ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
939
XOREOGRAFIYANIN’ AKTYORLAR USHIN A’HMIYETI
Saparov Rinat Kuralbaevich
Ózbekstan mámleketlik kórkem óner hám mádeniyat institutı Nókis filiali studenti
Zamatdinov Adilbek Mirzaevich
Ilmiy basshi
“Rejissura hám aktyor sheberligi” kafedrasi oqitiwshisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.8053575
Annotaciya.
Maqalada xoreografiyanıń aktyorlar ushın áhmiyeti haqqında sóz etiledi.
Olarģa úyretiliwi kerek bolģan bir neshe xoreografik usıllardan mısallar keltiriledi.
Gilt sózler:
Xoreografiya ataması, klassik xoregrafiya, xalıq xoreografiyası, kóshe
xoreografiyası, aktyor ushın xoreografiyanıń áhmyeti, xoreografik trening.
ЗНАЧЕНИЕ ХОРЕОГРАФИИ ДЛЯ АКТЕРОВ
Аннотация.
В статье говорится о значении хореографии для актеров. Вот
несколько примеров хореографических приемов, которым необходимо обучать.
Ключевые слова:
Термин хореография, классическая хореография, народная
хореография, коче хореография, значение актерской хореографии, хореографическая
подготовка.
THE IMPORTANCE OF CHOREOGRAPHY FOR ACTORS
Abstract.
The article talks about the importance of choreography for actors. Here are some
examples of choreographic techniques that need to be taught.
Key words:
The term choreography, classical choreography, folk choreography, kôche
choreography, the meaning of actor's choreography, choreographic training.
Bul olarda óz waqtında joqarı oqıw orınlarında hám kollejdlerde óz háreketleri ústinde
islemegeni aqıbeti. Boslıq olardıń házirgi waqıttaģı iskerligine tásir etip atır. Saxnada insan óz
denesin basqara almawın hesh jerde jasırıp bolmaydı. "Gúze kúnde emes kúnde emes, kúninde
sınadı"- degenindey bul jaģday kútilmegende júz beriwi múmkin. Bunday jaģdaylarda aktordıń
tuwma qábileti hám qısqa waqıt ishindegi plastik háreketlerdi rawajlandırwģa járdem beriwshi
texnikalarģa tayanıw kerek. Álbette, bunday texnik usıllar qatarında xoreografik háreketler
jetekshi orındı iyeleydi.
Xoreografiya
sóziniń ózi grek tilinen biziń tilimizge awdarmalasaq "ayaq oyınının jazıw
" degen mánini ańlatadı. Kópshilik xoreografiyanı tek ģana "ayaq oyını" dep biledi. Biraq,
xoreografiya sózi keń máninin óz ishine aladı. Ol hátteki, pán sıpatında rawajalnģan. Bul atama
eki turli mánide túsindiriledi:
Birinishisi
: "Ayaq oyını" atqarıwshılıģı.
Ekinshisi :
"Ayaq oyını " óneriniń tálimi.
Xoreografiya bárshe zamanlarda aktyorlar ushın júdá úlken áhimiyetke iye bolıp
kelgen.Saxnalıq kórnistegi improzativ rollerde ol baslı orındı iyeleydi. Saxnalıq kórinis
tayyarlanıp atırģanda aktyordıń xoreografik tayyarlıģın qanday baslaw kerek? Bul sorawģa
juwaptı rejissor xoreograftıń aldına qoyģan máqset hám wazıypaların baslaw kerek: Saxnalıq
kórinis ushın qanday xoreografiya usılları tańlanģan, tayyarlıq kóriw shártleri qanday?
xoreografik háreket muģdarı hám qay dárejede bolıwı kerekligi- bul jaģdaylardıń ulıwmalıģında
aktyorlar ushın oqıw rejesin islep shıģıw zárúr.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
940
Sonday etip,
birinshisi:
xoreografiya usıl yáki jónelisi. Bálkim, islep shıģıw ushın
zamangóy, kóshe yáki xalıq usılındaģı jónelislerden biri tańlanadı.
Klassik xoreografiyan
ı atqarıw ushın professional ustanı shaqırıw zárúr. Sebebi, bul kóp
jıllıq oqıw dawamında alınģan maǵlıwmat professional kónlikpelerdi talap etedi.
Xalıq xoreografiyası:
insanģa biraz jaqınraq bolģan efemer bolmaģan plastika, zamangóy
xoreografiya dramatik hám muzikalı teatrģa jaqınraq, ol filosofik túsinik hám kóbinshe
dramatikligi menen ajıralıp turadı.
Kóshe xoreografiyası:
jas, zamanagóy tamashóylerge kóbirek tanıs, sebebi ol "adamlarģa
eń jaqın".
Bir waqıttıń ózinde bir neshe usıllardı saylaw múmkin,bul álbette qıyın wazıypaģa aylanadı
hám bul jaģdayda hár bir spketaklde óz xoreografik jónelisi ushın juwapker bolģan bir neshe
xoreograflardı tańlaw qolay sheshim bolıwı múmkin.Úlken itmal menen bunday xoreograf shou
sheńberinde aktyorlar ushın xoreografiya ustazı bolıwı kerek, sebebi islep shıģarıw waqtı hár
qashan sheklengen hám shou qatnasıwshıları ushın xoreografik rawajlanıwdıń eń paydalı usılı
olar ámelge asırıwı kerek bolģan materialdı úyreniw. Álbette, spektakldı tayyarlaw waqtında
xoreograftan tısqarı, hár qashan da xoreografiyaģa tayyar bolmaģan aktyorlardıń denelerin ıstıw
sistemasın islep shıģatuģın hám ótkeretin oqtıwshı tákirarlawshı sıpatında qatnasıwı
múmkin.Úyrenilgen materialdı "tazalaw" bunda repititor máslen professional xoreografik
tayyarlıqqa iye shou qatnasıwshısı bolıwı múmkin. Ol juwmaqlawshı islep shıģarıwda jetekshi
orındı iyelep, basqa qatnasıwshılarģa jaqıraq navigatciya etiwge járdem beredi.Bir yáki bir neshe
xoreografik bloklarda xoreograftıń bir neshe bunday járdemshileri bolıwı múmkin.
Ekinshiden:
kórsetiw waqıtı. Olar saxnalastırılǵan, úyrenilgen hám shınıqqan
xoreografiyanıń kerekli kólemine sáykes keliwi, sonıń menen birge, aktyorlardıń tayarlıq
dárejesine sáykes keliwi kerek.
Úshinshiden
, soǵan kóre, xoreografiya kólemi hám dárejesi
spektakl hám aktyorlardı tayarlaw waqıtı menen salıstırılģan bolıwı kerek.
Tórtinshiden
, óz gezeginde, aktyordıń tayınlıǵı rejissyor tárepinen xoreograf aldına
qoyılǵan wazıypalardı orınlaw ushın jeterli bolıwı kerek.
Bul jerde sheńber jabıladı hám biz baslaǵan jerimizge qaytamız : búgingi kúnde ayrım
Ózbekstanlı aktyorlardıń xoreografik tayınlıǵı dárejesi estrada, muzıkalıq shıǵıwları hám
shoulardıń rawajlanıw dárejesine uyqas kelmeydi. Sonday eken, saxnalastırıw processinde
aktyordıń tayınlıǵın názerde tutıw kerek.
Bunday sharayatta qanday usıllar eń nátiyjelisi bolıwı múmkin?"
Zamanagóy hám jazz - bul plastik ramkanıń keńeyiwi, plastik minez-qulqlardıń kóp
qırlılıǵı, real turmıs penen baylanıslılıǵı. Dóretiwshilik universiteti studentlerin plastikaģa
tayarlawda bul sistemalardan paydalanıwdıń zárúrli dálilleri olardıń texnikası bolıwı múmkinligi
bolıp tabıladı.
birinshiden
, jas shegarası tómenlew bolǵan atqarıwshılar tárepinen oylanadı
yaǵnıy, úlkenler ushın ashıq bolıwı múmkin,
ekinshiden,
ol málim bir arnawlı fizikalıq
maǵlıwmatlardıń bar ekenligin talap etpeydi. Oqıw processinde studentlerge hár qıylı texnikalıq
qıyınshılıqlarǵa iye bolǵan tapsırmalar beriledi. Sheshimleri ayaq oyınınıń hár túrlı túrleri hám
formalarına tiykarlanǵan”. Óziniń “Jaz ayaq oyın hám zamanagóy ayaq oyınınan dóretiwshilik
universitette plastik tálimniń innovciyalıq usılları retinde paydalanıw” maqalasında jazadı:
“
Plastik tálim” kafedrası docenti, RGISI L.A.Sadovnikov
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
941
Bul jónelislerdi barlıq zamanagóy tendenciyalardıń ózegi dep esaplaw múmkin. Ol arqalı
jazz hám zamanagóy sabaqlardı shólkemlestiriw tiykarında aktyorlıq truppası menen islew
metodologiyasını tiykarlaw múmkin. Eger aktyorlar zamanagóy plastmassada islewleri kerek
bolsa,shınıǵıwlar sabaq formasında bolıwı múmkin: olar izolyaciya shınıǵıwları, kúshti
rawajlandırıw hám bulshıq etlerdi sozıw, muwapıqlastırıw, kosmosda deneni ańlaw sıyaqlı
shınıǵıwlardı óz ishine alǵan ısınıwdan baslanadı. Repetitsiya sabaǵınıń ekinshi bólegi:
saxnalastırıw hám aktyorlar menen oyın materialın úyreniwdi óz ishine aladı. Bunnan tısqarı,
ekinshi bólim improvizaciya sabaqların óz ishine alıwı múmkin, bul xoreografģa aktyorlarǵa jaqın
birge islesiwdi tabıwǵa hám óz plastikasın túsiniwge járdem beredi.
Soń ol islewi múmkin. Improvizaciyaģa estradanı saxnalastırıwda xoreografiyani
úyretiwdiń ayrıqsha usılı retinde qaraw kerek.
Improvizaciyaģa tiykarlanǵan texnika xoreograftıń aktyor orınlawı kerek bolǵan
wazıypaların óz ishine alıwı múmkin. Wazıypalardı tańlaw xoreograf óz islep shıģıwında orınlawı
kerek bolǵan wazıypalarǵa tiykarlanadı. Aktyor tárepinen tapsırmalardı orınlaw processinde
xoreograf onıń múmkinshiliklerinen baslap, barǵan sayın anıqlaw túsindirmeler qosıp, oǵan
basshılıq etiwi múmkin. Bunnan tısqarı, eger gruppada sinxron islew zárúrligi payda bolsa,
xoreograf geypara improvizaciya shınıǵıwlarınan paydalanıwı múmkin, bul jerde ol jetekshi hám
onıń isin ámelde iznen tákirarlawshı izbasarları bar. Xoreograf nátiyjeniń paydasın sezilerli
dárejede asırıp, aktyordı azap-aqıretlerden hám, itimal, organikalıq tábiyat tiykarında isleytuǵın
rejissyordıń biytanıs hám oǵan qıyın bolǵan sózligin ózlestiriwge bolǵan paydasız urınıslardan
azat etiwi múmkin.
REFERENCES
1.
Ershova E. Talaba-aktyorning raqs madaniyatini shakllantirishning pedagogik
usullari // Inst. ta'lim Ros. akad. ta'lim.- Moskva, 2011 yil
2.
Sadovnikova L.A. Jazz raqsi va zamonaviy raqsdan ijodiy universitetda plastik
ta'limning innovatsion usullari sifatida foydalanish // Sankt-Peterburg davlat
madaniyat va san'at universiteti materiallari. 2012. No S.157-165.
3.
Shlyapnikova L.A. Zamonaviy xoreografiyada improvizatsiya texnikasining
rivojlanishi// http://pedprospekt.ru/dopolnitelnoe/index?nomer_publ=2289
