ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
446
ALEKS BANAYAN QALAMIGA MANSUB “THE THIRD DOOR“ ASARINI
INGLIZ TILIDAN O’ZBEK TILIGA SO’ZMA-SO’Z TARJIMA QILISH
JARAYONIDAGI MUAMMOLAR TAHLILI.
Iroda Yoqubova Shuhrat qizi
Termizdavlatuniversitetitalabasi
E-mail:
https://doi.org/10.5281/zenodo.8437660
Annotatsiya.
Mazkur maqola Aleks Banayan tomonidanyozilgan “The third door”, ya’ni
“Uchinchieshik” asarining ingliz tilidan o’zbek tiliga so’zma-so’z tarjima qilish jarayonida duch
kelingan muammolar va ularning tahlili haqida. Maqolada foydalanilgan transformatsiyalar
haqida ham ma’lumotberildi.
Kalit so’zlar
: leksikologik tahlil, morfologik tahlil, sintaksis tahlil, orfografik tahlil,
punktuatsio ntahlil.
THE ANALYSIS OF PROBLEMS IN THE PROCESS OF WORD-FOR-WORD
TRANSLATION OF THE WORK “THE THIRD DOOR” BY ALEX BANAYAN FROM
ENGLISH TO UZBEK
Abstract
. This article is about the problems encountered in the process of word-for-word
translation of “The third door” written by Alex Banayan from English into uzbek and their
analysis. The article provides information about the transformations used.
Key words:
lexicological analysis, morphological analysis, syntactic analysis,
orthopraphical analysis, punctuational analysis.
АНАЛИЗ ПРОБЛЕМ В ПРОЦЕССЕ ДОСЛОВНОГО ПЕРЕВОДА «ТРЕТЬЯ
ДВЕРЬ» АЛЕКСА БАНАЯНА С АНГЛИЙКОГО НА УЗБЕКСКОГО ЯЗЫК.
Аннотация.
Данная статья посвящена проблемам, возникшим в процессе
дословного перевода произведения Алекса Банаяна «Третья дверь» с английского на
узбекский язык, и их анализу. В статье также представлена информация об используемых
преобразованиях.
Ключевые
слова:
лексикологический
анализ,
морфологический
анализ,
синтаксический анализ, орфографический анализ, пунктуационный анализ.
KIRISH
Aleks Banayanning “Uchinchi eshik” asari Amerika tarixidagi eng yosh ijodkorning eng ko’p
sotilgan biznes mavzusidagi asaridir. “Uchinchi eshik“ asari Banayanning eksponentsial o’sish va
muvaffaqiyatning aniq tafakkurini ochish uchun qilingan yeti yillik izlanishlari haqida hikoya
qiladi. Ushbu kitobo’ndan ortiq tillarga tarjima qilingan. Asar so’zma-so’ztar jimausulidan
foydalanilgan. Quyidagi maqolada asar tarjima qilish jarayonidagi qiyinchiliklar va muammolar
yoritilgan.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYASI
Ushbu maqolani yozishda ingliz tilidan o’zbek tiliga tarjima qilishda izlanishning
chog’ishtirma, qiyosiy, tahliliy, statistic metodlaridan foydalanildi.
MUHOKAMA
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
447
Mazkur asarniing ingliz tilidan o’zbek tiliga tarjima qilishda ko’plab transformatsiyalarni
amalga oshirishga to’g’ri keladi. Jumladan, leksikologik transformatsiyalar. Hozir ularni gaplar
misolida asoslab o’tamiz:
“A treasure chest of wisdom… knowledge that can be used by anyone, anywhere, who
wants to take their journey further… Banayan has become one of the most equipped guides to help
you climb higher mountains in your life.”[Shawn Achor, ,,The Happiness Advantage and Big
Potential]”
,,Donolikning xazinasandig’i…bilimdan sayohatini davom ettirish nixohlagan istalgan
odam istalgan joyda foydalanaoladi…Banayansizga hayotingizdagi balandroq tog’larga
ko’tarilishingizga yordam beruvchi eng ko’p foydalanilgan qo’llanmagaaylandi. ”
Leksikologiya
– tilshunoslikning til lug’at tarkibi, ya’ni muayyan birtilning leksikasini o’rganuvchi bo’limdir.
So’zning atash ma’nosini o’rganadi. Yuqoridagi gapdagi
“equipped guides”
so’zi tarjima
jarayonida
“foydalanilgan qo’llanma”
deb tarjima qilingan.
Bu leksikologik transformatsiyaga mos keladi. Ya’ni ushbu so’zning ma’nosi to’g’ridan-
to’g’ri tarjima qilinganda
“jihozlangan yo’riqnomalar”
deb tarjima qilingan bo’lardi. Ushbu
so’zga biroz bo’yoqdorlik qo’shildi, sababi kitobxon ushbu jumlani o’qiyotganda g’alizlikni his
qilmasligilozim. Agar so’zto’g’ridan-to’g’ri, o’z holicha tarjima qilinganda gap mazmuni gaputur
yetkazilgan bo’lardi.
Morfologik transformatsiya
:,,Unlike any business book I have read. “The Third Door”
is an axhilarating thrill ride of hope, joy, ambition, and self-discovery. I cheered out loud, and at
different points, tears trickled down my face… “The Third Door” motivated me to turn up the
volume inmy life… A triumph”. [Maya Watson Banks, Director of marketing at Neftlix] ,,Men
o’qigan istalgan biznes kitobdan farqli ravishda, “Uchinchieshik” umid, shodlik, orzu-istak va
o’zini kashf qilishning xursand qiluvchi, zavqli sayohatidir. Men baland qichqirardim va ba’zi
paytlarda yuzimdan ko’zyishlar tomchila boqardi… “Uchinchieshik” menga hayotimda
shuholatga yetib kelishimga sabab bo’lgan…G’alaba…
Morfologiya
– 1) tilningmorfologik
qurilishi; 2) so’z shakllari haqida ta’limot. Birinchi ma’nosida obyektni anglatsa, ikkinchi
ma’nosida tilshunoslikning shu obyektni o’ragnuvchi bo’limini bildiradi.
Ushbu jumlani morfologik transformatsiya usuli bo’yicha tahlil qiladigan bo’lsak, gap
morfologik transformatsiyaning barcha qoidalari bo’yicha tarjima qilingan. Ya’ni ingliz tilidagi ot
o’zbek tiliga ham tarjima jarayonida ot bo’lib tarjima qilingan. Ushbu gap morfologik
transformatsiyaning til me’yorlariga to’liq mos kelgan holda tarjima qilingan. Misol uchun“book”
so’zi o’zbek tiliga tarjima qilish jarayonida “kitob” deb tarjima qilingan. Ya’ni ot so’zi ot bo’lib
kelgan.
Sintaksis transformatsiya: Sintaksis
-
grammatikaning soʻzlarni soʻz birikmalari va
gaplarga, soda gaplarni esa qoʻshma gaplarga birikish usullarini oʻrganuvchi, soʻz birikmalari va
gaplarning tuzilishi, maʼnosi, oʻzaro taʼsirlashuvi hamda vazifalarini tadqiq etuvchi boʻlimi.
,,
Once you start reading, you can’t stop.”[Johan Berger, ,,Contagious: Why Things Catch on”]
“
Bir marta o’qisangiz, o’zingizni to’xtataolmaysiz.”
Ushbu gapni sintaksis transformatsiya usuli
bilan tahlil qilsak, gap ingliz tilidan o’zbek tiliga tarjima qilinayotganda ba’zi so’zlar tushurilib
qolgan, ba’zilari esa almashgan.
Agar ushbu gap o’zbek tiliga ketma-ket tarjima qilinganda gap ma’nosi chiqmagan va
uslubiy bo’yoqdorlikka ham putur yetkazilgan bo’lardi. Chunki ushbu gap ingliz tilida to’g’ri gap
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
448
bo’lishi mumkin. Ammo o’zbek tilida ushbu gap xato sanaladi. Tushurib qoldirilgan so’zlarga
misol aytadigan bo’lsak, “
start”
ya’ni tarjimasi
“ boshlamoq
” so’zi tushurilib ketilgan. Aslida bu
so’z qo’ysa ham bo’ladi, ammo uslubiy bo’yoqqa ko’proq e’tibor qaratildi va gapni ta’sirliroq
chiqishi uchun ushbu so’zni tashlab ketildi. So’z almashtirish usuliga misol sifatida“
o’zingiz”
degan so’zni olishimiz mumkin. Chunki asl kitobda bunaqa so’z yo’q. Bu so’zni bekorga
qo’shilmagan. Asl tarjima tildagi “
you”
so’zi“
yourself
” deb tarjima qilindi. Ya’ni so’z
almashtirish usulidan foydalanildi. [3,54-b.]
Punktuatsion transformatsiya
:
Punktuatsiya –
tinish belgilarining qoʻllanish
meʼyorlarini oʻrganadigan tilshunoslik boʻlimi.
“Unlike any business book I’ve read. The Third
Door is an exhilarating thrill ride of hope, joy, ambition, and self-discovery.”[Maya Watson
Banks, Director of marketing at Neftlix] “Men o’qigan istalgan biznes kitobdan farqli ravishda,
UCHINCHI ESHIK umid, shodlik, orzu-istak va o’zini kashf qilishning xursand qiluvchi zavqli
sayohatidir.”
Ushbu gaplarni tarjima jarayonida bitta gapga aylantirildi. Ya’ni ikki gapni ajratib
turuvchi nuqta o’rniga vergul tinish belgisidan foydalanildi.
Lekin bu bilan gap mazmuniga putur yetkazilmagan, aksincha, jumla yanada jozibali
bo’lib, bo’yoqdorlik kasb etgan.
Orfografik transformatsiya
:
Orfografiya
–
adabiy tilning to’g’ri
yozish qonun-qoidalarini o’rganuvchi bo’lim.
“
Once you start reading, you can’t stop.”[Johan
Berger, Contagious: Why Things Catch On]
“
Bir marta o’qisangiz, o’zingizni to’xtata olmaysiz.”
Ushbu jumlani orfografik transformatsiya usuli bo’yicha tahlil qilsak, gap morfologik
transformatsiyaning barcha qoidalari bo’yicha tarjima qilingan.
XULOSA
Har bir tarjimon, albatta, biror asarni tarjima qilayotganda turli xil muammolarga duch
kelishi mumkin. Tarjimon nihoyatda mas’uliyatli bo’lishi va asar tarjimasiga jiddiy qarashi lozim.
Chunki asar muallifining aytmoqchi bo’lgan fikrini yetkazib bera olmasligi mumkin. Shuning
uchun asar mavzusi va uning nima haqida ekanligini yaxshilab, sinchiklab o’rganib chiqishi kerak,
ya’ni asar tarixidan xabardor bo’lishi lozim. Tarjimonning so’z boyligi keng bo’lishi darkor,
negaki u asarda uchragan so’zlarni bir so’z bilan tarjima qilmasdan sinonimlardan ham samarali
foydalana bilishi kerak. Bu asarni sof, qiyinchiliklarsiz o’qilishiga, kitobxonning medasiga tegib
qolmasligiga yordam beradi. Hamda kitobxonda asar davomini o’qishga qiziqishini yanada
oshiradi.
REFERENCES
1.
SolijonovJuraaliKamoljnovich. (2022). Lingua-perspective Problems and Solutions of
Translating the Plant and Food Names in the "Harry Potter" books from English into Uzbek.
ASEAN Journal on Science & Technology for Development, Vol 39(No 4,), 221–229. doi:
10.5281/zenodo.6607317
https://doi.org/10.5281/zenodo.6607317
2.
Kamoljnovich, S. J. (2022). JK ROULINGNING FANTASTIK ASARLARIDAGI
ANTROPONIMLARNING LINGVO-PERSPEKTIV MUAMMOLARI.
Central Asian
Research
Journal
for
Interdisciplinary
Studies(CARJIS),
2(1),
334-343
.
https://doi.org/10.24412/2181-2454-2022- 1-334-343
3.
Kamoljonovich, S. J., & O’G, Y. N. U. B. (2022). BADIIY TARJIMA UCHUN TARJIMA
USULLARI TAHLILI (IAN TUHOVISKIY ASARLARI MISOLIDA).
Ta’limfidoyilari
,
18(5), 32-37.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
449
4.
Jo’ramurodova, Z., &Solijonov, J. (2022, April). JK ROULINGNING “BIDL
QISSANAVIS ERTAKLARI”(“THE TALES OF BEEDLE THE BARD”) ASARIDAGI
ANTROPONIMLARNING O’ZBEK TILIDAN
INGLIZ TILIGA TARJIMA
QILISHDAGI
MUAMMOLARI.
In
МЕЖДУНАРОДНАЯ
НАУЧНАЯ
КОНФЕРЕНЦИЯ:"
СОВРЕМЕННЫЕ
ФИЛОЛОГИЧЕСКИЕ
ПАРАДИГМЫ:
ВЗАИМОДЕЙСТВИЕ ТРАДИЦИЙ И ИННОВАЦИЙ II"
(Vol. 2, No. 18.03, pp. 554-560).
https://doi.org/10.47100/nuu.v2i18.03.115
5.
Qodirovna,
A.
Z.,
&Kamoljonovich,
S.
J.
(2022).
JKROULINGNING,
GARRIPOTTERVAAFSUNGARLARTOSHI’’ROMANIDAGISEHRGARLAROBRAZI
NIINGLIZTILIDANO’ZBEKTILIGATARJIMAQILISHNINGLINGVO-
PERSPEKTIVTAHLILI.
Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies
(CARJIS),
2(3), 176-180.
https://doi.org/10.24412/21812454-2022-3-176-180
