229
BUXGALTERIYA HISOBIDA AKTIVLAR TUSHUNCHASI VA UNING
AHAMIYATI
Safarov Alisher Ibrohim o‘g‘li
Denov Tadbirkorlik va Pedagogika instituti
Moliya va Bank ishi kafedrasi stajyor o‘qituvchisi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10654198
Annotatsiya. Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar hamda byudjet tizimida buxgalteriya hisobi
muhim ahamiyat kasb etadi. Buxgalteriya hisobini negizi esa aktivlar va majburiyatlarga borib
taqaladi. Bu tezisda aktivlar tushunchasi va uning buxgalteriya hisobi tizimida tutgan o‘rni haqida
malumotlar yoritiladi.
Kalit so‘zlar. Buxgalteriya hisobi, Aktivlar, Majburiyatlar, Xo‘jalik yurituvchi sub’ekt
CONCEPT OF ASSETS AND ITS SIGNIFICANCE IN ACCOUNTING
Abstract. Accounting plays an important role in economic entities and the budget system.
Accounting is based on assets and liabilities. In this thesis, information about the concept of assets
and its place in the accounting system is highlighted.
Keywords. Accounting, Assets, Liabilities, Business entity.
ПОНЯТИЕ АКТИВА И ЕГО ЗНАЧЕНИЕ В УЧЕТЕ
Аннотация. Бухгалтерский учет играет важную роль в хозяйственных субъектах
и бюджетной системе. Бухгалтерский учет основан на активах и обязательствах. В
данной дипломной работе выделена информация о понятии актива и его месте в системе
бухгалтерского учета.
Ключевые слова. Бухгалтерский учет, активы, обязательства, субъект
предпринимательской деятельности.
Mamlakatimizda Buxgalteriya hisobini yuritishning maqsadi bu hisob ishlarining to‘g’ri
va qonuniy olib borilishi uchun zarur hisoblanadi. Budjet tizimi va Xo‘jalik sub’ektlari moliyaviy
hisobini yuritishda biz Buxgalteriya hisob tizimidan foydalanar ekanmiz avvalo Buxgalteriya
hisobi asosini Aktivlar va ularning kelib chiqish manbasi bo‘lgan majburiytalar tashkil etishini
bilishimiz lozimdir. O‘zbekistonda korxonalar faoliyatini oqilona yuritish yo‘lidagi muhim
qadamlardan
biri
korxonalarning
aktivlarini
to‘g’ri
rasmiylashtirishdir.
O‘zbekiston
Respublikasining Qonuni, 13.04.2016 yildagi O‘RQ-404-son qarori yangi tahririga asosan
230
“O‘zbekiston Respublikasi Buxgalteriya hisobi to‘g’risidagi”
gi qonunning 7-moddasida
Buxgalteriya hisobi ob’ektlari keltirilgan Aktivlar shu moddada tasdiqlangan.
Hisob tizimini ikki asosiy element Aktivlar va Passivlar tashkil qiladi, endi Aktivlar haqida
ma’lumot keltiradigan bo‘lsak, Aktivlar- bu sub’ekt nazorat qiladigan, kelgusida ulardan daromad
olish maqsadida avvalgi faoliyat natijasida olingan iqtisodiy resurslar va xo‘jalik sub’ektlarning
qiymat bahosiga ega bo‘lgan moddiy, jumladan, pul mablag’lari va debitorlik qarzlari va
nomoddiy mulki ham hisoblanadi. Aktivlarda aks ettirilgan kelgusidagi iqtisodiy foyda, xo’jalik
yurituvchi sub’ektning pul mablag’lari oqimiga potensial, bevosita va bilvosita qo‘shiladigan
ulushdir. Bu ulush xo‘jalik yurituvchi sub’ekt asosiy faoliyatining bir qismi sifatida yuzaga keladi.
Korxona va tashkilotlarning aktivlari avvalgi bitimlar va boshqa hodisalarning natijasidir.
Korxonalar va tashkilotlar odatda aktivlarini xarid qilib yoki ishlab chiqarib ularga ega
bo‘ladilar, biroq boshqa bitimlar yoki hodisalar aktivlarni ko‘paytirishga imkon beradi. Masalan,
xo‘jalik yurituvchi sub’ekt hukumatdan olgan ko‘chmas mulk. Kelgusida kutiladigan bitimlar va
boshqa voqealar o‘zidan o‘zi aktivlarning paydo bo‘lishiga olib kelmaydi.
Korxona va tashkilotlar aktivlaridan mulkni boshqarish, Tovar-moddiy zaxiralar ishlab
chiqarish yoki xizmatlar ko’rsatilishi uchun foydalanadi. Aktivlarda aks ettirilgan kelgusidagi naf
xo’jalik yurituvchi sub’ekt tomonidan har xil yo’llar bilan amalga oshirilishi mumkin. Masalan
aktivdan;
1. Tovar-moddiy zaxiralar ishlab chiqarish va xizmatlar ko’rsatishda alohida yoki boshqa
aktivlar bilan birgalikda foydalanilishi;
2. Boshqa aktivlarga almashtirilishi;
3. Majburiyatlarni bajarish uchun foydalanilishi;
4. Xo’jalik yurituvchi sub’ektning egalari o’rtasida taqsimlanishi mumkin.
Aktivlar binolar, inshooatlar va uskunalar singari fizik shaklga ega. Biroq, fizik shakl
aktivning mavjud bo’lishi uchun zarur emas. Masalan, patentlar, va mualliflik huquqlari aktiv
hisoblanadi, agar xo’jalik yurituvchi sub’ekt kelgusida ulardan foydalanishdan iqtisodiy naf
olishni kutayotgan bo’lsa.
Aktivlar, masalan, debitorlik qarzlarni va mulk yuridik huquqlar, shu jumladan egalik
huquqi bilan bog’liq. Aktiv mavjudligini aniqlashda, egalik huquqi asosiy hisoblanmaydi.
1
O‘zbekiston Respublikasining Qonuni, 13.04.2016 yildagi O‘RQ-404-son qarori yangi tahririga asosan
“O‘zbekiston Respublikasi Buxgalteriya hisobi to‘g’risidagi”
1
gi qonunning 7-moddasi
231
Masalan, ijaraga olinadigan mulk aktiv hisoblanadi, agar xo’jalik yurituvchi sub’ekt ana
shu mulkdan olinishi kerak bo’lgan foydani nazorat qilsa.
Xarajatlarni amalga oshirish bilan aktivlarni hosil qilish o’rtasida uzviy aloqa mavjud,
ammo bu jarayonlar hamma vaqt ham vaqti bo’yicha to’g’ri kelmaydi. Xo’jalik yurituvchi sub’ekt
tomonidan amalga oshirilgan xarajatlar kelgusi iqtisodiy foyda izlanganidan dalolat beradi, lekin
aktivlar olinganini uzil-kesil tasdiqlamaydi. Binobarin, xarajatlarning mavjud emasligi ob’ektni
aktiv deb hisoblash uchun asos bo’lmaydi. Masalan, xo’jalik yurituvchi sub’ektga tekinga berilgan
ob’ektlar aktivlarni ta’riflashga mos keladi.
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, yuqoridagi asosli malumotlarga tayangan holda biz xo’jalik
yurituvchi sub’ektlar va budjet tizimi avvalo aktivlardan tashkil topishini ayta olamiz. Aktivlardan
oqilona va qonun doirasida foydalanish lozimligini barcha buxgalterlarga maslahat beramiz.
Ushbu tezisni yozilishidan maqsad esa Buxgalteriya hisobida aktivlarning qanchalik o`rni
ahamiyati mavjud ekanligini ko‘rsatib berish.
REFERENCES
1.
O’zbekiston Respublikasi Buxgalteriya hisobi milliy standartlari to’plami
2.
26.07.1998y 17-07/86-son Toshkent-2022-y
3.
“Buхgalteriya hisobi toʻgʻrisida” Qonun (30.08.1996 yildagi 279-son bilan 13.04.2016
yildagi OʻRQ-404-son oʻzgartirishlar va qoʻshimchalar kiritildi, uning yangi tahriri).
4.
Darslik / A.A. Karimov, J.E. Kurbanbayev, S.A. Jumanazarov; – T.: “Iqtisod-Moliya”, 2020.
400 b.
5.
http://www.lex.uz-O`zbekiston
Respublikasi qonunlari bazasi sayti
