470
RIVOJLANGAN DAVLATLARNING ELEKTR ENERGIYASI VA KABEL LINIYALARINI
RIVOJLANTIRISHGA YANGI YONDASHUVLAR
Mo’minov Ziyodbek Umidjon o’g’li
Toshkent Davlat Texnika universiteti magistri
https://doi.org/10.5281/zenodo.10574372
Annotatsiya.
Ushbu tezisda elektr enrgiyasi tarmoqlarining insonlar va jamiyat hayotida
tutgan beqiyos o’rni va rivojlangan mamlakatlarda elektr energiyasi va kabel liniyalarini
rivojlantirish uchun yangi yondashuvlar va usullar haqida qisqacha ma`lumot keltirib o’tganman.
Kalit so`zlar:
Smart Grid, Asosiy atributlar, elektr energiya uzilishlari, elektr energiyasini
saqlash bloklari
NEW APPROACHES TO THE DEVELOPMENT OF ELECTRICITY AND
CABLE LINES IN DEVELOPED COUNTRIES
Abstract.
In this thesis, I gave brief information about the incomparable role of electricity
networks in people's and society's life and new approaches and methods for the development of
electricity and cable lines in developed countries.
Key words:
Smart Grid, Basic attributes, power outages, power storage units.
НОВЫЕ ПОДХОДЫ К РАЗВИТИЮ ЭЛЕКТРОЭНЕРГЕТИКИ И КАБЕЛЬНЫХ
ЛИНИИ В РАЗВИТЫХ СТРАНАХ
Аннотация.
В данной дипломной работе я дал краткие сведения о несравненной
роли электроэнергетических сетей в жизни людей и общества, а также о новых подходах
и методах развития электроэнергетики и кабельных линий в развитых странах.
Ключевые слова:
Smart Grid, основные характеристики, перебои в подаче
электроэнергии, накопители энергии.
Insoniyat hayoti davomida tabiat tomonidan minglab yillardan beri to‘plangan energiyadan
foydalanib kelmoqda. Bunda ushbu energiyadan foydalanish usullari, undan maksimal
samaradorlik olish maqsadida doimo takomillashib bormoqda. Energetika insoniyat hayotida
muhim rol o‘ynaydi. Inson faoliyatining barcha turlari energiya sarfi bilan chambarchas bog’liqdir.
Bu borada ko’plab chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.Nafaqat bizning mamlakatimizda
balki rivojlangan barcha davlatlarda elektr energiya va kabellarni rivojlantirishga,yangi liniyalar
qurish va takomillashtirishga juda katta etibor berilmoqda.Bunda ular ko’proq Smart Grid usulidan
foydalanmoqdalar.Bu usul quyidagilardan iborat:
-elektr energiya uzilishdan keyin o’z-o’zini davolash qobiliyati
471
-iste’molchi tarmog’i ishida faol ishtirok etish imkoniyati
-tajavuskorlar tomonidan jismoniy va kiber aralashuvlarga tarmoqning qarshiligi
-uzatiladigan elektr energiyasining talab qilinadigan sifatini ta’minlash
-ishlab chiqarish manbalari va elektr energiyasini saqlash bloklarining sinxron ishlashini
ta’minlsh
-yangi yuqori texnologiyali mahsulotlar va bozorlarning paydo bo’lishi
-butun energetika tizmining samaradorligini oshirish
Rivojlanish masalalari bilan shug’ulanuvchi Yevropa Komissiyasiga ko’ra energiya
sohasidagi texnologiya platformasi, Smart Grid ishining quydagi jihatlari bilan tavsiflanishi
mumkin.
-Moslashuvchanlik. Elektr energiyasi tarmoq iste’molchilarning ehtiyojlariga moslashishi
kerak
-Mavjudligi. Tarmoq yangi foydalanuvchilar uchun ochiq bo’lishi kerak va foydalanuvchi
yaratuvchi manbalar glabal tarmoqqa yangi ulanishlar sifatida harakat qilishi mumkin
-Ishonchlilik.Tarmoq xafsizlik va sifatni kafolatlashi raqamli davr talablariga muvofiq
elektr energiyasini yetkazib berishi kerak
-Iqtisodiy. Smart Gridni qurishda innaovatsiyon texnologiyalar va samarali tarmoq
faolyatini boshqarish va tartibga solish.
Ushbu xususiyatlardan kelib chiqqan holda,intelektual tarmoqqa ishlab chiqaruvchi
manbalar va elektr inshoatlariga ulangan dasturiy va apparat istemolchilari shuningdek ishonchli
va yuqori sifatni ta’minlaydigan axborot,tahliliy va boshqaruv tizimlari to’plami sifatida aniq ta’rif
berish mumkin.Elektr energiyasini manbadan qabul qiluvchiga kerakli vaqtda va kerakli miqdorda
uzatish.
Rivojlangan mamlakatlardagi yuqorida keltirilgan kabel linyalaridagi yo’qotishlar va
energiya tejash tadbirlarining tahlili ikki vaqt bosqichiga ega ekanligini ko’rsatadi.Boshlang’ich
bosqichda(3-4 yilga mo’jallangan),katta sarf-xarajat talab etiladigan,kabel linyalaridagi
yo’qotishlar va energiya resurslarini vaqtinchalik iqtisod qilish,ratsional foydalanish bo’yicha
tadbirlar amalga oshiriladi.Bu hisobga olish va nazorat vositalarini takomillashtirish bo’yicha
tashkiliy choralar (rejali va qonuniy),energiyadan foydalanishda iste’molchi va ishlab
chiqaruvchilarning mas’uliyatini oshirishdan iboratdir.
Ikkinchi bosqichda,energiya tejash siyosatining bosh choralari,bu yangi kabel linyalaridagi
yo’qotishlar va energiya tejash texnologiyalarini ommaviy tatbiq etish bo’lib,shu bilan birga
472
eskirgan jihozlarni almashtirish,harakatdagi ishlab chiqarish-ni rekonstuksiya qilish,mahsulot-
material sig’imliligini pasaytirish va nisbatan past bo’lgan energiya sig’imli materiallarni
qo’llash,transport sxemalarini ratsionalizat-siyalash,amaldagi binolar fondining issiqlik
izolatsiyasi darajasini oshirish,solishtirma energiya sig’imini pasaytirish maqsadida soha iqtisodi
tuzilmasini o’zgartirishlardan iborat. Xalq xo’jaligi uchun energiya tejash siyosatini amalga
oshirishning birinchi bosqichi muhimligi bilan bir qatorda,uning ikkinchi bosqichi energiya
samaradorligini oshirishning asosiy yo’nalishi ekanligini alohida qayd etish kerek.
Bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda energiya tejamkorlik siyosatini amalga
oshirish katta iqtisodiy va qonuniy choralarni qabul qilish yo’li bilan amalga oshirilgan.Shuni
hisobga olib energiya tejash siyosati samaradorligini ta’minlash uchun barcha energiya resurs
iste’molchilari va yetkazuvchilarini qonuniy va iqtisodiy rag’batlantirish mexanizimini ko’zda
tutish kerak.Asosiy diqqatni material resurslaridan qidirib topishga qaratish kerak.
Energiya tejash tadbirlarini o’tkazishda ta’rif hosil qilish va moliyalashtirish masalalari
o’ta muhim hisoblanadi.Iste’molchilarda energiya tejashni rag’batlantirish uchun energiya
tejamlovchi ta’riflash siyosatni bosqichma-bosqich tatbiq etish zarur. Energiya tejashning
an’anaviy moliyaviy manbai bo’lib,korxo-nalarning o’z mablag’lari hizmat qiladi.Energiya
tejashning muhim manbai,inves-torlarning kriditlari bo’lishi kerak.Yana bir investitsiya
manbai,energiya ishlab chiqaruvchi korxonalarning elektrostansiyalarning foydasidan va abanent
to’lov-laridan hamda boshqa manbalardan tushgan mablag’dan yaratilgan energiya tejash
fondlaridir.Energiya tejash dasturini muvaffaqiyatli bajarishi energiya tejovchi tadbirlarga sarf
etilgan mablag’lardan katta foyda olish ishlarini tashkillashtirish va rejalashtirish dasturiga
bog’liq.
Xulosa o’rnida sgularni ayta olamanki qanchalik ko’p elektr energiyasi liniyalari
qurilmasin ularni tejash va bir kun tugab qolishini har doim yodda tutish lozim.Chunki ortiq
hayotimizning bir parchasiga aylandi elektr tarmoqlari.Ularsiz hayotni tasavvur etib bo’lmaydi.
REFERENCES
https://elibrary.namdu.uz/30%20%D0%A2%D0%B5%D1%85%D0%BD%D0%B8%D0
%BA%D0%B0%20%D1%84%D0%B0%D0%BD%D0%BB%D0%B0%D1%80/30.%20
Energiya%20tejamkorlik%20asoslari.%20Xoshimov%20F.%20A.pdf
2.
Energiya tejamkorlik asoslari .F.A.Hoshimov,A.D.Taslimov “Toshkent
“Voris”nashriyoti”2014
