ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
116
O‘ZGARUVCHAN VA O‘ZGARMAS XOTIRA QURILMALARI.
J.T.Metinqulov
Jizzakh Polytechnic Institute
F.B. Irisboyev
Jizzakh Polytechnic Institute
https://doi.org/10.5281/zenodo.10081998
Annotatsiya.
Hozirgi kunda tez suratlar bilan rivojlanayotgan texnalogiyalarning asosi
xotira qurilmalari hisoblanadi. Xotira qurilmalarning ikki turini yani o‘zgaruvchan va o‘zgarmas
turini ko‘rib o‘tamiz. Qaysi biridan foydalanish qulay.
Kalit so‘zlar:
Registr fayli, protsessorga o‘rnatilgan kichik xotiralar, yarimo‘tkazgichli
xotira qurilmalari.
VOLATILE AND NON-VOLATILE MEMORY DEVICES.
Abstract.
Memory devices are the basis of today's rapidly developing technologies. We
will consider two types of memory devices: volatile and non-volatile. Which one is convenient to
use.
Key words:
Register file, small memories embedded in the processor, semiconductor
memory devices.
ЭНЕРГОЗАВИСИМЫЕ И ЭНЕРГОНЕЗАВИСИМЫЕ ЗАПОМИНАЮЩИЕ
УСТРОЙСТВА.
Аннотация
. Устройства памяти являются основой современных быстро
развивающихся технологий. Мы рассмотрим два типа запоминающих устройств:
энергозависимые и энергонезависимые. Какой из них удобно использовать.
Ключевые слова:
Регистровый файл, малая память, встроенная в процессор,
полупроводниковые запоминающие устройства.
Kirish
Operativ xotira
-protsessorga o‘rnatilgan (odatda) nisbatan ichik xotira. U protsessor
ishlayotgan qiymatlarni vaqtincha saqlash uchun skretchpad sifatida ishlatiladi - siz uni
protsessorning qisqa muddatli xotirasi deb atashingiz mumkin.
RAM nomi qayerdan kelgan?
Tarixiy sabablarga ko'ra, o'zgaruvchan xotira odatda RAM deb ataladi - Tasodifiy kirish
xotirasi. Albatta, tasodifiy qism xotiraga kirishda tasodif ishtirok etadi degani emas. Bu qisqartma
kompyuterlar rivojlanishining dastlabki bosqichida yaratilgan. O'sha paytlarda o'zgaruvchan
xotiraning har xil turlari mavjud edi: Biri istalgan manzilga to'g'ridan-to'g'ri kirish imkonini
beradigan va faqat ketma-ket o'qilishi va yozilishi mumkin bo'lgan (shift registr xotirasi deb
ataladigan). Muhandislar xotira nuqtai nazaridan har qanday “tasodifiy”, ya’ni o‘zboshimchalik
bilan manzilga kirish mumkinligini aks ettirish uchun avvalgi turni “tasodifiy kirish xotirasi” deb
atashga qaror qilishdi. Xotiraning oxirgi turi hozirda ko‘p ishlatilmaydi lekin RAM atamasi
saqlanib qoladi.[1]
Tashqi xotira
-Uzoq muddatli saqlash uchun umumiy protsessorlar odatda registr faylidan
ancha katta bo'lgan tashqi xotiradan foydalanadilar. U erda saqlanadigan ma'lumotlar qisqa
muddatli bo'lishi mumkin, lekin protsessor ishlayotgan vaqt uchun ham amal qilishi mumkin.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
117
Albatta, tashqi xotirani protsessorga ulash uchun ma'lum apparat kuchlari talab qilinadi va shuning
uchun ma’lum xarajatlar talab etiladi. Shu sababli, mikrokontrollerlar odatda chipdagi
ma'lumotlar xotirasiga ega.
Ma’lumotlar xotirasi kabi, buyruq xotirasi odatda nisbatan katta tashqi xotira (hech
bo'lmaganda umumiy protsessorlar bilan). Aslida, von-Neumann-arxitekturalari bilan u hatto
ma'lumotlar xotirasi qurilmasi bilan bir xil xotira qurilmasi bo'lishi mumkin. Mikrokontrollerlar
bilan ko'rsatmalar xotirasi ham odatda MCU ga birlashtirilgan. [2]
Bular protsessorda yoki uning atrofida xotiradan eng ko'p foydalanishlari. Biroq
protsessorda ko'rinadiganidan ko'ra ko'proq xotira mavjud. CPU turiga qarab, quvur liniyasi
registrlari, keshlar, turli buferlar va boshqalar bo'lishi mumkin.
MCUga o'rnatilgan xotira haqida: Tabiiyki, bunday chipdagi xotira hajmi cheklangan.
Bundan ham yomoni, ko'pincha xotirani tashqaridan kengaytirish mumkin emas (dizaynni oddiy
saqlash uchun).
Biroq, MCU ko'pincha nisbatan oddiy vazifalar uchun qo'llanilganligi va shuning uchun
ortiqcha xotira hajmini talab qilmasligi sababli, chipga oz miqdordagi ma'lumotlar va
ko'rsatmalar xotirasini qo'shish oqilona. Shunday qilib, umumiy tizim narxi sezilarli darajada
kamayadi va xotira kengaytirilmasa ham, siz unga yopishib qolishingiz shart emas: MCU
oilasining turli a'zolari odatda har xil hajmdagi xotirani ta'minlaydi, shuning uchun siz ma'lum
bir MCUni tanlashingiz mumkin. tegishli xotira maydoni. [3]
Endi yuqorida aytilgan xotira turlarining funktsional farqi xotiradan foydalanish usuliga
asoslanadi. Dasturchi nuqtai nazaridan bu mantiqiy. Biroq, apparat yoki chip dizaynerlari odatda
xotirani boshqacha ko'rishadi: ular xotira yaratilgan elektron qismlarning fizik xususiyatlariga
ko'ra farqlashni afzal ko'radilar. U erda eng asosiy farq uchuvchan va o'zgaruvchan xotira bo'ladi.
Shu nuqtai nazardan, uchuvchanlik, tizimning quvvati o'chirilishi bilanoq xotira tarkibi
yo'qolishini anglatadi.
Albatta, har ikkala turdagi xotirani amalga oshirishning turli usullari mavjud. Shuning
uchun, jismoniy xususiyatlarga asoslangan farqni batafsilroq kiritish mumkin. O'zgaruvchan
xotira statik yoki dinamik bo'lishi mumkin va juda ko'p turli xil o'zgaruvchan xotira turlari
mavjud: ROM, PROM, EPROM, EEPROM, FLASH, NV-RAM. Keling, ularni batafsilroq ko'rib
chiqaylik.
1-rasm.
Yarimo'tkazgich xotirasining turlari.
Yarim o‘tkazgichli
xotira
O
O'zgarmas
O'zgaruvchan
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
118
O‘zgaruvchan xotira:
Yuqorida aytib o'tilganidek, o'zgaruvchan xotira faqat tizim
yoqilgan vaqtgacha o'z tarkibini saqlab qoladi. Unda nima uchun doimiy xotiradan foydalanish
mumkin bo'lsa, unda doimiy xotira mavjud bo'lsa? Bu erda muammo shundaki, o'zgaruvchan
xotira odatda ancha sekinroq, ishlashga ko'proq jalb qilinadi va ancha qimmatroq. Shaxsiy
kompyuteringizdagi o'zgaruvchan xotira nanosekundlar oralig'ida kirish vaqtlariga ega bo'lsa-
da, ba'zi o'zgaruvchan xotira turlari ularga bitta yomon bayt yozgandan so'ng millisekundlar
davomida mavjud bo'ladi.[3.4]
SRAM xotira qurilmasi
CS Ushbu kirish mantiqiy 0 bo'lsa, hujayra D
in
da mavjud
bo'lgan hech qanday ma'lumotni qabul qilmaydi va D
out
chiqishini yuqori qarshilik deb ataladigan
holatda saqlaydi, bu esa uni tizimning qolgan qismidan samarali ravishda uzib qo'yadi.
Ko'tarilgan chekkada, hujayra saqlash uchun yangi bit sifatida D
in
holatini qabul qiladi yoki D
out
ni hozirda saqlangan qiymatga o'rnatadi.
2-rasm.
SRAM xotira qurilmasi.
Foydali xotirani olish uchun bunday kataklarning ko'pchiligi 3-rasmda ko'rsatilgandek
matritsaga joylashtirilgan.
Ko'rib turganingizdek, barcha D
out
chiziqlari bir-biriga bog'langan. Agar barcha hujayralar
ko'rib chiqilmaganiga qaramay, o'z chiqishlarini boshqara olsa, GND va VCC o'rtasida qisqa
tutashuv paydo bo'lishi mumkin, bu esa chipni yo'q qilishi mumkin. Shuning uchun CS chizig'i
matritsadagi bitta katakni tanlash va boshqa barcha hujayralarni yuqori qarshilik holatiga qo'yish
uchun ishlatiladi. Bitta katakka murojaat qilish va ma'lum bir bitga kirish uchun SRAMlar bunday
manzillashni osonlashtirish uchun qo'shimcha mantiqqa muhtoj (biz, albatta, soddalashtirilgan
diagrammadan foydalanamiz).
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
119
3-rasm. SRAMdagi xotira kataklari matritsasi.
O'zgarmas xotira:
SRAM va DRAMlardan kabi, o'zgarmas xotiralar hatto quvvat
uzilganda ham o'z mazmunini saqlab qoladi. Ammo, yuqorida aytib o'tilganidek, bu afzallik
qimmatga tushadi: doimiy xotira turlarini yozish odatda ancha sekin va nisbatan murakkab
hisoblanadi.
ROM.
Faqat o'qiladigan xotiralar (ROM) uchuvchan bo'lmagan yarimo'tkazgich
xotiralarining birinchi turlari edi. Biz hozirgina yozish imkoniyati o'zgaruvchan xotiradan ko'ra
o'zgaruvchan xotira bilan ko'proq bog'liqligini aytdikmi? Xo'sh, ROM holatida biz yolg'on
gapirdik: Nomidan ko'rinib turibdiki, siz ROMga yoza olmaysiz. Agar siz ROM-lardan
foydalanmoqchi bo'lsangiz, ma'lumotlarni chip ishlab chiqaruvchisiga topshirishingiz kerak, u
yerda ma'lumotlaringizdan iborat ma'lum bir chip tayyorlanadi.
ROMning keng tarqalgan turi Mask-ROM (MROM) deb ataladi. MROM, har qanday IC
chipi kabi, bir necha qatlamlardan iborat. Ushbu qatlamlarning geometrik joylashuvi chipning
vazifasini belgilaydi. Xuddi RAM kabi, MROM ham xotira hujayralari matritsasiga ega. Shu
bilan birga, ishlab chiqarish jarayonida bir qatlamda MROMda saqlanadigan ma'lumotlarni aks
ettiruvchi qatorlar va ustunlar o'rtasida qattiq ulanishlar yaratiladi.[5]
REFERENCES
1.
Paul Acarnley. Stepping Motors – a guide to theory and practice. IEE Control Engineering
Series 63, 4th edition, 2002.
2.
Stuart Ball. Analog Interfacing to Embedded Microprocessors. Newnes, 2001.
3.
Arnold S. Berger. Embedded Systems Design. CMP Books, 2002.
4.
Bart Broekman and Edwin Notenboom. Testing Embedded Software. Addison Wesley,
2003.
5.
Frederick M. Cady. Microcontrollers and Microcomputers. Oxford University Press,
1997.
6.
Islomov, M., & Irisboyev, F. (2023). IOT (INTERNET OF THINGS)
TECHNOLOGIES OF INTERNET DEVICES.
Modern Science and Research
,
2
(9),
220-223.
7.
Irisboyev, F. (2022). ELEKTR SIGNALLAR KUCHAYTIRGICHLARI VA
ULARNING ASOSIY PARAMETRLARI VA TAVSIFLARI.
Евразийский журнал
академических исследований
,
2
(11), 190-193.
8.
Ирисбоев, Ф. Б., Эшонкулов, А. А. У., & Исломов, М. Х. У. (2022). ПОКАЗАТЕЛИ
МНОГОКАСКАДНЫХ УСИЛИТЕЛЕЙ.
Universum: технические науки
, (11-3
(104)), 5-8.
9.
Irisboyev, F. (2022). YARIMO ‘TKAZGICHLI MODDALARDAN
TAYYORLANADIGAN KUCHAYTIRGICHLARNING PARAMETRLARI VA
XARAKTERISTIKALARI.
Science and innovation
,
1
(A6), 374-377.
10.
Irisboyev, F. B. (2022). ELEKTRON ZANJIRLAR VA MIKROSXEMOTEXNIKA
QURILMALARINING ASOSLARI.
Academic research in educational sciences
,
3
(10),
15-19.
