ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
874
AMALIY SAN'ATI VA KULOLCHILIK
Zakir Akimniyazov
Berdaq nomidagi Qoraqalpoq Davlat Universiteti.
Sana’tshunoslik kafedrasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10684589
Annotatsiya. Amaliy san'at, ayniqsa madaniy jihatdan kurgazmali hisoblanadi, chunki u
butun aholi bo'lmasa-da, uning kundalik hayotiga, kundalik madaniyatiga integratsiyalashgan,
albatta, elita amaliy san'ati ham mavjud. Uning eksperimental yo'nalishlari va maxsus
segmentlari, hayot va faoliyatning muayyan sohalari, masalan, mintaliteti bilan bog'liq.
Amaliy san'atning barcha xilma-xil turlaridan funktsional, maishiy va dekorativ
maqsadlar uchun kulolchilik eng boy tadqiqot sohasi bo'lib, madaniy boyliklarni namoyish
etadi. Bizning zamonamizning maishiy kulolchilik san'ati "zamonlar va madaniyatlar bo'ylab
sayohat" qilib, unda har bir davrning badiiy yutuqlari ifoda etadiladi.
Kalit so'zlar: Amaliy san'at, kulolchilik, chinni.
APPLIED ART AND POTTERY
Abstract. Applied art has a special cultural expressiveness, since it is integrated into
the entire population, its way of life, everyday culture, of course, there is also elite applied
art. Its experimental directions and special segments are related to certain areas of life and
activity, for example, mentality.
Of all the various forms of applied art, pottery for functional, domestic and decorative
purposes is the richest field of study and demonstrates cultural richness. Russian ceramic art
of our time “travels through times and cultures” and expresses the artistic achievements of
each era.
Keywords: Applied arts, pottery, porcelain.
ПРИКЛАДНОЕ ИСКУССТВО И ГОНЧАРНОЕ ДЕЛО
Аннотация.
Прикладное
искусство
обладает
особой
культурной
выразительностью, поскольку оно интегрировано во все население, его быт, бытовую
культуру, конечно, есть и элитарное прикладное искусство. Его экспериментальные
направления и специальные сегменты связаны с определенными сферами жизни и
деятельности, например, менталитетом.
Из всех различных форм прикладного искусства гончарное дело для функциональных,
бытовых и декоративных целей является самой богатой областью исследований и
демонстрирует культурное богатство. Отечественное керамическое искусство нашего
времени «путешествует сквозь времена и культуры» и выражает художественные
достижения каждой эпохи.
Ключевые слова: Прикладное искусство, гончарное дело, фарфор.
Kulolchilik insoniyat hayotidagi eng birinchi kashfiyot, bu albatta turmush zaruriyati bilan
uzviy boglik bo’lgan amaliy izlanishlar natiyjasidir. Kulolchilik – xalq amaliy sanʼatinig eng
qadimiy, gʼoyat qiziqarli turlaridan biri.
Kulolchilik xalq amaliy sanʼati turlaridan boʼlib, hunarmandchilikning loydan, gildan turli
buyumlar, idishlar, qurilish materiallari tayyorlaydigan sohaga kiradi. Kulolchilikda asosiy
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
875
xomashyo tabiiy tuproq boʼlib, loy qancha koʼp pishitilsa, sopolning sifati shuncha yaxshi boʼladi.
Kulolchilik san’ati qadimgi Misr, Ossuriya, Bobil, Yunoniston va Xitoyda yuksak
taraqqiyotga erishgan. Mamlakatimiz hududida kulolchiliknig koʼplab asosiy maktab va
markazlari mavjud. Rishton, Buxoro, Gʼurumsaroy, Toshkent, Xorazm, Samarqand va
Qashqadaryo kulolchilik maktablarini sanash mumkin. Ushbu kulolchilik maktablari bir biridan
yaratilgan mahsulotlarni tayyorlanish uslubi, naqsh-gullari, rangi va pardozi bilan biri-biridan
farqlanadi.
Amaliy san'at har doim madaniyatning bir qismi bo'lib, u davrning mentaliteti va estetik
ustuvorliklarining xarakterli xususiyatlarini ayniqsa yorqin va jadal ifodalaydi, uning rang-
barangligini badiiy jihatdan jamlaydi. San'at asarlari ijodkorlari va jamoatchilikka tegishli singan
g'oyalar, axloqiy ustuvorliklar va tasvirlar. Har qanday davrni ma'lum bir davrda yaratilgan san'at
orqali aniq tushunish eng oson, san'at orqali uni yaratgan va idrok etgan xalqning hayoti
oydinlashadi. Shu bilan birga, janrlar va san'at turlarining xilma-xilligi ularning har birini xalq
madaniy hayotining ma'lum bir kesimini aks ettiradi, madaniyatning o'ziga xos fazilatlarini uzida
saqlaydi, bu yo'nalish yoki janr orqali aniq ifodalanadi.
Amaliy san'at, insonni o'rab turgan va uning kundalik hayotiga kiritish uchun tanlagan
hamma narsa uning madaniy xususiyatlarini ifodalaydi, uning estetik fazilatlarini shakllantiradi va
ular tomonidan shakllanadi. Binobarin, amaliy san'atning madaniy jixati faqat ixcham va ko'p
qirrali tarzda davrning madaniy va estetik o'ziga xosligini namoyish etadi. Amaliy san'atning
barcha xilma-xil turlaridan funktsional, maishiy va dekorativ maqsadlar uchun kulolchilik
tadqiqotning eng boy sohasini ifodalaydi.
Birinchidan, materialning o'zi, deyarli vaqt ta'siriga ega bo'lmagan holda, bizga uzoq
o'tmishdagi odamlarning hayoti haqida ma'lumot olib keladi va shuning uchun kulolchilikni
o'rganish an'analari deyarli barcha etnografiya, madaniyatshunoslik va san'at maktablarida
rivojlangan. Kulolchilik bizga eng kam tarixiy bo'shliqlar bilan ko'pchilik xalqlar madaniyati
evolyutsiyasini o'rganish imkonini beradi.
Ikkinchidan, keramikaning utilitar tabiati unga "yuqori" ga mos kelmaydigan madaniy
meroslarni o'zida saqlab ilgari yurishga imkon beradi. Aytishimiz mumkinki, kulolchilik amaliy
san'at turi sifatida etnik madaniyatning hayotiga yoldir. Kulolchilik - pishirilgan loydan
tayyorlangan mahsulotlar ishlab chiqarish bilan bog'liq bo'lgan maxsus san'at turi.
Kulolchilikka kulolchilik san'ati ob'ektlari, maxsus yo'nalish sifatida koshinlar,
shuningdek, chinni haykalchalar, mayishiy buyimlar va sopol panellar kiradi.
Kulolchilik (yunoncha “keramos” – “loy”) — qadimiy, keng tarqalgan hunarmandchilik va
san’at turi; Xuddi shu so'z sopol buyumlar ishlab chiqarishda badiiy va sanoat faoliyati natijalarini
ham anglatadi. Pishirilgan loydan tayyorlangan mahsulotlar juda bardoshli. Yog'och va matodan
yasalgan san'at asarlari vaqt o'tishi bilan eskiradi, kulolchilik buyimlari esa o'z yaratuvchilaridan
uzoq umr ko'rishlari mumkin. Keramikaning amaliy xususiyatlari uning dekorativ (shakli va rangi),
qoliplangan yoki bezakli (naqshli) qo'shimchalari bilan uzviy bog'liqdir. Aynan shu bezak
qo‘shimchalari sopol buyumlarni san’at asariga aylantirib, badiiy asar yaratishga xizmat qiladi.
Badiiy kulolchilik, rasmdan farqli o'laroq, hajmli-fazoviy tuzilishga ega va
haykaltaroshlikdan farqli o'laroq, sirtga ega.
An'anaga ko'ra, keramika tarkibiga mayolika, terakota va fayans kiradi. Ular bir-biridan
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
876
gillarning tarkibi bilan farq qiladi, mayolika, terakota va fayans maxsus badiiy dizayn texnikasi va
badiiy tasvirni yaratish uchun o'z texnologiyalari bilan ajralib turadi.
Mayolica, ma'lumki ishlab chiqarilgan mahsulotlarga berilgan nom kulolchilik gillari,
rangli shaffof sirlar bilan qoplangan – emallar bilan ajralib turadi. Terakota sir bilan qoplanmagan
pishirilgan loy mahsulotlarini nazarda tutadi. Chinni massa tarkibi bilan farq qiladi. Bu massaga
oq loy - yuqori erish nuqtasiga ega kaolin, pegmatit yoki dala shpati kiradi. Aynan ular chinniga
oppoqligini, yupqaligini, parchalari va shaffofligini beradi. Madaniyatshunoslik uchun umuman
keramika va xususan chinni timsoli juda muhimdir. Xitoy chinni tayyorlash texnologiyasi sir
saqlangan. Xitoyda ham, Evropada ham O'rta asrlarda va hozirgi zamonda chinni kuch, boylik va
buyuklikning ramzi xisoblangan. Fayans chinniga yaqin, lekin uning oqligi va shaffofligi yo'q,
fayans qalinroq bo'lakka ega. Shuning uchun, sopol buyumlar Evropada an'anaviy ravishda
jamiyatning burjua va aristokratik qatlamlariga tegishli deb hisoblangan. Fayans chinni o'rnini
bosuvchi sifatida baholanardi.
Mustaqillik yillarda Oʻzbekistonda madaniy qadriyatlarga eʼtiborni qaratilishi bu sohaning
rivojlanishini taʼminladi. Har bir hunarni o‘ziga xos mashaqqatli va o‘ziga xos sir-asrorlari bo‘ladi.
Qadimdan ota-bobolarimiz badiiy kulolchilik sirlarini va tajribalarini faqat o‘z
shogirdlariga o‘rgatib o‘zga bolalarga o‘rgatmaganlar. Ota-bobolarimiz asrlar mobaynida
kulolchilik sir-asrorlarini o‘rganib har bir mahsulotni ayniqsa sifatiga, badiiyligicha, foydalanish
qulayligiga va uning umrboqiyligiga alohida e’tibor berib kelganlar. SHuning uchun ular
tayyorlagan oddiy spool piyolasidan tortib sharq me’morchiligini bezab turgan koshinlarning
umrboqiyligi dunyo ahlini lol qoldirmoqda. Ha, bunga erishish uchun ota-bobolarimiz yuqori
sifatli, chidamli hamda davr sinovlaridan o‘tgan materiallardan keng foydalanib kelganlar.
Bugungi hayotimizda kulolchilikni rivojlantirish buyicha Prezidentimiz SH.M. Mirziyoev
tomonidan qarorlar chiqarilib ishlab chiqarishga tadbig’ etilmoqda.
“Kulolchilikni jadal
rivojlantirish va qo’llab-quvvatlash chora tadbirlari” to’g’risidagi 23.03.2021-yildagi O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining PQ-5033-son qarorida an’anaviy va zamonaviy kulolchilikni yanada
rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlari, O‘zbekiston Respublikasida kulolchilik mahsulotlari ishlab
chiqarishni kengaytirish va sanoat darajasiga olib chiqish kabi masalarga kata itibor qaratilgan.
Bu allatta yosh ijodkorlarning kasbiy malakalarini oshirishda va yangi O’zbekistonni
qurishda kata imkoniyatlar ochib beradi. Milliy madaniyatimizni yanada ko’tarishda ijodiy ishlar
olib borishga motivaciya bo’lishga ishonamiz.
REFERENCES
1.
Zakir I. A. M. A. THE IMPORTANCE OF OUR NATIONAL VALUES IN THE
EDUCATION OF YOUTH //Journal of Integrated Education and Research. – 2023. – Т.
2. – №. 6. – С. 61-63.
2.
Muratbaevich
I.
A.,
Zakir
A.
YOSHLAR
TARBIYASIDA
MILLIY
QADRIYATLARIMIZNING AHAMIYATI //Journal of Integrated Education and
Research. – 2023. – Т. 2. – №. 6. – С. 58-60.
3.
Абатов Ж. О. ТАРИХНИ БИЛИШ ОРКАЛИ ТАСВИРИЙ САНЪАТ
НАМУНАЛАРИНИ ТУШУНИШГА ЎРГАТИШ УСУЛЛАРИ. – 2023.
4.
Абатов Ж. О. ИНТЕГРАЦИОН ЁНДАШУВ АСОСИДА ТАСВИРИЙ САНЪАТ
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
877
ДАРСЛАРИНИ ЎҚИТИШ. – 2023.
5.
Orinbaevich A. J. An Integrative Approach to Teaching Students to Understand Fine Art
Samples //Journal of Pedagogical Inventions and Practices. – 2023. – Т. 24. – С. 49-53.
6.
Alliyarov M. THE ARCHITECTURE OF THE GOTHIC PERIOD IS ALSO
HISTORICAL //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 5. – С. 182-184.
7.
Alliyarov M. Importance of Excavation Work in the Organization and Enrichment of
Museums //Procedia of Philosophical and Pedagogical Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 6. –
С. 35-40.
8.
Alliyarov M. Architecturetand The Art of Designing //American Journal of Science on
Integration and Human Development (2993-2750). – 2023. – Т. 1. – №. 9. – С. 161-165.
9.
Aziza T. TARIXIY ASARLANING JAMIYAT TARAQQIYOTIDA TUTGAN
O’RNI:“YULDUZLI TUNLAR” ASARINING BOSH G’OYASI //Journal of Integrated
Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 4. – С. 42-46.
10.
Aziza T., Zakir A. The Role of Animated Films Based on the Works of Alisher Navoi in
Shaping Children's Worldview //Zien Journal of Social Sciences and Humanities. – 2022.
– Т. 6. – С. 100-103.
11.
Tleumuratova
A.
J.
QORAQALPOG'ISTONDA
TEATR
SAN'ATINING
SHAKLLANISHI VA O'ZIGA XOS XUSUSIYATLAR. – 2024.
12.
Tleumuratova A. J. FORMATION AND SPECIFIC FEATURES OF THEATER ART IN
KARAKALPAKSTAN //Modern Science and Research.
– 2024. – Т. 3. – №. 1. – С. 408-411.
13.
Tleumuratova A. JAHON ANIMATSIYA SAN'ATIDA TARIXIY MAVZU,
OBRAZLAR TALQINI VA O’ZBEK ANIMATSIYA SAN’ATIDA TUTGAN O’RNI
//ВЕСТНИК КАРАКАЛПАКСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА
ИМЕНИ БЕРДАХА. – 2023. – Т. 61. – №. 3. – С. 221-223.
14.
Tleumuratova А. HISTORICAL THEME IN WORLD ANIMATION ART,
INTERPRETATION OF IMAGES AND ITS ROLE IN UZBEK ANIMATION ART
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 1105-1111.
15.
Хожамуратов
К.
Б.
МАҲОБАТЛИ
РАНГТАСВИР
АСАРЛАРИНИНГ
МАЪНАВИЙАҲАМИЯТИ //Ученый XXI века. – 2022. – №. 2 (83). – С. 31-33.
16.
Bazarbaevich K. K. THE SPIRITUALITY OF MAHOBATLI PAINTING WORKS
IMPORTANCE //Archive of Conferences. – 2021. – С. 224-227.
17.
Xojamuratov Q. B. ISSUES OF THE DEVELOPMENT OF FINE ARTS IN SCHOOLS
//Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 333-336.
18.
Bazarbaevich X. K. TASVIRIY SAN ‘AT DARSLARIDA TALABALARNI MUSTAQIL
TA ‘LIM OLISH FAOLIYATIGA YO ‘NALTIRISH METODLARI //BOSHQARUV VA
ETIKA QOIDALARI ONLAYN ILMIY JURNALI. – 2023. – Т. 3. – №. 2. – С. 526-529.
19.
Xojamuratov Q. B. ISSUES OF THE DEVELOPMENT OF FINE ARTS IN SCHOOLS
//Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 333-336.
20.
Tajimuratova S. CONCEPT OF FURTHER DEVELOPMENT OF NATIONAL
CULTURE IN UZBEKISTAN //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 1. –
С. 251-254.
21.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
878
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
22.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
23.
Sag’inbaevna T. S. Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence //Spanish
Journal of Innovation and Integrity. – 2023. – Т. 18. – С. 39-41.
24.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
25.
Saginbaevna T. S. Management and study of culture and art. – 2022.
26.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
27.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
