ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1300
ÍRZAMURAT AYBATOVTIŃ AKTYORLIQ HÁM REJÍSSYORLIQ JUMISI
T.Seitnazarova
Ózbekstan mámleketlik kórkem óner hám mádeniyat institutı Nókis filialı «Kórkem ónertanıw»
kafedrası assistent oqıtıwshısı
https://doi.org/10.5281/zenodo.10727152
Annotatsiya.
Maqala Qaraqalpaq jas tamashagóylar teatrniń ataqlı aktyorı, bas
rejissyorı, qatar jetiskenlikler iyesi, Ózbekstan Respublikasında xızmet kórsetken mádeniyat
xızmetkeri Irzamurat Aybatovtıń dóretiwshilik iskerligi haqqında.
Gilt sózler:
Teatr, aktyor, rejissyor, dramaturg, festival, talantlı aktyor, kórikem óner
pidayısı.
АКТЕРСКАЯ И РЕЖИССЕРСКАЯ РАБОТА ИРЗАМУРАТА АЙБАТОВА
Аннотация.
Статья о творческой деятельности известного актера, главного
режиссера Каракалпакского театра юного зрителя, обладателя ряда призов,
заслуженного работника культуры Республики Узбекистан Ирзамурода Айбатова.
Ключевые слово:
Театр, актер, режиссёр, драматургия, фестивал, плодовитый
создатель и преданный искусству.
ACTING AND DIRECTING WORK OF IRZAMURAT AYBATOV
Abstract.
The article is about the creative activity of the famous actor, chief director of the
Karakalpak Theater of the young spectator, winner of a number of prizes, Honored Worker of
Culture of the Republic of Uzbekistan Irzamurod Aybatov
Keywords:
Theater, actor, director, drama, festival, serkira inventive, art ransom
O`zbek ha`m Qaraqalpaq ko`rkem o`neri ha`m ma`deniyatinin` rawajlanıwına óz u`lesin
qosqan, xalqımız kewlinen tereń orın iyelegen, kásiplesleriniń hám shákirtleriniń súyikli ustazı,
Ózbekstanǵa xızmet kórsetken mádeniyat xızmetkeri Irzamurat Aybatov házir aramızda joq.
Ol 1961-jılı Qaraqalpaqstan Respublikası Kegeyli rayonında tuwılǵan. Balalıǵınan kórkem
ónerge bolǵan qızıǵıwshılıǵı onı 1978-jılı Тashkent mámleketlik teatr hám súwretshilik kórkem
óner institutınıń “Drama teatrı hám kino artyorlıǵı” fakultetine oqıwǵa kiriwge sebepshi boladı.
Birinshi ustazı hám kurs basshısı Aman Abdurazzaqovtan tarawdıń sırların úyrendi. Oqıwı
dawamında óz qábiletin kórsetip, itibarǵa tústi. Diplom spektakli ushın Molerdiń “Skapenniń
hiylesi” shıǵarması saylap alınadı.
Ol Silvestr rolın tabıslı atqarıp shıqtı. Oqıwdı tamamlap, Qaraqalpaq mámleketlik jas
tamashagóyler teatrında aktyor bolıp óziniń dáslepki miynet jolın baslaydı. Usı kúnnen baslap
Qaraqalpaq teatr kórkem óneri rawajlanıwında óziniń múnasip úlesin qosa basladı. Ózbek hám
Qaraqalpaq xalqınıń ózine tán milliy kórkem ónerin úgit-násiyatlaw hám olardıń xalıqlar kórkem
ónerinde óz-ara baylanısın teatr tarawında sáwlelendiriw maqsetinde tınımsız miynet etti.
Irzamurat Aybatov óziniń aktyorlıq dóretiwshiligi dawamında júzden aslam bir-birin
qaytalamaytug’ın roller atqardı. Bular: К.Raxmanovtıń “Toǵız tońqıldaq bir sheńkildek”
spektaklinde - Allaniyaz bay, S.Xojaniyazovtıń “Úmit ushqınları”nda - Diyqan, S.Jumagulovtıń
“Adamlar qalay buzilǵan”da - Wázir, A.Ótalievtiń “Sultan Jalaliddin Manguberdi”de – Toqayxan,
S.Jumagulovtıń “Kúyewińdi berip tur”da – Manas, К.Goldoniniń “Eki bayǵa bir malay”nda –
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1301
Silvio, Моlerdiń “Skapenniń hiylesi”nde – Silvestr sıyaqlı obrazlar dóretip, tamashagóyler
kewlinen orın alıp, alǵıslarına miyassar boldı.
Belgili aktyor I.Aybatov “Qaraqalpaqfilm”de de bir qansha obrazlar dóretti. Atap
aytqanda, M.Nızanovtıń “Kurort” kinofilminde – Mırzabay, “Ómirdiń úsh paslında – Jumabay,
“Urı”da – Qazaq kisi obrazların sáwlelendirdi hám xalqımızdıń súyikli aktyorına aylandı.
Ádette belgili aktyorlar saxnalastırǵan spektakllerden kewli tolmasa ózin rejissyorlıq
tarawda da sınap kóriwge qarar etedi. Bul tarawda oǵan rejissyor Rembay Tóreniyazov ustazlıq
etti hám birgelikte S.Salahiddinovtıń “Ómir esik artında” spektaklin saxnalastırdı. Bul spektakl
onıń birinshi rejissyorlıq jumısı boldı. Spektakl tabıslı shıqqannan keyin onıń ózine degen isenimi
artıp, rejissyor sıpatında bir – birin tákirarlamaytuǵın spektakller saxnalastırdı. Teatr jámááti oǵan
isenim bildirip, 2005-jıldan teatrdıń bas rejissyorı etip tayınlandı. Ómiriniń aqırına shekem bas
rejissyor bolıp miynet etken I.Aybatov túrli janrlarda 40 tan aslam spektakller saxnalastırdı.
Teatrdaǵı hám kinodaǵı dóretiwshiligi sıyaqlı rejissurada da tanımalı bola basladı.
Máselen, H.Muhammad hám T.Azizxojaevlardıń “Kúyewler bellesiwi”, F.Babajanovanıń
“Anam, janım anam”, K.Raxmanovtıń “Toǵız tońqildaq bir sheńkildek”, Q.Mátmuratovtıń
“Кеmpirge talas”, G.Tursunovanıń “Sınaq”, P.Aytmuratovtıń “Ana qızım, shıraǵım”, R.Yurievtıń
“Fermer Nurım ata, J.Mahmudovtıń “Sadıq doslar”, P.Aytmuratovtıń “Arzıwlar qanatında”,
“Awılǵa qaytıw” sıyaqlı spektakllerdi zamanagóy usılda saxnalastırıp, tamashagóyler hám
qánigelerdiń kewlinen orın aldı.
Talantlı insan bir jumıstı qolına alsa onı aqırına shekem jetkeredı. Aktyorlıq hám
rejissyorlıq tarawında jetiskenlikke eriskennen soń endi ózin dramaturgiyada da sınap kórdi.
Nátiyjede “Balalıǵım shoxlıǵım”, “On altıǵa shıqpaǵanlar kirmesin”, “Ápsana”, “Jańa jıl
tamashaları” sıyaqlı shıǵarmalar avtorına aylandı. Onıń dramaturgiyası hám rejissurası jaslardı
ruwxıy jetik, bárkamal insanlar etip tárbiyalawshı spektaklerge aylandı. Belgilı hám talantlı
dóretiwshi basshılıǵında teatr jámááti bir qansha sırt el mámleketlerinde festivallarǵa qatnasıp,
tájiriybe arttırdı.
Tınımsız izleniwler óz nátiyjesin berdi. 1987-jılı K.Kárimovtıń Qaraqalpaq xalıq ertegi
tiykarında saxnalastırǵan “Altın teńge” spektaklindegi – Qarabay obrazın dóretkeni ushın “Jıldıń
eń jaqsı milliy obrazı” nominatsiyası jeńimpazı bolǵan bolsa, 1990-jılı Tashkent qalasında
ótkerilgen “Orta Aziya hám Qazaqstan jas tamashgóyler teatr festivalında” “Eń jaqsı atqarǵan
epizotlıq roli ushın” nominatsiyasın qolǵa kirgizdi. Onıń miynetlerin múnásip bahalap, 1994-jılı
Qaraqalpaqstan “Jaslar” sıylıǵınıń laureatı boldı. 2007-jılı Túrkmenstannıń Ashqabat qalasında
ótkerilgen “Milliy folklor hám teatr kórkem óneri” festivalında, sol qatarı Mısırdıń Qahira
qalasında ótkerilgen IX “Хаlıqaralıq eksperemental teatrlar” festivalında eń joqarı nominatsiyaǵa
iye boldı. 2011-jılı Tashkent qalasında ótkerilgen “Теаtr.uz” ekinshi xalıqaralıq teatr festivalında
teatr jámáátinıń miyneti múnásip bahalandı. 2011-jılı “Ózbekstan Respublikasına xızmet
kórsetken mádeniyat xızmetkeri” ataǵı menen sıylıqlandı.
Aramızdan erte ketkennen soń, teatr jámááti Irzamurat Aybatovtıń teatr haqqındaǵı
pikirlerin eslep –“Teatr bul meniń ómirim. Teatr – bul bizlerdiń úyimiz. Bul jerde barlıq kásiplesler
bir shańaraq aǵzasındaymız” – degen sózlerin esleydi. Baspaso’zdegi maqalasında “Ómirimniń
derlik barlıq este qalarlıq waqıtları teatr menen baylanıslı. Usı dárgayǵa kelgenimde mennen
baxıtlı adam joq edi. Bul waqıyaǵa 37 jıldan asıptı. Usı dáwir ishinde saxnalastırǵan bir qansha
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1302
spektakllerim Ashxabad qalasında ótkerilgen “Milliy folklor hám teatr kórkem óneri”, Qahirada
ótkerilgen IX Xalıqaralıq teatr festivalında joqarı orınǵa hám nominatsiyaǵa múnásip dep tabıldı.
Miynet adamdı shınıqtıradı, waqtı kelgende sawǵaları menen sıylaydı. Dóretiwshilikte bir minutta
toqtamaw rejissyordıń altın qaǵıydası …” – degen pikirleri onıń ómiri hám dóretiwshiliginıń
esabatına uqsaydı.
-
Onıń dostı Turdıbay Orazov - “Irzamurat penen bir mektepte, bir klasta, oqıǵanbiz.
Mektep dáwirimiz qızıqlı waqıyalarǵa bay boldı. Dógereklerge birge qatnastıq. Ol hár bir
bayramdaǵa ózgeshe bir jańalıq penen qatnasatuǵın edi. Jaslıǵınan aktyorlıq sheberlıgi kúshli edi.
Mektepti pitkerip ekewimiz Tashkentke birge oqıwǵa kettik. Ol Tashkent mámleketlik teatr hám
súwretshilik kórkem óner institutınıń “Drama teatrı hám kino aktyorlıǵı” fakultetine, men
Tashkent mádeniyat institutınıń “Kitapxanashılıq”fakultetine oqıwǵa kirdim. Doslıǵımiz jáne
dawam etti. Men oniń Qaraqalpaq teatr saxnasında belgili aktyor bolıwın biletuǵın edim. Biraq,
dostım bizlerdi orni tolmas qayǵıǵa qaldırıp, kelmes saparǵa erterek ketiwin hesh oylamaǵan
ekenmen. Ol haqqında kóp aytıp beriwim múmkin. Shınında da, teatr onıń ómiri edi”- dep
maqtanısh hám ókinish penen eske aladı.
Ákesiniń kásibin dawam ettirip, Qaraqalpaq mámleketlik Quwirshaq teatrında ádebiy
bólim baslıǵı bolıp jumıs islep atırǵan qızı Saltanat Mátkerimova - “Ol qaytalanbas talant iyesi,
jaqsi kásiples, shólkemlestiriwshi hám mexriyban ata edi. Anam menen úsh perzentti tárbiyalap,
ósirdi. Endi ráhátin kóremen degen waqitta, aramizdan erte ketti, - deydi qızı.
Juwmaqlap aytqanda, tákirarlanbas talant iyesi, teatr kórkem óner pidayısı, qısqa ómiri
dawamında tanımalı bolǵan hám xalqımız kewlinen orın aldı. Ol tamashagóyler kózqarasınan hám
kórkem talaptan kelip shıǵıp zamanǵa say qaharmanlardı jaratıw máselesinde úlgi kórsetti.
Irzamurat Aybatovtıń Qaraqalpaq teatrındaǵı xızmeti aktyorlıq sheberligi, rejissyorlıq sheshimi
hám dramaturgiyadaǵı izleniwleri ózine tánligi menen tamashagóyler kewlinen shıǵa alǵanı ushın
xalqımız qálbinde máńgi jasaydı.
REFERENCES
1.
Qaraqalpaq mámleletlik jas tamashagóyler teatrı Т.: - Теаtr // 2019. № 3.
2.
Сейтназарова, Тарбия. "БЕРДАҚ НОМИДАГИ ҚОРАҚАЛПОҚ ДАВЛАТ
АКАДЕМИК
МУСИҚАЛИ
ТЕАТРИНИНГ
ШАКЛЛАНИШ
ЖАРАЁНЛАРИ."
Oriental Art and Culture
4.1 (2023): 887-893.
3.
Т.Urazov. Теаtr onıń ómiri edi.Qaraqalpaqstan jasları. / 2021.14-yanvar №2.
4.
.Seitnazarova, T. "“ÁBIW RAYXAN BERUNIY” TARIYXIY DRAMASINIŃ TEATR
SAXNASINDA
SAXNALASTIRILIWI
HÁM
ONIŃ
ILIMDI
RAWAJLANDIRIWDAǴI, INSANLARDIŃ RUWXIY DÚNYASIN BAYITIWǴA
QOSQAN ÚLESI."
ISSN 2181-4147 VOLUME 1, ISSUE 33 DECEMBER 2023
1.33
(2023): 187.
5.
А.Seytov. Qaraqalpaq mámleletlik jas tamashagóyler teatrı rejissurasıniń tiykarshılarınan
biri. Т.: - Теаtr // 2021. №1.
6.
G.Juginisova. Siz mangi jasaysız, teatr saxnasında. .Qaraqalpaqstan jasları.. / 2021.16-
yanvar.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1303
7.
Сейтназарова Т. БЕРДАҚ НОМИДАГИ ҚОРАҚАЛПОҚ ДАВЛАТ АКАДЕМИК
МУСИҚАЛИ ТЕАТРИНИНГ ШАКЛЛАНИШ ЖАРАЁНЛАРИ //Oriental Art and
Culture. – 2023. – Т. 4. – №. 1. – С. 887-893.
8.
Seitnazarova T. EDUCATIONAL SIGNIFICANCE OF BERDAQ'S POET WORKS
AND THE PLACE OF" KHALYK USHIN" OPERA ON THE THEATER SCENE
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 12. – С. 116-119.
9.
Seitnazarova T. “ÁBIW RAYXAN BERUNIY” TARIYXIY DRAMASINIŃ TEATR
SAXNASINDA
SAXNALASTIRILIWI
HÁM
ONIŃ
ILIMDI
RAWAJLANDIRIWDAǴI, INSANLARDIŃ RUWXIY DÚNYASIN BAYITIWǴA
QOSQAN ÚLESI //ISSN 2181-4147 VOLUME 1, ISSUE 33 DECEMBER 2023. – 2023.
– Т. 1. – №. 33. – С. 187.
