4
OQIW MOTIVLERI MASHQALASINIŃ PSIXOLOGIYALIQ-PEDAGOGIKALIQ
ÁDEBIYATLARDA ÚYRENILGENLIGI
Guzerbaev Asılbek
Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq Mámleketlik Universiteti oqıtıwshısı.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10911011
Annotatsiya.
Bul tsezsizte oqiw motivleri mashqalasiniń psixologiyaliq-pedagogikaliq
ádebiyatlarda úyrenilgenligi hám shıǵıs danıshpanlari shıǵarmalarında bilimge qızıǵıwdı
qáliplestiriw máseleleri haqqında sóz etilgen.
Gilt sóz:
psixologiya, pedagogika, motiv,mashqala, oyshıl, tálim.
STUDIES OF THE PROBLEMS OF READING MOTIVES IN
PSYCHOLOGICAL AND PEDAGOGICAL LITERATURE
Abstract.
In this thesis, it is mentioned that the motives of reading are studied in
psychological and pedagogical literature and the issues of awakening interest in knowledge in the
works of eastern intellectuals.
Key word:
psychology, pedagogy, motive, problem, alloma, education.
ИССЛЕДОВАНИЯ ПРОБЛЕМ МОТИВОВ ЧТЕНИЯ В ПСИХОЛОГО-
ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ
Аннотация.
В данной диссертации отмечается, что мотивы чтения изучаются в
психолого-педагогической литературе и вопросы пробуждения интереса к познанию в
творчестве восточных интеллектуалов
.
Ключевые слова:
психология, педагогика, мотив, проблема, аллома, воспитание.
Ullı oyshıllardıń shıǵarmalarında bilim alıwǵa keń orın berilgen bolıp, ótmishte de házirgi
kúnde de, qay jerde tálim salasına itibar joqarı bolsa, sol jerde rawajlanıw udayı ilgerilep
barǵanlıǵı ayqın kózge taslanadı.
Shıǵısnıń enciklopediyalıq alımları shıǵarmalarında tálim-tárbiya, shaxs kámilligi
boyınsha pikirleri menen birga bilim iyelew, ilim alıw jolları haqqında bir qatar ilimiy
maǵlıwmatlar keltiriledi. Sonıń ishinde, Imom al-Buxoriy, Abu Nasr Forobiy, Abu Ali ibn Sino,
Abu Rayhon Beruniy, Burhoniddin Zarnujiy, Mahmud Koshǵariy, Yusuf Tán Hojib, Umar
Xayyom, Abu Hamid Fazzoliy, Alisher Navoiy, Muhammad Rizo Ogahiy, Abdulla Avloniy
sıyaqlı alım hám oyshıllardıń shıǵarmalarında joqarıdaǵı mashqala boyınsha hár tárepleme
maǵlıwmatlar keltiriledi.
5
Enciklopediyalıq alım
Imom al-Buxoriy
da ilim úyreniwdi joqarı dárejege qoyıp, óz
shıǵarmalarında tómendegi pikirlerdi aytadı: “Insan ilim babında tek ózinen joqarı yaki
teńleslerinen ǵana emes, al ózinen tómen bolǵanlardan da hádis almaǵansha, jetik muhaddis bola
almaydı”. Imam Buxoriydiń usı pikiri menen oqıw iskerliginiń unamlı motivleri ustaz-muǵallim
tárepinen qáliplestiriliwine basımlıq beredi.
Abu Nasr Forobiy
bolsa kóplegen shıǵarmalarında biliw máselesine úlken itibar beredi.
Ol biliwdegi eki basqıshtı - sezimlik hám aqılıy biliwdi parıqlaydı hám de biliwde insan aqılınıń
roline áhmiyet beredi. Forobiy insanlardı ilimli bolıwǵa shaqırıp, oqıwshınıń sociallıq ómirindegi
tutqan ornı hám onıń ózine tán ózgeshelikleri haqqında ibratlı ideyalardı kóterip shıqqan. Ol
oqıwshıǵa tálim beriw, onı ilimli etiw ushın oqıtıwshı tınbastan mashaqatlı miynet etse ǵana
oqıwshı oqıwǵa, tálim alıwǵa, bilimli bolıwǵa umtılıwi múmkin ekenligin aytıp ótedi. Oqıtıwshı
oqıwshıǵa bilim beremen dese, oqıwshı aldında haqıyqatgóy bolıwı kerek, ózi pámli-parasatlı
bolıp, ar-namısın qádirlewi tiyis, shákirtlerine qarata ádalatlı bolıwı, gózlegen maqsetine
erisiwinde qatańlıq kórsete biliwi hám órnek bolıwı kerek, dep atap ótedi danıshpan.
Enciklopedist alım
Abu Ali ibn Sinonıń
pikiri boyınsha, insannıń oylawı, aqılınıń kúshi
bir neshe basqıshtan ibarat. Aqılıy kúshler dáslep absolyut tınısh, ástelik halatında boladı.
Balalardaǵı jazıwda, oqıwdı úyreniwdegi potencial kúshler soǵan mısal bola aladı. Abu Ali ibn
Sina bul kúshlerdi materiallıq kúshler dep atalǵan, yaǵnıy usı kúshlerdi sırtqı motivler dep túsinse
boladı. Áste-aqırınlıq penen bul kúshler háreketkea aylanadı, bular miynet quralınıń nátiyjesi bolıp
tabıladı, yaǵnıy miynet quralı arqalı háreketke keledi hám ózin kórsetedi.
Ibn Sino "Xayy ibn Yaqzon" gúrrińinde insan minez-qulqın, ruwxıyatın túsiniw ushın
logika ilimin úyreniwge shaqıradı. Bul ilim insan oylaw sheńberiniń keńeyiwine úlken járdem
beredi. Insanlardıń minez-qulqın biliw ushın oqıw, ótkir bolıw ushın parasat iliminen xabardar
bolıw kerek. Shınında da, ilim úyreniwge Forobiy muzıkalıq, filosofiyalıq ilim menen sharlaǵan
bolsa, ibn Sino logika ilimi arqalı sharlaǵan.
Oqıwshılardıń oqıw iskerligine tiyisli pikirler encilopediyalıq alım
Abu Rayhon Beruniy
shıǵarmalarında da óz sáwleleniwin tapqan. Onıń pikiri boyınsha, bilim alıw ushın oqıwshılarda
eń aldı menen umtılıw hám qızıǵıw bolıwı kerek. Shınında da, nenidir úyreniw, izertlew ushın
insanda umtılıw, háreket hám qızıǵıwshılıǵı bolmasa, ol hesh nársege erise almaydı. Ilim alıwdıń
áhmiyetli jollarınan biri insan hámmeni ózine dos dep biliwi hám basqa insanlarǵa da jaqsılıq isley
biliwi tiyis. Alımnıń usı pikirlerin ilim tilinde oqıw iskerligine qarata mútájlik tuwılsa ǵana oqıw
motivleri qáliplestiriliwi múmkin, dep talqılasa boladı.
6
Abu Rayhon Beruniy oqıtıwshılar oqıwshınıń itibarın
salıstırıw
,
qıyal etiw
sıyaqlı
operaciyalarǵa qaratıwlar tiyis ekenligine ayırıqsha áhmiyet beredi. Solay eken, búgingi kúnde de
sanalı, tásirli, durıs hám tez oqıw házirgi zaman oqıwshılarınıń sawatlı bolıwların támiyinlewshi
tiykarǵı quramlıq bólimlerinen biri bolıp tabıladı.
Shıǵıstıń basqa bir iri alımı
Burhoniddin Zarnujiy
óziniń “Oqıwshıǵa tálim jolında
qollanba” kitabında: “Oqıp úyreniw ushın eń jaqsı waqıt jaslıq dáwiri, erte azanǵı hám qas
qarayǵan payt. Bilim alıwshı mine usı waqıttı nátiyjeli shólkemlestiriwge ádetletsin, eger de, oǵan
ilim zerigerli bolsa, basqası menen mashǵul bolsın”, - dep tálim beredi. "Tálimul – mutaallim"
degen kitabında bolsa tálimniń sabaqlaslıq principin tán aladı.
XI ásirde jasap dóretiwshilik penen shuǵıllanǵan
Mahmud Qoshǵariy
de óziniń “Devonu
luǵatit turk” shıǵarmasında bilim alıwǵa shaqırǵan. Shıǵarmadaǵı: “Ey ulım, mennen úgit, násiyat
al, ádepli hám tárbiyalı bolıwǵı umtıl, solay etip el ishinde zor alım bolıp tanıl hám olardıń arsında
ádep hám ilim tarqat” yaki “Ilim, hikmet úyren, úyreniwde erinsheklik hám takabbirlik etpe, hesh
nárse úyrenbesten, ózin bilimli etip kórsetip maqtanǵan insan imtixan waqtında uyaladı, ókinedi”
sıyaqlı pikirleri bunıń ayqın mısalı bolıp tabıladı.
Ilim, kásip hám pazıyletlerdiń eń abzalı esaplanadı. Ilim arqalı insan jaqsı-jamandı tanıwı,
hadal-haramnıń parqına barıı, doslıq hám tuwısqanlıq pazıyletlerin ańlawı, óz haq-huquqların
biliwi múmkin.
Insanlardıń bilimi, ilimi, ámeliy uqıplarınıń rawajlanıwısız jámiyettiń rawajlanıwın kóz
aldına keltirip bolmaydı. Belgili bir mánáwiy mútájliklerge, biyik ádep-ikramlıq pazıyletlerine iye
bolmaǵan adamlarda ilim-pándi úyreniwge, hadal miynet etip, kásip-óner iyelewge, qánigeligin
jetilistiriwge zárúrlilik te bolmaydı. Sol sebepli jámiyet rawajlanıwınıń barlıq basqıshlarında áweli
jaslardı tarbiyalap, keyin olarǵa tálim bergen.
Juwmaqlap sonı aytıwımız múmkin boladı, Shıǵıs oyshılları oqıw motivlerin mútájlikler
kóz qarasınan analizlewge háreket etken. Usı mútájliklerdi payda etiwge, arttırıwǵa, tiykarınan
oqıtıwshılar tárepinen tálim procesiniń psixologiyalıq ózgesheliklerin itibarǵa alıw, yaǵnıy oqıw
procesinde balalardıń fiziologiyalıq hám psixologiyalıq ózgesheliklerin inabatqa alıw, olarǵa ilajı
barınsha individual jantasıw arqalı erisiw múmkin ekenligin tán alǵan. Sonıń menen birge, Shıǵıs
danıshpanlarınıń ullı ǵáziynesi, balalarǵa tálim, tárbiya beriwdegi aldınǵı pikirleri házirgi kúnge
kelip te óz áhmiyetin joǵaltqanı joq.
7
REFERENCES
1.
Abaevich G. A. Subject, Purpose and Tasks of Pedagogy, Scientific Research Methods
//American Journal of Public Diplomacy and International Studies (2993-2157). – 2024. –
Т. 2. – №. 1. – С. 59-65.
2.
Guzerbaev A. RESEARCH METHODS OF PROFESSIONAL PEDAGOGY //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 12. – С. 306-310.
3.
Abaevich G. A. RESEARCH METHODS OF PROFESSIONAL PEDAGOGY. – 2023.
4.
Гузербаев А. ТЕОРЕТИКО-МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЕ ВОПРОСЫ ИЗУЧЕНИЯ
ДУХОВНО-МИРОВОЗЗРЕНЧЕСКОЙ БЕЗОПАСНОСТИ МОЛОДЕЖИ //GOLDEN
BRAIN. – 2023. – Т. 1. – №. 11. – С. 346-349.
5.
Bazarbaevich K. K. THE SPIRITUALITY OF MAHOBATLI PAINTING WORKS
IMPORTANCE //Archive of Conferences. – 2021. – С. 224-227.
6.
Xojamuratov Q. B. ISSUES OF THE DEVELOPMENT OF FINE ARTS IN SCHOOLS
//Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 333-336.
7.
Maksetbaevich, Otegenov Khakimbay. "Ethnodemographic procesess at the headquarters
of amudarya on the EVE of the 1916 uprising." Journal of Critical Reviews 7.11 (2020):
391-395.
8.
Отегенов, Хакимбай. "К оценке восстаний в Хивинском ханстве и Амударьинском
отделе в 1916 г." Каспийский регион: политика, экономика, культура 2 (59) (2019):
31-36.
9.
Отегенов, Хакимбай Максетбаевич. "Восстание 1916 года в Каракалпакстане: общее
и особенное." Перекрёстки истории. Актуальные проблемы исторической науки:
материалы XV Международ (2019): 131.
