqqan holda
musiqiy asarlami tanlab olib, ijro mahorati ustida ish olib borganlar.
Fortepiano ansambli janri qadim davrlarda Evropada mavjud bo‘lgan. Mazkur janr ХУШ
asming ikkinchi yarmiga kelib rivojlana boshladi va ulkan mashhurlikka erishib, musiqiy
hayotning ajralmas qismiga aylandi. Tabiiyki, bu janr boy va xilma-xil musiqiy adabiyotning ham
vujudga kelishiga sabab bo‘ldi. To‘rt qo‘l bo‘lib ijro etish uchun mo‘ljallangan asarlami yaratishga
XIX asming deyarli barcha kompozitorlari alohida hissa qo‘shganlar. XX asrga kelib ushbu janr
yanada taraqqiy etib bordi., Shu o‘rinda savol tug‘iladi. Fortepiano duetining shu qadar tez
gullabyashnashining sababi nimada bo‘lishi mumkin? Awalambor, bu janr tenghuquqlik
imkoniyatlarini yaratadi, uy sharoitida musiqa ijro etish an’analarini keng targ‘ib etadi. Bundan
tashqari, XVIII asming oxiri va XIX asr boshlarida yaratilgan to‘rt qo‘llik asarlar pianistik
mahorati o‘rta darajada bo‘lgan ijrochilar uchun mo‘ljallangan bo‘lib, aksariyat havaskorlar uchun
qo‘l kelardi. Pedagogik amaliyotda ham bu asarlardan muvaffaqiyatli foydalanilgan. To‘rt qo‘llik
ijro katta va kichik yoshdagi ijrochilarda ijrochilik ko‘nikmalarini rivojlantirar edi. Fortepiano
duetini janrining mashhur bo‘lishiga yana bir sabab shundaki, to‘rt qo‘llik ijro orkestr effektlarini
ifodalay olishga imkon yaratdi. XVIII asming oxiri va XIX asr boshida vujudga kelgan orkestr
asarlarining to‘rt qo‘llik talqini fortepiano duetining musiqiy-ma’rifiy vazifasini belgilab berdi.
Tez orada opera, simfonik, kamer-ansambl asarlari o‘zining to‘rt qo‘llik talqini bilan birgalikda
chop etila boshladi va bu hoi an’ana tarziga kirib qoldi. Shunday qilib, XIX asrda tinglovchilar
turli xildagi janrlar bilan aynan shu tarzda tanisha boshlaganlar. Qanchadan-qancha buyuk asarlar
to‘rt qo‘llik talqin bois mashhurlikni q‘lga kiritdi. Musiqiy ta’lim jarayonida barcha musiqachilar
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
386
fortepiano sinfl (umumiy va maxsus)dan o‘tadilar. To‘rt qo‘llik ijro ansambli esa o‘quv
muassasasida ham, uy sharoitida ham qo‘l keladigan janr bo‘lib, uning musiqaqi san’atidagi o’rni
beqiyosdir.
Ma’lumki, har qanday cholg‘uni ijro etishni o‘rganishda avval cholg‘u oldida to‘g‘ri
o‘tirib, gavdani, oyoq-qo‘llarni erkin tutish kabi ko‘nikmalarni o‘zlashtirish muhimdir. Bu
ko‘nikmalarning o‘zlashtirilishi ijrochilik holatining to‘g‘ri shakllanishiga yordam beradi.
Fortepiano ijrochiligida 3 ta tayanch nuqtalari mavjud bo‘lib, bular oyoq holati, o‘rindiqda (stulda)
o‘tirish holati va “qo‘l holati” (barmoqlar)dir.
1.
Oyoq holati –- bir oz oldinga surilgan holda yerga yoki maxsus taxtachaga tayangan
bo‘lishi lozim.
2.
O‘rindiqda (stulda) o‘tirganda, butun o‘rindiqqa emas, balki uning yarmiga
mustahkam o‘tirish kerak. O‘rindiqning balandligi esa maxsus burama moslama yoki taxtachalar
bilan shogirdga moslashtirilgan bo‘lishi lozim. Uning balandligi shunday qo‘yilgan bo‘lishi
kerakki, unda tirsaklar klavishdan pastda emas, balki ular bir tekis balandlikda bo‘lishi maqsadga
muvofiqdir.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
387
3.
Barmoqlar uchinchi - eng muhim tayanch nuqtalardan biri sanaladi. Gavdani tik
tutgan holda qomatni biroz oldinga, cholg‘uga yaqin tutib, “qo‘l holati” (barmoqlar)ni qo‘yganda
bilak tepaga ko‘tarilmagan, tirsak tanadan 300 burchak ostida bo‘lishi maqsadga muvofiq.
Yelkalar erkin holatda hamda o‘quvchining qaddi rostlangan bo‘lishi lozim. Qo‘llar yumaloq va
klavishni bosganda barmoqlar uchiga tayangan bo‘lishi kerak.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
388
REFERENCES
1.
Djamalova D., Utayeva N.. “Fortepiano olamiga ilk qadamlar”, o‘quv qo‘llanma. G‘.G‘ulom
nomidagi NMIU, Toshkent, 2016. 2. Николаев А., Кисель Е., Натансон Б., Ереженская
Н. “Школа игры на фортепиано”. Издательство “Музыка”, Москва, 1975.
2.
A.Fitrat “O’zbek klassik musiqasi va uning tarixi” “Fan”. T.,1993
3.
A.Odilov “O’zbek cholg’ularida ijrochilik tarixi”. T. “O’qituvchi”, 1995.
4.
Ne’matillo Mo’’jaziy “Tavorixi musiqiyn” Pekin millatlar nashriyoti. Pekin. 1982.
