524
TIJORAT BANKLARIDA CHAKANA BANK XIZMATLARI VA ULARNI
RAQAMLASHTIRISH
Xushvaqtova Nargis Bo’ribayevna
“Tashqi iqtisodiy faoliyat Milliy banki” AJ bosh ofis
Chakana biznes departamenti, bosh mutaxassis
https://doi.org/10.5281/zenodo.10728150
Annotatsiya.
Mazkur maqolada tijorat banklarida chakana xizmatlarning nazariy va
huquqiy asoslari, ularni raqamlashtirish, banklar raqobatchiligini ta’minlash, banklarda aholiga
ko’rsatilayotgan bank xizmatlarining tahlili ko’rib chiqilgan hamda tavsiyalar ishlab chiqilgan.
Kalit so’zlar:
bank xizmatlari, bank infratuzilmasi, bank mahsuloti, masofaviy bank
xizmatlari, internet banking, mobil banking.
RETAIL BANKING SERVICES AND THEIR DIGITIZATION IN COMMERCIAL
BANKS
Abstract.
In this article, the theoretical and legal foundations of retail services in
commercial banks, their digitization, ensuring the competitiveness of banks, analysis of banking
services provided to the population in banks, and recommendations were developed.
Keywords:
banking services, banking infrastructure, banking products, remote banking
services, internet banking, mobile banking.
РОЗНИЧНЫЕ БАНКОВСКИЕ УСЛУГИ И ИХ ЦИФРОВИЗАЦИЯ В
КОММЕРЧЕСКИХ БАНКАХ
Аннотация.
В статье рассмотрены теоретические и правовые основы розничного
обслуживания
в
коммерческих
банках,
их
цифровизация,
обеспечение
конкурентоспособности банков, анализ банковских услуг, предоставляемых населению в
банках, и разработаны рекомендации.
Ключевые слова:
банковские услуги, банковская инфраструктура, банковские
продукты, дистанционное банковское обслуживание, интернет-банкинг, мобильный
банкинг.
Shiddat bilan rivojlanib borayotgan “XXI asr axborot texnologiyalari” asrida bank
faoliyatini zamonaviy texnologiyalarsiz tasavvur etish qiyin. Zamonaviy texnologiyalarni
qo’llash, taklif etilayotgan xizmat turlari bank xarajatlarini kamaytirish bilan birga, mijozlar
vaqtini tejash imkonini ham beradi. Ma’lumki, banklar moliya tizimining ajralmas qismi bo’lib,
bozor va ishlab chiqaruvchilar talablari bilan chambarchas bog’liq holda faoliyat olib boradi. Ular
525
jahon iqtisodiy hayotining markazida joylashgan bo’lib, ishlab chiqaruvchi va iste’molchilarning
ehtiyojlariga xizmat ko’rsatish orqali sanoat va savdoni, qishloq xo’jaligi va aholini o’zaro
bog’laydilar. Tijorat banklarining raqobatbardoshlikni ta’minlashida eng samarali yo’li
mijozlarning unga bo’lgan ishonchini qozonish va ular uchun barcha qulayliklarni yaratish,
shuningdek, xizmatlar turi, sifati va tezkorligini oshirish hisoblanadi. Banklar raqobatbardoshlikni
ta’minlashi uchun zamonaviy bank xizmatlarini joriy etishga, yangi texnologiyalardan
foydalanishga yanada ko’proq ehtiyoj sezmoqdalar. Aholining turmush darajasi yaxshilanishi,
zamonaviy bilimlarni egallashi natijasida ularning yangi moliyaviy xizmatlarga bo’lgan talablari
ortmoqda. Tijorat banklari xizmatlarning tezkorligi, sifati, to’g’riligi, xavfsizligi va ishonchliligi
bank mijozlarining talabidir. Zamonaviy masofaviy bank xizmatlari ana shu talablarga javob bera
oladi. Keyingi yillarda respublikamiz tijorat banklari chakana operatsiyalarni rivojlantirish orqali
o’z mijozlariga taqdim etiladigan xizmatlar turlarini ko’paytirishga va o’z faoliyatini
diversifikatsiya qilishga harakat qilmoqda. Ushbu maqsadda banklar tomonidan bankomatlar,
mobil telefonlar va internet orqali o’z hisob raqamlarini masofaviy boshqarish kabi elektron
xizmat ko’rsatish texnologiyalari faol tarzda amaliyotga joriy etilmoqda. Masofaviy bank
xizmatlarini hayotga tadbiq qilish orqali kredit tashkiloti o’zining an’anaviy operatsiyalariga
qo’shimcha ravishda, mijozlar ehtiyojini to’laroq va sifatliroq qondiradigan yangi bank
mahsulotlarini ham qo’llamoqda. Lekin buning o’zi yetarli emas, chunki 21-asr axborot
texnologiyalar asrida shiddat bilan rivojlanib borayotgan zamonda, real vaqt rejimida bank
operatsiyalarini amalga oshirish bilan bog’liq hali ham yechimini kutayotgan bir qator muammolar
mavjuddir. Respublikamizda bank infratuzilmasining kengayib borishi banklar o’rtasidagi raqobat
muhitining kuchayishi hamda bank xizmat turlari sifati va ko’lamining oshishiga xizmat qilmoqda.
Tijorat banklari yangi bank xizmatlarini rivojlantirish, mijozlarga taqdim etadigan xizmatlar
turlarini ko’paytirish orqali o’z faoliyatini diversifikatsiya qilib borishi banklar tomonidan
zamonaviy axborot texnologiyalari, yangi bank mahsulotlari paydo bo’lishining asosiy omili,
binobarin, bank xizmatlari bozori rivojlanishiga sharoit yaratish hisoblanadi. Bank xizmatlari
bozorida raqobat muhitining to’liq shakllanmaganligi esa bank xizmatlarini rivojlanishiga ta’sir
etadi. O’zbekiston Respublikasi tijorat banklari tomonidan ko’rsatilayotgan chakana xizmatlarni
takomillashtirish borasida dolzarb muammolarning mavjudligi va ularni hal qilishning yo’llarini
ishlab chiqishning zarurligi mavzusining dolzarbligi belgilaydi.
Iqtisodiy tizimning asosiy tarmog’i sanalgan banklarning xizmatlari soni kundan kun ortib
bormoqda. An’anaviy bank xizmatlarini masofadan turib amalga oshirish imkoniyatining
mavjudligi banklar uchun yangi zamonaviy xizmatlar ko’rsatish davrini boshlab berdi. Hozirda
526
bank xizmatlari bozori O’zbekiston moliya bozoridagi eng yaxshi rivojlanayotgan bozor sifatida
faoliyat ko’rsatmoqda. Banklar faoliyatining samaradorligi hamda raqobatbardoshligi ko’p
jihatdan yangi bank mahsulotlarini va xizmatlarini joriy etishiga bog’liq.
Hozirgi vaqtda zamonaviy iqtisodiy adabiyotlarda "chakana bank xizmatlari bozori"
tushunchasiga yetarlicha aniq ta'rif berilmagan. Masalan, S.V. Bichik, A.S. Damoratskaya kabi
mualliflar "Xizmatlar bozori" deganda chakana savdo xarakteridagi xizmatlarni sotish bo'yicha
tovar-pul munosabatlariga asoslangan bozor tushuniladi.
Chakana bank xizmati ostida M.S.Maramygin va A.V.Povarovdan so'ng biz “bozordagi
muayyan mahsulot takliflarida bank xizmatlarining namoyon bo'lish shakli”ni tushunamiz.
Chakana savdoda bank xizmati bir qator o'ziga xos xususiyatlarga ega: u chakana bank bozorining
barcha ishtirokchilari o'zaro ta'sir qiladigan jarayon sifatida ishlaydi; xizmat ishlab chiqarishning
iste'moldan ajralmasligini ko'rsatadi; vaqt uzunligi bilan tavsiflanadi; pul va moliyaviy
vositalardan foydalanadi; mijozlarning ma’lum bir madaniy-ma’rifiy saviyasini, binobarin,
banklarning ularni tayyorlash shaklida qo‘shimcha maqsadli harakatlarini talab qiladi.
Bugungi kun bank sohasining rivojlanish tendensiyasini xususiyati - bu biznesni elektron
tarzda yuritishga o’tishdir. Bu bank bozorlari tuzilmasidagi tub o’zgarishlarga olib keladi, shu
bilan birga banklar duch keladigan risklarning turli ko’rinishlari orasidagi nisbatning va hatto bank
mohiyatining o’zini o’zgartirishga ham qodir. Bank xizmati bank operatsiyalarini optimal darajada
bajarishga ko’maklashadi, ishlab chiqilgan va sotilgan bank xizmatlari esa bank operatsiyalari
bilan birgalikda bank mahsulotini yaratadi.
Masofaviy bank xizmati - bu bankning mijozlari bank ofisiga bormasdan turib amalga
oshirish imkonini beruvchi turli xil aloqa vositalari orqali bog’lanib uyg’unlikda zarur bo’lgan
operatsiyalarni bajarish mumkin bo’lgan xizmatlar majmuidir. Masofaviy bank xizmatlarining
rivojlanishi bank xizmatlari tizimida yangi hajmdagi va yangi shakldagi turli xizmatlarni yuzaga
kelishiga sabab bo’ldi. Masofadan turib boshqariladigan bank xizmatlari bevosita elektron
vositalar yordamida amalga oshirilishi tabiiy holga aylanib bordi. Natijada barcha masofaviy bank
xizmatlariga yangicha elektron banking degan ta’rif ham ishlatila boshlandi.
Xulosa. Chakana bank xizmatlaridan banklarning bir qator bank mahsulotlari va
xizmatlarini ajratib ko’rsatish mumkin. Olimlar fikriga ko’ra, ular qatorida shaxsiy hisob raqamlar
bo’yicha operatsiyalar, kreditlash, bank kartalari, turli o’tkazmalar, seyf yacheykalari bilan
ishlash, qimmatbaho metallar bilan ishlash, xorijiy valyuta bilan ishlash va kommunal xizmatlar
bo’yicha imtiyozli xizmat ko’rsatish bo’yicha operatsiyalar ham ajratiladi.
527
REFERENCES
1.
Ikramova N.R. O’zbekistonda chakana bank xizmatlari: xorij tajribasi va rivojlanish
istiqbollari // “Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 1, yanvar-
fevral, 2014-yil, 1-bet
2.
Omonov A.A. Tijorat banklarining resurslarini samarali boshqarish masalalari. 08.00.07 –
“Moliya, pul muomalasi va kredit” iqtisod fanlari doktori ilmiy darajasini olish uchun taqdim
etilgan dissertatsiya avtoreferati. Toshkent, 2008, 24-25-bet
3.
Efma-Infosys Finacle Innovation tadqiqoti, 2019-yil.
4.
Kiyamov, A., Khakimova, M., Ochilova, M., Razzakov, T., & Begimkulov, F. (2023). Roller-
combing machine for preparation of combs. In E3S Web of Conferences (Vol. 390). EDP
Sciences.
