ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
237
TINGLAB TUSHUNISH KO‘NIKMASINI RIVOJLANTIRISH
Omonova Maftuna Soatmurodovna
Termiz iqtisodiyot va servis universiteti 1- kurs magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.8264187
Annotatsiya.
Mazkur maqolada har qanday tilni o‘rganish nutqiy faoliyatning 4 ta asosiy
amali vositasida amalga oshirilishi va ulardan tinglab tushunishning ahamiyati haqida so‘z
boradi.
Kalit so‘zlar:
til, nutqiy faoliyat, ko‘nikma, zamonaviy metodologiya, tinglab tushunish,
ekstralingvistik, lingvistik, psixologik.
DEVELOP LISTENING COMPREHENSION SKILLS
Abstract.
In this article, the study of any language will be carried out through 4 main actions
of speech activity and will talk about the importance of listening and understanding from them.
Keywords:
language, speech activity, skills, modern methodology, listening
comprehension, extralinguistic, linguistic, psychological.
РАЗВИТИЕ НАВЫКОВ ПОНИМАНИЯ НА СЛУХ
Аннотация.
В данной статье речь пойдет о том, что изучение любого языка
осуществляется с помощью 4 основных практик речевой деятельности и что из них важно
понимать на слух.
Ключевые слова:
язык, речевая деятельность, навыки, современная методика,
понимание на слух, экстралингвистическое, лингвистическое, психологическое.
Ma’lumki har qanday tilni o‘rganish nutqiy faoliyatning 4 ta asosiy amali vositasida amalga
oshiriladi. Bular gapirish, o‘qish, yozish va tinglab tushunish jarayonlari bo‘lib, xususan, chet
tillarini o‘rganishda nutq faoliyatining mazkur turlarini o‘rgatish muhim hisoblanadi, chunki ular
orqali ma’lumot beriladi va olinadi. Ma’lumot olish tinglab tushunish va o‘qish orqali amalga
oshsa, ma’lumot berish gapirish va yozish orqali amalga oshadi. Til ko‘nikmalarining har biri bilan
ishlash, ularni shakllantirish va integrallashtirish zamonaviy metodologiyaning asosi hisoblanadi.
shu nuqtayi nazardan olib qaralganda tinglab tushunish ko‘nikmasining muhimligini talablarga
tushuntirib, ular bulan bu borada ishlash juda ham muhim hisoblanadi. Zamonaviy ingliz tilida
tinglab tushunishni shakllantirish va uni rivojlantirish bo‘yicha bir qancha metodlarni amalda
qo‘llash mumkin, bularning aksariyati boshqa ko‘nikmalar bilan integrallashgan holda amalga
oshiriladi.
Nutq faoliyatining shakli ikkita ya’ni og‘zaki va yozma nutq. Og‘zaki nutqni o‘rgatish
tinglash va gapirishni o‘rgatishni, yozma nutq esa o‘qish va yozishni o‘rgatishni o‘z ichiga oladi.
“Tinglab tushunish nutq faoliyatining bir turi bo‘lib, u retseptiv nutq faoliyatiga kiradi. Tinglab
tushunish so‘zlovchining nutqini radiodan, magnitafondan, kompakt diskdan va muloqot paytida
tinglab tushunib, ma’lumot olishidir. U ba’zi adabiyotlarda audirovaniya deb ham yuritiladi. U
murakkab nutq faoliyatidir, chunki tinglovchi tezda shaklni qabul qila olishi, xotirada saqlab
qolishi zarur, aks holda uni qaytadan ko‘rib, o‘qib, tushuna olishi uchun manbaa, sharoit, vosita
yo‘q. Tekshirishlar shuni ko‘rsatadiki, o‘quvchilar va talabalarda tinglab tushunish gapirishga
qaraganda kam taraqqiy etgan. O‘quvchi o‘qiganda, ko‘rganda tinglab tushunishga qaraganda olti
marta ko‘p ma’lumot olarkan. Sababi uni ustida kam ishlaganidadir, murakkabligidadir. Tinglab
tushunish gapirishning ajralmas qismidir. Tinglab tushunish va gapirish og‘zaki nutqni tashkil
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
238
qiladi”. Nutqni tinglash qobiliyati quyidagi komponentlardan iborat: A) fonematik tinglash
qobiliyati, B) fonetik tinglash qobiliyati, C) intonatsion tinglash qobiliyati. Fonematik tinglash
qobiliyati fonemalarning fonologik ya’ni ma’no ajratuvchi xususiyatlarini farqlash uchun xizmat
qiladi. Fonetik tinglash qobiliyati esa nutq tovushlarining fonetik xususiyatini farqlash uchun
xizmat qiladi, ya’ni ma’no ajratmaydigan nutq tovushlarini to‘g‘ri tinglay olish qobiliyati
deganidir. Intonatsion tinglash qobiliyati jumla va gaplardagi ohangni to‘g‘ri ilg‘ay olish uchun
xizmat qiladi. Ushbu qobiliyat turi ham yuqoridagilari kabi muhim ahamiyat kasb etadi. Metodist-
olim T. Sattarov oliy ta’lim muassasalarida tinglab tushunishni o‘rgatishning lingvistik va
psixologik xususiyatlarini o‘rganib chiqqan va tinglab tushunish qiyinchiliklarini quyidagi
omillarga bog‘lagan:
1.Tinglovchining individual yosh xususiyatlari;
2. Idrok qilish sur’ati;
3. Sharoit;
4. Tezlik;
5. Ma’lumot miqdori, hajmi;
6. Idrok qilish tayanchlari;
7. Toliqish
Yoqubov I. tinglab tushunishga muhim nutq faoliyati turi sifatida baho bergan va tinglab
tushunishni o‘qitishda 3 turdagi qiyinchiliklarni ta’kidlab o‘tgan:
1. Ekstralingvistik
2. Lingvistik
3. Psixologik
Ekstralingvistik qiyinchiliklar quyidagilar: - tinglanilayotgan nutqning mehanikligi, ya’ni
mehanik qurilma yordamida qo‘yib eshittirilishi; - nutqning tembri, tezligitinglanilayotgan sharoit,
vaziyat; - talabaning diqqati; - nutqning necha marta tinglanilishi; - tinglab tushunish jarayonida
tayanch vositalar, mazmunli rasmlarning bo‘lishi va boshqa shu kabi omillar. Lingvistik
qiyinchiliklar tilga oid qiyinchiliklar bo‘lib Rogova G. bunday qiyinchiliklarni 3 turini izohlab
beradi: - fonetik qiyinchiliklar ya’ni bir-biriga yaqin tovushlarni tinglab tushunish va farqlashda
uchrovchi qiyinchiliklar; - leksik qiyinchiliklar ya’ni bir-biriga talaffuzi yaqin so‘zlarni tinglab
tushunish bilan bog‘liq qiyinchiliklar; - grammatik qiyinchililar, ya’ni grammatik qoidalar bilan
bog‘liq bo‘lgan qiyinchiliklar (ingliz tili analitik til ekanligidan kelib chiqadi) Psixologik
qiyinchiliklar o‘rganuvchining individual xususiyatlari bilan bog‘liqdir. Psixologik nuqtai
nazardan nutqni tinglab tushunishda o‘rganuvchilarning xotirasi muhim rol o‘ynaydi. Nutq
tinglanganda, undagi ma’lumot xotirada saqlab qolinsa, uni qaytadan tinglashga shart emas va
topshiroqlarni bajarish ham bir muncha osonlashadi.
Tinglab tushunishni rivojlantirish uchun ba’zi usullar mavjud. Tinglashdan oldin yozma
topshiriqni bajarish bo'yicha ko'rsatmalarni tushunib yetganiga ishonch hosil qiling, shunda ular
nima qilish kerakligini tushunib olish kerakligiga shunchaki chalg'itmaydi. Tinglov paytida
kamida yozishni davom eting. Esingizda bo'lsa, asosiy maqsad ishlab chiqarish emas, tushunishdir.
Tinglovda yozish kerak bo'lsa, o‘quvchilarni ushbu asosiy maqsaddan chalg'itishi mumkin. Agar
tinglovdan so'ng yozma javob berilishi kerak bo'lsa, bu vazifa ko'proq talabga javob berishi
mumkin. Matn orqali tinglovchilarni boshqarish uchun tadbirlarni tashkil qiling. Asosiy g'oyani,
mavzuni va sozlamalarni tanlash va tinglash faoliyati bilan global faoliyatni birlashtiring.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
239
O'quvchilarning diqqatini butun tushunish uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega bo'lgan matn
elementlariga qaratishi uchun savollardan foydalanish zarur. Tinglov jarayoni boshlanishidan
oldin talabalar tinglashdan so'ng og'zaki yoki yozma javob berishlari kerak. Javoblarni tinglash
talabalarning xabarning muhim qismlarini tushunishiga yordam beradi. Namunaviy-tinglash
faoliyati turlari: Ma'lumotlar bilan tinglash; grafik va jadvallarni to'ldirish; xaritada marshrutni
ta'qib qilish; ro'yxatdagi narsalarni tekshirish; gapni tinglash; muayyan ma'nolarni izlash uchun;
to'ldiruvchi mashqlarni bajarish; rasmiy va norasmiy ro'yxatlarni ajratib ko'rsatish. Effektiv til
o'qituvchilari o'quvchilarga turli vaziyatlarni, kirish turlarini va tinglash maqsadlari bilan
shug'ullanish uchun tinglash xulq-atvorini qanday o'zgartirishlari mumkinligini ko'rsatadi va
o‘rgatadi. Ular tinglovchilarga tinglash strategiyasini ishlab chiqish va har bir tinglash uchun
tegishli strategiyalar mos kelishiga erishishga yordam beradilar.
REFERENCES
1.
K.A. Krilova "Chet tili darslarida tinglashni o‘rgatish texnikasi. Ingliz tili darslarida
tinglashni o`rgatish metodikasi Ingliz tili darslarida tinglashni o`rgatish bosqichlari"
2.
2.Madina Shirova (Uzbekistan, Karshi) Tinglab tushunishni rivojlatiruvchi method va
mashqlar
3.
3.Khodjamkulov, U., Makhmudov, K., & Shofkorov, A. (2020). The Issue of Spiritual and
Patriotic Education of Young Generation in the Scientific, Political and Literary Heritage of
Central Asian Thinkers. International Journal of Psychosocial Rehabilitation, 24(05), 6694-
6701.
4.
Makhmudov, K. (2020). Ways of Forming Intercultural Communication in Foreign
Language Teaching. Science and Education, 1(4), 84-89.
5.
Makhmudov, K. (2020). Current Problems of Teaching English and New Approaches to
Resolve in Secondary Education Schools. Modern Trends in Linguistics: Problems and
Solutions, 271-273.
6.
Makhmudov, K. (2020). Integrating a Mother Tongue while Teaching a Foreign Language:
Problems and Solutions. Literature and History, (1), 89-91.
7.
Mukhamedov, G., Khodjamkulov, U., Shofkorov, A., & Makhmudov, K. (2020).
Pedagogical Education Cluster: Content and Form. ISJ Theoretical & Applied Science,
1(81), 250-257.
8.
8.Amanova Nodirabegim Furkatovna. (2022). effective method of teaching. conference
zone, 53–55. Retrieved from
9.
http://www.conferencezone.org/index.php/cz/article/view/124
