ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 7 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
167
ХАЛҚАРО БОЗОРГА ЧИҚИШДА ISO 22000 ОЗИҚ-ОВҚАТ ХАВФСИЗЛИГИ
МЕНЕЖМЕНТ ТИЗИМЛАРИНИНГ ЎРНИ
Исломов Сохиб Яхшибекович
Тошкент давлат аграр университети биринчи проректори
Ражабов Донёрбек Бахтиёрович
Тошкент давлат аграр университети талабаси
Бекметова Чаросхон Шихназар қизи
Тошкент давлат аграр университети талабаси
https://doi.org/10.5281/zenodo.8135052
Аннотация.
ISO 22000 Озиқ-oвқaт хавфсизлик менежменти тизимлари маҳсулот
етказиш зaнжирига хавфсизлик талабларни қўяди вa уларни бажарилишини талаб этади.
Ушбу мақолада мазкур стандарт талабларини жорий этиш ва сертификатлаштириш
ташкилотга қандай устунликлар бериши ёритилган ҳамда республикамиздаги
қўлланилганлик даражаси ва сабаблари кўрсатилган.
Калит сўзлар:
Жахон савдо ташкилоти, мувофиқлик, рақобатбардош, озиқ-овқат,
занжир, менежмент тизимлари, ISO 22000, талаблар, хавфсизлик, жорий этиш,
сертификатлаштириш, устунлик, сабаблар.
THE ROLE OF ISO 22000 FOOD SAFETY MANAGEMENT SYSTEMS IN
ACCESSING THE INTERNATIONAL MARKET
Abstract.
ISO 22000 food safety management systems establish safety requirements in the
supply chain and require compliance. This article describes the benefits of implementing and
certifying the requirements of this international standard, as well as the extent and reasons for its
application in our country.
Keywords:
World Trade Organization, compliance, competitiveness, food, chains,
management systems, ISO 22000, requirements, safety, implementation, certification, priority,
reasons.
ISO 22000 РОЛЬ СИСТЕМ УПРАВЛЕНИЯ БЕЗОПАСНОСТИ ПИЩЕВЫХ
ПРОДУКТОВ НА МЕЖДУНАРОДНОМ РЫНКЕ
Аннотация.
Системы менеджмента безопасности пищевых продуктов ISO 22000
устанавливают требования безопасности в цепочке поставок и требуют соответствия.
В этой статье описываются преимущества внедрения и сертификации требований этого
международного стандарта, а также степень и причины его применения в нашей стране.
Ключевые
слова:
Всемирная
торговая
организация,
соответствие,
конкурентоспособность, продукты питания, цепочки, системы управления, ISO 22000,
требования, безопасность, внедрение, сертификация, приоритет, причины
.
Асосий мақсадларимиздан бири – ташқи
бозорга
сифатли
ва
сертификатланган
маҳсулотларни “ўзбек бренди” номи билан олиб
чиқишдан иборат.
Ш.М.Мирзиёев
Экспорт имкониятларни ошириш ва бозор географиясини кенгайтиришнинг асосий
йўлларидан бири бу – мамлакатимизни “Жаҳон савдо ташкилоти”га аъзо бўлишидир.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 7 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
168
Давлатимизни Жаҳон савдо ташкилотига аъзо бўлиши 2017-2021 йилларда Ўзбекистон
Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича “Ҳаракатлар
стратегия”си ва “Фаол тадбиркорлик, инновацион ғоялар ва технологияларни қўллаб-
қувватлаш йили”да амалга оширишга оид дастурларида белгиланган.
Бу борада миллий қонунчиликни Жаҳон савдо ташкилоти (ЖСТ) битимларида
назарда тутилган нормалар билан ўзаро таққослаш, уйғунлаштириш ва мувофиқлаштириш
ҳамда халқаро ташкилотлар ва ривожланган мамлакатлар билан ҳамкорликда аъзо
бўлишнинг устунликлари, оқибатларини ўрганиш ва таҳлил қилиш, ҳамда миллий
манфаатли шартларда ҳуқуқий ва институционал ислоҳотларни амалга ошириш бўйича
таклифларни назарда тутувчи чора-тадбирлар дастури тайёрланиши кутилмоқда.
Шу билан бирга, рақобатбордош махсулот ишлаб чиқариш, миллий стандартларни
халқаро стандартлар талаблари билан уйғунлаштириш, маҳсулотни сертификатлаштириш,
ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатишга халқаро менежмент тизимларини жорий этиш ва
сетрификатлаштириш каби мураккаб ва зарур вазифалар амалий аҳамиятга эгадир.
Корхоналарда ҳалқаро стандартлар талабларига мувофиқ менежмент тизимларининг жорий
этилиши рақобатбардош бўлишнинг кафолати ҳисобланади ва истеъмолчиларни сифатли
ва экологик хавфсиз маҳсулотлар билан таъминлаш имконини беради.
Глoбaл oзиқ-oвқaт сaнoaти дoимий рaвишдa ривoжлaниб бoрмoқдa, хусусан хом-ашё
етиштириш, ишлов бериш, ишлаб чиқариш, сақлашдан то истeъмoлчиларгa қaдaр бўлган
маҳсулот етказиш зaнжиригa қўйилган.
ISO 22000 Озиқ-овқат хавфсизлиги менежменти тизимлари талабларини жорий
этиш ва сертификатлаштиришга бўлган эҳтиёж кўпаймоқда. ISO 22000 гуруҳи халқаро
стaндaртлaри озиқ-овқат хавфсизлигига қўйилган талаблар асосида устунликкa эгa бўлиб,
бутун маҳсулот етказиш занжирини қaмрaб oлaди ва xaвфсизликни тaъминлaйди. Чунки
xaвф oзиқ-oвқaт зaнжирининг ҳaр қaндaй бoсқичидa юзaгa кeлиши мумкин.
ISO 22000 Озиқ-oвқaт хавфсизлик менежменти тизимлари маҳсулот етказиш
зaнжирига хавфсизлик талабларини қўяди вa уларни бажарилишини талаб этади. Мазкур
халқаро стандарт талаблари маҳсулот етказиш зaнжиридаги барча xaвфлaрни aниқлaши,
назорат ўрнатиши вa уларни олдини олиши, бартараф этиши ёки қабул қилинадиган
даражагача камайтириш билан муҳимдир.
Бу талабларни бажариш oзиқ-oвқaт маҳсулотлари етказиш зaнжиридaги бутун
жараёнлар оқимини ўз ичига олади.
ISO 22000 Озиқ-oвқaт хавфсизлик менежменти тизимларини жорий этиш ва
сертификатлаштириш корхонага қандай устунликни беради:
-корхонани мазкур халқаро стандартга мувофиқлигини кафолатлайди;
-иккинчи томон текширувларни камайтиради;
-жаҳон (глoбaл) тaлaблaри дaрaжaсигa мувoфиқлaштиради;
-тегишли қонун ва меъёрий талабларни бажаришни исботлайди;
-маҳсулотга қўйилган талабларни менежмент тизимларига қўйилган талаблар билан
тўлдиради;
-аҳоли касалаликка чалинишлари олди олинади ва саломатлик яхшиланади;
-ишонч ортади;
-истеъмолчилар сони ортади ва географияси кенгаяди;
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 7 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
169
-корхона имижи кўтарилади.
Ҳозирги кунда ISO 22000 Озиқ-oвқaт хавфсизлиги менежменти тизимлари
талабларини жорий этиш ва сертификатлаштириш давлат сиёсати даражасига кўтарилиши
aҳoли ўртасида озиқ-овқатда кaсaлланишлaрни олди олинишига ва сaлoмaтлигини
яxшилaнишига, экспорт салоҳиятини ошишига олиб келади.
ISO 22000 Озиқ-oвқaт хавфсизлик менежменти тизимлари халқаро стандарти
юртимизга келиб келгунга қадар қуйидаги тарихи такомиллашув босқичларини босган:
-1920 й. АҚШ, Сут саноатида фойдаланиладиган технология воситаларига ягона
стандарт «Стандарт 3-А» талаблари қўйилди;
-1959 й. АҚШ, NASA ни буюртмаси бўйича АҚШ космик дастури доирасида
Pillsbury тадқиқот компанияси озиқ-овқатларни бузилиши ва зарарланиш хавфсизлигини
бартараф этиш учун HACCP етти принципи асосида тизим ишлаб чиқиш талаби қўйилди;
-1967 й. АҚШ, АҚШ (FDA) да озиқ-овқат ва дори-дармон воситаларини
бошқаришда, озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқариш тажриба сифатида мустақил
равишда сертификатлаштириш дастурларини қабул қилди.
-1974 й. АҚШ, АҚШ да паст кислотали консерва ишлаб чиқариш учун HACCP
тизимини қўллаш мажбурий талаб этилди;
-1993 й. ЕЭС, HACCP га ўтиш халқаро тан олинди. «Гигиеник озиқ-овқат
маҳсулотлари бўйича», 93/43/ЕЭС Директиваси қабул қилинди, 1996 йилдан бошлаб
назорат қилишда HACCP принципларини қўллаш мажбурий талаб этилди;
-2001 й. Женева, Стандартлаштириш бўйича халқаро ташкилоти ўзининг ISO
15161 «Озиқ-овқат ва ичимлик ишлаб чиқаришда ISO 9001:2000 ни қўллаш бўйича
раҳбарий кўрсатмалар» стандартини ишлаб чиқди, қайсики ISO 9001 ва HACCP
принципларини бирлаштиришга қўйилган биринчи қадам;
-2005 й. Женева, ISO 22000:2005 «Озиқ-овқат маҳсулотлари хавфсизлиги менежмент
тизимлари. Озиқ-овқат маҳсулотларини яратиш занжирида иштирок этувчи ҳар қандай
ташкилотга талаблар. ISO/TS 22004:2005 «Озиқ-овқат маҳсулотлари хавфсизлиги
менежмент тизимлари. ISO 22000:2005 ни жорий этиш бўйича қўлланма»;
-2018 й. Женева, ISO 22000:2018 Озиқ-овқат маҳсулотлари хавфсизлиги менежмент
тизимлари. Озиқ-овқат маҳсулотларини яратиш занжирида иштирок этувчи ҳар қандай
ташкилотга талаблар.
Республикамиздаги озиқ-овқат саноати корхоналари ичида дастлаб 2008 йилда
Қашқадарё вилоятидаги «Косон ёғ-экстракция» ОАЖ корхонаси ISO 22000 озиқ-овқат
хавфсизлиги менежменти бўйича сертификатлаштирилган.
Бугунги кунда республикамизда ISO 22000 Озиқ-овқат менежмент тизимлари
талабларини жорий этган ва сертификатлаштирилган ташкилотларни сони 203 тани ташкил
этмоқда. Вилоятлар кесимида бу кўрсаткич қуйидагича тақсимланган (1-расм, диаграммага
қаранг) бўлиб, озиқ-овқат менежмент тизимларини бўйича мувофиқлик сертификатни
олган ташкилотларни юқори кўрсаткичи (24,6%) Тошкент вилоятига тўғри келганини
кўришимиз мумкин.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 7 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
170
1-расм. Республика худудлари бўйича ISO22000 Озиқ-овқат хавфсизлик менежмент
тизимларини сертификатлаштирган корхоналар миқдори
ISO 22000 Озиқ-овқат хавфсизлиги менежменти тизимларини сертификатлаштириш
бўйича Республикамиздаги аккредитланган сертификатлаштириш органларни улуши 2-
расмда берилган, бунда Чирчиқ ССМ-нинг хизмат кўрсаткичи юқори эканлигини кўриш
мумкин
2-расм. Сертификатлаштириш органларининг ISO 22000 Озиқ-овқат
хавфсизлиги менежменти тизимларини сертификатлаштириш кўрсаткичлари
ISO 22000 Озиқ-овқат хавфсизлиги менежменти тизимлари. Талаблар. халқаро
стандартини жорий этилмаганлик ва сертификатлаштирилмаганлик сабаблари қуйидагилар
бўлиши мумкин:
2
15
3
47
4
5
1
17
26
11
5
50
8
11
203
0
50
100
150
200
250
ISO 22000 жорий қилинган корхоналар сони
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 7 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
171
-мазкур стандарт талабларини бажариш ташкилотга қандай устунликлар беришини
тўлақонли етказилмаганлиги;
-жорий этувчи мутахассисларни малакасини етишмаслиги;
-маслаҳатчи мутахассисларни малакасини етарли эмаслиги;
-ўз вақтида миллий стандартни яратилмаганлиги;
-масъул органларни ташкилий тузилмасини тез ўзгараётганлиги;
-маҳалий малакали мутахассис ўқитувчиларни тайёрланмаганлиги;
-халқаро миқёсдаги ўқув курсларни қимматлиги;
-халқаро даражада аккредитацияланган ташкилотлар ҳизматларининг қимматлиги;
-ўқув-юртлар ўқув режасиги фан сифатида киритилмаганлиги;
-менежмент тизимлари бўйича малакали профессор-ўқитувчиларнинг етарли
эмаслиги;
-ташвиқот-реклама ишлари сезиларли амалга оширилмаганлиги;
-имтиёзларни етарли эмаслиги ва жойларга етказилмаганлиги;
-ва бошқалар.
REFERENCES
1.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг Олий Мажлисга
мурожаатномаси // Халқ сўзи 23 декабрь 2017 й.
2.
ISO 22000 Озиқ-овқат маҳсулотлари хавфсизлиги менежмент тизимлари. Озиқ-овқат
маҳсулотларини яратиш занжирида иштирок этувчи ҳар қандай ташкилотга
талаблар.
3.
ISO 9000:2015 Quality management systems. Fundamental sand vocabulary. ISO
9000:2015 Сифат менежменти тизимлари. Асосий низом ва атамалар.
4.
ISO 9001:2015 Quality management systems. Requirements. ISO 9001:2015 Сифат
менежменти тизимлари. Талаблар.
5.
ISO 19011 Guide lines for auditing management systems. ISO 19011 Менежменти
тизимлари аудитлари бўйича раҳбарий кўрсатмалар.
6.
6.ISO/TS 22002 (all parts), Prerequisite programmes on food safety. ISO/TS 22002 (барча
қисмлари), Озиқ-овқат хавфсизлигибўйича дастлабки шартлар дастурлари
7.
ISO/TS 22003 Food safety management systems. Requirements for bodies providing audit
and certification of food safety management systems. ISO/TS 22003 Озиқ-овқат
маҳсулотлари хавфсизлиги менежмент тизимлари. Озиқ-овқат маҳсулотлари
хавфсизлиги менежмент тизимларида аудит ва сертификатлаштириш ўтказиш
органларга талаблар.
8.
ISO 22005 Trace ability in the feed and food chain. General principles and basic
requirements for system design and implementation. ISO 22005 Озуқа ва озиқ-овқат
занжирида кузатувчанлик. Тизимни лойиҳалаш ва амалга оширишнинг умумий
принциплари ва асосий талаблари.
