ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
534
FANTASTIK ASARLARNI INGLIZ TILIDAN O’ZBEK TILIGA TARJIMA
QILISH JARAYONIDA ISHLATILADIGAN TRANSFORMATSIYALAR (HOLLY
BLACKNING “THE CRUEL PRINCE” ASARI MISOLIDA)
Xoliyorova Gulmira Abdug’affor qizi
Termiz davlat universiteti
E-mail:
https://doi.org/10.5281/zenodo.10010554
Annotatsiya.
Mazkur maqola mashhur ingliz yozuvchisi Holly Blackning “
The Cruel
Prince
”, ya’ni
“Yovuz shahzoda”
asari asosida yozildi. Bu fantastic asar bo’lib, 2018- yilning 2-
yanvarida bosmadan chiqqan va o’zbek tiliga tarjima qilinmagan. Maqolada ushbu asarni tarjima
qilish jarayonida uchragan morfologik, sintaktik, leksik va punktuatsion transformatsiyalar
haqida tahlil qilinadi. Bundan tashqari maqolada asarda uchragan translitiratsiyalar haqida ham
mulohazalar yuritilgan. Maqola uchun adabiy darsliklar va tarjima jarayonida qo’llanilgan turli
lug’atlar qo’llanma manbaa sifatida olingan.
Kalit so’zlar
: Leksikologiya, morfologiya, sintaksis, punktuatsiya, translitiratsiya.
TRANSFORMATIONS USED IN THE PROCESS OF TRANSLATING
FANTASTIC WORKS FROM ENGLISH TO UZBEK (IN THE EXAMPLE OF HOLLY
BLACK'S “THE CRUEL PRINCE)
Abstract.
This article is based on th work of the famous English writer Holly Black “the
cruleprince”. This is a fantastic work that came out of the print on January 2,2018 and not been
translated into Uzbek. The article analyzes the morphological, syntactic, lexical and punctuation
transformation encountered in the process of translating this work. In addition, the article will
also reflect on the transliterations encountered in the work.
Keywords:
Lexicology, morphology, punctuation and transliteration.
ТРАНСФОРМАЦИИ, ИСПОЛЬЗУЕМЫЕ В ПРОЦЕССЕ ПЕРЕВОДА
ФАНТАСТИЧЕСКИХ ПРОИЗВЕДЕНИЙ С АНГЛИЙСКОГО НА УЗБЕКСКИЙ (НА
ПРИМЕРЕ ПРОИЗВЕДЕНИЯ ХОЛЛИ БЛЭК “ПРИНЦ КРУЭЛ”)
Аннотация.
Данная статья написана по мотивам произведения известной
английской писательницы Холли Блэк “принц Круэл”, то есть“ Принц зла”. Это
фантастическое произведение, вышедшее из печати 2 января 2018 года и не переведенное
на узбекский язык. В статье будут проанализированы морфологические, синтаксические,
лексические и пунктуационные преобразования, которые произошли в процессе перевода
этой работы. Кроме того, в статье рассматриваются транслитерации, встречающиеся
в работе. В качестве справочного ресурса для статьи были взяты литературные учебники
и различные словари, использованные в процессе перевода.
Ключевые
слова:
лексикология,
морфология,
синтаксис,
пунктуация,
транслитерация.
KIRISH.
Mashhur ingliz yozuvchisi Holly Black 1971-yil 10- noyabrda tug’ilgan. U o’smirlar va
bolalarning sevimli yozuvchisi sifatida mashhur bo’lib, yuzga yaqin asarlar muallifi hisoblanadi.
Asarlari eng yaxshi o’smirlar asari sifatida tan olinib, juda ko’p mukofotlarga sovrindor bo’lgan.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
535
Bu asarlarichida “The cruel prince” asariham o’ziga xos. Asar fantastic uydurmalara sosida
yozilgan bo’lib, unda uchopa- singgilning afsungarlar, har xil maxluqotlar hayotiga o’rganishi va
ular bilan kurashish jarayonlari mahorat bilan yoritilgan. Mazkur maqolada ushbu asarni o’zbek
tiliga tarjima qilish jarayonida muammolar haqida to’xtalib o’tamiz.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYASI
Mazkur maqolani yozishda izlanishning chog’ishtirma, qiyosiy, tahliliy, statistic
metodlardan, shuningdek, mahalliy olimlar A.Xudoyqulov, M. Qodirova, N.Jabborova,
G’.Salomov, R.ShirinovavaZ.Teshaboyeva asarlaridan qo’llanma sifatida foydalanildi.
MUHOKAMA
Mazkur asarni i.t.dan o’.tga tarjima qilishda ko’plab transformatsiyalar amalga oshirishga
to’g’ri keladi, jumladan, sintaktik transformatsiyalarsiz gaplar g’aliz va sifatsiz o’girilgan bo’lar
edi. Quyida bir qancha misollar bilan bularni asoslaymiz:
“On a drowsy Sunday afternoon, a man in a long dark coat hesitated in front of a houseon
a tree-lined streed. He hadn’t parked a car, nor had he come by taxi.” [1, p.3]
Yuqoridagi gapni i.t.dan o’zb.t.ga tarjima qilishda ikki tilning gap tuzilish tartibi turlicha
bo’lganligi tufayli inversiyani amalga oshirishga to’g’ri keladi. O’zbek tilida kesim gap oxirida
kelishi kerak bo’lgani uchun gapdagi fe’l oxiriga o’tkazildi. E’tibor berilgan bo’lsa “
had he come”
kabi so’roq shakldagiga o’xshab inversiya qilingan. Quyida tahlillarimiz asosida tarjima versiyasi
taklif qilingan:
“Zerikarli yakshanba tushdan keyin uzun palto kiygan bir notanish kishi daraxtlar bilan
qoplangan ko’chada joylashgan uy tog’risida ikkilanib turardi. U mashina joylashtirmagan,
taksida ham kelmaganedi.”
Morfologik transformatsiyalar
:
Bu bo’limda so’zlarning morforogok, ya’ni so’z
turkumlari bo’yicha transformatsiyalari o’rganiladi. A.t dagi bir so’ztur kumi t, t da boshqa so’z
turkumiga almashishi, yoki almashmasligi ham mumkin. Quyida marfologik trasnformatsiyaga
misollar keltiriladi:
“ Her- olmosh “
“she-olmosh”
“Jeans-ot (ko’plik)”
“Mother-ot”
“saw-
ko’rmoqo’tganzamonda’’
“When- bog’lovchi”
“Came- fe’l”
“man-ot”
“Voise-ot”
“From-predlog”
“went-otganzamondagife’l”
“in-ptedlog”
“Kitchen- ot”
“pale-sifat”
“in-ptedlog”
“Wiping-fe’l”
“go-fe’l”
“now-paytolmoshi”
“Wet-sifat”
“your-qaratqich kelishigidagi
olmosh”
“scary-sifat”
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
536
Jadval:1.
Her mother came from the kitchen, wiping wet hands on her jeans. When she sow the man,
she went pale. ”Go to your room,” she told Jude in a scary voice.”Now!”[1.]
Transliteratsiyalar-
Bir alifbo sistemasidagi so’z yoki matnni ikkinchi til alifbosi sistemasi
bilan almashtirish. Masalan, J. Solijonov muallifligidagi “
Garry Potrva sehrgarla rtoshi
”
asaridahi
Harry
ismi ham o’zbek tiliga tarjima qilishda
Garry
shakliga o’zgartirilgan.
Quyidasizlarga
“Yovuz shahzoda “
asarida uchragan transliteratsiyalarga misollar keltiramiz. Bu
so’zlar o’zbek tili alifbosi sistemasiga ko’ra o’zgartirildi
“1. Taryn-Terayn, 2. Jamie- Jim 3.Nicasia- .Cardan- Kardon 5.Loce- Lok’”
So’z qo’shilishi:
Asarni tarjima qilish jarayonida bir nechta so’z qo’shilmalari uchraydi va
bu so’z qo’shilmalari ko’chma ma’noda qo’lanishi, ya’ni o’z manosida emas boshqa ma’noni
tashiyotgan bo’lishi ham mujmkin. Bunday holatlarda tarjimon so’zning ifodalayotgan asl
ma’nosini topabilishi zarur. Quyida esa so’z qo’shilmalarining tarjima versiyasi keltiriladi.
“
Tee-lined
” so’zi qo’shma soz va u daraxt bilan qoplangan deb tarjima qilindi
” Fruit -
punch-stained
” qo’shma so’zi to’g’ridan-to’g’ri tarjima qilsa “
meva bilan bo’yalgan
” deb tarjima
qilinadi.
“Ma’no chiroyli chiqishi uchun” meva ta’mi qolgan” deb tarjima qilindi
”Split-pupiled
”so’zi to’g’ridan-to’g’ri tarjima qilinganda
qorachig’I ikkiga ajralgan
deb
tarjima qilinadi.
”
Groun-ups
” o’smirlar.
Leksikologik transformatsiyalar
: A. t dagi soz yoki birikmalarning t.t ga boshqacha
muqobili bilan almashrtirib tarjima qilish, o’zining asliyatdagi aynan muqobiliga mos kelmaydiga
muqobili bilan almashtirish leksik transformatsiya hisoblanadi. Fantastik asar tarjima qilishda esa
bunday holatlarga duch kelinadi. Misol tariqasida ushbu so’zlarni keltirishimiz mumkin:
“Soggy”
-ivigan so’zi baliq go’shtiga nisbatan ishlatilganligi sababli yumshoq deb tarjima
qilindi.
”
heart-shaped faces”
- yurak shakldagi yuz” deya tarjima qilinadi. Lekin o’zbek tilida
bunaqa so’z ishlatilmaganligi sababli
“yanoqlari chiqqan, uzunchoq yuzli
“ deb tarjima qilinadi.
Punktuatsiyon transformatsiyalar
O’zbek tiliga o’girayotganda ingliz tilida qo’llangan tinish belgilari tushib qolishi mumkin.
Buning sababi esa ikki til o’rtasidagi punktuatsion tafavvutlardir.
Ya’ni ingliz tilida
as if
bog’lovchisidan oldin vergul ishlatiladi, ammo o’zbek tilining
punktuatsion qoidalariga binoan bu gap tarjima qilinganda verguli shlatilmaydi”
“
He simply appeared, as if stepping between one shadow and the next”
.
“Hands-qo’llar
(ko’plikda)”
“room-ot”
“Voice-ot”
“On-predlog”
“told-o’tganzamondagife’l”
“a- artikl”
“Her-olmosh”
“Jude-atoqliot”
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
537
O’zbek tiliga o’girayotganda sodda gap bo’lganligi uchun vergul tushib qoldirildi. Quyida
aytilgan qoidalarga binoan tarjima versiyasi keltiriladi.
“
U qorong’ulik ichida harakatlanayotgandek to’satdan paydo bo’ldi”
XULOSA
Har qanday asarni tarjima qilish jarayonida tarjimon ko’pgina qiyinchilik va muammolarga
duch keladi. Ikki til o’rtasidagi muammolar, ularning tarixi va bir-biridan farq qiladigan
Grammatik qoidalari tarjimon uchun qiyinchiliklar olib kelishi muqarrar. Lekin tarjimon bu o’zi
tarjima qilayotgan asariga shoh hisoblanadi, ya’ni uni o’zgartirishi va qo’shimchalar qo’shishi
mumkin. Asar qaysi janrda bo’lishidan qat’iy nazar uni chiroyli qilib o’quvchiga yetkazib berish
tarjimon ning qo’lida.
REFERENCES
1.
SolijonovJuraaliKamoljnovich. (2022). Lingua-perspective Problems and Solutions of
Translating the Plant and Food Names in the "Harry Potter" books from English into Uzbek.
ASEAN Journal on Science & Technology for Development, Vol 39(No 4,), 221–229. doi:
10.5281/zenodo.6607317
https://doi.org/10.5281/zenodo.6607317
2.
Kamoljnovich, S. J. (2022). JK ROULINGNING FANTASTIK ASARLARIDAGI
ANTROPONIMLARNING LINGVO-PERSPEKTIV MUAMMOLARI.
Central Asian
Research
Journal
for
Interdisciplinary
Studies
(CARJIS)
,
2
(1),
334-343.
https://doi.org/10.24412/2181-2454-2022-1-334-343
3.
Kamoljonovich, S. J., & O’G, Y. N. U. B. (2022). BADIIY TARJIMA UCHUN TARJIMA
USULLARI
TAHLILI
(IAN
TUHOVISKIY
ASARLARI
MISOLIDA).
Ta’limfidoyilari
,
18
(5), 32-37.
4.
Jo’ramurodova, Z., &Solijonov, J. (2022, April). JK ROULINGNING “BIDL
QISSANAVIS ERTAKLARI”(“THE TALES OF BEEDLE THE BARD”) ASARIDAGI
ANTROPONIMLARNING O’ZBEK TILIDAN
INGLIZ TILIGA TARJIMA
QILISHDAGI
MUAMMOLARI.
In
МЕЖДУНАРОДНАЯ
НАУЧНАЯ
КОНФЕРЕНЦИЯ:"
СОВРЕМЕННЫЕ
ФИЛОЛОГИЧЕСКИЕ
ПАРАДИГМЫ:
ВЗАИМОДЕЙСТВИЕ ТРАДИЦИЙ И ИННОВАЦИЙ II"
(Vol. 2, No. 18.03, pp. 554-560).
https://doi.org/10.47100/nuu.v2i18.03.115
5.
Qodirovna, A. Z., &Kamoljonovich, S. J. (2022). JK ROULINGNING, GARRI POTTER
VA AFSUNGARLAR TOSHI’’ROMANIDAGI SEHRGARLAR OBRAZINI INGLIZ
TILIDAN O’ZBEK TILIGA TARJIMA QILISHNING LINGVO-PERSPEKTIV
TAHLILI.
Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)
,
2
(3),
176-180.
https://doi.org/10.24412/2181-2454-2022-3-176-180
