ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
285
KASB-HUNAR MAKTABLARIDA FIZIKA FANINI O’QITISHDA POLITEXNIK
TA’LIMNI AMALGA OSHIRISH JIHATLARI
Gulchexra Ergasheva
Sirdaryo tuman kasb-hunar maktabi o’qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10500895
Annotatsiya. Mazkur maqolada kasb-hunar maktablarida fizika fanini o’qitishda
politexnik ta’limni amalga oshirish jihatlari masalalari yoritilgan.
Kalit so’zlar: Politexnik ta’lim, dual tizim, integrasiya, ultratovushli defektoskopiya, tolali
optik aloqa.
ASPECTS OF IMPLEMENTATION OF POLYTECHNIC EDUCATION IN THE
TEACHING OF PHYSICS IN VOCATIONAL SCHOOLS
Abstract. This article covers the aspects of the implementation of polytechnic education in
the teaching of physics in vocational schools.
Key words: polytechnic education, dual system, integration, ultrasonic defectoscopy, fiber
optic communication.
АСПЕКТЫ ВНЕДРЕНИЯ ПОЛИТЕХНИЧЕСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ В
ПРЕПОДАВАНИЕ ФИЗИКИ В ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ ШКОЛАХ
Аннотация. В статье рассматривается политехнического образования при
преподавании физики в профессиональных школах.
Ключевые слова. Полетехническое образование, дуальная система, интеграция,
ултразвуковая дефектоскопия.
Hozirgi kunda mamlakatimizda ta’lim tizimini isloh qilish borasida keng qamrovli ishlar
olib borilmoqda. Davlatimiz tomonidan chiqarilayotgan bir qancha farmon va qarorlar bunga
yaqqol dalil bo’la oladi. Professional ta’lim tizimida ta’limni hozirgi zamon talablariga
muvofiqlashtirish, sifati va samaradorligini oshirish, ularda xalqaro standartlarga mos
mutaxassislarni tayyorlash dolzarb vazifalar sanaladi.
Davlatimiz rahbarining “2022-2026 yillarda xalq ta’limini rivojlantirish bo’yicha milliy
dasturni tasdiqlash to’g’risida”gi farmoni, Vazirlar Mahkamasining 2021 yil 17 sentabrdagi
“Maktabgacha, umumiy o’rta, o’rta maxsus, professional va maktabdan tashqari ta’limtashkilotlari
pedagog kadrlarini attestatsiyadan o’tkazish tartibini takomillashtirish chora-tadbirlari
to’g’risida”gi, 2021 yil 15 oktabrdagi “Ta’lim darajasi yuqori bo’lmagan maktablarga malakali
o’qituvchi-pedagoglarni jalb qilish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qarorlari bizlarga dastur amaldir.
Hozirgi kunda professional ta’limda mutaxassislarni tayyorlashda nazariy va amaliy ta’lim
dasturlarini integratsiyalashtirishda Germaniyaning dual o’qitish tizimini joriy etishga qadam
qo’yilmoqda. Bunday o’qitish professional ta’limning mehnat bozori ehtiyojlariga muvofiq yuqori
malakali kadrlash tayyorlash uchun davlat, ish beruvchi va turli tashkilotlarning o’zaro yaqin
munosabati mexanizmi bo’lgan ijtimoiy sheriklik mahsuli sifatida paydo bo’lishiga olib keladi.
Ta’lim va korxona o’rtasida sheriklik asosida amalga oshirilgan dual-ikki tomonlama
ta’lim professional ta’lim o’quvchilariga ishlab chiqarish sharoitlariga moslashishi, kasbiy
ko’nikmalarga ega bo’lishi, korxonaning o’ziga xos xususiyatlarini tushunishiga imkon beradi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
286
Integrativ darslar tizimli bilimlarni shakllantirish uchun samarali omil hisoblanadi.Chunki
bunday darslarda turli o’quv fanlar bo’yicha bilimlar tahlili va sintezi amalga oshiriladi,natijada
bu bilimlar bir-biriga birikishiga va chuqur o’zlashtirilishiga imkon beradi.
Integrativ darsning maqsadi
– o’quvchilarga o’rganilayotgan mavzu haqida har
tomonlama bilim berish, uning mohiyatini ochib berishdan iborat.
Integrativ darsning psixologik jihati:
fanga bo’lgan qiziqishni uyg’otadi, ortiqcha
zo’riqishni, o’ziga ishonchsizlikni yo’qotadi, tafsilot va dalillarni ongli ravishda o’zlashtirishga
yordam beradi.
Bolajak mutaxassislarda maqsadga muvofiq yaxlit bilimlarni, zaruriy kasbiy fazilatlarni
shakllantirish integrativ yondoshuv asosida fanlararo aloqadorlik prinsiplarining qo’llanilishi bilan
amalga oshiriladi. Buning uchun dastlab:
1)kasbiy va pedagogik tayyorgarlikka ega bo’lgan kadrlarni yetishtirish, ularni qayta
tayyorlash va o’zaro hamkorlikdagi malakasini oshirishni yo’lga qo’yish, ya’ni har ikkala
yo’nalishda bilim beruvchilarni tayyorlash tizimini takomillashtirish;
2)bu sohani kelgusida rivojlantirishning istiqbolli dasturlarini ishlab chiqish;
3)ularga mos zamonaviy darsliklarni yaratish;
4)o’qituvchi hozitgi zamon fan-texnika yutuqlari, ularning sir-asrorlari bilan qurollangan
bo’lishi;
5)integrativ mashg’ulotlarga oid ilmiy-metodik tavsiyalar, ko’rgazmali o’quv qurollari,
video roliklarni yaratish zarur.
O’qituvchi psixologik muhit, o’quvchilarning yosh xususiyatlari, o’ziga xosliklarini yaxshi
bilishi lozim. Bu unga fanlararo aloqadorlik (integratsiya)ni qanday amalga oshirish mumkinligini
hal qilishga imkon beradi.
Integrastiyalashgan darslar tuzilishi alohida aniqlik va mukammallikni, puxta o’ylanganlik
va o’rganilayotgan mavzuni barcha bosqichida mantiqiy o’zaro aloqadorlikni talab etiladi.
№
Mavzular
Avtomobil
ta’mirlash
chilangari
Payvandlovchi va
tokar
Axborot
vositalari
mashinalari
Tikuvchilik
Oshpazlik
1
Elektr toki.
Akkumulyatorlar
ga texnik xizmat
ko’rsatish.
Elektr qurilmalar
ning montaj ishlari
ni tashkil qilish.
Avtomobillarga
elektrofizik ishlov
berish.
Elektr
mashinalarida
energiya
aylanishlari
2
Elektrolitlar.
Elektroliz.
Akkumulyatorga
quyiladigan
suyuqlik.
Avtomobilllarni
diagnostika
qilishda
ishlatiladigan
jihozlar.
Suyuqlik va elektro
litlarning elektr
o’tkazuvchanligi.
Elektrodlarda
elektroliz, metallar
olish va qoplashda
foydalanish.
Kappilyar
defektoskopiya.
To’qimachilik
matolarining
o’tkazuvchanli
gi, yemirilish
va
ishqalanishga
chidamliligi.
Oziq-ovqat
mahsulotlarining
elektr
o’tkazuvchanligi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
287
3
Dvigatellar.
Issiqlik
dvigatellari va
tabiatni
muhofaza
qilish.
Ekologiya.
Avtomobil
generatorlarini o’t
oldirish;
akkumulyatorlarn
i zaryadlash;
Ekologiya.
Chiqindi
gazlarlardagi
zaharli
moddalarning
miqdorini
kamaytirish
usullari.
Zagatovka turlari va
ularni yasash
usullari.
Avtomobillarni
yig’ishning asosiy
tamoyillari.
Siniq moki
baxya hosil
qiluvchi tikuv
mashinalari.
4
Transformator
lar.
Uch fazali tok.
O’zgaruvchan tok
mashinalari.
Uch fazali tok.
O’zgarmas tok
mashinalari.
5
Modda
tuzilishi.
Avtomobil
transportida
ishlatiladigan
mahsulotlar va
materiallar.
Avtomobillar
dizel yonilg’ilari,
moylari, plastic
surkov moylari,
rezina,
elektroizolatsion,
lak-bo’yoq va
yog’och
materiallar.
Payvandlashda
ishlatiladigan
materiallar va
jihozlar.
Materiallarga
plazma bilan ishlov
berish.
O’tkazgichlar,
Izolyatorlar.
Tikuvchilik
gazlamalarinin
g fizik
xossalari.
Trikotaj
matolarning
tuzilishi va
tarkibi.
Moddaning
agregat
va fazaviy
holatlari.
Yog’ni fizik-
kimyoviy
usulda rafinatsiya
qilish.
6
Radioaloqa va
teleko’rsatuvla
rning fizik
asoslari.
Tolali-optik aloqa
tarmoqlari.
Optik kabellar.
Turg’un mobil
radioaloqani tash
kil etish negizlari.
7
Gravitatsion
maydonda
harakat.
Kosmik
tezliklar.
Yerda boshqarish
va aloqa tarmoqlari.
Yerning sun’iy
yo’ldoshlaridan
foydalanuvchi
aloqa tizimlari
Kosmonavtlar
kiyimi
materiallari
haqida.
8
To’lqinlarni
modulyatsiyla
sh va
detektorlash.
Tovush
to’lqinlari.
Dvigatelning
nazorat ko’rigi va
uni
diagnostikalash.
Ultratovushli
defektoskopiya.
Avtomobilsozlikda
ultratovush ishlov
berish.
Mobil aloqa
tizimlarida
signallarni
modulyatsiyalash
va xalaqitlarga
chidamli kodlash.
Avtomobil elektr
jihozlarini
diagnostika qilish.
Sanoatda
ultratovushdan
foydalanish.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
288
9
Yarim
o’tkazgichlar
Harorat, bosim va
dvigatel tirsakli
valining holat
datchiklari.
Mikrosxemalar,
mikrochiplar
haqida.
Vizkozometriya.
10
Optika. Optik
asboblar.
O’t oldirish
tizimini
diagnostikalash.
Avtomobillarga
lazer ishlov berish.
Materiallarga
electron nur, ion-
nur va lazer nurlari
yordamida ishlov
berish.
Tikuvchilik
gazlamalarinin
g optik
xossalari.
Tolalarning
olinishi va
tuzilishi.
Yorug’lik
mikroskopi.
Nur tarqatish
usuli.
Moddalarni
o’rganishning
elektron va
infraqizil
Spektroskopiy
Usuli.
Fotoelektrokalori
metriya.
11
Yorug’likning
qutblanishi.
Radiatsion
nurlanish.
Radiatsion
defektoskopiya.
Tabiiy
tolalarning
olinishi va
tuzilishi.
Kraxmal
miqdorini
polyarimetrda
aniqlash.
Jadvallardan ko’rinib turibdiki, o’qituvchi o’z fanini fanlararo, kasblararo integratsiyasini
yaxshi bilsa, o’quvchini o’z faniga qiziqtira oladi. O’quvchi esa, har bir fanning mazmuni haqida
o’ylab ko’radi, fanni tushunish muhim ahamiyat kasb etishini anglab etadi va fanlarni toifalashdan
yiroqlashadi. Demak, o’qituvchi o’qitishni to’g’ri tashkil etmog’i, kelajakda o’quvchi o’zi
tanlagan kasbining yetuk mutaxassisi bo’lib yetisha olishiga ishona oladigan ruhda bilim bermog’i
lozim.
Xulosa qilib aytganda, o’quvchilarni kasbga yo’naltirish mazmuni respublikamizning
ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy taraqqiyoti, istiqboli, jamiyatning ehtiyojlari, texnika va texnologik
jarayonlardan oqilona foydalanish maqsadlari kabi omillardan kelib chiqqan holda tanlanadi.
REFERENCES
1.
”Fizika sohasidagi ta’lim sifatini oshirish va ilmiy tadqiqotlarni rivojlantirish chora-
tadbirlari to’grisida” O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyevning 2021 yil 19
mart PQ-5032-sonli qarori.
2.
Kasb-hunar ta’limi. Ilmiy-uslubiy,amaliy,ma’rifiy jurnal. 2020. № 1,2 soni.
3.
Avtomobil elektr jihozlarini ishlatish, diagnostika qilish va ta’mirlash. A.Abdurahmonov,
G.Mahmudov,E.Yo’ldoshev.
4.
Avtomobil dvigateli va boshqa agregatlarini electron boshqarish. G’.Mahmudov,
H.Zikrillayev.
5.
Elektr yuritmalarni avtomatik boshqaruv. A.Uzoqov, M.A.Tojiyev, B.N.Erkinov.
6.
Elektr texnik materiallar va uskunalar montaji,eksplutasiyasi va ta’mirlash. A.Raxmatov,
N.Toshpo’latov.
7.
Mobil aloqa tizimlari. R.Ibraimov. “Davr’ nashriyoti. Toshkent-2014.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
289
8.
Gazlamashunoslik.T.A.Ochilov, N.G.Abbasova,F.J.Abdullina,Q.I.Abdulniyozov.T.2014.
9.
Tikuv-trikotaj korxona jihozlari. J.Tojiboyev, S.Toshpo’latov, M.Muqimov.T.2014
10.
Oziq-ovqat
mahsulotlarining
fizik-kimyoviy
xususiyatlarini o’rganish usullari.
B.T.Muhammadiyev.T.2015
