ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
918
TEXNIK TIZIMLARDA QO‘LLANILADIGAN AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
Xoshimova Maftunabonu
Andijon mashinasozlik instituti intellektual boshqaruv va kompyuter tizimlari fakulteti stajyor
o'qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10408235
Annotatsiya.
Ushbu maqolada texnik tizimlarda qo’llaniladigan axborot texnologiyalari
va ishda axborot tizimlarining ayrim xususiyatlari yoritiligan.
Axborot tizimlari va axborot texnologiyalari tushunchalari va bu ikki tushunchaning
farqli xususiyatlari keltirilgan. Shuningdek, axborot tizimida sodir bo’ladigan jarayonlarning
tavsifi berilgan.
Kalit so'zlar:
axborotni qayta ishlash va to'plash, axborot texnologiyalari, axborot
tizimlari, axborot tizimi modeli, ma'lumotlar bazasi, ta’lim muassasa.
INFORMATION TECHNOLOGIES USED IN TECHNICAL SYSTEMS
Abstract.
This article describes information technologies used in technical systems and
some features of information systems at work.
Concepts of information systems and information technologies and different features of
these two concepts are presented. Also, a description of the processes taking place in the
information system is given.
Key words:
information processing and collection, information technologies, information
systems, information system model, database, educational institution.
ИНФОРМАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ, ИСПОЛЬЗУЕМЫЕ В ТЕХНИЧЕСКИХ
СИСТЕМАХ
Аннотация.
В статье описаны информационные технологии, используемые в
технических системах, и некоторые особенности информационных систем в работе.
Представлены понятия информационных систем и информационных технологий и
различные особенности этих двух понятий. Также дано описание процессов,
происходящих в информационной системе.
Ключевые слова:
обработка и сбор информации, информационные технологии,
информационные системы, модель информационной системы, база данных,
образовательное учреждение.
Ma’lumki, axborot texnologiyalari inson faoliyatning barcha sohalarida qo'llanilib
kelinmoqda. Kompyuter texnologiyalarining rivojlanishi fan, madaniyat, ta'lim,
ishlab
chiqarish, boshqaruv kabi sohalariga kirib boradigan jadal rivojlanayotgan integratsiya
jarayonlari bilan bog'liq bo'lgan global axborotlashtirish muammosiga yondashish imkonini berdi.
Jamiyatni axborotlashtirish global ijtimoiy jarayon hisoblanadi. Uning o'ziga xosligi
shundaki, ijtimoiy ishlab chiqarish sohasidagi faoliyatda zamonaviy mikroprotsessor va
kompyuter vositalari asosida amalga oshiriladigan axborotni yig'ish, to'plash, qayta ishlash,
saqlash, uzatish, foydalanish, ishlab chiqarish, shuningdek, axborotlarni almashishning turli
vositalari qo’llash bilan xarakterlanadi.
Har qanday tashkilotda shuningdek, ta’lim muassasalar faoliyatida hujjatlar bilan ish
yuritish va almashish bilan bog'liq katta hajmdagi ma'lumotlar to'planiladi va saqlaniladi. Bunday
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
919
ma'lumotlarni saqlash va qayta ishlash jarayoni murakkab masala hisoblanadi Hozirgi kunda
barcha tashkilot va ta’lim muassasalarida axborotni elektron shaklda saqlash va qayta
ishlash amalga oshirilmoqda. Axborotni qayta ishlash va to'plash jarayonini avtomatlashtirish
uchun axborot tizimlari yaratiladi, bu esa ma'lumotlarni qidirish va uni qayta ishlashni sezilarli
darajada osonlashishga olib keladi.
Texnik tizimlarda qollaniladigan axborot texnologiyalari bir nechta turli sohalarda
ishlatiladi. Bazisida kompyuterlar, telefonlar, serverlar, tarmoq qurilmalari, internet va boshqa
qurilmalar bilan bog'liqdir. Axborot texnologiyalari quyidagi kategoriyalarda qollaniladi:
Operatsion tizimlar: Operatsion tizimlar kompyuter va boshqa qurilmalar uchun asosiy
tizim muhitidir. Misol uchun, Windows, Mac OS, Linux, iOS va Android.
Tarmoq tizimlari: Tarmoq texnologiyalari, ma'lumotlarni almashish, ulashish va saqlashni
ta'minlaydigan biror tarmoqning ishlashini tashkil etadi. Bu tizimlar IP-protokollar va tarmoq
vositalari ustida ishlaydigan tarmoqni o'z ichiga oladi.
Ma'lumotlar bazalari: Ma'lumotlar bazalari, ma'lumotlarni yig'ish, saqlash va bajarishni
tashkil etadi. Bunday tajribatlar Microsoft SQL Server, Oracle, MySQL va MongoDB kabi
platformalar orqali amalga oshirilishi mumkin.
Masshtablashuv: Qollaniladigan axborot texnologiyalarining masshtablashtirish talablari
uchun, keng tarqalgan tarmoq tizimlari, serverlar va kontertga olinadigan bulut va
virtualizatsiyadan foydalaniladi.
Yazilimlar: Yazilimlar, kompyuterlarning boshqaruv systemalari, dasturlash tillari,
ilovalar va tizimlar kabi narsalarning ishga tushirilishi uchun ishlatiladi. Muhim dasturlash tillar
Java, C++, Python, Ruby, JavaScript kabi bo'lib, ulardan foydalaniladi.
Xavfsizlik: Axborot texnologiyalari hamda tizimlar, endi boshqaruv qurilmalari va tarmoq
tizimlarida ma'lumotlarni himoyalash uchun xavfsizlik vositalarini o'z ichiga oladi. Bu tizimlar
parolingizni himoya qilish, murojaatlar uzatish, dam olish va sistemani hujum va nusxalardan
qayta tiklamoq qabil bo'lishi mumkin.
Bu faqat bir nechta joriy axborot texnologiyalaridir. Boshqa texnik tizimlar va axborot
texnologiyalari ham mavjud bo'lib, ulardan foydalanishga qo'shimcha talablar va zarurliklar
bo'ladi.
Texnik tizimlarda axborot texnologiyalari to’g’risida gap ketganda, material sifati ham,
mahsulot sifatida ham axborot ishtirok etadi.Biroq bu ob’ekt, jarayon yoki hodisa to’g’risidagi
sifat jihatidan yangi ma’lumot bo’ladi.Texnologiya xodimning axborot bilan ishlash usuli va
uslubi hamda texnik vositalar orqali namoyon bo’ladi.
Axborot texnologiyasi – ob’ektning (axborot mahsulotining) holati, jarayon yoki
voqeaning yangi xususiyati to’g’risida axborot olish uchun ma’lumotlarni yig’ish, qayta ishlash
va uzatish vositalari va usullari majmuidan foydalaniladigan jarayondir.
Moddiy ishlab chiqarish texnologiyasining maqsadi – inson yoki tizimning ehtiyojini
qondiruvchi mahsulot ishlab chiqarish sanaladi.
Axborot texnologiyasining maqsadi esa – axborot ishlab chiqarish bo’lib, uni tahlil etish
va uning asosida biror bir harakatga qo’l urish uchun tegishli qaror qabul qilish.
Axborotlarni yig’ish, uzatish, to’plash, saqlash, taqdim etish va foydalanish uslublari va
usullari tizimi axborot texnologiyasi deb yuritiladi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
920
Axborot texnologiyasi avtomatlashgan va an’anaviy (qog’oz) ko’rinishija amalga
oshiriladi.Avtomatlashtirish hajmi va texnik vositalardan foydalanish turi aniq bir texnologiyaning
mohiyatiga bog’liq.
Axborot texnologiyasining asosiy elementlari.
ZAT ning asosiy elementlari quyidagicha:
- ma’lum bir vaqt davomida axborotni kiritish va qayta o’zgartirish;
- tasvirni kiritish va unga ishlov berish;
- signal axboroti paydo bo’lgan yerda uni qayta ishlash;
- og’zaki axborotni qayta ishlash;
- foydalanuvchining ShK bilan faol muloqoti;
- turli axborot tizimlarida mashinali modellashtirish;
-axborot
almashuvining
tarmoq
texnologiyasi
(dialog
yuritish,video
va
telekommunikatsiya,elektron pocha,vedioteka.);
- taqsimlangan tarmoq tizimlarida ma’lumotlarni multiprotsessor asosida qayta ishlash;
- mahalliy, mintaqaviy va xalqaro tarmoqlar bo’yicha axborotni tezkor tarqatish.
Axborot texnologiyasining bazaviy texnologiyasi bo’lib quyidagilar hisoblanadi:
a) texnik ta’minot texnologiyasi;
b) telekommunikatsiya texnologiyasi;
v) dasturiy ta’minot texnologiyasi.
Axborot ustida kerakli amallarni bajarish borasida tashkil qilingan jarayon axborot
texnologiyasi deb ataladi. Axborot texnologiyasi – axborotni to’plash, saqlash, izlash, unga ishlov
berish va uni tarqatish uchun foydalaniladigan jami uslublar, qurilmalar, usullar va jarayonlar.
Axborot tizimlariga nisbatan qo’llanilganda aksariyat hollarda texnik vositalar va
dasturlar to’plami nazarda tutiladi. Kompyuterning faqat apparat qismini tizim deb atash
mumkin. Muayyan amaliy vazifalarni bajarish uchun hujjatlarni yuritish va hisob-kitoblarni
boshqarish jarayonlari bilan to’ldirilgan ko’plab dasturlarni ham tizim deb hisoblash mumkin.
Axborot texnologiyasi axborotni
uzatish, qayta ishlash yoki saqlash kabi
vositalari,usullari majmuasi tushuniladi. Axborot tizimi - bu dasturiy ta'minotga yo'naltirilgan
ma'lumotlarning birlashtirilgan va hamkorlikdagi to'plami individual, guruh, tashkilot yoki
ijtimoiy maqsadlarni qo'llab-quvvatlovchi texnologiyalar. Boshqacha qilib aytganda, Axborot
tizimlari ma’lumotlarni almashinish, qayta ishlash, saqlash va tarqatish uchun Axborot
texnologiyalarnni qo'llaydi.
Xuddi shunday boshqa axborot texnologiyalari ma'lumotlar bazasi, tarmoqlar va
dasturlash tillari kabi tashkiliy tizimlar yaratishda foydalaniladi
Demak, biror Axborot tizimini yaratishda biz Axborot texnologiyalar asosida
yaratar ekanmiz va bu ikki tushuncha bir biriga bog’liq bo’lgan tushunchalar ya’ni biri
ikkinchisini to’ldirar ekan.
REFERENCES
1.
S.S. Qosimov Axborot texnologiyalari: Oliy o’quv yurtlari uchun darslik.
2.
М. Аripov.Axborot texnologiyalari. O’quv qo’llanma.
3.
М.R.Мusayeva va b. Microsoft Office 2007 da qadam va qadam (Microsoft Access,
Microsoft Excel)
