161
SOTSIAL JAMIYATDA LIDERLIKNING SHAKLLANISH TAMOYILLARI
Rashidova Zamira Sharofovna
Termiz Davlat unversiteti Ijtimoiy fanlar fakulteti Amaliy psixologiya
ta’lim yo’nalishi talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10028191
Annotatsiya.
Zamonaviy globallashayotgan dunyoda etakchilik muammosi tobora dolzarb
bo'lib bormoqda. O‘tgan o‘n yillikda biz jahon iqtisodiy va ijtimoiy tizimlarida tub o‘zgarishlar
ro‘y berganiga guvoh bo‘ldik. Hozirgi sharoitda an'anaviy tamoyillar yordamida boshqarish qiyin
boshqaruv, uning asosiy funktsiyalari tashkil etish va nazorat qilishdir. Zamonaviy menejmentning
manbai odamlarni ajoyib natijalarga erishishga ilhomlantirish san'ati sifatida yetakchilik bo'lishi
kerak. Va bu, o'z navbatida, zamonaviy o'zgarishlar "taklif" qilishini anglatadi.
Kalit so’zlar:
Liderlik, iroda, yetakchilik, rahbar, aratirlik, qobilyat, intellectual salohiyat,
sadizm, shaxsiy rivojlanish.
PRINCIPLES OF THE FORMATION OF LEADERSHIP IN SOCIAL SOCIETY
Annotation.
In a modern globalizing world, the problem of leadership is becoming more
and more relevant. In the past decade, we have witnessed fundamental changes in the World
Economic and social systems. In current conditions, it is difficult to manage using traditional
principles of management, its main functions are Organization and control. The source of modern
management should be leadership as the art of inspiring people to achieve amazing results. And
this, in turn, means that modern changes "offer".
Keywords:
leadership, will, Leadership, leader, araticity, capacity, intellectual capacity,
sadism, personal development.
ПРИНЦИПЫ ФОРМИРОВАНИЯ ЛИДЕРСТВА В СОЦИАЛЬНОМ
ОБЩЕСТВЕ
Аннотация.
В современном глобализирующемся мире проблема лидерства
становится все более актуальной. За последнее десятилетие мы стали свидетелями
радикальных изменений в мировых экономических и социальных системах. В нынешних
условиях управление с помощью традиционных принципов-это сложное управление,
основными функциями которого являются организация и контроль. Источником
современного менеджмента должно быть лидерство как искусство вдохновлять людей на
достижение выдающихся результатов. А это, в свою очередь, означает, что современные
разработки "предлагают".
162
Ключевые слова:
лидерство, воля, лидерство, лидер, артистизм, способности,
интеллектуальный потенциал, садизм, личностное развитие.
Rahbar bo'lish san'atini
o'rgatib bo'lmaydi
Asosiy qism buni faqat o'rganish mumkin. (Xarolld Jenin)
Liderlik muammosi ko'plab tadqiqotchilarni qiziqtiradi. Hatto antik davrda ham Plutarx,
Gerodot va Suetonius birinchi navbatda buyuk sarkardalar, rahbarlarning harakatlari haqida
gapirib, ularning yuksak aql-zakovati, ruhi, kuchli iroda, ko'p narsani oldindan ko'ra oladigan va
bashorat qila oladigan tashkilotchilarning ajoyib fazilatlari. Aflotun hukmdorlik vaqtida nafaqat
o'z qo'l ostidagilarga ta'sir o'tkaza olishi kerakligiga e'tibor qaratdi majburlash, balki odamlarni
ishontira olish qobilyatiga ham ega edi. O'z navbatida, Aristotel buni ta'kidladi, odamlarning
rahbar va bo'ysunuvchilarga bo'linishining asosi, ilohiy taqdirdir ba'zilari buyruq berish uchun,
boshqalari esa itoat qilish uchun tug'iladilar. Ijtimoiy hodisa sifatida liderlikning barqaror o'ziga
xosligini aniqlab, ushbu kontseptsiyani ishlab chiqish va tadqiq qilishga eng katta hissa qo'shgan
psixologlar bo'ldi. Yetakchilikni irsiyat bilan bog'laydigan ishlanmalar F. Galtonga tegishli;
“Xususiyatlar nazariyasi” birinchi marta taklif qilingan Y. Jennings va C. Bird, R. Beyls;
fundamental etakchilik rollarini tadqiq qilish va aniqlash (F. Spater); G. Kunz va S. O'Donnell
rahbar ham bo'lishi kerakligini va jamoaviy ish samaradorligini oshirish uchun lider shart
ekanligini ta’kidladilar.
Liderlik muammosi shaxsning guruh faoliyatini integratsiyalash mexanizmlaridan biri
sifatida yoki ijtimoiy guruhning bir qismi butun guruhning harakatlarini birlashtiradi va
boshqaradi, bunday yetakchilikni kutadi, qabul qiladi va qo'llab-quvvatlaydi, keng
tadqiqotchilarning e'tiborini tortadi. "Liderlik", deb ta'kidladi mashhur Fransuz siyosatshunosi J.
Blondel: U hamma joyda - katta va kichik tashkilotlarda, biznes va dinda, kasaba uyushmalari va
xayriya tashkilotlarida, kompaniyalar va universitetlarda mavjud. Bu norasmiy tashkilotlarda,
ko'cha to'dalarida va ommaviy namoyishlarda mavjud. Yetakchilik, barcha maqsadlar va
maqsadlar uchun kurashda muhimdir.
Keng ijtimoiy ma'noda yetakchilik - bu shaxslar va guruhlarga ta'sir o'tkazish qobiliyati.
Odamlar, ularning sa'y-harakatlarini tashkilot yoki shaxsning maqsadlariga erishish uchun
yo'naltirish. Lider (inglizcha: leader) – tashkilot yoki ijtimoiy guruhning obroʻli aʼzosi boʻlib,
uning shaxsiy taʼsiri unga ijtimoiy-siyosiy, ijtimoiy-psixologik jarayonlarda muhim rol oʻynashga
imkon beradi. Vaziyatlar, jamoadagi, guruhdagi, jamiyatdagi munosabatlarni, o'zaro
munosabatlarni tartibga solishda ahamiyatga ega.
163
Liderlik fenomenini tushuntirishga harakat qiladigan bir qancha nazariyalar mavjud.
Masalan, kontseptsiya "Shaxsiy-psixologik fazilatlar" yetakchilikni birinchi navbatda faqat o'ziga
asoslanib tushuntirilishi mumkin bo'lgan individual psixologik hodisa sifatida izohlaydi. Shunday
qilib, S. Freyd libidoni bostirish (jinsiy xohish) yetakchilik, hukmronlik va hatto sadizm istagiga
aylanishi mumkinligiga ishongan. Olingan nevrasteniya, shuningdek, shaxs o'zini tasdiqlash
yo'llarini izlay boshlaydi va turli sohalarda yetakchilikka intila boshlaydi.
Lider har qanday tashkilotning birinchi raqamli belgisidir. Rahbarlik mavjud bo'lishi uchun
guruh bo'lishi kerak va qayerda guruhlar paydo bo'lsa, liderlik paydo bo'ladi".
F.Nitshe hokimiyat va qudrat irodasi harakatining modifikatsiyalari shaklida ijtimoiy
hayotning turli jarayonlarini ifodalab, rahbarlikni falsafiy asoslashga intildi. Biroq, u rahbarning
roli kuchli irodali va kuchli shaxsga, ma'naviy va axloqiy qadriyatlarni mensimaydigan va "oddiy"
odamdan xuddi maymundan ustun turadigan "supermen" uchun eng mos keladi, deb hisoblardi.
"Insoniyatning maqsadi, - deb ta'kidladi Nitsshe, - unda yuqori martabali vakillari, Insoniyat buyuk
insonlarni yetishtirish uchun tinimsiz mehnat qilishi kerak Bu va boshqa hech narsa uning vazifasi
emas”.
Liderlikni sotsiologik kontekstda o‘rganar ekan, birinchi navbatda shuni ta’kidlash kerakki,
sotsiologiya jamiyat, ijtimoiy jamoalar va ijtimoiy munosabatlar haqidagi fandir. Bu munosabatlar
yetakchilik muammolarini o‘rganishda asosiy bo‘g‘in vazifasini bajaradi. Yapon sotsiologi
M.Ogavaning fikricha: “Yetakchilik - bu rahbarlar va izdoshlar o'rtasida o'rnatiladigan
munosabatlar. Shu bilan birga, o'zaro aloqalar juda xilma-xildir. Chunki yetakchilik ham rahbar
bajaradigan xatti-harakatlardir izdoshlariga nisbatan, rahbar o'z izdoshlari bilan munosabatlari
uchun eng mos bo'lgan bu choralarni belgilashi kerak".
Boshqaruv yetakchilik esa ijtimoiy o‘zaro munosabatlarning shaxsiylashtirilgan
shakllaridir va barchasini birlashtirish mexanizmlar va guruh faoliyatida maksimal samaraga
erishish uchun psixologik ta'sir usullari. Agar hodisa o'z tabiatiga ko'ra etakchilik, birinchi
navbatda, tartibga solish bilan bog'liq norasmiy xarakterga ega shaxslararo munosabatlar, keyin
boshqaruv funktsiyalarning tashuvchisi hisoblanadi. ijtimoiy tashkilot doirasidagi rasmiy (rasmiy)
munosabatlarni tartibga solish vositasi. Yetakchilik ijtimoiy-psixologik asosga ega hodisa sifatida
mexanizmlarini asoslanadigan yetakchilikdan farqlash kerak iqtisodiy, tashkiliy foydalanish va
buyruq-ma'muriy ta'sir usullari ( B.D.Parygin).
Shunday qilib, yetakchilik ko'p qirrali, fanlararo ijtimoiy hodisa sifatida bo'lishi mumkin
turli xil umumiy ilmiy yondashuvlardan foydalangan holda o'rganish, lekin eng muvaffaqiyatlisi
etakchilikni o'rganish va tahlil qilish bo'yicha kompleks yondashuv bo'lib, bu rahbarlarni
164
shakllantirish uchun ko'plab sabablar mavjudligiga imkon beradi (ammo bu sabablar har doim
tarkibiy xususiyatlar bilan chegaralanadi). jamiyat). Ushbu nazariyaning zaruriy elementi
rahbarning atrof-muhit bilan o'zaro ta'sirini tahlil qilishdir. uning ham ijtimoiy sohani, ham
ijtimoiy munosabatlarning boshqa sohalarini o'z ichiga olgan muhitidir.
REFERENCES
1.
Ложкин, Г. Лидерство: история и современность Г. Ложкин, Н. Зубанова С.
2.
Ольшанский, Д. В. Основные теории лидерств Д. В. Ольшанский Политическая
психология. 20
3.
Блондель, Ж. Политическое лидерство. Путь к всеобъемлющему анализу Ж.
Блондель Политология вчера и сегодня
4.
Грачев, М. Н. Актуальные проблемы политической науки: монография М. Н. Грачев,
Ю. В. Ирхин. М.: Экономическая демократия,
5.
Ницше, Ф. Так говорил Заратустра Ф. Ницше. Х.: Фолио
