183
MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTIDA EKOLOGIK TARBIYA
Abduvaliyeva Elmira Tolib qizi
Nizomiy nomidagi TDPU
Maktabgacha ta’lim fakulteti 2-bosqich talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10185102
Annotatsiya.
Ushbu maqolada Maktabgacha ta’lim tashkilotida ekalogik tarbiyaning
ahamiyati haqida so’z yuritiladi. Ta’limiy, tarbiyaviy va mehnat jarayonda tashkil etiladigan
ekalogik tarbiyaning mohiyati yoritib beriladi.
Kalit so’zlar:
Tarbiya, tarbiya turlari, ekalogiya, ekalogik tarbiya, shaxs, mehnat, ta’lim,
bola shaxsi.
ENVIRONMENTAL EDUCATION IN A PRESCHOOL ORGANIZATION
Abstract.
This article talks about the importance of environmental education in preschool
education. The essence of ecological education organized in the educational, training and labor
process is highlighted.
Keywords:
Education, types of education, ecology, ecological education, personality,
labor, education, personality of a child.
ЭКОЛОГИЧЕСКОЕ ВОСПИТАНИЕ В ДОШКОЛЬНОЙ
ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЙ ОРГАНИЗАЦИИ
Аннотация.
В данной статье говорится о значении экологического воспитания в
дошкольном
образовании.
Выделена
сущность
экологического
образования,
организованного в образовательном, учебном и трудовом процессе.
Ключевые слова:
Образование, виды воспитания, экология, экологическое
воспитание, личность, труд, воспитание, личность ребенка.
Bugungi kunda insoniyatni xavf ostida qoldirayotgan hodisalardan biri ekologik vaziyat
hisoblanadi. Jamiyatning atrof-muhit bilan o'zaro buzilgan aloqasi keng jamoatchilik o'rtasida
katta tashvish uyg'otmoqda. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 50-moddasida
"Fuqarolar atrof tabiiy muhitga ehtiyotkorona munosabatda boTishga majburdirlar", 55-
moddasida esa "Yer osti boyliklari, suv, o'simlik, va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy
zaxiralar umummilliy boylikdir, ulardan oqilona foydalanish zarur va ular davlat muhofazasidadir"
deyilgan. Insonning tabiiy boyliklardan haddan tashqari oshiqcha foydalanishi oqibatida
sayyoramizning qiyofasi o'zgarib bormoqda. Ekologik bilim - bu tirik tabiatning tuzilishi,
rivojlanishi, o'zgarishi, yer yuzidagi tirik jonzotlarning holati, ularning bir birlariva atrof-muhit
184
o'rtasida bo'lib turadiganmunosabatlarni, tabiiy boyliklarning son va sifatini, hajmini, xillarini
hamda ularni saqlash va tejamkorlik bilan foydalanish yo'llarini o'zlashtirishdan iboratdir.
Tarbiya shaxsda muayyan jismoniy, ruhiy, axloqiy, maʼnaviy sifatlarni shakllantirishga
qaratilgan amaliy pedagogik jarayon; insonning jamiyatda yashashi uchun zarur boʻlgan
xususiyatlarga ega boʻlishini taʼminlash yoʻlida koʻriladigan chora tadbirlar yig’indisi.
Ekolgik ta’lim va tarbiya - bu insonni tabiatga qadam qo'ygan vaqtdan boshlab, butun
hayoti davomida tabiatdan ongli ravishda foydalanishga, psixologik, axloq-odob yuzasidan
xalqimizning tabiatga hurmat va e'tibor bilan qaraydigan urf-odatlarini, udumlarini tarbiyalash,
tabiiy boyliklarni ko'paytirish, bog'-u rog'lar, gulzorlar tashkil qilishga undashdan, uning qalbida
yaxshi xislatlar uyg'otishdan iboratdir. Insonni o'rab turgan tabiiy muhit va uning boyliklarini
biladigan, undan tejamkorlik bilan foydalanadigan, saqlaydigan, tabiat boyligiga, go'zalligiga
go'zallik qo'shadigan, ijtimoiy va tabiiy qonunlarni biladigan bilimdon shaxsni yetishtirish - bu
ekologik tarbiya maqsadi.
Ekologiya (qadimgi yunoncha: οἶκος — „uy“, „turar joy“) — organizmdan har xil darajada
yuqori turadigan sistemalar; populyatsiyalar, biotsenozlar, biogeotsenozlar (ekosistemalar) va
biosferaning tuzilishi, ularda kechadigan jarayonlarni oʻrganadigan biologiya fanlari majmui.
Ekologiyani organizmlar va ular bilan atrof muhit oʻrtasidagi oʻzaro munosabatlarni oʻrganadigan
fan sifatida ham talqin qilinadi.
Hozirgi vaqtda maktabgacha pedagogikaning muhim yo'nalishlaridan biriga aylangan va
mamlakatdagi ko'plab maktabgacha ta'lim muassasalarida amalga oshirilmoqda. Deyarli barcha
zamonaviy kompleks, asosiy dasturlarda maktabgacha yoshdagi bolalarni ekologik tarbiyalash
bo'limlari yoritilgan, bir qator qo'shimcha dasturlar mavjud. Maktabgacha yoshdagi bolalarga
mehnat tarbiyasini berish ularni mehnatsevarlik ruhida tarbiyalash mehnatga bo’lgan qiziqishlarini
oshirish, kattalar yaratgan mehnat mahsulini e`zozlash, uning qadriga etish ruhida tarbiyalashni
bolalik davridan boshlashi lozim. Bolalarning mehnat tarbiyasi burchagida gulzorda, o’simliklar
va hayvonlarni parvarishlash jarayonida amalga oshiriladi. Mexnat tarbiyasi xar bir guruhning
yosh xususiyatini hisobga olgan xolda amalga oshirilsa, maqsadga muvofiq bo’ladi. Kichik
guruhda mehnat tarbiyasini berishda bolalar tarbiyachi bilan birga xonadagi o’simliklarga suv
quyadilar, akvariumdagi baliqlarga ovqat beradilar, qushlarga don tashlaydilar, boqcha hovlisidagi
poliz ekinlarini yig’ib-terib olishda ishtirok etadilar. O’rta guruhda mehnat tarbiyasi biroz
murakkablashadi, bog’cha maydonchasidagi o’simliklarni o’zlari parvarish qiladilar. Tabiat
burchagidagi hayvonlarni o’zlari ovqatlantiradilar, parvarishlaydilar. Katta tayyorlov guruhlarda
amalga oshiriladigan mehnat tarbiyasi ham bir muncha o’ziga xosligi, murakkabligi bilan ajralib
185
turadi. Bolalarning o’simliklarga bo’lgan munosabati, mehnat qilishlari jonli tabiatga, Vatanga
bo’lgan muhabbatni yanada oshiradi.
Hammangiz yaxshi bilasiz, xalqimiz azaldan tabiatni muqaddas deb bilgan. Tuproqni,
suvni, havoni, ostonasini pok saqlashga intilgan. Xalqimizda “Birni kessang, o‘nni ek” degan dono
maqol ham bejiz aytilmagan.
Oilada yangi farzand dunyoga kelsa, unga atab nihol ekilgan. Afsuski, mana shu ezgu
odatlar bugun deyarli yo‘qolib ketdi.
Bugun dunyo miqyosida texnika va texnologiya, sanoat yuqori darajada rivojlangan XXI
asrda ekologiya bilan bog‘liq muammolar birinchi darajali muammo sifatida kun tartibiga
chiqayotgani bejiz emas.Avlodlarimiz bizdan keyin ham munosib tabiiy muhitda yashashlari
uchun biz tabiatga mehr va e’tibor berishimiz, u bilan uyg‘un bo‘lib yashashimiz kerak.
Bu nima degani? Bu – tabiatni toza-ozoda tutish, yer va suv resurslarini, ekologik tizimni
asrash, daraxt ekib, bog‘ yaratish degani.Eng muhim masala – aholining ekologik madaniyatini
oshirish haqida jiddiy bosh qotirishimiz zarur.Bugun ko‘chaga yoki istalgan joyga qarang. Hamma
joyda odamlar tashlab ketgan chiqindilarni ko‘rasiz.
Biz ona yurtimizni muqaddas deymiz. Agar shu yurt, shu tuproq biz uchun muqaddas
bo‘lsa, nima uchun uni toza-ozoda saqlamaymiz?
Albatta, bunday muammolarni faqat ma’muriy yo‘l bilan hal etib bo‘lmaydi. Bunga yosh
avlod qalbida ona tabiatga mehr-muhabbat, unga daxldorlik hissini tarbiyalash orqali erishish
mumkin. Mahallada, ko‘chalarda chiqindi tashlagan kishini ko‘rganda, “bu ishingiz noto‘g‘ri
bo‘ldi”, deydigan muhitni shakllantirishimiz, odamlarimizni bunga o‘rgatishimiz kerak. Bu –
hammamizning ishimiz va insoniy burchimizdir”.
Xulosa qilib aytganda, ekalogik tarbiya bugungi kunda muhim hisoblanadi. Chunki bizni
o’rab turgan tabiatni asrab avaylash har birimizning muqqaddas burchimizdir. Ayniqsa, ekalogik
tarbiyani bolalarga makdabgacha yoshidanoq o’rgatish yanada maqsadga muvofiqdir. Chunki
besh yoshgacha bola atrofdagi 70% narsa-hodisani o’zlashtiradi. Ekalogik tarbiyani, ayniqsa,
bolalarga mehnat, ta’lim berish va ekskursiya jarayonlarida o’rgatish yanada oson va qulay bo’ladi
.Shuni ham aytib o’tishh kerakki, tarbiya berish jarayonini tarbiyschi ota-onalar bilan hamkorlikda
olib borsa yanada yaxshi. Nega deganda bolalar asosiy tarbiyani oiladan va tashqi muhitdan
olishadi. Darhaqiqat, ekalogik tarbiyani bolajonlarga markazlardagi faoliyat orqali ham
tushuntirsa bo’ladi. Masalan, turli sahna ko’rinishlar, ertak va hikoyalar, multfilmlar orqali
tushuntirish bolalarning qabul qilishini yanada osonlashtiradi.
186
REFERENCES
1.
https://daryo.uz/ “Aholining ekologik madaniyatini oshirish haqida jiddiy bosh
qotirishimiz zarur” — Shavkat Mirziyoyev
2.
F.SH.Qodirova ,N.Qayumova, M.A’zamova “maktabgacha pedagogika” “Tafakkur
“nashiryoti Toshkent-2019-yil
3.
SH.A.Sadikova “Maktabgacha pedagogika” “Tafakkur bo’stoni” nashryoti Toshkent-
2013-yil
4.
www.lex.uz.
5.
Ergasheva, B. (2022). TALABALARINING PEDAGOGIK MODERINIZATSIYA
SHAROITIDA KASBIY TAYYORGARLIGINI TAKOMILLASHTIRISH. Science and
innovation, 1(B7), 401-405.
6.
Barno, E. (2023). OʻZBEKISTONDA MAKTABGACHA TALIM
MUASSASALARINING ZAMONAVIY TIZIMI. Research Focus International Scientific
Journal, 2(3), 103-105.
