ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
995
ABU ALI IBN SINONING FALSAFIY QARASHLARIDA AXLOQ MASALASI
Yusupov Shuhrat Abdimoʻminovich
Sariosiyo Abu Ali Ibn Sino jamoat salomatlik texnikum direktori
https://doi.org/10.5281/zenodo.10250454
Annotatsiya
. Ushbu ilmiy maqolada Ibn Sinoning falsafiy qarashlarining ahamiyati
bugungi kunda beqiyos ahamiyatga egadir. Shuningdek, Ibn Sino o’zining baxt-saodat haqidagi
falsafiy qarashlarini ilgari surar ekan, unda haqiqiy baxtning timsoli nimada namoyon bo’lishini
tushuntirib beradi. Faylasuf o’zining ko’p tarmoqli mahsuldor ijodi, boy merosi bilan jahon
madaniyati taraqqiyotida katta rol o’ynadi. Ibn Sinoning axloqiy qarashlari bilan birgalikda
fanlar tasnifiga munosabati ham yoritilgan.
Kalit soʻzlar:
Falsaviy qarashlar, taʼlim tarbiya, fazilat, odatlar, tabiat, zaif mavjudot aql,
nazariya.
THE PROBLEM OF MORALITY IN THE PHILOSOPHICAL VIEWS OF ABU
ALI IBN SINA
Abstract
. The importance of Ibn Sina's philosophical views in this scientific article is of
inestimable importance today. Also, Ibn Sina, advancing his philosophical views on happiness,
explains what the symbol of true happiness is. The philosopher played a major role in the
development of world culture with his multifaceted productive work and rich heritage. Along with
Ibn Sina's moral views, his attitude towards the classification of sciences is also covered.
Keywords
: Philosophical views, education, upbringing, virtue, habits, nature, the weak
mind, theory.
ПРОБЛЕМА НРАВСТВЕННОСТИ В ФИЛОСОФСКИХ ВОЗЗРЕНИЯХ АБУ
АЛИ ИБН СИНА
Аннотация.
Значение философских взглядов Ибн Сины в этой научной статье
сегодня имеет неоценимое значение. Также Ибн Сина, развивая свои философские взгляды
на счастье, объясняет, что является символом истинного счастья. Философ своим
многогранным продуктивным творчеством и богатым наследием сыграл большую роль в
развитии мировой культуры. Наряду с нравственными взглядами Ибн Сины освещается и
его отношение к классификации наук.
Ключевые слова:
Философские взгляды, образование, добродетель, привычки,
природа, слабый ум, теория.
KIRISH
Ibn Sino Aristotelning insonga berilgan "inson - aqlli hayvon" degan ta'rifini qo'llab, inson
-"hayvoni notiqa" deb ta'riflaydi. "Inson - gapiruvchi, so'zlovchi hayvon" deb yozadi. Ibn Sino
"Insonni hayvonot olamining shohi,-deb biladi, chunki unda nutq bor." Aynan mana shu nutqi
tufayli inson boshqa tirik mavjudotlardan farq qiladi. Hozirgi zamon antropologiya fani ham
allomaning bu boradagi fikrlarini tasdiqladi. Haqiqatdan ham insondagi 1560 belgi hayvonot olami
vakillari belgisi kabi muvofiqdir. Masalan, shimpanze va insonning 396 xossalarini bir-biriga mos
kelsa, gorilla va inson orasidagi bu moslik belgilari - 305 tani tashkil etadi. Ammo 312 ta shunday
xossa mavjudki, bu xossalar faqatgina insonga xos. Inson va yuqori hayvon orasidagi umumiylik
quyidagilarda kuzatiladi:
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
996
- Ozuqqa aynanligi;
- Qon guruhlarining o'xshashligi;
- Deyarli bir xil umr kechirish davomiyligi;
- Embrional hayot davomiyligini bir xildagi davomliligi.
Insonni hayvondan ajratib turuvchi belgi insondagi tafakkur, aql, fahm-farosat va beqiyos
kamolot uchun intilishidir. Insonning o'z-o'zidan ko'ngli to'ladimi, "men" menni tushuna oladimi?
"Men" menni qiynamaydimi? Inson o'zi o'ylagan inson sifatlariga mosmi? Unda nega jamiyatda
ma'naviy qashshoq insonlar, o'g'rilar, qalloblar, tekinxo'rlar, engiltaklar, dilozorlar mavjud?
Haqiqatdan ham inson ikki olam - moddiy va ma'naviy-ruhiy olam yagonaligi mahsuli, bir
butunligidir.
ASOSIY QISM
Ibn Sinoning boshqa allomalarda farqi shundaki, bu ikki olam sarvari bo'lgan insonni
jismoniy, moddiy tomondan salomat; ikkinchi ma'naviy-ruhiy tomondan kamolotga erishish orqali
dunyoni saqlab qolishni, olamni yashnatishni o'z vaqtidayoq anglab, bu uchun kurashishni o'z
asridayoq boshlab berganilir.
Alloma qarashlarining bunday yo'nalganligi ko'plab tadqiqotchilarga, jumladan, E.
Renanga, M. Tyurkerga, A. Sayiliga va boshqalarga tanish bo'lgan. Chunonchi, M. Tyurker
faylasuf-donishmandlar, jumladan, Ibn Sino Yaratuvchining vazifasi erkin iroda va mustaqil
xohish bo'yicha yaratishda mujassamlashmaganligini tamomila e'tirof etadilar, deb yozadi4.
Ibn Sinoning farazicha, inson Xudo tomonidan zaif mavjudot sifatida yaratilgan. Shunga
qaramay, u barcha mavjudotlardan o'zining mukammalligi, tana tuzilishi va tashqi ko'rinish
tabiatiga ko'ra ajralib turmasin, unga barcha tirik mavjudotlar orasida eng markaziy o'rin
taalluqlidir.
Mutafakkiming asarlarida, jumladan, "Tadbir-e manzil" da inson tabiati avval boshdan
fazilatli yoki axloqsiz bo'lishi mumkin emasligi haqidagi muhim fikr ta'kidlanadi. Odamlar
avvaldan tayyor shaxsiy sifatlar, odatlar va ko'nikmalar bilan tug'ilmaydilar, balki ularni shaxsiy
tajriba, o'ziga o'xshashlarning tajribasi, ilgarigi avlodlarning an'analari, ta'lim va tarbiya jarayonida
zaminiy shiddatli hayot mobaynida shakllantiradilar. Ta'lim-tarbiya yo'li bilan boshqa odamlar
ta'siri ostida odam yoki maqtaluvchi axloqiy fazilatlarni orttiradi, yoki "yaramas do'stlar", ya'ni
salbiy odat, fe'l-atvor va his-tuyg'ularning sub'ektiga aylanib qoladi. Bu o'rinda qaysidir ma'noda
qonun kuchiga ega bo'lgan odatning ahamiyati ham kam emas. Bu shunday holatki, odam o'zida
maqtaluvchi ijobiy fazilatlarni shakllantirishi qanchalik qiyin bo'lsa, shakllanib bo'lgan yomon
salbiy sifat va odatlardan qutulish shunchalik mushkul.
Ibn Sinoning ilmiy merosida boshqa muammolar bilan bir qatorda ilm va axloqiylik birligi
alohida o'rin egallaydi. U tomonidan "Risala fi-l-ahd" ("Burch
Abu Ali ibn Sinoning asosiy falsafiy asari. Aslida 22 kitobdan iborat bo'lgan, bizgacha 18
ta kitobi yetib kelgan.
XULOSA
Xulosa qilib aytganda, Ibn Sinoning falsafiy qarashlari uch katta bo'lim - metafizika, fizika,
logika-mantiqdan tashkil topgan, metafizika - ilohiyot, vujud va mavjudot, dunyoning boshlanishi,
tuzilishi, tarkibi haqidagi masalalarni talqin etadi; fizika-tabiatshunoslik masalalari, jism, moddani
o'rganish bilan bog'liq bo'lgan barcha masalalarni o'z ichiga oladi; mantiq to'g'ri fikrlash san'ati,
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
997
aqliy bilish shakllarini o'rganadi. Umumiy falsafiy masalalar nazariy va amaliyga bo'linib, o'z
navbatida, ularning har biri qator ilmlarni o'z ichiga oladi.
REFERENCES
1.
Fehrist kitab ash-shayx ar-ra'is. Rkp. IV AN UzSSR, inv. № 2385/ XI; Irisov A. Abu Ali ibn
Sino. T., 1963.
2.
Ibn Sino va "Tadbir-e manzil" / Tarjimai va negaroshi Muhammad Najmi Zenjoniy. Tehron,
1319 h.sh., 4-bet.
3.
Ibn Sino va "Tadbir-e manzil" / Tarjimai va negaroshi Muhammad Najmi Zenjoniy. Tehron,
1319 h.sh., 51-bet
4.
Po'latov, Sh.N., Hindistonda pedagogik ta'limning rivojlanish bosqichlari. //"SCIENCE AND
EDUCATION" Scientific journal Volume 1, Special issue 2020 21-27 P.
5.
Po'latov, Sh.N., Rabindranat Tagorning Hindiston ilm-ma'rifatga qo'shgan xissasi.//
"SCIENCE AND EDUCATION" Scientific journal Volume 1, Special issue 2020 136-144 P.
6.
Sulaymonov, J.Karimov N.Contribution of Abu Isa Tirmidhi to the Science of Hadith
//International Journal of Innovative Technology and Exploring Engineering (IJITEE) ISSN:
2278-3075, Volume-9 Issue-1, November, 2019. P. 593-599.
