ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
614
AHOLINING HUQUQIY MADANIYATI VA HUQUQIY BILIMINI YUKSALTIRISH
QONUN USTUVORLIGINI TA’MINLANISHINING MUSTAHKAM POYDEVORI.
Dehqonov Behzod Nekmurod o’g’li
Buxoro davlat universiteti
“Tarix va yuridik” fakulteti 4-bosqich talabasi
E-mail:
Telefon nomer: +998770462086
https://doi.org/10.5281/zenodo.10536030
Annotatsiya. Maqolada jamiyat hayotida aholining huquqiy tarbiya va huquqiy
madaniyatni yuksaltirish ahamiyati va ushbu tizimni takomillashtirishda amalga oshirilayotgan
islohotlar, O’zbekistonning qonun ustuvorligi bo’yicha “rule of law index” reytingidagi o’rni
haqida to’xtalib o’tilgan.Huquqiy tarbiya, huquqiy madaniyatni yuksaltirishda va qonun
ustuvorligini ta’minlashda qonunchiligimizda qabul qilinayotgan qarorlar va amalga
oshirilayotgan loyihalar haqida xorijiy huquqshunoslar fikri keltirib o’tilgan.
Kalit so’zlar: huquqiy tarbiya, korrupsiya, huquqiy madaniyat, “Rule of law index”,
konferensiya, huquqiy axborot, qonun ustuvorligi, konstitutsiya, ishonchlilik.
IMPROVING THE LEGAL CULTURE AND LEGAL KNOWLEDGE OF THE
POPULATION IS A SOLID FOUNDATION FOR ENSURING THE RULE OF LAW.
Abstract. In the article, the importance of legal education and raising the legal culture of
the population in the life of society and the reforms implemented to improve this system,
Uzbekistan's rule of law index rating The opinions of foreign jurists were cited about the decisions
made in our legislation and the projects implemented in legal education, raising legal culture and
ensuring the rule of law.
Key words: legal education, corruption, legal culture, "Rule of law index", legal
information, rule of law, constitution, reliability.
ПОВЫШЕНИЕ ПРАВОВОЙ КУЛЬТУРЫ И ПРАВОВЫХ ЗНАНИЙ
НАСЕЛЕНИЯ ЯВЛЯЕТСЯ ПРОЧНОЙ ОСНОВОЙ ОБЕСПЕЧЕНИЯ
ВЕРХОВЕНСТВА ЗАКОНА.
Аннотация. В статье подчеркивается важность правового воспитания и
повышения правовой культуры населения в жизни общества, проводимые реформы в
совершенствовании этой системы, место Узбекистана в рейтинге верховенства закона
“rule of law Index” Юридическое воспитание, приводится мнение зарубежных юристов о
решениях и реализуемых проектах, принимаемых в нашем законодательстве в целях
повышения правовой культуры и обеспечения верховенства закона.
Ключевые слова: правовое воспитание, коррупция, правовая культура, “указатель
правовых норм”, правовая информация, верховенство закона, Конституция, надежность.
Har bir demokratik davlatning eng katta vazifasi jamiyatda qonun ustuvorligini ta’minlash,
fuqarolarni huquqlarini ishonchli himoya qilish, aholining huquqiy erkinligini ta’minlashdan
iborat hisoblanadi. Bularning barchasi aholining huquqiy madaniyati va huquqiy bilimini
yuksaltirish bilan bevosita bog’liq. Qonun ustuvorligini ta’minlash, demokratiyani mamlakatda
kuchli bo’lishi nafaqat davlat organlari xodimlariga balki fuqarolarning o’ziga ham bog’liq.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
615
Aholining huquqiy madaniyati va huquqiy bilimini qanchalik yuqorilar ekanmiz qonun
ustuvorligi bo’yicha ham shuncha muvaffaqiyatga erishamiz. Biz shu sohani takomillashtirishdan
oldin uning nima ekanligini va qanchalik ahamiyatga ega ekanligini bilib olishimiz zarur.
Huquqiy madaniyat
- jamiyatimizda aholining qonunchilik tizimidan xabardorlik darajasi,
qonun ustuvorligi va yangiliklariga bo’lgan munosabati va qonunchiligimizda mavjud bo’lgan
qonun tartib qoidalarga bo’ysinish.
Barcha sohalar, barcha tarmoqlar rivojlangani sari huquq tizimida va uning targ’ibotida
ham innovatsion yangiliklar, texnologiyalar, zamonaviy usullar kirib kelmoqda. Biz ham huquqiy
madaniyat va huquqiy bilimni yuksaltirish yo’lida qiladigan ishlarimiz, yangiliklarimiz juda ham
ko’p va huquq sohasi shuni talab qilib kelmoqda.
Huquq targ’iboti aholi uchun, yoshlar uchun juda katta ahamiyatga ega ekanligi haqida
ko’p to’xtalib o’tmoqdamiz. Biz targ’ibotni avvalo jamiyatning asosiy bo’g’ini bo’lgan oiladan
boshlashamiz zarur. Chunki hamma narsaning poydevori bo’lgani kabi huquqiy madaniyat va
huquqiy bilim berishning poydevori ham aynan oila hisoblanadi. Har bir ota ona yoki oila a’zolari
huquqiy madaniyatni ham huquqiy nigilizmni ham o’rgatadigan shu o’rinlarda o’rnak bo’ladigan
bo’g’in bo’lib xizmat qiladi. Jamiyatdagi insonlar huquqbuzarliklarga befarq bo’lsa,
qonunbuzarliklarni oldini vaqtida olmasa yoki unga qarshi yetarlicha tartib o’rnatmasa bunday
jamiyat tannazulga yuz tutishi, jinoyatlar ko’payishi, qonunga nopisandlik kuchayishi, befarqlik,
korrupsiya holatlari ko’payishiga guvoh bo’lamiz.
Bugungi kunda huquqiy targ’ibotda OAV dan, gazeta, jurnal, ijtimoiy tarmoqlardan keng
foydalanib kelmoqda. Maktablar, texnikumlar, litseylar, universitetlarda ham bir qator yangililar,
innovatsiyalar amalga oshirib kelinmoqda. Jahonda qonun ustuvorligi bo’yicha xalqaro “World
justice project “saytining “Rule of law index“ indeksi reytingida 142 davlat kiritilgan. O’zbekiston
bu reytingda 2023-yilda qonun va huquq ustuvorligi bo’yicha 0.50 ko’rsatkich bilan 78-o’rinda
qayd etilgan. Ushbu reyting asosan 8 ta indikatorda aniqlangan. Ular:
1.
Fuqarolik odil sudlovi indikatorida – 74 - o’rin;
2.
Hokimyat organlari vakolatlarining cheklanganligi indikatorida - 119-o’rin;
3.
Korrupsiyaning mavjud emasligi indikatorida – 66-o’rin;
4.
Qonunlarga rioya qilish indikatorida – 99-o’rinda
5.
Asosiy huquqlarning ta’minlanganlik indikatorida – 109-o’rinda
6.
Jinoiy sudlov indikatorida – 71-o’rin
7.
Hukumat ochiqligi indikatorida – 119-o’rinda
8.
Tartib va xavfsizlik indikatorida - 17-o’rin
Ushbu indikatorga hukumat ochiqligi, asosiy huquqlarining ta’minlanganlik, qonunlarga
rioya etish, hokimyat organlari vakolatlarining cheklovlari indikatorlarida natijamiz juda achinarli
holatda.
Bu indikatorlarlarda yuqori natijaga erishish uchun aholining huquqiy madaniyati va
huquqiy bilimini yuksaltirish bilan birga huquq sohasida innovatsiyalarni qo’llash bugungi
kunning talabi hisoblanadi.
Bu uchun turli xil “law innovation” yoki“ modern law technologies“ kabi tanlovlar tashkil
etish orqali sohada huquqiy innovatsiyalar joriy etishimiz huquq sohasida ancha yuqorilashimizga
xizmat qiladi. Bunday tanlovlarni ayniqsa hukumat ochiqligi, fuqarolarning asosiy huquqlarining
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
616
ta’minlanganligi, qonunlarga rioya etish kabi yo’nalishlarda joriy etishimiz kerak. O’zbekistonda
huquqiy madaniyat va huquqiy bilimga e’tibor, qonun ustuvorligini ta’minlashda juda ko’p
islohotlar amalga oshirilayotgan bo’lsada lekin hali ham juda ko’p kamchililar kuzatilmoqda.
Misol uchun hozirgi vaqtda ham ba’zi organ xodimlari tomonidan qonun-qoidalarni yetarli
darajada bilmaslik, fuqarolar orasida esa korrupsiya, qonun-qoidalarga bepisandlik, demokratik
jarayonlarda e’tiborsizlik holatlari ko’zga tashlanadi. Qonuni va o’z haq-huquqlarini bilmaslik
ortidan esa ba’zi mansabdor shaxslar, davlat organlari xodimlari tomonidan vaziyatni o’z
tomoniga hal qilish holatlar uchrab turmoqda. Shuningdek fuqarolar orasidagi huquq sohasiga
beparvolik, mensimaslik holatlarini noto’g’ri yo’llardan yurayotgan yo’lovchilar, saylov tizimida
ishtirof etmayotgan fuqarolar, korrupsiya holatlariga chorlayotgan shaxslar, mamlakatdagi huquq
tizimida yangiliklarga, islohotlarga qiziqmaydigan yoshlar misolida ko’rishimiz mumkin. Mana
shunday holatlarni bartaraf etish uchun eng avvalo huquq tizimida biz yoshlarni qiziqtirishimiz
ularni davlat fuqarolik jamiyatida faolligini oshirishimiz zarur. Demokratiya taraqqiy etgan
mamlakatlarni tizimiga yuzlanadigan bo’lsak ular ham asosiy e’tiborni yoshlarga, innovatsiyalarga
qaratganini ko’ramiz.
Dunyoda huquq ustuvorligi bo’yicha yetakchi davlatlar: Daniya, Norvegiya, Finlandiya,
Shvetsiya, Germaniya, Kanada kabi hisoblanadi. Bu davlatlar ichida Finlandiya ta’lim tizimi va
aholini huquqiy savodxonligi, huquqiy madaniyati yuksak darajalarga erishgan. Ularning asosiy
yutug’i birinchisi bu o’qishni rag’batlantirish ikkinchisi esa doimiy o’qishga odatlangan yoshlar.
Bu aholisi orasida savodxonlik keng targ’ib qilinadi. Bu yerda nafaqat kitob nazarda tutilyabdi
balki matbuot, ommaviy axborot vositalari, gazeta, jurnallarni o’qishga odatlangan.
Agar e’tibor qiladigan bo’lsak bugungi kunda gadjetlarga ijtimoiy tarmoqlarda tebeligimiz
ortib bormoqda. Gadjetlar texnologilardan foydalanish davr talabi. Lekin bu kabi zamonaviy
texnologiyalardan ta’lim yo’lida foydalanayotgan yoshlar juda kam. Huquqiy savodxonlikni
oshirmoqchi bo’lsak eng avvalo yoshlarni kitobxonlikka, gazeta va jurnallarga o’qishga chorlab,
gadjetlardan tog’ri foydalanishini targ’ib qilishimiz kerak.
Shuningdek chop etilayotgan gazeta, jurnallarni sifatiga ulardagi huquqiy va boshqa
ma’lumotlarni, yangiliklarni qiziqarli va tushunarli qilib yoritib beritish zarur. Keyingi qadam esa
qishloqlarda, tumanlarda, shaharlarda ko’chma kutubxonalar tashkil etish. Bu juda samarali
kitobxinlikka targ’ib etish hisoblanadi.
Ko’chalarda kutubxona bor ekan o’z o’zidan kitoblarga bo’lgan talab ham oshib
boraveradi. Aholi va mana shu jamiyatga yashayotgan yoshlar ko’p kitob so’rar ekan demokratik
fuqarolik jamiyat qurishda ham takliflar, innovatsiyalar, qonun ustuvorligiga targ’iblar paydo
bo’lib boraveradi.
REFERENCES
1.
Saidqulov N. Huquqiy madaniyat va huquqiy tarbiya asoslari. – Guliston, Universitet. 2020.
94 bet. ( Saidkulov.N. “ Basics of legal culture and legal education ”).
2.
Saydullayev.Sh.A. Davlat va huquq nazariyasi – Toshkent.: Yuridik adabiyotlar publish,
2021. 248 bet ( Saydullayev.Sh.A. “ State and law theory ”).
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
617
3.
Husanboyev O.O. Huquqni qo’llash – huquqni amalga oshirishning maxsus shakli.
Toshkent-2022. 73 bet ( Husanboyev.O.O. “ Law enforcement is a special form of law
enforcement ”)
4.
Ahmedshayeva.M. Ijtimoiy munosabatlar va huquq.- Toshkent.: TDYU nashriyoti, 2023.-
112 bet (Ahmedshayeva.M. “ Social relations and law “ )
