165
O‘SMIRLARDA DEVIANT XULQ-ATVOR
Berdiyeva Muborak Baxtiyorovna
GDPI “Pedagogika” kafedrasi o`qituvchisi
Abdumo‘minova Sevinch Farhod qizi
GDPI talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10876388
Annotatsiya.
O‘smirlik davrida uchraydigan muommolar va ota-onalarning bunga
nisbatan qarashlari. Deviant xulq-atvorga uchragan o‘smirlarning tarbiyaviy hayotga qaytarish
ularni ma‘naviyat ruhida tarbiyalash va bunday holatlarda ular bilan qay tarzda ishlash kerak
ekanligi haqida fikrlar keltirilib o‘tildi.
Kalit so‘zlar:
deviant, ruhiy, zaif, ijtimoiy tengsizlik, axloqiy omil, ko‘k kit, stress,
agressiya, og‘ir, o‘z joniga qasd qilish.
DEVIANT BEHAVIOR IN ADOLESCENTS
Abstract.
Adolescent problems and parents' views on them. Thoughts were given on how
to return teenagers with deviant behavior to educational life, educate them in the spirit of
spirituality, and how to work with them in such cases.
Key words:
deviant, mental, weak, social inequality, moral factor, blue whale, stress,
aggression, severe, suicide.
ДЕВИАНТНОЕ ПОВЕДЕНИЕ У ПОДРОСТКОВ
Аннотация.
Проблемы, возникающие в подростковом возрасте, и взгляды
родителей на них. Были высказаны мысли о том, как вернуть подростков с девиантным
поведением в образовательную жизнь, воспитать их в духе духовности и как работать с
ними в таких случаях.
Ключевые слова:
девиантный, психический, слабый, социальное неравенство,
моральный фактор, синий кит, стресс, агрессия, тяжесть, суицид.
Ma‘lumki yurtimizda ko‘plab salbiy muommolar; ichkilikbozlik, qimorbozlik, odam
o‘ldirish shu kabi ijtimoiy muommo va salbiy holatlar uchrab turadi. Ayniqsa, O‘rta Osiyoda avj
olib bormoqda. Avvalari bu holat Yevropa davlatlarida o‘rta yoshlilar va o‘smirlarda orasida keng
tarqalagan. Buning ma‘lum bo‘lgan sababi komputerda ma‘lum bo‘lgan sababi komputerda
ta‘qiqlangan o‘yinlar bo‘lgan. Hozirda esa ushbu holatlar asosan o‘smir yoshidagi va undan ham
yosh bolalarda uchrab jamiyatimizga ko‘plab salbiy ta‘sir ko‘rsatmoqda. Aniqlanishlaricha
166
o‘smir komputer o‘yiniga mukkasidan ketadi. O‘yinda yiqqan ballaridan ayrilganidan so‘ng kuchli
stressga berilgan va chiday olmaganidan o‘z joniga qasd qilgan.
Deviant so‘zining ma‘nosi (lot.-xulqdan og‘uvchi fe‘l- atvor, chetga og‘uvchi fe‘l-atvor)
degan ma‘noni anglatadi. Ko‘pgina hollarda sotsial sanktsiyalarga deviant xulq-atvor jamiyatda
o‘rnatilgan axloq me’yorlariga mos kelmaydigan insoniy faoliyat yoki xatti-harakat, ijtimoiy
faoliyat yoki xatti-harakat, ijtimoiy hodisa hisoblanadi. Ma‘lumotlarga qaraganda shunga o‘xshash
eng xavfli o‘yinlardan biri "Ko‘k kit" hisonlanadi. O‘rta Osiyoda bu o‘yinni o‘ynagan
o‘smirlarning 185 nafari o‘z joniga qasd qilgan. Xo‘sh O‘zbekistonda bizning o‘smirlar mana shu
xavfli o‘yinlardan qanday himoya qilinyabti.
Toshkent shahar Xalq Ta‘limi Bosh boshqarmasi boshlig‘i o‘rinbosari Ravshan Ergashev
joriy yilda ana shunday xavfning oldini olish maqsadida o‘smir yoshlar o‘rtasida qaysi internet
tarmog‘idan foydalanishi, qanday internet o‘yinlarini bilishi kabi savollardan iborat so‘rovnomalar
o‘tkazdi. Ota-onalari bilan suhbatlar o‘tkazib ularga bu xavf haqida tushuntirishlar berib o‘tdi.
Albatta, o‘smirlarning rivojlanishi, xarakter va xulq-atvorning shakllanib borishi
avvalambor oilasiga yon-atrofdagi do‘stlar davrasi va jamoasiga va shu bilan birgalikda yaxshi
ko‘rgan va hurmat qilgan insonlar fikriga bog‘liq bo‘lib qolmoqda.
Ba‘zi bir ota-onalarning e‘tiborsizligi ya‘ni "Farzandimning qorni to‘q, hammadan yaxshi
kiyinsa, hech kimdan kami yo‘q" degan o‘y hayollari va xotirjamligi natijasida bolaning
tarbiyasida o‘zgarishlar, yomon axloqli, xulqi buzuq bo‘lgan do‘stlar davrasiga kirib qolishiga
sabab bo‘lmoqda.
Ota-onalar tomonidan nazorat yo‘qligi tufayli ular jazosizliginj tushunib har xil qing‘ir
yo‘llardan yurishadi. Ana endi ota-onalarning bee’tiborligi teskari tomoni yani farzandini haddan
tashqari kuchli nazoratga olishi.Unga chuqur tazyiq o‘tkazish, fikrlarini mensimaslik va
eshitmaslik, do‘stlari va oilasi davrasida kamsitish, unda paydo bo‘lgan maqsad va orzulariga past
nazar bilan qarash mana shunday holatlarga olib keladi.
Ota-onalar va bolalar o‘rtasidagi munosabatlardagi muommolar deviant xatti-
harakatlarning sababiga aylanadi. Ba‘zida bitta ota-onaning mana shunday tazyiqlari bolaning
stress va agressiyaga tushishiga sabab bo‘ladi. Ushbu sabablardan so‘ng noto‘g‘ri xulq yuzaga
keladi.
Ularning uch turi mavjud.
1.
Zaif
2.
O‘rtacha
3.
Og‘ir
167
Agar o‘smirning oilasidagi muommolar tufayli shaxsiy baxtsizliklar yoki boshdan
kechirgan stresslarni qo‘shsak, biz har kimdan va hamma uchun qasos olishga tayyor bo‘lgan
haqiqiy deviantni ko‘ramiz.
Ayniqsa o‘smir yoshidagi bolalar hayotidan noroziligini juday salbiy fikrlar bilan
ifodalaydi. Bunday xulq-atvor reaksiyalari depressiya hisoblanadi. Bu o‘smirlar o‘zlariga xos
bo‘lgan hayotiy jismoniy nosozliklar tufayli rivojlanishi mumkin. Shuningdek o‘spirin muhim
yoki fojiali voqealar uchun javobgarliklarni asossiz ravishda o‘z zimmasiga olganida shunday
atash mumkin.
Sotsiologlar bularni uchta asosiy manbaaga ajratib ko‘rishgan.
1.Ijtimoiy tengsizlik.
Bola bu hodisaga avvalo boshlang‘ich maktabda ham duch keladi: sinfdoshlari undan
yaxshiroq kiyinishadi, ularning yonida har doim keragidan ortiq pul bor va hakozo. Bunda voyaga
yetmagan bola o‘zini kambag‘al va noqulay his qiladi. U moddiy boylik yo‘qligi sababli o‘z
qobilyatlarini namoyish etaolmaydi. Shunda o‘smir butun dunyodan ham, birinchi navbatda ota-
onasidan ham g‘azablanadi.
2.Axloqiy va axloqiy omil.
Bu jamiyatimizning ma‘naviy rivojlanishining pastligi, fan va san‘atga befarqlik bilan
namoyon bo‘ladi.
3.Atrof-muhit va jamiyat.
Har ikkalasinjng ham vakillari nafaqat buzg‘unchiliklarni e‘tiborga olishadi, balki
ko‘pincha ularni yoqtirishadi.
Noqulay muhitda o‘sib ulg‘aygan, ammo ichki va qat‘iy ruhni tarbiyalashga muvaffaq
bo‘lgan ko‘plab odamlar bor, shuning uchun ular hayotda ma‘lum bir balandlikka erishdilar.
Deviant xatti-harakatlarning o‘ziga xos xususiyati o‘smirlarda kuchli fazilatlarning
"to‘liq yo‘qligi yoki ularning uxlab yotgan" holatda bo‘lishlari bilan belgilanadi, o‘zini o‘zi
tarbiyalashning o‘rniga ular alkagol yoki giyohvand moddalar bilan zaharlanish yoki zo‘ravonlik
shaklida nomoyon bo‘ladigan hayoliy o‘zini-o‘zi tasdiqlash orqali aldanib qolishlarni
osonlashtirishgan.
Xulosa o‘rnida shuni aytib o‘tmoqchimanki, eng buyuk Imom al-Buxoriyning hadislarini
o‘qish undagi saboqlarni qunt bilan o‘rganish ota-onaning farzandi oldidagi, farzandning ota-ona
oldidagi burchlari nimalardan iborat ekanligini anglab yetish, barcha ota-ona va farzandlar uchun
juda muhum.
168
Biz hammamiz har xil va jamiyatda turlicha harakat qilamiz. Bunday xulq-atvorning oldini
olishda va davolashda avvalambor ilmli va barkamol bo‘lishimiz zarur.
Shu zayilda ko‘z o‘ngimizda, ijtimoiy tarmoqlarda deviant xatti-harakatlar muommosi
keskin. Deviantlilik xatti-harakati yoshlarni tarbiyalashda hisobga olinishi kerak bo‘lgan ijtimoiy,
biologic va psixologik omillarga bog‘liq. Deviant xatti-harakatlarning oldini olishda va uning
sabablarni bartaraf etishda o‘smirlarimizni insonlar bilan ko‘proq ijobiy, jamiyat bilan hamnafas
muloqotda bo‘ladigan, uni tushunaoladigan guruh yoki ijtimoiy tuzum topishiga yordam
berishimiz zarur. Deviant xulq-atvorning oldini olish ijtimoiy mavqeidan, dinidan, ma‘lumot
darajasi va boshqa omillardan qat‘iy nazar aholining barcha qatlamlarini qamrab olishi kerak.
Vaholanki bu yerda asosiy vazifa esa o‘smir va ota-ona o‘rtasida ishonchli munosabatlarni
o‘rnatish deb o‘ylayman. Shundagina o‘smir muommoga duch kelsa shubhali do‘stlar guruhiga
emas, balki ota-onasiga murojaat qiladi. Bundan keyin esa kelajagimizda yetuk va barkamol
shaxslar yetishib chiqadi. Zeroki, jamiyatimiz ichkilikbozlik, giyohvandlik va jinayatchilik
ishlaridan ham yengillanadi. O‘smirlarga erta yoshdan, bolaligidan tog‘ri tarbiya berib ularga
o‘rnak bo‘lishi zarur. Farzandning bo‘sh vaqti faqat to‘garaklar, o‘qib ilm olishlar emas, oilasi
davrasida ham ko‘proq bo‘lishi ular bilan hamsuhbat bo‘lib mehr-muruvvatga to‘lishi ko‘proq
o‘rinlidir. Oiladagi do‘stona munosabatlar orqali kelajakdagi farzandingizda hech qanday buzuq
xulq-atvorga duch kelmaysiz.
REFERENCES
1.
Ishmuxammedov R, Abduqodirov A,Pardayev.Fan va texnologiya, 2010.
2.
Mirziyoyev Sh.M. Yangi O‘zbekiston strategiyasi. Toshkent, 2021- 458.619.
3.
Mirziyoyev Sh.M. Toshkent:. O‘zbekiston, 2017-yil.104- bet.
4.
Niyozov G‘., Axmedov M.E. Pedagogika tarixidan seminar mashg‘ulotlari-T:. Nashr-2011
5.
Umarova M.K. Cho‘lpon 2018
6.
Xodjayev B.X. Umumiy psixologiyasi nazariyasi va amaliyoti.Darslik T:.sano-Standart
2017-yil.
7.
qizi Suvonqulova, A. A. (2022). BOSHLANG’İCH SİNF O’QUVCHİLARİDA
TAYANCH KOMPETENSİYALARNİ SHAKLLANTİRİSHNİNG İLMİY-NAZARİY
ASOSLARİ. Педагогика и психология в современном мире: теоретические и
практические исследования, 1(10), 7-9.
169
8.
Qizi, S. A. A. (2021). Content, form and means of formation of basic competences in
primary school students. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research
Journal, 11(10), 1494-1497.
9.
Xudoyberdiyevich, R. B., & Abdurazzoqovna, S. A. (2023). BO ‘LAJAK BOSHLANG
‘ICH SINF O ‘QITUVCHILARDA PEDAGOGIK MAXORATINI VIRTUAL
TEXNOLOGIYALAR VOSITASIDA RIVOJLANTIRISHDA XORIJ TAJRIBASI.
Ustozlar uchun, 25(1), 191-198.
10.
Suvankulova, A. (2024). FOREIGN EXPERIENCE IN DEVELOPING PEDAGOGICAL
SKILLS OF FUTURE PRIMARY CLASS TEACHERS USING VIRTUAL
TECHNOLOGIES. Science and innovation, 3(B1), 44-47
