ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
187
TALABALARDA IJODKORLIK FAOLIYATINI RIVOJLANTIRISH METODIKASINI
TAKOMILLASHTIRISHNING USULLARI, TUZILMASI VA MAZMUNI
Islamova Rahbarhon Ravshanovna
Toshkent davlat pedagogika universiteti tadqiqodchisi
Tel: +998915076686
Email:
https://dоi.оrg/10.5281/zenodo.10307346
Anontatsiya.
Mazkur maqolada talabalarda ijodkorlikni faoliyatini rivojlantirish
metodikasini takomillashtirishda qo’llash mumkin bo’lgan zamonaviy usullar, Hindiston va yaqin
Sharq olimlarining fikrlari, samarali usullari mohiyatiga qisqacha ta’rif keltirilgan. Ijodorlik
tushunchasining o’ziga xos ta’riflari ham keltirilgan. Maqolada talabalarning ijodiy salohiyatini
rivojlantirishga zamonaviy yondashuvlar, xususan, universitetning ta’lim maydonida
talabalarning ijodiy qobiliyatlarini ochish jarayonida pedagogikaning oʻrni koʻrib chiqiladi.
Universitetda talabalar ijodiyotiga ta’sir etuvchi ijobiy va salbiy holatlar tahlil qilinadi.
Kalit so‘zlar:
Oliy ta’lim, pedagogika, ijobiy, metodika, tizim, multimedia, olimlar,
an’anaviy ta’lim, ta’lim, tizim, mohiyat, istiqbol, ahamiyat, qobiliyat, ijod, ijodkorlik.
METHODS, STRUCTURE AND CONTENT OF IMPROVING THE
METHODOLOGY OF CREATIVE ACTIVITY DEVELOPMENT IN STUDENTS
Abstract.
This article provides a brief description of modern methods, opinions of Indian
and Middle Eastern scientists, effective methods that can be used to improve the methodology of
developing students' creativity. Specific definitions of the concept of creativity are also presented.
The article examines modern approaches to the development of students' creative potential, in
particular, the role of pedagogy in the process of opening students' creative abilities in the
educational field of the university. Positive and negative situations affecting students' creativity
are analyzed at the university.
Key words:
Higher education, pedagogy, positive, methodology, system, multimedia,
scientists, traditional education, education, system, essence, perspective, importance, ability,
creativity, creativity.
МЕТОДЫ, СТРУКТУРА И СОДЕРЖАНИЕ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ
МЕТОДОЛОГИИ РАЗВИТИЯ ТВОРЧЕСКОЙ АКТИВНОСТИ СТУДЕНТОВ
Аннотация.
В данной статье дано краткое описание современных методов,
мнения индийских и ближневосточных ученых, эффективных методов, которые можно
использовать для совершенствования методики развития творческих способностей
учащихся. Также представлены конкретные определения понятия творчества. В статье
рассматриваются современные подходы к развитию творческого потенциала студентов,
в частности, роль педагогики в процессе раскрытия творческих способностей студентов
в образовательной сфере вуза. Анализируются положительные и отрицательные
ситуации, влияющие на творчество студентов в университете.
Ключевые слова:
Высшее образование, педагогика, позитив, методология,
система, мультимедиа, учёные, традиционное образование, образование, система,
сущность, перспектива, значимость, способности, творчество, креативность.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
188
Jamiyat taraqqiyotining hozirgi bosqichida mutaxassislarning kasbiy va ijodiy saviyasiga,
fan va ilgʻor texnologiyalarning eng soʻnggi yutuqlarini ishlab chiqarish va ijtimoiy sohalarga joriy
etish muddatlarini qisqartirish talablari ortib bormoqda. Ideal holda, oliy ta’lim bitiruvchilarining
faoliyati yechimni topishni talab qiladigan murakkab algoritmlardan foydalanishni oʻzichiga oladi
va u ilmiy izlanish xususiyatlari bilan tavsiflanishi kerak.
Bugungi kunda oliy ta’lim bitiruvchilarning hayotiy oʻzini-oʻzi anglash istiqbollari oliy
oʻquv yurtlari uchun kasbiy faoliyatni ijodiy amalga oshirishga tayyor boʻlgan, ya’ni nafaqat juda
murakkab muammolarni hal qilishga qodir boʻlgan boʻlajak mutaxassisni yetishtirish vazifasini
qoʻymoqda, balki muammolarni ilgari surish, tubdan yangi ijodiy yechimlarni topishni ham
muammosini halqilmoqda.
Asrlar va sivilizatsiyalarning to‘qnashuvida insoniyat hayotining barcha sohalari yangi
bosqichga kirib borishga tayyorlanib bormoqda. Biz hozirgi vaqtdagi oliy pedagogik taʼlim
tizimida talabalarni kasbiy tayyorlash sohasidagi o‘zgarishlarning zarurati to‘g‘risida
taʼkidlaymiz. Mazkur tayyorlovdagi asosiy masalalardan biri talabaning pedagogik madaniyati,
uning pedagogik texnologiyalarni egallaganligi darajasi to‘g‘risidagi masalalar bo‘lib, ularni hal
etish kasbiy-pedagogik qobiliyatlarni, talaba shaxsining ijodiy sifatlarini shakllantirish va
rivojlantirishga bog‘liqdir.
Mamlakatimizning yuridik asosiy hujjatlaridan yangi tahrirdagi “Taʼlim to‘g‘risida”gi
qonuni, “Oliy va oliy taʼlimdan keyingi taʼlim” to‘g‘risidagi qonuni, “Asosiy umumiy taʼlimning
davlat taʼlim standartlari”, shuningdek, Prezident farmonlari qonunchilik bazasini taʼlim
tizimining amal qilishi uchun tayyorlaydi. Mazkur hujjatlarning mohiyati davlat taʼlim tizimining
rivojlanish strategiyasini belgilashdan iboratdir. O‘qituvchilarni kasbiy tayyorlash sohasidagi
davlat asosiy hujjatlaridan foydalanishning maqsadi qonunda belgilangan talablarga muvofiq
ravishda oliy taʼlim muassasasidagi o‘quv-tarbiya jarayonini tashkil etish hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasining yangi tahrirdagi “Taʼlim to‘g‘risida”gi qonunida asosiy
prinsiplar va qonun-qoidalar belgilangan bo‘lib, ularning asosida O‘zbekiston taʼlimining
rivojlanishi qonuniy mustahkamlangan g‘oyalarini amalga oshirishning strategiya va taktikasi
quriladi.
Zamonaviy ta’limning asosiy vazifasi mutaxassislar tomonidan dunyoni ijodiy oʻzgartirish
metodologiyasini oʻzlashtirishdir. Ijodkorlik jarayoni birinchi navbatda yangi narsalarni kashf
qilishni oʻz ichiga oladi: yangi obyektlar, yangi bilimlar, yangi muammolar, ularni hal qilishning
yangi usullarini. Ta’limni faqat bilim va koʻnikmalarni egallashga qisqartirish mumkin emas, bu
uning eng yuqori maqsadiga erishish, oʻz-oʻzini anglash va ijodda oʻzini namoyon qilish vositasi
hisoblanadi.
Qadimgi Hindistonda oʻqituvchining shaxsiy ijodiy fazilatlarini yetkazish jarayoni
talabalarga ma’lumot uzatishdan iborat emas edi. Ijodkorlik individual ong holati bilan bogʻliqdir.
Ongning bu holati ogʻzaki shaklda fikrning ifodasizligi bilan tavsiflanadi. Fikr ogʻzaki shaklga
ega boʻlishi bilanoq, u qat’iy, barqaror boʻlib, individuallikdan ajraladi, ijtimoiylashadi va shu
bilan individual ijodning chegarasi belgilanadi, uning davomida faqat yangi ma’no va bilimga
erishish mumkin boʻladi. Bilish sezgi ijodiy harakati bilan yangi bilimlarni olish sifatida qaraladi.
Ta’limda oʻqituvchining fazilatlarini oʻquvchiga ijodiy etkazish ta’qib qilinadi. Aynan shu
oʻqituvchining ijodiy shaxsi va avloddan-avlodga oʻtib keladi. Sharq madaniyatidagi ijodkorlikni
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
189
tushunish tabiatan mantiqsiz boʻlgan sezgi bilan chambarchas bogʻliq. Qanday qilib sezgi va
shuning uchun ijodkorlikni oʻrgatish mumkin va bu umuman mumkinmi? Sharqda intuitiv
qobiliyatlar faqat ularni rivojlantirishdir, deb ishoniladi. Ijodkorlik qidiruvga boʻlgan ehtiyojni
amalga oshirishning eng tabiiy shakllaridan biridir. Shu bilan birga, ijodkorlikning oʻzini oʻzi
tasdiqlash, jamiyatning boshqa a’zolari tomonidan tan olinishi va hokazolarga boʻlgan
ehtiyojining boshqa motivlari mavjud. Iqtidorli odamlarning ijodi uchun psixofiziologik naqshlar
tufayli yangisini izlash katta ahamiyatga egadir. Ijodiy - bu muammolarni, yechimlarini
qidiradigan har qanday faoliyat, ijodiy, shuningdek, mavzuni mavjud paradigmalardan tashqariga
chiqaradigan faoliyatdir. Ijodkorlik pedagogikasi-bu ikki turdagi faoliyatning pedagogik tizimi
haqidagi fan: individual va jamoaning ijodiy qobiliyatlarini har tomonlama va uygʻun
rivojlantirish uchun shaxsni pedagogik tarbiyalash va oʻz-oʻzini tarbiyalash kerak. Pedagogik
jarayonda ijodkorlik talabalarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish orqali namoyon boʻladi va
ularning ijobiy faoliyatini tashkil etish orqali shakllanadi. Talabalarning oʻquv va ijodiy faoliyati
oʻquv muammolari, ijodiy vazifalar va vazifalarni hal qilishga qaratilgandir. Oʻquv va ijodiy
faoliyat-asosan bilvosita va istiqbolli boshqaruv asosida amalga oshiriladigan pedagogik
boshqariladigan faoliyat hisoblanadi. Oʻquv va ijodiy faoliyatning muvaffaqiyati koʻpincha
rasmiy-shaxsiy rivojlanish darajasiga emas, balki intellektual faoliyatning evristik, intuitiv
usullariga bogʻliq.
Ijod tushunchasining yagona ta’rifi yo‘qligi shu bilan bog’liqki, odamlar «g’ayrioddiy»,
«yaxshi» va «foydali» deb nimani atash mumkinligi haqida yagona fikrga ega emaslar, shu sababli
bu tushunchalar juda nisbiy. Qaysi nuqtai nazardan qarashingizga bog’liq. Shu sababli nima uchun
ijod tutqich bermaydigan, sirpanib chiqib ketadigan muhokama predmeti ekanligini oson
tushunish mumkin. Biron bir g’oya yoki qandaydir bir faoliyat natijasi ijodiy deb e’tirof qilinishi
uchun, avvalambor, uni atrofidagilar g’ayrioddiy, yaxshi va foydali, deb tan olishlari zarur. Yana
shuni ta’kidlash zarurki, ijod tushunchasida vaqtlar o’tgan sayin muhim o’zgarishlar ro’y
bermoqda.
Masalan, bizning zamonamizda eng, monumental hisoblanuvchi Yerning aylanishi
haqidagi tushuncha o’z vaqtida ahmoqona fikr deyilgan edi. Ijodiy faoliyat bizning kundalik
hayotimizni jozibaliroq qiladi; fan va san’atni ijodsiz tasavvur qilib bo’lmaydi; ijodsiz matematika
va boshqa fanlar taraqqiyotini tasavvur qilish mumkin emas.
Biz har doim murakkab fikrni ifodalaganimizda yoki oq qog’ozni matn bilan
qoraytirganimizda ijod qilamiz. Agar biz shu ishni samarali va g’ayrioddiy tarzda uddalay olsak,
bizni rosmona ijod kishisi deb atash mumkin.
Ta’limning asosiy ahamiyati o‘quvchilarni jamiyatda yutuqqa yerishishlari uchun kerakli
malaka va ko‘nikmalar bilan qurollantirishdan iborat. Kreativ fikrlash bugungi yoshlarni
rivojlanishlari uchun kerakli kompetensiya bilan ta’minlaydi. O‘qituvchilar kreativ fikrlash
qanday aniqlanishini, uni yuzaga keltiradigan vaziyatlarni hamda o‘quvchilarning ijodiy fikrlash
qobiliyatlarini rivojlantirishning eng samarali usullari haqida tushunishlari kerak.
Falsafa nuqtai nazaridan, kreativlik ijodiy fikrlashga bo‘lgan qobiliyatni, ijodiy
yaratuvchanlikning ibtidosi, odamlarning tabiiy va ijtimoiy olamni inson maqsadlari va
ehtiyojlariga muvofiq real voqelikning ob’ektiv qonunlari asosida o‘zgartiruvchi faoliyatini
ifodalaydi. Kuzatuvlarimiz davomida angladikki, kreativlik tushunchasi cheksiz kengayadi va
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
190
natijada noaniqlik hosil qiladi. Shuning uchun, kreativlik haqida gapirganda, hech bo‘lmaganda
biz qanday kreativlik haqida fikr bildirishimizni ko‘rsatishimiz kerak: kreativlik qobiliyat sifatida
yoki kreativlik shaxs xususiyati sifatida (shaxs-kreativ). Aks holda, bu butunlay tartibsizlikni
yuzaga keltiradi.
Ba’zi mualliflar ijodkorlik haqida kognitiv jarayon, tafakkur turi sifatida, boshqalari bu
shaxsiyat turini anglatadi deb izohlasa, yana boshqalar har ikkala yondashuvni ham birlashtiradi.
Ijodiy fikrlash «sakrab» birorta yangi holatni egallashga va keyin tanlab olingan natijani
anglaShga imkon beradi. Gipotezalar, farazlar yoki ikvotarika g’oyalardan foydalanib keskin
ijodiy sakraShni amalga oshirish mumkin. Ayrim hollarda axborot taqchilligida biz
yetishmayotgan tafsilotlarni o‘ylab topishga majburmiz. Ijodiy fikrlash jarayonida farazlar va
taxminlarni ilgari surish axborotlar oliShga va g’oyalarning paydo bo‘liShiga yangi yo‘llar ochadi.
Ijodiy fikrlash qobiliyati deganda talaba uchun fikrlashi ma’lum doiradan tashqariga chiqib ketishi
natijasida qandaydir ma’lumotlarga ega bo‘lishi.
Talabalarning ijodiy qobiliyatlari mustaqil va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini
rivojlanishiga bog’liq bo‘lar ekan. Talabalarda ijodiy qobilyatni ikkiga ajratish mumkin: 1.
Sub’ektiv 2. Global Global ijodiy fikrlash – talabalar tomonidan o‘rganilgan bilimlar asosida
o‘zgacha fikrlash. Masalan: o‘rganilgan bilimlar asosida savollar, testlar, topshiriqlar tuzish
talabalarning ijodiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi.
Ijodiy va ijodiy deb bo‘lmaydigan o‘quv topshiriqlari farqi (“Bo‘lishi mumkin-mas” deb
ataluvchi o’yin)
Topshiriq sharti:
“Bo‘lishi mumkinmas” toifasiga kiruvchi tasvirga shunday o‘zgartirish
kiritingki, uning asosida aniq nimadir yasash mumkin bo‘lsin. Ijodiy topshiriq shunday topshiriqki,
uning uchun birgina emas, balki bir qancha to‘g’ri javob taqdim etish mumkin bo‘ladi. Talabalar
ijodiy fikrlash qobilyatlarini rivojlantirishning yana bir usuli talabalarga o‘tilgan mavzular
bo‘yicha test topshiriqlari tuzish topshiriqlarini berish. Test tuzish orqali talabada ijodiy fikrlash
jarayonlari boshlanadi. Talaba biror mavzu bo‘yicha biror savolni test savoli sifatida oladi va
javobini qo‘yadi. Bu yerda talabaning ijodiy fikrlash qolgan uchta muqobil variant javoblarini
tanlash bo‘ladi. Muqobil javob varinatlari albatta shu mavzuga yaqin bo‘lishi talab etiladi.
Komyuter grafikasi yordamida talabalarning ijodiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish.
Talabalarni komyuter grafikasi orqali ijodiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishda muhim rol
o‘ynaydi. Kompyuter dasturlarida yaratilgan modellarni turli ko‘rinishlarda tasvirlash oson. Turli
modellarni turli qismlarini o‘zgartiriSh oson. Shu sababli talabalar komyuter grafikasi yordamida
ijodiy fikrlashlari oson kechadi.
Kompyuter grafikasi talabalarning ijodiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam
berar ekan. Talabaning ijodiy fikrlash qobiliyati keyinchalik ixtirochilik qobiliyatlariga aylanib
ketishi mumkin. Aksariyat hollarda shunday bo‘ladi. Bunga sabab talaba hama vaqt mustaqil,
tanqidiy hamda ijodiy fikrlash orqali barcha mexanizmlarni o‘rganadi.
Kasbiy-ijodiy qobiliyatlarning rivojlanishi ularning namoyon bo‘lishi belgilarining
shunchaki miqdori o‘sishini emas, balki ularning rivojlanishining bir darajasidan boshqasiga,
yanada mukammal bo‘lganiga o‘tishini aks ettiradi. Oliy taʼlim muassasalari talabalarining
kasbiyijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish texnologiyasi (tayyorgarlik, maslahat, yakuniy) kasbiy
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
191
omillar (ijtimoiy, madaniy, motivatsion) va kasbiy-ijodiy qobiliyatlar integratsiyasi asosida
takomillashtirish imkonini beradi.
Abu Ali Ibn Sino (980-1037) bilim olishda shaxslami o‘quv muassasasida o‘qitish
zarurligini qayd etar ekan, ta’limda quyidagi tomonlarga rioya etish zarurligini ta’kidlaydi:
- talaba bilim berishda birdaniga kitobga band qilib qo‘ymaslik;
- o‘qitish da jamoa bo‘lib, o‘quv muassasasida o ‘qitishga e ’tibor berish:
- bilim berishda talabalaming maylini, qiziqishi va qobiliyatini hisobga olish;
- o‘qitishni jismoniy mashqlar bilan qo‘shib olib borish.
Oliy ta’limda mustaqil fikrlovchi shaxsni shakllantirishni ta’minlovchi, uzluksiz
ta’limning zamonaviy talablariga javob beradigan, o‘zi tanlagan bilimlar sohasi yo‘nalishi
(ixtisosligi) bo‘yicha ijodiy faoliyatiga tayyor, respublikaning ilmiy texnikaviy, iqtisodiy, ijtimoiy
va madaniy rivojlanishini ta’minlashga qodir, yuksak axloqiy va ma’naviy fazllatlarga ega, yuqori
malakali, raqobatbardosh kadrlar tayyorlashni am alga oshiruvchi mustaqil ta’lim turidir.
Barcha fanlarni o‘qitishda talabalarning ijodiy fikrlash ko‘nikma va malakalarini
rivojlantirish orqali yuqori saviyali izlanuvchan, bilimli o‘z kasbining ustasi va ixtirochi kadrlarni
tarbiyalanadi. Talabaning mustaqil va tanqidiy fikrlashlari natijasida ixtiroga qilishga yo‘l ochib
beradi.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki,kasb tanlash, kasbning o’ziga xos jihatlarini anglab
borish, kasbi orqali manfaat topish, kasbining sir asrorlari orqali ijodiy yondashishga ijodkorlikni
rivojlantirshga erishish, talabalarning kelgusi faoliyatida o’z kasbiy ijodiy qobiliyatlarini
rivojlantirib borishlari pedagogik muammo sifatida yoritildi.
REFERENCES
1.
Ch.Shokirova. “Talabalarning ijodiy fikrlashini rivojlantirish va dasturiy nazorat asosida
o‘qitiSh samaradorligini oshirish”. Dissertatsiya. Toshkent. 2009 yil.
2.
Usmanova U.A. “Boshlang’ich sinf o‘quvchilarining ijodiy tasavvurini rivojlantirish”.
Dissertatsiya. Namangan.2019 yil
3.
A.K.Xamrakulov. “Test baholashning samarali usuli”. Nauchnoe znanie sovremennosti.
Kazan. 2017 g. Nomer №6, str.130-136.
4.
O. K. Xudoyorova. Yoshlarni mustaqil fikrlashga o‘rgatishning psixologik omillari.
Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS). Materiali
mejdunarodnoy konferentsii. Tashkent. 24 noyabrya 2021g.
5.
Ganiyeva, M. (2023). INNOVATSION TA'LIM TEXNOLOGIYALARI ASOSIDA,
O'QUVCHILARNI MANTIQIY FIKRLASHGA O'RGATISHNING, SHAKL, METOD
VA VOSITALARI. Scienceweb academic papers collection.
6.
Ganiyeva, M. (2023). BOSHLANG'ICH SINF O'QUVCHILARINI MATEMATIK
TAFAKKURINI
RIVOJLANTIRISHDA
MURAKKAB
MASALALARNING
AHAMIYATI. Scienceweb academic papers collection.
7.
Ganiyeva, M. (2023). Bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilarining darslarda
o'quvchilarning mantiqiy fikrlarini o'stirish metodikasi. Toshkent davlat pedagogika
universiteti ilmiy habarlari.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
192
8.
Ganiyeva, M. (2023). Mantiqiy tafakkurni rivojlantirishda TRIZ ning imkoniyatlari.
Scienceweb academic papers collection.
9.
Ganiyeva, M. (2023). BOSHLANG'ICH SINF O'QUVCHILARINI MANTIQIY
TAFAKKURII
RIVOJLANTIRISHDA
DIDAKTIK
O'YINLARDAN
FOYDALANISHNING AHAMIYATI. TA'LIM FIDOYILARI.
10.
Ganiyeva, M. (2023). BOSHLANG'ICH SINF O'QUVCHILARINI MATEMATIK
TAFAKKURINI
RIVOJLANTIRISHDA
MURAKKAB
MASALALARNING
AHAMIYATI. Scienceweb academic papers collection.
11.
Juraevna, G. D. (2022). Psychological views on the role of parents in raising children in
the family. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 12(10),
143-147.
12.
Juraevna, D. G. (2022). Preparing young boys and girls for family life. Web of Scientist:
International Scientific Research Journal, 3(6), 1513-1517.
13.
Juraevna, G. D. (2021). Prevention of divorce by preparing young people for family life.
ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(12), 398-401.
14.
GAFFOROVA, D. (2023). Provoking factors of family breakdown in modern society.
Transnational Journal of Medicine & Health, 2(10), 3-5.
15.
GAFFOROVA, D. (2023). Psychoprophylaxis of monthly conflict generating
disagreements in modern society. Young Scholar’s Academic Journal, 2(7), 5-7.
