ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
312
BLEZ PASKALNING “MUSHOHADALAR” ASARIDA INSON VA UNING
OLAMDAGI O`RNI
Fayziev Xurshid Jumaevich
Buxoro viloyati yuridik texnikumi o'qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.8377190
Annotatsiya.
Ushbu tezisda Blez Paskalning “Mushohadalar”
asarida insonni bu olamda
tutgan o`rni haqida bildirgan o`ziga xos fikrlari haqida so`z boradi.
Kalit so'zlar:
Blez Paskal, Avgustin, Monten, Dekart, “Mushohadalar”, "fikrlovchi
qamish", "Xristian dining apologiyasi",“tubsiz koinot”, inson.
MAN AND HIS PLACE IN THE UNIVERSE IN "OBSERVATIONS" BY BLAISE
PASCAL
Abstract.
This thesis talks about Blaise Pascal's unique thoughts about the place of man in
this world in his work "Observations".
Key words:
Blaise Pascal, Augustine, Montaigne, Descartes, "Observations", "thinking
reed", "Apology of Christianity", "bottomless universe", man.
ЧЕЛОВЕК И ЕГО МЕСТО ВО ВСЕЛЕННОЙ В «НАБЛЮДЕНИЯХ» БЛЕЗА
ПАСКАЛЯ
Аннотация.
В данной диссертации рассказывается об уникальных мыслях Блеза
Паскаля о месте человека в этом мире в его произведении «Наблюдения».
Ключевые слова:
Блез Паскаль, Августин, Монтень, Декарт, «Наблюдения»,
«мыслящий тростник», «Апология христианства», «бездонная вселенная», человек.
Blez Paskal (1623 yil 19 iyul, Klermon-Ferran - 1662 yil 19 avgust, Parij) - fransuz diniy
faylasufi, olimi, axloqshunosi va polemisti, noyob "qalb falsafasi" va falsafiy antropologiyaning
asoschisi hisoblanadi. Dvoryanlar tabaqasiga tegishliligi unga uyda puxta bilim (yunon va lotin
tillari, matematika, tarix, geografiya va boshqalar) va Monten g'oyalari ruhida ta'lim olishiga
imkon berdi. [1] O'n yoshida u o'zining birinchi "Tovushlar to'g'risida" risolasini yozdi, o'n uch
yoshida u o'sha paytdagi mashhur mutafakkir Mersenning falsafiy to'garagiga bepul kirish
huquqiga ega bo'ldi va o'n olti yoshida "
Konus kesimlar nazariyasining tajribasi
" risolasini
yozdi.[2] Bu unga zamonaviy olimlar orasida shuhrat keltirdi.1656–58 yillarda Paskal Por-Royal
yansenistlari tomonida turib iuyezuitlarga qarshi kurashda faol ishtirok etdi va shu vaqt ichida u
"Provinsialga maktublar" (1656-57) antiklerikal risolasini yozdi. Shuningdek, u bir qator diniy
asarlarni yaratdi: "Gunohkorni iymon keltirishi to'g'risida" (1653), "Iso Masihning hayotining
qisqacha tarixi" (1656), "Birinchi xristianlarni hozirgi zamondagi xristianlar bilan solishtirish"
(1657), “Xudoning marhamati haqida asar” (1658), “Parijlik kyurelar haqida asar” (1658),
"Kasalliklarga o`qiladigan duolar" (1659).
Falsafada Paskalga ayniqsa Avgustin, Monten va Dekart katta ta`sir ta'sir ko'rsatdi.
Avgustin insonning diniy-ma'naviy talqinini, asl gunohning davomiyligi va ilohiy farog`atga
bo'lgan ehtiyoj haqidagi ta'limotni, psixofizik parallelizmni belgilab berdi, ammo Paskal o'zining
bid'atchilar va ateistlarga nisbatan "ehtirosli murosasizlik" ni, shuningdek, so'zsiz cherkov
hokimiyatiga tayanishni rad etdi.
Monten asarlari Paskalda eksperimental bilim va "yangi fan" uchun kurashdagi
antisxolastik yo'nalish, aqlning buyukligi va ahamiyatsizligi bilan oqilona baholashni, xalqni va
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
313
"xalq donishmandligi"ni hurmat qilishni o`rgatsada, lekin u Montenning “ayyor pirronizm” va
“gunohkorlarning tirsagi ostiga yostiq qo‘yuvchi” xudosiz epikurizmini keskin tanqid qiladi.
Dekart o'zining ratsionalizmi, ilmi va mavhum metafizikasi bilan Paskalning "abadiy mafkuraviy
dushmani" bo'lib, u fizikada ham unga qarshi turadi, uning "nozik materiya" haqidagi farazini rad
etadi va uni "tabiat haqidagi roman" deb hisoblaydi, xuddi Don Kixot haqidagi roman kabi. Shunga
qaramay, u Dekartning "buyuk fikrlash tamoyili", "gnoseologik optimizm" va aksiomatik-
deduktiv metodologiyasini juda ham qadrlaydi.
Paskalning falsafiy va diniy g'oyalari uning "Din va ba'zi boshqa mavzular haqidagi
mushohadalar" deb nomlangan asosiy asari Paskalga ko`ra, "Xristian dining apologiyasi" bo`lishi
lozim edi. Ammo bu asar uning bevaqt o`limi tufayli tugallanmay qolgan. "Mushohadalar"ning
(Volter tomonidan qisqacha shunday nom bilan atalgan) haqiqiy mazmuni dinning apologiyasidan
ancha yiroq bo'lib, "abadiy falsafa" ning deyarli barcha muammolariga, shuningdek, zamonaviy
davr falsafasiga to'g'ri keladi.
Biroq, Paskal g'oyalari dunyosi noyob va ko'p jihatdan antinomik va paradoksaldir. Bu
Yevropa an'analarida qabul qilinganidan ko'ra "boshqa mantiq" asosida qurilgan "ekzistensial
ruhiy kosmos"dir. Umumiy qabul qilingan "falsafiy me'yorlar" unga unchalik og'ir bo'lmagan:
uning o'ziga xos falsafiy kredosi bor edi ("Falsafa ustidan kulish - chinakam falsafa qilishdir.").[3]
Uni inson haqidagi o‘z qarashi (“fikrlovchi qamish”), o‘z cheksizligi – “tubsizlik”, ongga
o‘z bahosi (“oliy sudya" emas “shamoldagi flyuger”) va boshqalar.Paskalning antinomiyalari va
paradokslari sog'lom aql mantig`ini "portlatib yuboradi", dogmatik ongni larzaga soladi, narsalarni
shu paytgacha ko'rilmagan tomonga aylantirib, xotira va ongni "parchalar kabi" kesib tashlaydi.
Paskal Dekartning mexanik jihatdan tiniq “dunyo mashinasi”ni tushunib bo‘lmas chuqurligi va
sirliligi bilan “tubsiz koinot”ga qarama-qarshi qo‘yadi: “Bu cheksiz makonlarning abadiy sukunati
meni dahshatga soladi”.[4]
Dunyo cheksiz "kenglik" ("kattadagi cheksizlik") va "chuqurlik" ("kichikdagi cheksizlik")
va inson uni tashqi va ichki tomondan yutib boradigan bu ikki cheksizlik o'rtasida fojiali tarzda
"xochga mixlangan". Hamma narsada hatto "atomning tor chegaralari"da ham cheksizlik mavjud
va bu cheksizlikni anglash uchun insonda printsipial jihatdan ega bo'lmagan cheksiz bilish
qobiliyati kerak. Bundan tashqari, dunyoni idrok etishning to'liqligi undagi universal bog'liqlik
bilan to'sqinlik qiladi, chunki birlik tamoyiliga ko'ra "hamma narsa boshqa hamma narsa bilan
bog'liq".
Demak, butunni bilish uchun uning barcha qismlarini bilish kerak, har qanday qismini
bilish uchun esa butunning butunligini bilish kerak, bu ham cheklangan shaxs uchun mumkin
emas. Bundan tashqari, cheksizlik doirasida barcha qarama-qarshiliklar bir-biriga to'g'ri keladi va
Paskalning kosmosi, shuningdek, mavjud bo'lgan barcha narsalar inson ongini chalkashtirib
yuboradigan barcha qarama-qarshiliklarga to'la. Inson “tabiat shohi” emas, balki “kosmosda
yo‘qolgan chang zarrasidir”, “tabiatdagi eng zaif qamish, ammo fikrlovchi qamishdir”. [5]
Demak, “insonning butun qadr-qimmati va ulug‘ligi tafakkurdadir”, bu esa uni olamdan
yuksaklikka ko‘taradi va uni anglashga undaydi.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, Paskal falsafasi uchun eng xarakterli motiv insonni
markazga qo'yish istagidir. Bu Paskal falsafasining boshqa g`arb faylasuflaridan ajralib turadigan
o`ziga xos noyob tomoni sifatida nomoyon bo`ladi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
314
REFERENCES
1.
2.
Огарёв Георгий. 50 золотых идей философии//33)
«Человек – мыслящий тростник» (Паскаль)
3.
Pascal Bl. Pensées, fr. 513; Oeuvres complètes, par L. Lafuma. P., 1963 , p. 576
4.
ibid., fr. 201; p. 528
5.
ibid., fr. 200; p. 528
