INGLIZ TILINI XORIJIY TIL SIFATIDA O‘QITISHDA ZAMONAVIY
YONDASHUVLAR VA INTERFAOL METODLAR TAVSIFI.
Muminova Nasiba Solijon qizi
Toshkent amaliy fanlar universiteti, Gavhar ko`chasi 1 uy, Toshkent 100149, O`zbekiston
https://doi.org/10.5281/zenodo.10444540
Kalit so‘zlar
: Xorijiy til, integratsiya, til, millat, leksika, pedagogik texnologiya, aspect, zamonaviy texnologiya
Annotasiya
:
Filologik ta'limda talabalarning mustaqil o‘quv topshiriqlarini rivojlantirish tizimiga o'tishning amaldagi holati va
istiqbollari, oliy ta’lim muassasalarini ilg’or jahon tajribalari asosida kredit-modul tizimining tamoyillari, ta'lim
oluvchi, ta'lim natijalarini tan olinishi. Ta'lim traektoriyasini mustaqil shakllantirish imkoniyatini yaratilishi va
akademik mobillik, baholarning to'planib borilishi, Professor-o'qituvchi, talabalarning fanga qiziqishi, hamda aniq
belgilangan baholash tizimini joriy etilishi maqsadga muvofiq ekanligi asoslab berilgan.
KIRISH.
Hozirgi kunda xorijiy tillarni o‘rganish va
o‘qitishda yurtimizda katta ahamiyat berilmoqda.
2012 yil 10 dekabrda qabul qilingan “Chet tillarini”
o‘rgatish tizimini yanada takomillashtirish chora
tadbirlari to‘g‘risida”gi Prezident Qarori chet tillarini
o‘rganish
imkoniyatlarini
kengaytirdi.
Respublikamizda chet tilining o‘qitilishi, xorijiy tili
o‘qituvchilarining
bilim
va
ko‘nikmalarini
baholashning
umumyevropa
mamlakatlari
tavsiyanomalari (CEFR, IELTS, PIRLS, PISA)ga
mos ravishda yangi usul va talablari ishlab chiqildi.
Unga ko‘ra umumta’lim maktablari va kasb-hunar
kollejlari o‘quvchilari uchun darsliklar, o‘quv
materiallari yaratilmoqda. Chet tili o‘rganishga
bo‘lgan talab ham kundan kunga oshib bormoqda.
Chet tili fani to‘rt aspektga (o‘qish, yosh, tinglab
tushunish va gapirish) bo‘linib, ularning har biri
bo‘yicha alohida tushuncha, malaka va ko‘nikmalar
berilmoqda. Ta’lim texnologiyalari, bu ta’lim
jarayonida zamonaviy axborot texnologiyalaridan
unumli foydalanish demakdir. Shuningdek, ta’lim
jarayoniga zamonaviy innovatsion texnologiyalarini
olib kirish orqali ta’lim sifati va samaradorligini
oshirishni nazarda tutadi. Xususan, chet tilini
o‘rganishda
bunday
axborot-kommunikatsion
texnologiyalardan
foydalanishning
bir
qancha
afzalliklari mavjud. Hozirda Til o‘rganish va
o‘qitishda zamonaviy yondashuvning roli beqiyos.
Texnologik
vositalardan
foydalanish
chet
tili
o‘rganishning har bir aspekt (o‘qish, yozish, tinglab
tushunish va gapirish)da interfaol ,noan’anaviy
topshiriqlar bilan yanada qo‘l keladi. Masalan,
tinglab tushunish uchun, albatta kompyuter, player,
CD disklarsiz bu jarayonni amalga oshirish mumkin
emas. Tinglab tushunish til o‘rganishning eng muhim
qismlaridan biri. Bunda o‘quvchi bir paytning o‘zida
so‘zlovchining talaffuzi, grammatik qoidalarga rioya
qilganligi, so‘z boyligi va uning ma’nolariga e’tibor
berishi talab qilinadi. Ta’lim jarayonida zamonaviy
texnologiyalardan foydalanishda o‘quvchilar ham
axborot — kommunikatsion texnologiyalarni yaxshi
bilish va ulardan foydalana olishi muhim omil
hisoblanadi. Chet tilini zamonaviy texnologiyalardan
foydalanib o‘rgatish va o‘rganish eng samador
usullardan biri bo‘lib uni kommunikativ yondashuv
bilan interfaol topshiriqlarni kombinatsion usulda
qo‘llash ham maqsadga muvofiqdir. Bu jarayonda,
jumladan:
− kompyuterlardan foydalanganda o‘quvchi chet
tilidagi video roliklarni, namoyishlarni, dialoglarni
kino yoki multfilmlarni ham ko‘rishi ham eshitishi
shu bilan birga ularga taqdlid qilib o‘rganish
imkoniga ega;
− chet tilidagi radio eshittirishlar va televideniedagi
dasturlarni eshitish va tomosha qilish imkoni;
− noan’anaviy usul hisoblanadigan smartfon va
ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish orqali katta til
o‘rganish bazasiga ega bo‘lish;
− CD pleyerlardan foydalanish mumkin. Bu texnik
vositalardan foydalanish o‘quvchilarning chet tilini
o‘rganishlari jarayonini qiziqarliroq va samaraliroq
bo‘lishini ta’minlaydi bundan tashqari harakatli
o‘yinlar
vositasida
o‘quvchilar
diqqati
dars
jarayonida bir joyda jamlashni taminlaydi. Ma’lumki,
darsning turli xil o‘yinlar asosida o‘tilishi
talabalarning imkoniyatlarini kengaytirib ularni
yashirin qobilyatlarini namoyish etish, diqqatni
jamlash, bilim va ko‘nikmalarini oshirish va kuchli
bo‘lishlariga yordam beradi. Rolli o‘yinlar va
muammoli vaziyatlarga yechim topishga qaratilgan
mashg‘ulotlar kombinatsiyasidan iborat o‘qitish
uslubi dars davomida talabalarning diqqati
buzilishini oldini olib ularni muammoga yechim
topish va mustaqil izlanish olib borishda ko‘nikma
hosil qiladi. Psixologlarning ta’kidlashlaricha,
harakatli o‘yinlarning psixologik mexanizmlari
shaxsning o‘zini namoyon qilish, hayotda barqaror
o‘rnini topish, o‘zini o‘zi boshqarish, o‘z
imkoniyatlarini amalga oshirishning fundamental
ehtiyojlariga tayanadi. Har qanday o‘yin zamirida
umumiy qabul qilingan ta’lim prinsiplari, taktikasi
yotishi kerak. O‘quv o‘yinlariga o‘quv predmetlari
asos qilib olinishi kerak.
[2,49]
O‘yinlar jarayonida
o‘quvchi oddiy darsga qaraganda bu mashg‘ulotga
qiziqish bilan yondashadi va bemalol faoliyat
ko‘rsatadi.
Bugungi
kunda
komputer
texnologiyalarsiz til o‘rganish va o‘rgatishni tasavvur
eta olmaymiz. Shu bilan birga o‘qituvchi endilikda
barcha ma’lumotlarni tushuntirib an’anaviy yo‘sinda
dars tashkil etmay balki, faqat ko‘rsatma va
tushuntirib o‘rganuvchilarni mustaqil izlanishiga
imkon yaratadi. Bu o‘z o‘rnida ta’lim jarayonida
noodatiy innovatsion interfaol topshiriqlar tizmini
hamda dars tashkil etishni talab etadi. Interfaol
topshiriqlar qo‘llanganda farqli ravishda talabalarning
bellashuv, raqobat, tortishuv ruhiyatini intellektual
faolligiga kuchli ta'sir etadi. Bu insonlar uyushgan
holda muammo yechimini izlaganlarida namoyon
bo‘ladi. Bundan tashqari, shunday psixologik omillar
ta'sir qiladigan, atrofdagilar tomonidan bildirilgan har
qanday fikrga o‘zining shunga o‘xshash, yaqin yoki
aksincha mutlaqo qarama-qarshi fikr bildirishga
da'vat etadi. Quyida interfaol metod va topshiriqlarni
an’anaviy ta’lim jarayonidan farqi hamda samarali
jihatini alohida ko‘rib chiqamiz.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA
METODOLOGIYA
Interfaol metod va topshiriqlarning ta’lim va
tarbiya jarayonidagi o‘rni va imkoniyatlari. Interfaol
metod – ta’lim jarayonida talabalarning hamda
o‘qituvchi o‘rtasidagi faollikni oshirish orqali
talabalarning
bilimlarni
o‘zlashtirishini
faollashtirish, shaxsiy sifatlarini rivojlantirishga
xizmat qiladi. Interfaol metodlarni qo‘llash dars
samaradorligini oshirishga yordam beradi. Interfaol
ta’limning asosiy mezonlari: norasmiy bahs-
munozaralar o‘tkazish, o‘quv materialini erkin bayon
etish va ifodalash imkoniyati, ma’ruzalar soni
kamligi, lekin seminarlar soni ko‘pligi, o‘quvchilar
tashabbus ko‘rsatishlariga imkoniyatlar yaratilishi,
kichik guruh, katta guruh, sinf jamoasi bo‘lib ishlash
uchun topshiriqlar berish, yozma ishlar bajarish va
boshqa metodlardan iborat bo‘lib, ular ta’lim-
tarbiyaviy ishlar samaradorligini oshirishda o‘ziga
xos ahamiyatga ega
Interfaol mashg‘ulot samaradorligi
sabablari
Hozirda
ta’lim metodlarini takomillashtirish
sohasidagi asosiy yo‘nalishlardan biri interfaol ta’lim
va tarbiya usullarini joriy qilishdan iborat. Barcha fan
o‘qituvchilari dars mashg‘ulotlari jarayonida interfaol
usullardan borgan sari kengroq foydalanmoqdalar.
Interfaol usullarni qo‘llash natijasida talabalarning
mustaqil fikrlash, tahlil qilish, xulosalar chiqarish,
o‘z fikrini bayon qilish, uni asoslagan holda himoya
qila bilish, sog‘lom muloqot, munozara, bahs olib
borish ko‘nikmalari shakllanib, rivojlanib boradi. Bu
masalada Amerikalik psixolog va pedagog B.Blum
bilish
va
emotsional
sohalardagi
pedagogik
maqsadlarning taksonomiyasini yaratgan.
B.Blum
taksonomiyasi
deb
nomlanadi.
[10.45]
(Taksonomiya-borliqning
murakkab
tuzilgan
sohalarini tasniflash va sistemalashtirish nazariyasi).
U tafakkurni bilish qobiliyatlari rivojlanishiga
muvofiq ravishdagi oltita darajaga ajratdi. Unga ko‘ra
tafakkurning rivojlanishi bilish, tushunish, qo‘llash,
tahlil, umumlashtirish, baholash darajalarida bo‘ladi.
Shu har bir daraja quyidagi belgilar hamda har bir
darajaga muvofiq fe’llar namunalari bilan ham
ifodalanadi, jumladan:
Bilish
-dastlabki tafakkur
darajasi bo‘lib, bunda o‘quvchi atamalarni ayta oladi,
aniq qoidalar, tushunchalar, faktlar va shu kabilarni
biladi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar
namunalari: qaytara bilish, mustahkamlay olish,
axborotni etkaza olish, aytib bera olish, yozish,
ifodalay olish, farqlash, taniy olish, gapirib berish,
takrorlash.
Tushunish
darajasidagi tafakkurga ega
bo‘lganda esa, o‘quvchi faktlar, qoidalar, sxema,
jadvallarni tushunadi. Mavjud ma’lumotlar asosida
kelgusi oqibatlarni taxminiy tafsiflay oladi. Bu
tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari:
asoslash, almashtirish, yaqqollashtirish, belgilash,
tushuntirish, tarjima qilish, qayta tuzish, yoritib
berish,
sharhlash,
oydinlashtirish.
Qo‘llash
darajasidagi tafakkurda o‘quvchi olgan bilimlaridan
faqat an’anaviy emas, noa’nanaviy holatlarda ham
foydalana oladi va ularni to‘g‘ri qo‘llaydi. Bu
tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: joriy
qilish, hisoblab chiqish, namoyish qilish, foydalanish,
o‘rgatish, aniqlash, amalga oshirish, hisob-kitob
qilish, tatbiq qilish, hal etish. Tahlil darajasidagi
tafakkurda o‘quvchi yaxlitning qismlarini va ular
o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqliklarni ajrata oladi, fikrlash
mantiqidagi xatolarni ko‘radi, faktlar va oqibatlar
orasidagi
farqlarni
ajratadi,
ma’lumotlarning
ahamiyatini baholaydi. Bu tafakkur darajasiga
muvofiq fe’llar namunalari: keltirib chiqarish,
ajratish, tabaqalashtirish, tasniflash, taxmin qilish,
bashorat qilish, yoyish, taqsimlash, tekshirish,
guruhlash.
NATIJALAR.
Umumlashtirish
darajasidagi
tafakkurda
talabalarning ijodiy ish bajaradi, biror tajriba
o‘tkazish rejasini tuzadi, bir nechta sohalardagi
bilimlardan foydalanadi. Ma’lumotni yangilik
yaratish uchun ijodiy qayta ishlaydi. Bu tafakkur
darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: yangilik
yaratish, umumlashtirish, birlashtirish, rejalashtirish,
ishlab chiqish, tizimlashtirish, kombinastiyalashtirish,
yaratish,
tuzish,
loyihalash.
[8.33]
Baholash
darajasidagi tafakkurda talabalarning til bilish
mezonlarni ajrata oladi, ularga rioya qila oladi,
mezonlarning xilma-xilligini ko‘radi. xulosalarning
mavjud ma’lumotlarga mosligini baholaydi, faktlar
va baholovchi fikrlar orasidagi farqlarni ajratadi. Bu
tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari:
tashxislash, isbotlash, o‘lchash, nazorat qilish,
asoslash,
ma’qullash,
baholash,
tekshirish,
solishtirish, qiyoslash. Interfaol usullar ko‘p turli
bo‘lib, ularning hammasi ham har qanday progressiv
usullar kabi eng avvalo, o‘qituvchidan dars
mashg‘ulot oldidan katta tayyorgarlik ko‘rishni talab
qiladi. Shu mashg‘ulotlarni tashkil etishda interfaol
darsning asosiy xususiyatlarini uning an’anaviy
darsga nisbatan ayrim farqlarini ko‘rib chiqish orqali
yaqqolroq idrok etish mumkin. Shu maqsadda
quyidagi jadvalni keltiramiz:
An’anaviy hamda
interfaol
dars
orasidagi farqlar
№
Asosiy
tushunchal
ar
An’anaviy
dars,
Interfaol dars
1
Qo‘llanish
darajasi
An’anaviy
dars.
Barcha
mavzular
bo‘yicha
ular
uchun qulay bo‘lgan
dars turlari shaklida
qo‘llaniladi.
Interfaol dars.
Ayrim
mavzular
bo‘yicha
interfaol
darsning
qulay bo‘lgan turlari
shaklida qo‘llaniladi.
Boshqa
mavzular
uchun
an’anaviy
dars qo‘llaniladi
2
Dars
maqsadi
An’anaviy dars.
Dars
mavzusi
bo‘yicha
bilim,
ko‘nikma,
malakalarni
shakllantirish,
mustahkamlash.
Interfaol dars.
Dars
mavzusi
bo‘yicha
mustaqil
fikrlash,
xulosaga kelish, ularni
bayon
qilish,
himoyalashga
o‘rgatish.
3
O‘qituvchi
ning
vazifalari
va
ish
usullari
An’anaviy
dars.
Yangi
mavzuni
tushuntirish,
mustahkamlash,
nazorat,
topshiriqlar
berish.
Interfaol
dars.
Talabalarning mustaqil
ishlashlarini
va
taqdimotlarini
tashkil
qilish,
boshqarish,
nazorat,
yakuniy
xulosalarni
asoslab berish.
4
Darsga
tayyorgarli
An’anaviy dars.
Dars
rejasi,
konspekt
va
kka talablar
didaktik
vositalarni
tayyorlash.
Interfaol
dars.
Interfaol
dars
ishlanmasi,
mustaqil
ishlar
uchun
topshiriqlar, tarqatma
materiallar,
boshqa
zarur
vositalarni
tayyorlash.
5
Talabalarni
ng
tayyorgarli
giga
talablar
An’anaviy
dars.
O‘tilgan dars bo‘yicha
vazifalarni
bajarib
kelish.
Interfaol dars.
Yangi
dars mavzusi bo‘yicha
asosiy tushunchalarni
va
dastlabki
ma’lumotlarni bilish.
6
Talabalarni
ng
vazifalari
vaish
usullari
An’anaviy
dars.
O‘qituvchini tinglash
va
o‘zlashtirish,
berilgan topshiriqlarni
bajarish.
Interfaol
dars.
O‘qituvchi
bergan
topshiriqlarni bajarish
bo‘yicha
mustaqil
fikrlash,
o‘z
fikr,
xulosalarini
boshqalarga
solishtirish va yakuniy
xulosaga kelish
7
Vaqt
taqsimoti
An’anaviy dars.
Dars
vaqtining ko‘p qismi
o‘qituvchining yangi
mavzuni tushuntirishi,
tahlil
qilishi,
topshiriqlarni
tushuntirishi,
o‘zlashtirishni nazorat
qilishiga sarflanadi.
Interfaol dars.
Dars
vaqtining ko‘p qismi
o‘quvchilarning
mustaqil topshiriqlarni
bajarishi,
fikr
almashishi,
mushohada qilishi, o‘z
xulosalarini
bayon
qilishi
va
himoyalashiga
sarflanadi.
8
Darsning
modul
va
algoritmlari
An’anaviy
dars.
Darsning modul va
algoritmlaridan har bir
o‘qituvchi
o‘zi
qo‘llayotgan metodga
muvofiq foydalanadi.
Interfaol dars.
Har
bir
dars
oldindan
tayyorlangan modullar
va
algoritmlarga,
loyihalarga
muvofiq
o‘tkaziladi.
9
O‘quvchila
rdan talab
qilinadigan
faollik
darajasi
An’anaviy
dars.
O‘qituvchi
har
tomonlama
faol,
talabalarning diqqatni
jamlash,
tushunish,
fikrlash, topshiriqlarni
bajarish
bo‘yicha
faol.Muloqot
shakllari:o‘qituvchi-
guruh;
o‘qituvchi- talaba
o‘quvchi-talaba;
talaba-o‘qituvchi;
guruh-o‘qituvchi;
Interfaol
dars.
O‘qituvchi
ham,
o‘quvchilar ham har
tomonlama
faol.
Hamkorlik,
hamijodkorlik
shakllari:
Talabalarning -kichik
guruh;
o‘qituvchi-
kichik
guruh-
o‘qituvchi;
guruh-
o‘qituvchi.
10
Bilimlarni
o‘zlashtiris
hning
asosiy
usullari
An’anaviy
dars.
Muloqot, muhokama,
muzokara,
bahs,
munozara, mulohaza,
tahlil,
mushohada,
mutolaa va boshqalar.
Interfaol
dars.
Muloqot,
mutolaa,
mushohada,
muhokama, muzokara,
bahs,
munozara,
mulohaza, tahlil va
boshqalar.
11
Mashg‘ulot
shakllari
An’anaviy
dars.
Ma’ruza,
seminar,
amaliy
mashg‘ulot,
laboratoriya
mashg‘uloti,
davra
suhbati,
bahs,
munozara,
konsultastiya
va
boshqalar.
Interfaol
dars.
Ma’ruza, guruh yoki
juft bo‘lib ishlash,
taqdimotlar,
bahs,
munozara,
davra
suhbati, amaliy ishlar
va boshqalar.
12
Kutiladigan
natija
An’anaviy
dars.
Mavzu
bo‘yicha
talabalarning
bilim,
ko‘nikma,
malakalarini
o‘zlashtirishlari.
Interfaol dars.
Mavzu
bo‘yicha
o‘quvchilarning
o‘z
fikr,
xulosalarini
shakllantirish,
ularni
mustaqil bilim olishga
o‘rgatish.
Bu jadvalda fikr juda qisqa bayon qilingan.
Jadvalda keltirilgan farqlar shu ikki dars mashg‘ulot
turining bir-biriga nisbatan afzal va kamchilik
tomonlarini yaqqol ko‘rsatib turibdi.
MUHOKAMA.
Interfaol mashg‘ulotning ushbu jadvalda ko‘rsatilgan
ayrim jihatlarini tahlil qilish asosida quyidagi
xulosalarga kelish mumkin:
1.
O‘quv rejadagi fanlarni o‘qitishda qaysi mavzular
bo‘yicha interfaol darslar tashkil qilish maqsadga
muvofiqligini hisobga olish zarur. Bunda har bir
mavzu bo‘yicha mashg‘ulotning maqsadiga to‘liq
erishishni ta’minlaydigan interfaol yoki an’anaviy
mashg‘ulot turlaridan foydalanish ko‘zda tutiladi.
2.
Interfaol mashg‘ulotning samarali bo‘lishi uchun
talabalarning yangi mashg‘ulotdan oldin uning
mavzusi bo‘yicha asosiy tushunchalarni va
dastlabki ma’lumotlarni bilishlarini ta’minlash
zarur.
3.
Interfaol mashg‘ulotda o‘quvchilarning mustaqil
ishlashlari
uchun
an’anaviy
mashg‘ulotga
nisbatan ko‘p vaqt sarflanishini hisobga olish
zarur.
Shularga o‘xshash farqlarning ijtimoiy hayotdagi
ta’siri to‘g‘risida bir necha asr muqaddam A.Navoiy
o‘zining mashhur “Mahbub ul-qulub” asari
muqaddimasida shunday yozgan edi: «Umid ulkim,
o‘qig‘uvchilar diqqat va e’tibor ko‘zi bila nazar
solg‘aylar va har qaysisi o‘z fahmu idroklariga ko‘ra
bahra olg‘aylar…». Bunda shu asarni har kim
turlicha, ya’ni o‘z fahmi idroki darajasidagina
tushunishi, o‘zlashtirishi, foyda ola bilishi va amalda
qo‘llay bilishi ko‘rsatib o‘tilgan bo‘lib, bundan biz
interfaol ta’lim usullarining an’anaviy usullardan
asosiy
farqlari
to‘g‘risida
yuqorida
aytgan
xulosalarimizni yanada qisqa qilib, o‘quvchilarning
fahmu
idroklarini
o‘stirishdan
iborat,
deb
ifodalashimiz mumkin. [6.13]
Bunda ta’kidlash lozimki, interfaol ta’lim usullari
O‘zbekistonda qadim zamonlardan beri ta’lim-tarbiya
jarayonida muallim bilan talabalar hamda talabalar
bilan talabalar o‘rtasidagi muloqotlarda muhokama,
munozara, muzokara, mushohada, tahlil, mashvarat,
mushoira, mutolaa kabi shakllarda qo‘llab kelingan.
Bu usullar talabalarning nutq, tafakkur, mulohaza,
zehn, iste’dod, zakovatlarini o‘stirish orqali ularning
mustaqil fikrlaydigan, komil insonlar bo‘lib
etishishlariga xizmat qilgan.
Hozir interfaol mashg‘ulotlarni olib borishda,
asosan interfaol usullar qo‘llanilmoqda. Kelgusida
esa bu usullar ma’lum darajada interfaol texnologiya
bilan uyg‘unlashadi. Bu interfaol usul hamda
texnologiya
tushunchalarining
o‘zaro
farqini
bizningcha, shunday ta’riflash mumkin.
Interfaol ta’lim usuli – har bir o‘qituvchi
tomonidan mavjud vositalar va o‘z imkoniyatlari
darajasida amalga oshiriladi. Bunda har bir talaba o‘z
motivlari va intellektual darajasiga muvofiq ravishda
turli
darajada
o‘zlashtiradi. Interfaol ta’lim
texnologiyasi — har bir o‘qituvchi barcha talabalar
ko‘zida tutilgandek o‘zlashtiradigan mashg‘ulot olib
borishini ta’minlaydi. [5.81]
Pedagogik texnologiya doirasida yangi o`quv
materialini
o`zlashtirishning
boshlang`ich,
algoritmik, ijodiy va evristik xarakterdagi darajalari
belgilanadi:
1). Boshlang`ich xarakterdagi daraja –
talabaning eshitganlari, ularga berilgan namunalar,
taqdim etilgan algoritmik va ko`rsatmalar asosida
topshiriqlarni
bajarish
ko`nikmasini
ifodalaydi.
O`quv materialini o`zlashtirishning ushbu darajasida
o`qituvchining faolligi, mahorati ko`proq ahamiyatga
ega. O`qituvchi o`quv materialini qiziqarli, izchil
bayon etishi, muammoli vaziyatlarni vujudga
keltirishi, ta`lim jarayonining bosqichlarini to`g`ri
belgilay olish talabaning faoliyatini doimiy ravishda
yo`naltirib boradi.
2). Algoritmik xarakterdagi daraja. U
talabalar
tomonidan
o`zlashtirilgan
bilim
va
ko`nikmalarni amaliyotga tadbiq eta olish mahorati,
shuningdek, bir turdagi masalalarni yechish, yozib
olish va eslab qolish faoliyatini tashkil etish
malakasini
ifodalaydi.
Ushbu
darajada
o`quv
materialining tizimliligi, uning mazmunini osondan
qiyinga tomon murakkablashib mavzu va fanlararo
aloqalarning ta`minlanishi, takrorlashlar hamda
ko`rgazmalilik alohida ahamiyatga ega.
3). Ijodiy xarakterdagi daraja. Ushbu daraja
o`quv materiali, shuningdek, ilgari o`zlashtirilgan
bilim va ko`nikmalarni turli holatlarda tadbiq eta
olish,
mahoratini
ifodalaydi.
Bunda
o`quv
materiallarini o`zlashtirishda izlanishga undash,
muammoli vaziyatlarni vujudga keltirish, ijodiy
qobiliyatlarini rivojlantirib borishga e`tibor berish va
bilimlarni
amaliyotda
qo`llash
imkoniyatlarini
kengaytirish muhim o`rin tutadi.
4). Evristik xarakterdagi daraja. U taqdim
etilgan o`quv masalalarining yechimlarini izlash
hamda ularni echish uchun yangi axborotlarni
mustaqil tarzda izlab topish ko`nikmasiga ega bo`lish
bilan tavsiflanadi. Ushbu darajada talabaning
mustaqil faoliyatlarini tashkil etish, o`z-o`zini nazorat
qilib borishga yo`naltirish hamda iste’dodni
rag‘batlantirish muhim ahamiyatga ega.
XULOSA.
Yuqoridagi fikr mulohazalardan kelib chiqib, o`quv
materiallarini
didaktik
loyihalashga
nisbatan
pedagogik texnologiya asosida yondashuv quyidagi
jihatlari bilan ajralib turadi: -o`quv materiallari
pedagogik
texnologiya
asosida
ta`lim-tarbiya
jarayonini izchil tashkil etish uchun loyihalanadi va
belgilangan o`quv faoliyatini amalga oshirish uchun
qo`llaniladi;
-dars pedagogik texnologiya talablariga
muvofiq
o`quv
materiallarini
o`zlashtirishning aniq maqsadini belgilaydi;
-darslik materiallari mazmuniga pedagogik
ishlov berish jarayoni amalga oshiriladi;
-o`quv
materialining
didaktik
vazifasi
belgilanadi;
-o`quv materiallarini taqdim etishning shakl,
usul va vositalari aniqlanadi;
-o`quv
materiallarining
mazmunini
o`zlashtirish
darajasi
va
kafolatlangan
yakuniy natija ishlab chiqiladi.
Demak, o`quv materiallarini loyihalashni
didaktik va metodik jihatdan takomillashtirish, ta`lim
jarayoniga tadbiq etish uchun o`qituvchi tomonidan
unga ikkilamchi ishlov berish amalga oshiriladi,
ya`ni,
o`quv
jarayoni
loyihalanadi.
O`quv
materiallarini loyihalashda talabaning faolligini
oshirishga alohida e`tibor berish zarur. Bu vazifani
ayni vaqtda ta`lim amaliyotida keng qo`llanayotgan
interfaol metodlar yordamida amalga oshirish
maqsadga muvofiqdir. O`qituvchi va talabaning
hamkorlikdagi faoliyatlari (barcha didaktik omillar
ta`sirida) faqatgina qat`iy va anglangan vaqt
oralig`idagina ta`minlanadi. Ta`lim vositalari sifatida
o`quv matnlari asosiy o`rinni egallaydi. O`quv
matnlari ayni vaqtda ta`limning yangi vositalarida
(elektron darsliklar, videofilmlar, audio darslar, audio
va videokassetalar, videodisk va boshqa axborot
texnologiyalari) ifodalanmoqda.
ADABIYOTLAR RO’YXATI
1.Bekmuratova U. B. “Ingliz tilini o‘qitishda innovatsion
texnologiyalardan
foydalanish”
mavzusida
referat.
Toshkent — 2012 yil
2.Отабоева, М. Р. Chet tilini o‘qitishda zamonaviy
innоvatsion texnologiyalaridan foydalanish va uning
samaradorligi
/
М.
Р.
Отабоева.
—
Текст:
непосредственный, электронный // Молодой ученый. —
2017. — № 4.2 (138.2). — С. 36–37. — URL:
https://moluch.ru/archive/138/39058/ (дата обращения:
27.04.2020)
3. N.Q.Xatamova, M.N.Mirzayeva. “Ingliz tili darslarida
qo‘llaniladigan interfaol usullar” (uslubiy qo‘llanma),
Navoiy, 2006, 40 bet.
4. M. Xoldorova, N. Fayziyeva, F. Rixsittilayeva. “Chet
tilini o‘qitishda yordamchi vositalardan foydalanish”.
Toshkent: Nizomiy nomidagi TDPU, 2005
5.O‘.Hoshimov, I. Yoqubov. “Ingliz tili o‘qitish
metodikasi” (o‘quv qo‘llanma) Toshkent: “Sharq”
nashriyoti, 2003
6. Муминова, Ф. М. Ingliz tilini o‘qitishda zamonaviy
innоvatsion texnologiyalaridan foydalanish / Ф. М.
Муминова. — Текст : непосредственный // Молодой
ученый. — 2020. — № 18 (308). — С. 590-592. — URL:
https://moluch.ru/archive/308/69404/ (дата обращения:
20.01.2022).
7. Ambrose, S., Bridges, M., Lovett, M., DiPietro, M., &
Norman, M. (2010). How learning works: 7 research-based
principles for smart teaching. San Francisco, CA: Jossey
Bass.
8.EDUCAUSE (2005). Potential Learning Activities.
Retrieved
April
7
2017,
from
EDUCAUSE
website: https://net.educause.edu/ir/library/pdf/NLI0547B.p
df.
9.Fink, D. L. (2005). Integrated course design. Manhattan,
KS:
The
IDEA
Center.
Retrieved
from http://ideaedu.org/wp-
content/uploads/2014/11/Idea_Paper_42.pdf.
10.Sh.K Shayakubov, R.X Ayubov “Interfaol ta’lim
usullari” o‘quv uslubiy qo‘llanma.
