89
MUZÍKA PÁNIN OQÍTÍWDA KOMPOZITORLARDÍŃ ORNÍ
Embergenova Gulayda Aytbaevna
ÓzMKÓMI NF “Vokal” kafedrası oqıtıwshısı
Yo‘ldoshev Lochinbek Ergashboy ulı
ÓzMKÓMI NF studenti
https://doi.org/10.5281/zenodo.10332889
Annotaciya.
Bul maqalada muzıka pánin oqıtıwda kompozitorlardıń ornı hám birinshi
opera hám balet sonıń menen birge kompozitorlar shıǵarmaları haqqında sóz etilgen.
Gilt sózi:
Kompozitor, muzıka, opera, balet, qosıq, estrada, nama, saz.
THE ROLE OF COMPOSERS IN THE TEACHING OF MUSICOLOGY
Abstract.
This article describes the role of composers in the teaching of musicology, as
well as the first opera and ballet, as well as the works of composers.
Key word:
composer, music, opera, ballet, spoon, bandstand, melody, syllable.
РОЛЬ КОМПОЗИТОРОВ В ПРЕПОДАВАНИИ МУЗЫКОВЕДЕНИЯ
Аннотация.
В этой статье рассказывается о роли композиторов в преподавании
музыковедения, а также о первой опере и балете, а также о произведениях композиторов.
Ключевое слово:
композитор, музыка, опера, балет, ложка, эстрада, мелодия, слог.
Duńya muzıkası tariyxı áyyemgi dáwirden baslanıp, ol biziń ómirımız benen tıǵız
baylanısta degenimizdey, bul jolda iz qaldırǵan. Bax, Motsart, Betxoven, Chaykovskiy hám t.b
ullı dóretiwshi insanlardıń muzıqalıq shıǵarmaların duńya xalıqları tiline hám úrip ádetiniń hár
túrli ekenligine qaramastan onnan paydalanbakta. Biziń Qaraqalpaq xalqınıń milliy muzıqalıq
shıǵarmalarında ata babalarımızdıń júreginen shıqqanlıǵı sebepli neshe bir zamanlardı basınan
keshirip kiyatır. Olardıń ullı miyras baylıqlarına ielik etiwdi dawamlap kiyatırǵan
kompozitorlarımızdıń shıǵarmaların keleshek jaslarımızǵa jetkerip barıw maqsetinde
Ózbekistanda xalıq bilimlendiriui haqqında nızam menen kadr tayarlaudıń milliy baǵdarlaması
qabıl etilip oqıw orınlarında «Qaraqalpaq muzıka tariyxı páni engizildi» bunda burınǵı «Muzıka
tariyxı» pániniń dawamı sıpatında úsh basqıshta ótiledi hám óz ishine aladı 40-jıllardan baslap
házirgi kunge shekemgi qaraqalpaq muzıkasınıń rawajlanıuı boyınsha bir birine baylanıstırıp
baradı. Ápiwayı qosıq namasınan baslanǵan Qaraqalpaq muzıkasında bugingi kuni opera,balet,
simfonıya x.t.b. professional darejedegi hár túrli janrlar menen tanıstırılıp barılmaqta.
Kompozitorolar A.Xalimov, A.Sultanov, S.Paluanov, K.Zaretdinov, kontata-orotoriya, xor
janrında jazǵan bolsa G.Demesinov, M.Jiemuratov, U.Abdullaevlar, simfonıya janrında
90
G.Amaniyazov, K.Tolegenov, X.Turdıkulov, A.Xayratdinov, K.Abdullaev, Z.Lepesov,
N.Musaevlar qosıqlar dóretiwde, al Qádir Xilalov, Sh.Paxratdinov, Z.Xalmuratov, x.t.b. estradalıq
shıǵarmalar jaratıp kopshilikke tanıldı. 40-70 jıllarda muzıqalı drama janrınıń úlken pát penen
rawajlanıwı natıyjeli boldı desek, 80-90 jıllarǵa kelip Ájiniyaz operası hám «Ayjamal» baleti
qaraqalpaq muzıkasınıń shıńlarǵa talpınǵanınan derek beredi.
Hár jılı dástúrge aylanǵan «Ózbekistan watanım menin» atlı qosıqlar kórik tańlawı
kompozitorlarımızda úlken yosh-ilhám baǵıshlap, olarǵa juwapkerli wazıypalar jukleydi.
Kompozitor D.Shostakovich – «Qayǵı menen kuwanıshta da miynet penen dem alıstada hár wakıt
muzıka adam menen birge. Muzıkanıń ómirge tolıq kirgeni sonshelli, onı bir solay bolıwga tiyisli
nárse sıyaqlı, ózimiz oylanıp otırmay aq hawa sıyaqlı qabıllanadı» degen edi. Muzıkanıń taǵı bir
ózgeshiligi, ol adamlardıń keuil sezimlerin birdey sezimge birlestiredi, olardıń arasındaǵı qarım-
qatnas quralı bolıp tabıladı. Adamnıń parasatlı oyı menen tereń sezim duńyasın suuretleytuǵın
emotsional sezimler menen tásir payda ete alatuǵın jarqın kórkem shıǵarmalar jan duńyaǵa
estetikalıq kozǵaw salıp tárbiyanıń qaynar bulaǵı menen quralına aynaladı. Muzıka-hakıykatlıqtı
kórkem obrazlarda suwretlewshi iskusstvo. Kórkem obrazlardı payda etiwshi muzıka sesleri
belgili nızamlıqlar boyınsha melodiyada hám garmonıyada óz-ar baylanısadı, lad, ritm, metr
muzıqalıq forma járdemi menen tártipke keltiriledi, qosıqshı dawısı hám muzıqalıq ásbaplar arqalı
qaytadan elesletiledi. Muzıka óziniń túrleri hám janrları boyınsha ayırıladı. Muzıka kóbinese
poeziya menen teatr hám kino iskusstvosı menen óz-ara baylanısta boladı. Muzıka belgili
bolǵanınday nota jazıwı menen belgilenedi hám muzıkanı atkarıw arqalı qabıl etiledi. Muzıka
tıńlawshılardıń bárine birdey tásir eteme? Albette, birdey tásir etpeydi. Bul- onıń taǵı bir
ózgesheligi. Hár bir Adam muzıkaǵa ózinshe inta qoyadı, onıń menen ózinshe kızıǵadı, ol muzıka
janrınıń qaysı birtúrine, ózi unatqan kompozitorına, tıńlawdaǵı belgili tajribesine say jeke bir
shıǵarmaǵa kóbirek ıqlas koyadı. Tıńlawshı muzıkanı tereń uǵıp alıw ushın onıń putkil rawajlanıw
barısına ilese otırıp qabıllawı tiyis. Sonda ǵana aste – aqırın muzıkanıń qaysı túrin tıńlaw kerekligi
qáliplesedi hám muzıka menen mudamı shuǵıllanıw zárúrligi payda boladı, barǵan sayın názik
jáne álwan túrli tebirenis – tolǵanısqa bóleniwshilik kúsheyip baradı.
REFERENCES
1.
Amaniyazov.Ǵ. Ulfetova G. “Muzıka mádeniyatı sabaqlıqlarınıń baǵdarlaması hám
metodikası” Nókis. Qaraqalpaqstan 2004 jıl.
91
2.
Esemuratov B. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY ON THE BASIS
OF PEDAGOGICAL TECHNOLOGY AS AN EXAMPLE OF KARAKALPAK
FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 835-840.
3.
Esemuratov B. EDUCATION OF YOUNG PEOPLE TO PATRIOTISM, COURAGE,
AND FREEDOM THROUGH SPOONS PERFORMED BY OTHERS //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 197-202.
4.
Ospanova R. THE SITUATION OF USING THE CREATIONS OF COMPOSER
MUKHTOR ASHRAFIY AND DONI ZOKIROV IN MUSIC LESSONS //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 190-196.
5.
Ospanova R. WAYS OF DEVELOPMENT AND IMPROVEMENT OF MUSIC
EDUCATION PEDAGOGY //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10.
– С. 822-828.
6.
Jiyenbaevich M. I. The evolution of music pedagogy of the karakalpak people:
Historical and theoretical aspects //Asian Journal of Research in Social Sciences and
Humanities. – 2021. – Т. 11. – №. 10. – С. 27-32.
7.
Jiyenbaevich M. I. Competence-based approach in higher musical and professional
education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. –
2022. – Т. 12. – №. 4. – С. 42-47.
8.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
9.
Jiyenbaevich M. I. COMPETENCE-BASED APPROACH IN HIGHER MUSICAL
AND PROFESSIONAL EDUCATION //PROMINENCE OF INFORMATION
BASES& MEDIA ASSESSMENTS IN THE POST CONFLICT MARKETING
ENVIORNMENT.
10.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
11.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ ЖИҲАТЛАРИ //Образование и инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
12.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ ЖИҲАТЛАРИ //Образование и инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
92
13.
Ануаровна O. Р. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚ КУЙЛАРИ ВОСИТАСИДА БОЛАЛАР
ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ. – 2023.
14.
Anuarovna U. E. IMPROVING THE MECHANISMS OF EDUCATING STUDENTS
IN THE SPIRIT OF INTER-ETHNIC HARMONY BASED ON NATIONAL MUSIC
IN THE CONDITIONS OF ETHNO-CULTURAL RELATIONS //International
Journal of Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 329-333.
15.
БОЛАЛАР Қ. Х. К. В., РИВОЖЛАНТИРИШ И. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 2181. – С. 3906.
16.
Ospanova R. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY THROUGH
BLACK FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С.
70-73.
17.
Nawrizbaeva A. A. THE PERFORMANCE SKILLS OF KARAKALPAK BAKSHIS
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 906-910.
18.
Nawrızbaeva A. A. BAQSÍ, SÁZENDE GENJEBAY TILEWMURATOVTÍN
ACTQARÍWSHÍLÍQ METHODS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. –
№. 10. – С. 218-223.
19.
Muxammetdinova L. THE DEVELOPMENT OF THE ART OF GIVING IN
NORTHERN PAKISTAN AS AN EXAMPLE OF THE YEARS OF
INDEPENDENCE //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 74-78.
20.
Maxamatdinovna M. L. FOLKLORE AS A SPECIAL FORM OF CREATIVITY
//International Journal of Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С.
282-284.
21.
Makhammatdinovna M. L. As a Means of Providing Aesthetic Education to the
Students of the Art of Embroidery //Vital Annex: International Journal of Novel
Research in Advanced Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3. – С. 149-152.
22.
Askarova Z., Maxamatdinova L. Ceremonies Solemnly Held in Connection with Public
Holidays //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 181-183.
23.
Махамматдинова Л. ЎЗБЕК ВА ҚОРАҚАПОҚ МУСИҚА МАДАНИЯТИНИНГ
РИВОЖЛАНИШИДА БАСТАКОРЛАРНИНГ ҚЎШГАН ҲИССАСИ //Oriental
Art and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 782-786.
93
24.
Есанов М. ФОРМИРОВАНИЕ НРАВСТВЕННЫХ КАЧЕСТВ ЛИЧНОСТИ
СРЕДСТВАМИ МУЗЫКИ //Oriental Art and Culture. – 2023. – Т. 4. – №. 1. – С.
719-725.
25.
Ayapova K., Yesanov M. Organization of Music Lessons by the Teacher in Various
Ways //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 189-191.
26.
Esanov M., Ametov A. DOIRA SAN’ATINING RIVOJLANISHI VA TARIXI
//Oriental Art and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 729-733.
27.
Eсанов М. Знание особенностей воздействия музыкального искусства на
человека //Science and Education. – 2022. – Т. 3. – №. 12. – С. 767-771.
28.
Есанов М. О. ЎЗБЕК ХАЛҚ ЧОЛҒУЛАРИДА ИЖРОЧИЛИК ТАРИХИ //Oriental
Art and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 1. – С. 578-584.
29.
АЛЛАМБЕРГЕНОВА
Г.
ҚАРАҚАЛПАҚ
БАҚСЫСЫ
СƏЛМЕНБАЙ
САДЫҚОВТЫӉ ДӨРЕТИЎШИЛИК ЖОЛЫ //Евразийский журнал социальных
наук, философии и культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 10. – С. 112-117.
30.
Allambergenova G. THE LIFE AND CAREER OF COMPOSER OSERBAI
ALLANAZAROV //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 217-
224.
31.
Allambergenova G. GOALS AND OBJECTIVES OF MUSIC EDUCATION IN
PRIMARY SCHOOL //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С.
849-855.
32.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
33.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum
Journal of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
34.
Sag’inbaevna T. S. Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence
//Spanish Journal of Innovation and Integrity. – 2023. – Т. 18. – С. 39-41.
35.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
36.
Saginbaevna T. S. Management and study of culture and art. – 2022.
94
37.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
38.
Tajimuraova
S.
S.
INFORMATION
AND
COMMUNICATIONS
IN
MANAGEMENT //Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №.
5. – С. 509-511.
39.
Qudenov R. QORAQALPOQ XALQ QO'SHIQLARI ASOSIDA YOSHLARNI
TARBIYALASH //«ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI ВЕКЕ». – 2023.
40.
Kudenov R. WAYS TO TEACH FOURTH GRADERS A SINGING LESSON
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 225-232.
41.
Kudenov R. METHODS OF CONDUCTING A MUSIC CULTURE LESSON IN THE
FOURTH GRADE //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 856-
861.
42.
Шыныбеков А. САМАРАЛИ НАТИЖАГА ЭРИШИШДА ЎҚУВЧИЛАР УЧУН
ПЕДАГОГИК ВОСИТАЛАР //Евразийский журнал социальных наук,
философии и культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 11. – С. 76-79.
43.
Shinibekov A. QORAQALPOQ MUSIQA MADANIYATIDA MILLIY OGZAKI
IJODINING GAVDALANISHI //Miasto Przyszłości. – 2023. – Т. 39. – С. 204-206.
44.
Shinibekov A. Historical and Social Events in Folklore Works from the Point of View
of People's Relationships //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 199-201.
45.
Шыныбеков А. Қорақалпоқлар санъатининг сарчашмалари Шарқий Европа ва
Осиё қадимий маданияти билан чамбарчас боғликлиги //Science and Education. –
2022. – Т. 3. – №. 12. – С. 910-915.
