31-oktabr, 2024-Yil
191
TEXNOLOGIK TUSDAGI FAVQULODDA VAZIYATLAR VA ULARNING TURLARI,
TABIIY TUSDAGI FAVQULODDA VAZIYATLAR.
Muradov Sirojiddin
Karimov Bohodir
Siddiqova Madinabonu
Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti
“Mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligi” kafedrasi o‘qituvchilari.
Qarshi, O‘zbekistan.
https://doi.org/10.5281/zenodo.13902042
Annotatsiya. Maqolada O‘zbekiston Respublikasi 1999 yil 20 avgustdagi “Aholini va
hududlarni tabiiy hamda texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish
to‘g‘risida”gi qonunning qabul qilinishi, favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish sohasida
davlat siyosatini og‘ishmay amalga oshirish, haqiqiy xavf-xatar manbalarini va ularning tabiatini
anglab etish har bir kishiga o‘zini yuz berishi mumkin bo‘lgan avariya, halokat, tabiiy ofatlardan
muhofaza qilinganini sezish imkoniyatini beradi. Maqola mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligi
yunalishlari talablari, mehnat muhofazasi va xavfsizlik mutaxassislari hamda keng izlanuvchilar
uchun muljallangan.
Kalit so‘zlar va iboralar: “Fuqaro muhofazasi, fuqarolarning huquq va majburiyatlari,
texnogen.”
TECHNOLOGICAL EMERGENCIES AND THEIR TYPES, NATURAL
EMERGENCIES.
Abstract. In the article, the adoption of the Law of the Republic of Uzbekistan on August
20, 1999 "On the Protection of Population and Territories from Natural and Man-made
Emergency Situations", consistent implementation of the state policy in the field of emergency
protection, and real sources of danger and understanding their nature gives everyone the
opportunity to feel that he is protected from accidents, destruction, and natural disasters that may
occur. The article is intended for the requirements of labor protection and technical safety
directions, labor protection and safety specialists, and general readers.
Key words and phrases: "Civil protection, rights and obligations of citizens, man-made."
ЧРЕЗВЫЧАЙНЫЕ ТЕХНОЛОГИЧЕСКИЕ ЧАСТИ И ИХ ВИДЫ, ЧС ПРИРОДНЫЕ
ЧС.
31-oktabr, 2024-Yil
192
Аннотация. В статье принято Закона Республики Узбекистан от 20 августа 1999
года «О защите населения и территорий от чрезвычайных ситуаций природного и
техногенного характера», последовательной реализации государственной политики в
области чрезвычайных ситуаций. , реальная опасность Понимание источников опасности
и их природы позволяет каждому чувствовать себя защищенным от возможных аварий,
катастроф, стихийных бедствий. Статья предназначена для требований направлений
охраны труда и технической безопасности, специалистов по охране труда и технике
безопасности, а также широкого круга читателей.
Ключевые слова и фразы: «Гражданская защита, права и обязанности граждан,
техногенная».
KIRISH.
Tabiiy xususiyatli
favqulodda vaziyatlarga 3 xil ko‘rinishidagi falokatlar kirib, ular
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 27 oktyabrdagi “Texnogen, tabiiy va
ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar tasnifi to’g’risida” gi 455-son qarorida ko‘rsatib o‘tilgan
1
.
TABIIY XUSUSIYATLI FAVQULODDA VAZIYATLAR
Sodir bo`ladigan xar qanaqa tusdagi tabiiy ofatlar mamlakatning iqtisodiyotini izdan
chiqishiga, ko`plab insonlarning o`limiga yoki xayot faoliyatining buzilishiga, tabiatning
zararlanishiga va boshqa salbiy oqibatjarga olib keladi. Butun jahon “Qizil Xoj” hamjamiyati
tashkilotining ma`lumotlariga qaraganda tabiiy ofatlardan ko`rilayotgan moddiy va ma`naviy zarar
miqyosi butun dunyoda yuqori tezlikda ortib bormoqda. Ayniqsa, o`tgan XX asrda tabiiy
ofatlardan 11 mln. dan ortiq insonlarning o`limi va juda katta miqyosda moddiy zararlar ko`rilgan.
Shunga o`xshash xolat XXI asrning o`tgan 8 yili davomida xam kuzatildi. Jumladan, 2004
yil Xind okeanidagi “ Sunami ” dan - 300 ming; 2005 yil AQSHdagi “ Katrina ” to`fonidan - 200
ming; 2005 yil Kashmirdagi (Pokiston) yer silkinishidan - 78 ming; 2008 yil “Myanma” to`fonidan
130 ming; 2008 yil Xitoydagi “Sechuan” yer silkinishidan 62 mingdan ortiq odamlarning o`limi
yuz berdi.
Tabiiy xususiyatli favqulodda vaziyatlarga 3 xil turdagi vaziyatlar kiradi
Geologik xavfli Hodisalar:
1
О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 27 oktyabrdagi “Texnogen, tabiiy va ekologik tusdagi
favqulodda vaziyatlar tasnifi to’g’risida” gi 455-son qarori
31-oktabr, 2024-Yil
193
odamlar oʻlimiga, maʼmuriy-ishlab chiqarish binolarini, texnologik asbob-uskunalarning,
energiya taʼminoti, transport kommunikatsiyalari va infratuzilma tizimlarining, ijtimoiy
yoʻnalishdagi binolarining va uy-joylarning turlicha darajada buzilishiga, ishlab chiqarish va
odamlar hayot faoliyatining izdan chiqishiga olib kelgan zilzilalar;
odamlar oʻlimiga olib kelgan yoki olib kelishi mumkin boʻlgan va xavfli hududdan
odamlarni vaqtincha koʻchirishni yoki xavfsiz joylarga doimiy yashash uchun kuchirishni talab
qiluvchi yer kuchishlari, togʻ oʻpirilishlari va boshqa xavfli geologik hodisalar.
Gidrometerologik xavfli hodisalar:
odamlar oʻlimiga, aholi punktlarini, baʼzi sanoat va qishloq xoʻjalign obyektlarini suv
bosishiga, infratuzilmalar va transport kommunikatsiyalari, ishlab chiqarish va odamlar hayot
faoliyati buzilishiga olib kelgan va shoshilinch koʻchirish tadbirlari oʻtkazilishini talab qiladigan
suv toshqinlari, suv toʻplanishi va sellar;
aholi punktlaridagi, sanatoriy, dam olish uylaridagi, sogʻlomlashtirish lagerlaridagi
odamlarning, turistlar va sportchilarning jarohatlanishiga va oʻlimiga olib kelgan yoki olib kelishi
mumkin boʻlgan qor koʻchkilari, kuchli shamollar (dovullar), jala va boshqa xavfli
gidrometereologik hodisalar.
Favqulodda epidemiologik, epizootik va epifitotik vaziyatlar:
oʻlat, vabo, sargʻayma isitma kabi siyrak uchraydigan kasalliklarni keltirib chiqargan
alohida xavfli infeksiyalar;
odamlarda uchraydigan yuqumli kasalliklar rikketsiyalar-epidemik toshmali terlama, Bril
kasalligi, Ku-isitma;
zonooz infeksiyalar- Sibir yarasi, quturish;
virusli infeksiyalar-SPID;
epidemiya-alohida xavfli infeksiyalarga tegishli boʻlmagan, yuqish manbai bitta yoki
yuqish omili bir xil boʻlgan odamlarning guruh boʻlib yuqumli kasallanishi , bir aholi punktida-
50-kishi va undan ortiq;
aniqlanmagan etiologiya bilan guruh boʻlib kasallanish-20 kishi va undan ortiq;
tashxisi aniqlanmagan bezgak kasalligi-15 kishi va undan ortiq;
oʻlim yoki kasallanish darajasi oʻrtacha statistik darajadan 3 baravar va undan ortiq boʻlgan
vaziyat;
zaharli moddalar bilan zaharlanish-jabrlanganlar soni-10 kishi, vafot etganlar soni-2 kishi
va undan ortiq;
31-oktabr, 2024-Yil
194
oziq-ovqatdan ommaviy zaharlanish-jabrlanganlar soni-10 kishi, vafot etganlar soni-2
kishi va undan ortiq;
epizootiya-hayvonlarning ommaviy kasallanishi yoki nobud boʻlishi;
epifitotiya-oʻsimliklarning ommaviy nobud boʻlishi.
Tabiiy ofat
- bu tabiatda yuz beradigan favquloddagi o‘zgarish bo‘lib, u birdan, tezlikda
insonlarning mo‘tadil yashash, ishlash sharoitlarini buzilishi, odamlarning o‘limi hamda qishloq
xo‘jalik hayvonlarining, moddiy boyliklarning buzilishi va yo‘q bo‘lib ketishi bilan tugaydigan
hodisalardir.
Tabiiy ofatlarning turlari xilma-xil: yer silkinishi, suv toshqini, kuchli shamol, yong‘in,
qurg‘oqchilik, yer surilishi va boshqalar. Bu xildagi tabiiy ofatlar bir-biriga bog‘liq holda hamda
bog‘liq bo‘lmagan holda, alohida yuzaga kelishi mumkin. Ya’ni bir tabiiy ofat boshqa ofat
oqibatida yuzaga kelishidir. Masalan, o‘rmonda yong‘inlarning kelib chiqishi, tog‘li joylardagi
ishlab chiqarish portlashlari, karyerlarni ishga solishda, platinalar qurishda yerning surilishiga,
qorlarning ko‘chishi va boshqa ofatlarning kelib chiqishiga sabab bo‘ladi.
Hech narsaga bog‘liq bo‘lmagan tabiiy ofatlar juda katta miqyosda va turli vaqtlargacha
bir necha soniya, daqiqadan (yer surilishi, yer silkinishi, qor ko‘chishi) bir necha soatlargacha
(kuchli qor va yomg‘ir yog‘ishi), hatto kun va oygacha (suv toshqini va yong‘in bo‘lishi)
cho‘zilishi mumkin. Lekin bu xildagi tabiiy ofatlar hamma joylarda ham yuzaga kelavermaydi.
Jumladan, yer silkinishi, yer surilishi ofatlari ko‘proq tog‘li hududlarda kuzatiladiki, buni
oqibatida nafaqat insonlar, balki iqtisodiyot tarmoqlari, hatto atrof-muhit qattiq shikastlanadi.
Yana kuchli yog‘ingarchilik, qor yog‘ishi natijasida suv toshqini kuzatiladiki, oqibatda,
fuqarolarning yashash joylari, sanoat korxonalari, temir va magistral yo‘llar, gidrotexnik
inshootlar izdan chiqadi. Xuddi shunga o‘xshash ta’sirlar yer surilishi, qor ko‘chishi, qurg‘oqchi-
lik, kuchli shamollar ta’sirida ham kuzatilib, oxir oqibatda insonlar katta, ham ma’naviy, ham
moddiy zarar ko‘radilar. Ammo, barcha tabiiy ofatning turlari hamma joyda ham
kuzatilavermaydi. Tabiiy ofatning har qaysi shakllari o‘zlarining fizik ma’nosiga, kelib chiqish
sabablariga, tavsifiga, kuchiga va tashqi atrofga ta’sir ko‘rsatish xususiyatlariga ega.
Bu tabiiy ofatlar bir-biridan farq qilishidan qat’iy nazar, ular bir umumiy xususiyatga ega.
Ya’ni ularning ta’siri juda keng miqyosda bo‘lib, o‘zini o‘rab turgan atrof-muhitga juda
katta ta’sir kuchini ko‘rsatadi hamda insonlar ruhiyatiga jiddiy zarba beradi. Shuning uchun, bu
tabiiy ofatlarni o‘z vaqtida bilib, uning tavsiflari va sabablari aniq o‘rganilsa, ularni oldini olish
yoki zarar keltirish xususiyatlari bir muncha kamaytirilgan bo‘ladi. Shu tariqa tabiiy ofatlardan
keyingi qilinadigan xatti-harakatlarni va ofat oqibatlarini tezroq hal qilish imkoniyatlariga ega
31-oktabr, 2024-Yil
195
bo‘linadi. Tabiiy ofatlarga qarshi kurash choralaridan biri bu xalqni o‘z vaqtida voqif etish
hisoblanadi. Bu esa tabiiy ofatdan keladigan zararlarni bir muncha kamaytirish imkoniyatini
vujudga keltiradi. Yana tabiiy ofatlar yuz berganda xalqqa ma’naviy yordam berish chora-
tadbirlari va qilinadigan birlamchi ishlarni to‘g‘ri tashkil etish shakllari eng asosiy vazifalardan
hisoblanadi. Bu ishlarning bosh-qoshida fuqarolar muhofazasi organlari turib, ular ofat yuz bergan
joyda (urush davrimi, tinchlik davrimi baribir), xalqni bu ofatlardan muhofaza etish va falokat yuz
bergan joydan hammani bexatar joyga ko‘chirish omillarini amalga oshiradi. Qaysi yerda yuqori
intizom, aniq belgilangan chora-tadbirlar bo‘lsa, o‘sha yerda har qanday ekstremal sharoitlarda
harakat qilish ishlari va ularning natijalari yuqori bo‘ladi (ma’naviy talofot va moddiy yo‘qotish).
Suv toshqini va uning talofatlari.
Keyingi vaqtlarda respublikamiz hududining ko‘pchilik qismida gidrometerologik
holatning keskin o‘zgarishi tufayli, aholining hayot faoliyatini, tabiatini, moddiy resurslar sifatini
izdan chiqaruvchi favqulodda vaziyatlar (sellar, suv toshqinlari, qor ko‘chkilari, kuchli shamollar,
qurg‘oqchilik va h.k.) kuzatilmoqda.
Bunday holatlarning yuzaga kelishiga biologik va meterologik o‘zgarishlarni hisobga
olmaslik, yangi yerlarni o‘zlashtirishda qo‘yilgan xatoliklar, sug‘orish tizmida zamonaviy
texnologik usullarni joriy etilmaganligi sabab bo‘lmoqda.
1998 yilda Favqulodda vaziyatlar vazirligi ma’lumotiga ko‘ra respublikamiz hududida 600
ga yaqin ko‘chki, sel va suv toshqinlari bo‘lgan bo‘lsa, ularning zararli oqibatlari natijasida 16
ming aholi jabrlanib, ko‘rilgan moddiy zarar esa 100 mln. so‘mdan ortiqni tashkil etgan.
Mutaxassislar xulosasiga ko‘ra respublikamiz hududida 238 ta xavfli ko‘llar, 46 ming kv.
km hududlar suv va sel toshqinlari ro‘y beradigan xavfli joylar, 1000 ga yaqin xavf sodir bo‘lishiga
olib keluvchi daryo va soylar mavjudligi aniqlangan.
Suv toshqini
ham tabiiy ofatlar ichida eng xavflisi hisoblanadi. Suv toshqini deb daryo,
ko‘l, hovuzlardagi suv sathining keskin ko‘tarilishi natijasida ma’lum maydonlardagi yerlarni suv
tagida qolishiga aytiladi.
Suv toshqiniga turli omillar sababchi bo‘ladi:
Kuchli yomg‘ir yog‘ish oqibatida (jala, sel quyishi);
Qorlarni surunkali erishi natijasida;
Kuchli shamol esishi natijasida;
Oqar daryolardagi muzliklarni yig‘ilib, sun’iy to‘g‘on hosil qilishi;
Tog‘ jinslarining nurashi, surilishi yoki boshqa sabablar bilan suv saqlash
31-oktabr, 2024-Yil
196
omborlarining buzilishi oqibatida.
Kuchli yomg‘ir yog‘ishi natijasida suvlarning sathi keskin ko‘tarilib, daryo, ko‘llarga
sig‘maydi va natijada ekin maydonlarni, turar-joylarni, yo‘llarni suv bosadi va ularni izdan
chiqaradi. Bulardan tashqari, elektr energiya, aloqa uzatgichlar, meliorativ tizimlar ishdan chiqadi,
chorva mollari, qishloq xo‘jalik ekinlari yo‘q bo‘lib ketadi, xom ashyolar, yoqilg‘i, oziq-ovqatlar,
mineral o‘g‘itlar va boshqalar yaroqsiz holga keladi yoki yo‘q bo‘lib ketadi. Shular natijasida juda
katta moddiy zarar ko‘rilib, insonlar o‘limi bo‘lishi mumkin.
Suv toshqini ofati turli joylarida, jumladan, O‘zbekistonda ham tez-tez bo‘lib turadi.
Masalan, 1991-95 yillarda ko‘pgina viloyatlarida Xorazm, Buxoro, Surxondaryo,
Qashqadaryo, Jizzax, Sirdaryo va boshqa joylarda juda katta ekin maydonlari suv ostida qolib,
oqibatda katta miqdorda moddiy zarar ko‘rildi. Jumladan, 750 ming ga. paxta, 28 ming ga. poliz,
20 ming gektar mevazorlar, shuningdek 21 ming turar joy binolari, 100 dan ortiq bolalar
bog`chalari va maktablar, 250 km avtomobil yo`llari, 113 ta ko`priklar va 200 km dan ortiq
sug`orish inshoatlari yaroqsiz xolatga keldi.
2009 yil oktyabr oyida Fillipinda yomg`irning surunkali yog`ishi kuchli suv toshqinlarini
yuzaga keltirib xududlarni, yashash va ish joylarini, ko`priklarni va yo`llarni vayronaga aylantirdi.
Bu xam yetmaganday namgarchilikning xaddan tashqari yuqori bo`lishi oqibatida tog` oldi
joylarida ko`chkilar yuz berdi. Bu ofatdan 2,5 mln odamlar zarar ko`rib, xavfli xududlardan 30
ming axoli xavfsiz xududlarga evakuatsiya qilindi va ko`rilgan moddiy zarar miqyosi bir necha
10 mln AQSH dollirini tashkil qildi. Shuningdek 2009 yilda Turkiyaning 15 mln aholisi bo`lgan
Istambul shaxrida tinimsiz yoqqan yomg`ir, 2m balandlikdagi suv toshqinini yuzaga keltirib,
minglab uylarni, yo`llarni vayronaga aylantirdi.
Daryolardagi suvning oqimiga teskari yo‘nalishda esadigan kuchli shamol ham uni sathini
ko‘tarib yuboradi va natijada suv toshqini yuz beradi. Bu xildagi toshqin Sankt-Peterburgdagi
Neva daryosida kuzatilgan. 1997 yil noyabrda Vyetnamda ham juda kuchli shamol oqibatida suv
toshqini bo‘lib, katta miqyosdagi uy joylar, moddiy resurslar suv tagida qolib, ko‘plab odamlar
halok bo‘lishgan.
Oqar daryolarda suvlarning sathida muzliklar hosil bo‘lishi va bu muzliklar yig‘ilib
suvning oqimiga qarshi to‘siqlar (to‘g‘on) hosil qilishi natijasida ham suv toshqini ro‘y beradi.
Bu xildagi toshqin 1992 yilda Qoraqalpog‘iston Respublikasida Amudaryo oqib o‘tadigan
uchta hududda kuzatilgan. Bu ofatning oldini olish uchun hamma choralar bajarila bordi va oxir-
oqibatda harbiy samolyotlar yordamida to‘siq bo‘lib turgan muz to‘g‘onlari portlatish yo‘li bilan
yo‘q qilindi. Bu ofat natijasida Bo‘zatov tumanining ko‘pgina yerlari vayronaga aylanib, elektr
31-oktabr, 2024-Yil
197
tokini o‘tkazuvchi manbalar, texnikalar ishdan chiqdi. Aspantoy, Porlitov, Qiziljar va Aliovul
punktlariga olib boruvchi yo‘llarni suv bosishi oqibatida aloqadan uzilib qoldi. Ofat oqibatlarini
bartaraf qilishda 3200 dan ortiq aholi, 3026 bosh qora mollar xavfsiz joylarga ko‘chirildi va
Porlitov, Qiziljar va Aliovullarga boradigan 26 km yo‘llar ta’minlandi. Bu ofatdan ko‘rilgan
moddiy zarar yuz million so‘mni tashkil qilgan. Bunday holatlardagi suv toshqinlari dunyo
miqyosida juda tez-tez bo‘lib turadi.
Suv toshqini kanallar va suv saqlaydigan omborlarning turli sabablarga ko‘ra ishdan
chiqishi oqibatida ham kuzatilishi mumkin. Umuman kanallar, suv omborxonalari - suv energiyasi,
suv yo‘llari hamda suvning o‘zidan foydalanish maqsadida quriladi. Hozirgi kunda MDH
davlatlarida suv sig‘imi 1 mln. m
3
dan ortiq bo‘lgan suv omborlari 1 mingga yaqin bo‘lib, ularning
suv sathi 116000 km
2
ga teng. Xuddi shunga o‘xshash O‘zbekistonda ham 54 ta suv saqlaydigan
omborxonalar qurilgan, ulardan 10 tasi qo‘shni Respublikalari chegarasida joylashgan. Jumladan,
Qayroqqum, Rog’un, (Tojikiston), Tuyamo‘yin (Turkmaniston), Taxtagul (Qirg‘iziston),
Chordarya (Qozoqiston) va boshqalarni misol qilib keltirish mumkin.
Respublikamizga tegishli bo‘lgan suv omborxonalarida 55,5 mlrd. m
3
dan ortiq suv
saqlanib, ular orqali asosan qishloq xo‘jaligini suv bilan ta’minlab, katta iqtisodiy samara olinadi.
Lekin shu bilan birga bunday gidrotexnik inshootlar biror sabablarga ko‘ra buzilsa,
saqlanayotgan suvning ta’siri insonlarga, uy hayvonlariga, atrof-muhitga juda katta jiddiy zarar
keltiradi. Shunga o‘xshash katta hajmdagi suv Tuyamo‘yin suv omborida 5 km
3
dan ortiq,
Qayroqqum suv omborida esa 4 km
3
dan ortiq suv saqlanib, mabodo biror sababga ko‘ra ombor
qismlari talofot ko‘rsa, Jizzax, Sirdaryo, Samarqand, Buxoro viloyatlarini suv bosadi. Agar
Taxtagul suv ombori talofot ko‘rsa (unda 19 km
3
suv saqlanadi) butun Farg‘ona vodiysi
viloyatlarini suv bosishi ehtimoli bor. Boshqa suv saqlash omborxonalari uchun ham shunga
o‘xshash fikrlarni aytish mumkin. Shuning uchun suv saqlaydigan omborxonalarni har xil
falokatlardan asrash uchun hamma turdagi omillar, ehtiyot choralari ko‘rib qo‘yilgan bo‘lishi
zarur. Jumladan, birlamchi va ikkilamchi saqlovchi platina qurish, har bir platinalar temir betonli
qorishmalardan tayyorlanishi va boshqa saqlovchi omillar belgilanishi zarur. Afsuski, bunday
chora-tadbirlar to`liq, mukammal tarzda belgilanishiga har doim ham jiddiy e`tibor berilmaydi.
Hozirda, Tojikiston xududida bahaybat Rog’un GES qurilishini davom ettirish
to`g’risidagi 2009 yilda qabul qilingan hukumat qarori Markaziy Osiyo davlatlarini tashvishga
solmoqda. Ma`lumki, ushbu GES qurilishi XX asrning 80-yillarida boshlanib, keyinchalik
muayyan sabablarga ko`ra to`xtab qolgan edi. Chunki o`sha davrda ushbu gidroinshoot loyihasi
to`laqonli ekspertizadan o`tkazilmagan bo`lgan, oradan shuncha vaqt o`tgandan so`ng, zamonaviy
31-oktabr, 2024-Yil
198
loyiha va konstruktorlik andozalari talablariga mos bo`lmagan eski loyiha asosida ish boshlangani,
albatta tashvishli holat. Zero, ushbu GES qurilishi uchun tanlangan xudud 9-10 ballik seysmik
aktivlikka egaligi va tektonik yoriq chiziqda joylashganligi nazarda tutilsa, baladligi 350 m dan
iborat to`g’onda sodir bo`lishi mumkin bo`lgan texnogen buzilish qanday halokatli oqibatlarga
olib kelishini tasavvur qilish qiyin emas. Undan tashqari, ushbu gidroinshoot qurilishi natijasida
butun Markaziy Osiyo mintaqasi xududlarida katta ekologik o`zgarishlar ro`y berishi hamda suv
taqsimotidagi buzilishlar ko`lami ortishi, tabiiy. 2010 yil BMT Sammiti mingyillik rivojlanish
maqsadlariga bag`ishlangan yalpi majlisida Mamlakatimiz Prezidenti I. Karimov ta’kidlaganidek:
“Ko`plab xalqaro ekologiya tashkilotlari va nufuzli ekspertlar tavsiya qilayotganidek, ushbu
daryolardan shu miqdordagi energetika quvvatlarini olish uchun nisbatan xavfsiz, ammo ancha
tejamkor GES lar qurilishiga o`tish oqilona yo`l bo`lur edi”.
Suv toshqini xavfida quyidagi vazifalar bajarilishi talab etiladi:
suv toshqini xavfi
haqida aholini ogoh etish; razvedka va kuzatuv ishlarini olib borish; FVDT kuch va vositalarini
jalb etish; qutqaruv va tiklov ishlarini olib borish; kerak bo‘lganda aholini va moddiy boyliklarni
xavfsiz joylarga evakuatsiya qilish; suv toshqini bo‘lgan xudulardagi korxona va tashkilotlarning
ishlab chiqarish jarayonini qisman yoki butunlay to‘xtatish; suv bosgan hududlarda qutqaruv
tizimlari va boshqa tizimlar kerakli texnika va suzuvchi vositalar yordamida odamlarni qutqarish
va evakuatsiya qilish ishlarini olib boradi. Qutqaruv ishlarida ishtirok etuvchilar odamlarni suvdan
qutqarish bo‘yicha tajribaga, hamda qutqarilganlarga birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish
tajribalariga ega bo’lishi lozim.
Kuchli shamol, qurg‘oqchilik va uning oqibatlari.
Kuchli shamol, qurg‘oqchilik ofatlari ham gidrometerologik favqulodda vaziyatlar turiga
kirib, ularning tabiat va jamiyatga salbiy ta’sirlari ortib bormoqda. Jumladan, 1970 yil 13 noyabrda
Pokistonning sharqiy hududlarida bo‘lgan kuchli shamol oqibatida 10 ml. aholi talofot ko‘rdi.
Shundan 500 ming kishi halok bo‘ldi va bedarak yo‘qoldi. Shunga o‘xshash salbi oqibatlar
2002 yilda Rossiyada, 2003, 2004 yilda AQSHning bir qancha hududlarida kuzatilgan kuchli
dovullar oqibatida ham ro’y bergan.
Kuchli shamol va insonlar hayotiga va iqtisodiyot tarmog’iga jiddiy zarar yetkazadigan
ofatdir. Bu ofat uzoq davom etuvchi va buzish kuchiga ega. Bu ofatning tezligi 30-90 m/s ga
yetadi. O‘rta Osiyo mintaqalarida shamolning kuchi 40-60 m/s ga, O‘zbekistonning Xovos,
Bekobod tumanlarida esa 50-60 m/s tashkil etadi. Kuchli shamolni paydo bo‘lishi, ya’ni
atmosferada muvozanatning buzilishi natijasida havo oqimi juda katta tezlikda harakatlanib, ba’zi
joylarda, u aylanma (voronka) harakatga kelib qoladi. Bunday ofat oqibatida odamlarning halok
31-oktabr, 2024-Yil
199
bo‘lishi, inshootlarning buzilishi, ekinzorlarning payhon etilishi, elektr, aloqa tarmoqlarining
izdan chiqishi va boshqa oqibatlarga olib keladi. Shuningdek, kuchli shamol esganda odamlar, uy
hayvonlari yuradigan yo‘llardan adashadilar, simyog‘ochlar, daraxtlar ag‘anaydi, uylarning
tomlari buzilishi natijasida odamlar turli darajada jarohat oladilar. Masalan, 1997 yilda 2maydan
3mayga o`tar kechasi Qashqadaryo viloyatida kuchli shamol ta’sirida 156838 ga qisloq xo`jalik
ekinzorlari, 12 km elektr tarmoqlarining shikastlanishiga, 250 turar joy uylarini, 79.5 km
avtomobil yo`llarini suv bosishiga, 393 bosh yirik shoxli qoramolar, 7254 bosh qo`y, echkilar, 26
bosh ot va 13 ming 280 ta xonaki parrandalarning o`limiga olib kelganligi ma’lum.
Bu ofatdan saqlanishning yana bir omili - ofat haqida odamlarni o‘z vaqtida ogoh qilishdir.
Albatta, hozirgi paytda ob-havoni bir necha kun oldindan ayta oladigan zamonaviy uslublar
yaratilganki, bularning bergan ma’lumotlari asosida nafaqat odamlarni, balki uy hayvonlarini,
moddiy boyliklarni falokatdan asrash, buzilishini yoki yaroqsiz holga kelishini oldini olish
mumkin.
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, kuchli shamol ofati yuz berganda fuqaro muhofazasi
tizimlari davlat organlari xodimlari boshchiligida qutqaruv va buzilgan joylarda tiklash ishlarini
bajaradi, jabr ko‘rganlarga birlamchi tibbiy yordam ko‘rsatadi.
Qurg‘oqchilik ofati
ham
O‘zbekistonga xos bo‘lib, ilgari bunga deyarli e’tibor
berilmagan. Lekin keyingi yillarda ekologiyaning haddan tashqari buzilishi, suv resurslaridan
noto‘g‘ri foydalanish va boshqa sabablar oqibatida bizning mintaqada ham bunday ofat aynan
hozirgi paytda kuzatilmoqda.
Qurg‘oqchilikda odamlarni o‘limi, daraxtlar, ekinzorlarning qurishi, kuchli yong‘inlarning
chiqishi va turli xil kasalliklarning tarqalishiga imkoniyat yaratiladi. Takidlash joizki,
O‘zbekistonda qurg‘oqchilik muammosi Orol dengizi bilan bog‘liqdir.
Respublikamiz Prizidenti Islom Karimov «O‘zbekiston XX asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka
tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» kitobida ta’kidlaganidek: «Yaqin-
yaqinlargacha cho‘lu-sahrolardan tortib olingan va sug‘orilgan yangi yerlar haqida dabdaba bilan
so‘zlanardi. Ayni chog‘da ana shu suv Orolda tortib olinganligi, «jonsizlantirib qo‘yilganligi»
xayolga kelmasdi, endilikda Orolbo‘yi ekologik kulfat hududiga aylandi». Ma’lumki, Orol dengizi
suvi yildan yilga kamayib, qurib bormoqda. Buning oqibatida dengizga yaqin bo‘lgan joylarda
dov-daraxtlar, ekinzorlar qurib, turli xil kasalliklar ko‘payib bormoqda. Ma’lumotlarga ko‘ra,
Amudaryo suvining bor-yo‘g‘i 10 foiz miqdori Orol dengiziga quyilmoqda. Ammo hozirgi
vaziyatda dengizga quyilayotgan suv hajmidan ko‘ra atmosferaga bug‘lanayotgan suv miqdori bir
necha barobar ko‘pdir. Shu sababdan, Orol dengizi suvining balandligi ancha pastga tushib ketgan.
31-oktabr, 2024-Yil
200
Endi Orolni ilgarigi holatiga qaytarish uchun unga taxminan 50 km
3
suv quyish kerak, bu
degan so‘z butun boshli Sirdaryo suvini to‘liq quyish bilan barobardir.
Qor ko‘chkisining sabablari va oqibatlari.
Tog‘larning tik yon-bag‘irlaridan qor
massasining pastlik tomon ag‘darilib yoki sirpanib tushishiga tog‘ ko‘chkisi deyiladi. Baland
tog‘larning ustiga ko‘p qor yog‘ib, uning qalinligi ortadi va o‘z og‘irlik kuchi ta’sirida zichlashib,
qayta kristallanib, yonbag‘irlikka pastlikka qarab osilib turadi va natijada uning qalinligi oshgan
sari turg‘unligi susayib boradi. Kuchli shamol ta’sirida mana shunday qor massasi harakatga kelib
pastlik tomon siljiy boshlaydi yoki ag‘darilib tushadi. Qor ko‘chkisida suriluvchi massaning hajmi
bir necha ming m
3
dan million m
3
gacha tashkil yetadi. Qor ko‘chkilari quruq yoki ho‘l bo‘lishi
mumkin. Agar qorning ustki qismi biroz muzlagan bo‘lib, uning ustiga qalin qor yog‘ib pastga
qarab siljisa, quruq ko‘chki hosil bo‘ladi. Agar qor erigan suvga shimilib, uning tagi ho‘llanishi
natijasida pastga ag‘darilishi ho‘l ko‘chki hosil bo‘ladi.
Ho‘l ko‘chkilar 20-50 km/soat tezlikda, quruq ko‘chkilar esa 100 km/soat, ba’zan 300-400
km/soat tezlikda siljiydi. Qor ko‘chkilari pastga qarab harakat qilganda, yon-atrofdagi qor
massalarini hamda tog‘ jinslarini o‘zi bilan surib ketadi. Mana shuning natijasida qor massasi
kattalashib, hajmi bir necha mln. m
3
ga, tezligi esa soatiga 250-350 km ga yetib, o‘z yo‘lidagi
o‘rmonlarni sindirib ketadi, imorat va inshootlarni vayron qiladi, oqibatda juda katta moddiy
zararni keltirib, insonlar o‘limiga sabab bo‘lishi mumkin.
Katta hajmli qor ko‘chkilari asosan 25-60
0
li qiyalikda kuzatiladi. Sirti tekis, o‘t bilan
qoplangan qiyaliklar qor ko‘chkisi xavfli bo‘ladigan joylar hisoblanib, butali, toshli joylar qor
ko‘chkisiga to‘sqinlik qiladi. Shuning uchun o‘rmonzorlarda qor ko‘chkisi juda kam kuzatiladi.
Masalan, 1990 yilning 13 iyulida Pomir tog‘ining eng yuqori cho‘qqisida yer silkinishi
oqibatida katta hajmdagi qor massasi ko‘chib, pastlikka 5300 m balandlikda joylashgan alpinistlar
lageriga qulab tushgan va oqibatda 40 nafar odam qor ostida qolgan. 1999 yil 21 noyabrda ko‘p
miqdorda qor yog‘ishi natijasida «Qamchiq» dovonining 157-167 km larida sodir bo‘lgan. Bu ofat
oqibatida 29 odam halok bo‘ldi, 19 kishi turli jarohatlar olgan va 73 kishi sovuqda uzoq muddat
qolib ketgan. Favqulodda vaziyatlar vazirining buyrug‘iga ko‘ra tezkor guruhlar hodisa yuz bergan
joyga yetib kelib, tegishli chora-tadbirlar ko‘rilgan. Ko‘rilgan tadbirlar oqibatida 34 ta turli
rusumdagi avtomobillar qor uyumi ostida qolganligi, 6 ta mashinani qor chuqurlik tomon surib
tushirganligi aniqlanib zudlik bilan ular qutqarilgan. Ofat yuz bergan joyga Toshkent, Farg‘ona,
Andijon, Namangan viloyatlari avariya qutqaruv bo‘limlari, «Najotkor» Respublika qidiruv-
qutqaruv markazi, Chirchiq shahri «Haloskor» maxsus harbiylashtirilgan qidiruv qutqaruv qismi
o‘z texnik vositalari bilan jalb qilinganlar. Ular yo‘llarni qor uyumlaridan tozalab, odamlarni
31-oktabr, 2024-Yil
201
xavfsiz joylarga olib chiqilib, jabr ko‘rganlarga birinchi tibbiy yordam va boshqa ko‘maklarni
ko‘rsatganlar. Umuman, bu ofat oqibatida 400 ta transpor vositasi va 1200 dan ziyod yo‘lovchi
qutqarib qolingan.
Hozirgi vaqtda tog‘li hududlarda maqsadli qurilishlar (suv omborlari, geslar, dam olish
uylari, davolanish maskanlari) qurilishi munosabati bilan qor ko‘chkilari bo‘lishi mumkin bo‘lgan
hududlar aniqlanib, o‘rganilib tegishli tadbirlar qilingan. Qor ko‘chkilarini oldini olish uchun
muhandislik choralarini ko‘rish (tog‘ yon-bag‘irlari tekislanib, supalar tashkil etish, daraxtzorlar
barpo etish, harakatga keluvchi qor uyumlarini yo‘qotish, to‘siqlar o‘rnatish va boshqa
himoyalanuvchi vositalar qurish) talab etiladi.
Sel, uning xususiyatlari va talafotlari.
Tog‘ hududlarida kuchli yomg‘irlarning yog‘ishi,
muzlik va qorlarning tez erishi natijasida hosil bo‘lgan daryo toshqinlarini, tog‘ yon bag‘rilarida
nuragan tog‘ jinsi bo‘laklarini suv oqimi bilan tekislikka tomon oqizib tushirilishi sel hodisasi deb
yuritiladi. Sel oqimi massasining taxminan 50-60 foizi turli kattalikdagi tog‘ jinsi bo‘laklaridan,
o‘simlik va daraxt bo‘laklaridan iborat bo‘ladi. Sel oqimining davomiyligi ko’pincha, 0,5-2
soatdan 12 soatgacha, tezligi 5-8 m/s dan 12 m/s gacha etishi mumkin, sel massasining zichligi
esa 1,2-1,9 t/m
3
ni tashkil etadi.
Sel oqimlarining tezligini 3 guruhga bo`lish mumkin: juda tez (100 ming m
3
dan ko`p sel
massasining harakati, 6-10 yilda bir marta ), o`rtacha (10 dan 100 ming m
3
, 2-3 yilda bir marta) va
kuchsiz (10 ming m
3
dan kam ). Bunday fizik ko‘rsatkichlarga ega oqim juda katta kuch bo‘lib,
iqtisodiyot tarmoqlariga sezirarli zarar keltiradi, oqim yo‘lida uchragan suv inshootlarini,
yo‘llarni, qishloq va shaharlarni, bog‘larni, ko‘priklarni vayron qilib ketadi, ulkan maydonlarni
loy, qum, tosh qatlamlari bilan ko‘mib tashlaydi.
Sel
- arabcha so‘z bo‘lib, tog‘lik hududlardagi suv toshqini ma’nosini anglatadi.
Sel
oqimlari o‘zi bilan olib keladigan qattiq zarrachalarning o‘lchamiga qarab uch guruhga
bo‘linadi:
suv-toshli sellar;
loyqa sellar;
aralash sellar.
Yer yuzasida yuz bergan ofatli sellarga misol qilib, 1934 yilining yangi yil kechasi
AQSHning Los-Anjeles shahri atrofida kuzatilgan sel oqimini ko‘rsatish mumkin. Shu kuni
shaharga yaqin Kordelyera tog‘ida kuchli yomg‘ir yog‘ib, uning miqdori 538 mm.ni tashkil etgan.
Yomg‘ir tinishidan sal oldinroq tog‘dan katta tezlikda suv toshqini pastga harakat qilgan.
31-oktabr, 2024-Yil
202
Bu suv toshqini 100 m masofagacha yoyilib unga yaqin bo‘lgan ikki shahar - Lya Kreket
va Montero shaharlariga katta talofat yetkazgan. Suv oqimi to‘lqinining balandligi 6 m.gacha
yetgach, o‘z yo‘lida 500 ta ko‘prikni, bir qancha imoratlar va inshootlarni vayron qilgan,
qanchadan-qancha odamlarni boshpanasiz qoldirgan.
Markaziy Osiyoda eng kuchli sel oqimlari Qozog‘iston Respublikasining Olma-Ota
shahridan o‘tuvchi, shahar nomi bilan ataluvchi daryo vodiysida kuzatilgan. Masalan, 1921 yil 8
iyun kuni kechqurun yuz bergan sel oqimi natijasida shaharga olib kelingan tog‘ jinslari 100
mingta vagonga jo bo‘lgan. Bu ofat natijasida 400 dan ortiq kishi halok bo‘ldi. Sel oqimining
vujudga kelishiga tog‘lik hududlardagi qorlar va muzliklarning erishi, kuchli yomg‘ir yog‘ganligi
sabab bo‘lgan.
Olma-Ota shahri va uning atrofida juda ko‘p talofotli sel oqimlari kuzatilgan. Ulardan yana
biri Medeo sel to‘g‘oni qurilgandan keyin, 1973 yil 15 iyul kuni ro‘y bergan. Shu kuni kuchli
yomg‘ir ta’sirida baland tog‘likdagi tabiiy ko‘l to‘g‘onlarining buzilishi natijasida kuchli sel oqimi
hosil bo‘lgan. Bu oqim taxminan 2 soat davom etib, uning sarfi 2000-3000 m
3
/s ga etgan va Medeo
to‘g‘oniga 400 000000 m
3
sel massasi olib kelib tashlangan. Ertasi kuni sel qayta takrorlanganda
Medeo seli to‘g‘ondan oshib ketishiga atigi 6 m masofa qolgandi. Agar sel to‘g‘ondan oshib
harakatlansa, Olma-Ota shahriga juda katta xavf tug‘dirishi mumkin edi.
Shuning uchun buni oldini olish maqsadida to‘g‘ondagi suv asta sekin chiqarib yuborilib,
to‘g‘onning balandligi 150 m gacha ko‘tarilgan.
O`zbekiston Respublikasining Toshkent, Qashqadaryo, Surxandaryo va Farg`ona
viloyatlarining tog`lik xududlari sel ofati bo`ladigan zonalar hisoblanadi. Oxirgi 100 yil ichida
O‘zbekiston Respublikasi hududida 2500 dan ortiq sel oqimlari kuzatilgan. Bulardan 1400 dan
ortig‘i loyqa, 350 dan ortig‘i suv-toshlik, 650 dan ortig‘i aralash sellardir. Respublikamizning
Farg‘ona vodiysida, Toshkent oldi hududlarida sel oqimlari tez-tez kuzatilib turiladi. Sel oqimlari
Respublikamiz hududida bahor mavsumida va yozning birinchi oyida yuz beradi. Bunga sabab
hududimiz joylashgan mintaqaning tabiiy sharoiti bo‘lib, bahor oylaridagi kuchli jala, yomg‘irlar,
haroratning issiq kelishi, tog‘larda muzlik va qorlarning tez erishi, daryo o‘zani qiyaligining 3-5
0
dan kattaligi, suv yig‘ish maydonida zarrachalari bog‘lanmagan bo‘shoq tog‘ jinslarining
mavjudligi asosiy omillardan bo‘lib hisoblanadi. Masalan, 1998 yil yozda havoning birdan issib
ketishi natijasida Qirg‘iziston Respublikasining O‘sh viloyati tog‘laridagi qorlarni erishi tezlashib,
buning oqibatida 1998 yilning 7 iyulidan 8 iyulga o‘tar kechasi katta suv oqimi paydo bo‘lgan. Bu
oqim Shohimardon soyga qo‘shilib, uning suv sig‘imini 200 m
3
/s ga ko‘paytirib yuborgan va
kuchli oqim natijasida 52 ta xo‘jalik, 36 ta dam olish maskanlari zarar ko‘rgan. 8-9 iyul kunlari
31-oktabr, 2024-Yil
203
odamlarni Shoximardon qishlog‘idan ko‘chirish ishlari boshlangan. Bu ofat oqibatida 104 ta odam
jasadlari, 68 ta har-xil hayvonlarning tanalari topilgan. Kuchli sel oqimi natijasida 15 km gaz
o‘tkazish, 14 km avto yo‘l, 4 ta yirik avtomobil ko‘prigi, 3 km suv o‘tkazish tizimlari, 3 km elektr
uzatish tarmoqlari yaroqsiz holatga kelgan, 200 dan ortiq savdo shaxobchalari butunlay vayron
bo‘lgan. Bu tabiiy ofat oqibatlarini bartaraf etishga 2000 ga yaqin fuqarolar, 438 ta texnikalar jalb
qilingan.
2002 yilning iyul oyida xuddi shu yerda Vodil qishlog‘ida sel ofati ro‘y berdi. Ofat o‘chog‘i
Qirg‘izistoning Qadamjoy tumanidan boshlangan kuchli jala yomg‘iri oqibatida Shohimardonsoy
daryosidagi suv sathi keskin ko‘tarilib, Vodil qishlog‘iga katta sel oqimi yopirilib keldi. Bu ofat
Vodio qishlog‘i hududlaridagi uylarga, yo‘llarga, ekinzorlarga, kommunikatsiya tizimlariga katta
zarar yetkazgan.
Sel oqimlarining oldini olish, ularga qarshi kurashish, sel bo‘lishi mumkin bo‘lgan
maydonlarni aniqlash, ularni vujudga kelish sabablarini chuqur o‘rganish, atrof-muhitni muhofaza
qilishning asosini tashkil etib katta xalq xo‘jalik ahamiyatiga ega. Shuning uchun sel hodisasini
bartaraf qilish maqsadida olib boriladigan ishlar ilmiy, amaliy xulosalarga, chora-tadbirlarga
asoslangan bo‘lishi maqsadga muvofiq.
Bular quyidagilardan iborat:
1.
Sel bo‘lishi mumkin bo‘lgan daryolarning suv yig‘ish maydonlarida doimiy kuzatish
ishlarini olib borish. Bunda suv yig‘ish maydonida bo‘shoq tog‘ jinslari yig‘ilishining oldini olish,
oqar suvlar oqimiga to‘sqinlik qiluvchi tabiiy va sun’iy to‘siqlardan tozalash ishlari;
2.
Sel oqimi yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan daryolarning suv yig‘ish maydonlarini
muhofaza qilish, ya’ni bu maydonlarda o‘simlik dunyosini saqlash, daraxtlar va butalarni kesish,
maydonlarda shudgorlash va sug‘orish ishlarini olib borishni chegaralash;
3.
O‘rmon xo‘jaliklarini rivojlantirish, ya’ni tog‘ yon-bag‘rilarida butalar va daraxtlarning
ekilishini yo‘lga qo‘yish talab etiladi, chunki bu o‘simliklar tog‘ jinslari qatlamlarini mustahkam
ushlab turadi, qor erishini sekinlashtiradi, yer yuzasini yuvilishdan saqlaydi;
4.
Tog‘li hududlardagi daryolarning o‘zanida suv oqimini boshqaruvchi inshootlar qurish,
tabiiy, sun’iy to‘g‘onlarni tartibga solish, temir yo‘l, avtomobil yo‘llari ostiga sel o‘tkazuvchi katta
diametrli quvurlar yotqizish ishlarini tashkil etish.
Sel oqimiga qarshi kurashish uslubini tanlash maqsadida maxsus muhandis-geologik
qidiruv ishlari olib boriladi. Olingan natijalardan (har tomonlama tahlil qilish asosida)
o‘rganilayotgan hudud uchun xarita tuziladi.
31-oktabr, 2024-Yil
204
Bu xaritada:
sel kuzatiladigan;
sel kuzatilishi mumkin bo‘lgan;
sel kuzatilmaydigan maydonlar ajratiladi.
Sel kuzatiladigan va kuzatilishi mumkin bo‘lgan joylarning iqlim sharoitiga, geologik
o‘zgarishlarga, vujudga kelishi mumkin bo‘lgan sel oqimi kuchiga qarab kurashish usullari
tanlanadi, tadbir choralari belgilanadi. Tog‘lik hududlarda shaxsiy imoratlarni qurish ishlari sel
xavfi xaritasi bilan tanishgan holda, maxsus tashkilotlar ruxsati asosida olib borilishi kerak.
Xulosa
qilib ta’kidlash mumkinki, yuqorida aytilgan hamma ofat turlari O‘zbekistonga xos
xarakterlidir. Shuning uchun shu o‘lkada yashovchi har bir fuqaro yuqoridagi aytilgan tabiiy
ofatlardan qo‘rqmasdan, esankiramasdan, yuqori tashkilotlar, fuqarolar muhofazasi organlari
tomonidan beriladigan har bir ko‘rsatma, yo‘riqnomalarga qat’iyan rioya etib, harakat qilish zarur.
Bunda hech qanday o‘zboshimchalik, odamlarni bezovtalantirish, xavfsirash, faqat o‘z
manfaatini ko‘zlaydigan harakatlarni qilish ta’qiqlanadi. Qayerda yuqori intizom, chuqur
ishlangan omillar bo‘lsagina, o‘sha yerda ofat oqibatlari tugatilib, hayot tezda o‘z iziga tushib
ketadi.
REFERENCES
1.
Тешабоев А. Ю., Умнова М. К. МИРОВОЙ ОПЫТ ПОВЫШЕНИЯ
КВАЛИФИКАЦИИ РАБОТНИКОВ ДОШКОЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ //Вестник
науки и образования. – 2021. – №. 16-2 (119). – С. 89-91.
2.
Yuldashevich T. A. THE ROLE OF EDUCATIONAL DIAGNOSTICS IN TEACHER
PROFESSIONAL DEVELOPMENT //IMRAS. – 2024. – Т. 7. – №. 9. – С. 55-62.
3.
Yuldashevich T. A. INTERNATIONAL EXPERIENCES IN PEDAGOGICAL
DIAGNOSTICS AND CORRECTION //International journal of advanced research in
education, technology and management. – 2024. – Т. 3. – №. 6. – С. 206-229.
4.
Yuldashevich T. A., BaxramjonAkramjanovich T. JISMONIY KAMCHILIGI BOR
BOLALARNI O'QITISHDA LINGVISTIKANING ZAMONAVIY USULLARIDAN
FOYDALANISH //XALQARO ILMIY-AMALIY KONFERENSIYALAR. – 2024. – Т. 1.
– №. 1. – С. 521-525.
5.
Yuldashevich T. A. IMPACT OF USING CUTTING-EDGE TECHNOLOGIES IN
INCLUSIVE EDUCATION //INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENCE AND
TECHNOLOGY. – 2024. – Т. 1. – №. 14. – С. 41-47.
31-oktabr, 2024-Yil
205
6.
Yuldashevich T. A. UMUMIY O’RTA TA’LIM MAKTABLARIDA O'QUV
JARAYONIDA DUCH KELADIGAN MUAMMOLARNI ANIQLASH VA ULARGA
YECHIM TOPISH USULLARI //INNOVATIVE DEVELOPMENTS AND RESEARCH
IN EDUCATION. – 2024. – Т. 3. – №. 28. – С. 87-89.
7.
Teshaboyev A. Y. INKLYUZIV TA’LIMNI AMALGA OSHIRISHDA ZAMONAVIY
TA’LIM USULLARI VA METODLAR //GOLDEN BRAIN. – 2024. – Т. 2. – №. 8. – С.
175-180.
8.
Teshaboyev A. Y. BRIDGING THE GAP BETWEEN EDUCATION AND
HEALTHCARE FOR HOSPITALISED CHILDREN //INTERNATIONAL SCIENCES,
EDUCATION AND NEW LEARNING TECHNOLOGIES. – 2024. – Т. 1. – №. 4. – С. 54-
57.
9.
Teshaboyev A. Y. UMUMIY O ‘RTA TA’LIM MAKTABLARIDA KORREKSION
TA’LIMNI TASHKIL ETISHNING ZAMONAVIY USULLARI //INTERNATIONAL
SCIENCES, EDUCATION AND NEW LEARNING TECHNOLOGIES. – 2024. – Т. 1. –
№. 1. – С. 62-68.
10.
Teshaboyev A. Y. O ‘QUVCHILARNING BADIIY QOBILIYATLARI VA
MAHORATLARI DIAGNOSTIKASI: ILMIY VA AMALIY USULLAR //Educational
Research in Universal Sciences. – 2024. – Т. 3. – №. 4 SPECIAL. – С. 63-69.
11.
Yuldashevich T. A. Pedagogik Jarayon Integral Dinamik Tizim Sifatida //Miasto
Przyszłości. – 2023. – Т. 43. – С. 634-637.
12.
Teshaboyev A. TA’LIM TIZIMINING KONTSEPSIYASI VA TUZILISHI //Евразийский
журнал предпринимательства и педагогики. – 2023. – Т. 1. – №. 1. – С. 60-63.
13.
ТЕШАБОЕВ А. Ю., УМНОВА М. К. ВЕСТНИК НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ
//ВЕСТНИК НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ Учредители: Олимп. – С. 88-91.
14.
Achilov O. M., Kochkinova M. N., Kamolova O. M. Q. THE IMPORTANCE OF
ECONOMIC EDUCATION IN PRESCHOOL CHILDREN //CURRENT RESEARCH
JOURNAL OF PEDAGOGICS. – 2021. – Т. 2. – №. 06. – С. 137-140.
15.
Ismatov S. et al. O’QUVCHI YOSHLAR TARBIYASIDA DINIY EKSTRIMIZM VA
TERRORIZM TAHDIDI VA ULARNI BARTARAF ETISHNING MAVJUD
SHAROITLARI //PEDAGOG. – 2023. – Т. 6. – №. 2. – С. 443-447.
16.
Ko‘chkinova M. KASBIY ETIKET QOIDALARINING TAKOMILLASHUVIDA
PEDAGOGIK
MAHORAT
VA O ‘QITUVCHI KOMPETENSIYALARINING
AHAMIYATI //" Science Shine" International scientific journal. – 2024. – Т. 16. – №. 1.
31-oktabr, 2024-Yil
206
17.
Ko‘chkinova M. N., qizi Rahmonova D. I., qizi Rahmonova M. S. BO ‘LAJAK O
‘QITUVCHI KASBIY TAYYORGARLIGIGA DOIR ETIKET QOIDALARINI TARKIB
TOPTIRISHDA MULOQOTNING O ‘RNI //Educational Research in Universal Sciences.
– 2023. – Т. 2. – №. 14. – С. 778-783.
18.
Ko‘charova D., Ko‘chkinova M. XURSHID DO ‘STMUHAMMAD NASRIDA
DIDAKTIK TAMOYILLAR //Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т.
1. – №. 4. – С. 703-707.
19.
Atamurodova Q. G. et al. Factors and means of individual spiritual development
//ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2021. – Т. 11. –
№. 6. – С. 771-774.
20.
Ismailova Z. et al. Development of gender entrepreneurship //E3S Web of Conferences. –
EDP Sciences, 2021. – Т. 284. – С. 11020.
21.
Ismailova Z. et al. Problem Of Ensuring Gender Equality In The International Relations
System //Turkish Journal of Computer and Mathematics Education (TURCOMAT). – 2021.
– Т. 12. – №. 11. – С. 5120-5123.
22.
Исмайлова Р. ФАКТОРЫ, ВЛИЯЮЩИЕ НА ИНВЕСТИЦИИ В СЕМЕЙНОЕ
ОБРАЗОВАНИЕ //Ustozlar uchun. – 2024. – Т. 57. – №. 4. – С. 138-141.
23.
Исмайлова Р. Н. ОИЛАВИЙ ЗЎРАВОНЛИКНИНГ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК
ОМИЛЛАРИ //IJTIMOIY FANLARDA INNOVASIYA ONLAYN ILMIY JURNALI. –
2024. – Т. 4. – №. 5. – С. 9-14.
24.
Abdurakhmonov S. et al. Literature analysis of international experiences in studying the
theoretical and methodological framework of GIS-based demographic mapping processes
//E3S Web of Conferences. – EDP Sciences, 2024. – Т. 497. – С. 02031.
25.
Исмайлова Р. ОИЛАДА ЭРКАКЛАРГА НИСБАТАН ЗЎРАВОНЛИК ИЖТИМОИЙ-
ПСИХОЛОГИК МУАММО СИФАТИДА //ISSN 2181-3191 VOLUME 2, ISSUE 12
DECEMBER 2023. – 2023. – С. 2023285.
26.
Ismaylova R. OILAVIY ZO ‘RAVONLIK O ‘Z JONIGA QASD QILISHNING OMILI
SIFATIDA //RESEARCH AND EDUCATION. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 160-165.
27.
Ismaylova R. LES ASPECTS DE GENRE DE LA VIOLENCE CONJUGALE //Collection
of scientific papers «SCIENTIA». – 2023. – №. July 14, 2023; Coventry, UK. – С. 160-162.
28.
Исмайлова
Р.
Н.
ИЖТИМОИЙ
ПСИХОЛОГИК
ИШ
ОИЛАВИЙ
ЗЎРАВОНЛИКНИНГ ОЛДИНИ ОЛИШНИНГ ОМИЛИ СИФАТИДА //RESEARCH
AND EDUCATION. – 2023. – Т. 2. – №. 5. – С. 102-108.
31-oktabr, 2024-Yil
207
29.
Исмайлова
Р.
ОИЛАВИЙ
ЗЎРАВОНЛИККА
УЧРАГАН
ШАХСЛАРНИ
ИЖТИМОИЙ–ПСИХОЛОГИК-ҚЎЛЛАБ ҚУВВАТЛАШДА ҲИМОЯ ОРДЕРИНИНГ
РОЛИ //ЖУРНАЛ СОЦИАЛЬНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ. – 2023. – Т. 6. – №. 1.
30.
Nuraevna I. R. Protection mechanisms and coping strategy: Opportunities and limits
//ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2022. – Т. 12. –
№. 4. – С. 450-453.
31.
Nuraeva I. R. THEORETICAL AND PRACTICAL APPROACHES IN THE STUDY OF
SOCIAL PSYCHOLOGICAL FACTORS OF DOMESTIC VIOLENCE //The ІІ
International Science Conference «Issues of practice and science», September 27–29,
London, Great Britain. 210 p. – С. 151.
32.
Uzakov G., Khamraev S., Khuzhakulov S. Rural house heat supply system based on solar
energy //IOP Conference Series: Materials Science and Engineering. – IOP Publishing,
2021. – Т. 1030. – №. 1. – С. 012167.
33.
Dildora X., Sirojiddin M. O ‘zbekiston respublikasi hududida seysmoaktiv hududlar va
zilzilaning xavfliligi //Innovative Development in Educational Activities. – 2024. – С. 167-
172.
34.
Рахимов З. Т., Хидирова Д. З. Педагогические технологии-фактор развития
образования //Проблемы науки. – 2020. – №. 5 (53). – С. 58-61.
35.
Рахимов З. Т., Хидирова Д. З. Педагогико-психологические аспекты психического
состояния учителя в процессе обучения //СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ:
АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ, ДОСТИЖЕНИЯ И ИННОВАЦИИ. – 2019. – С. 14-17.
36.
Dustkabilovich R. O., Zayniddinovna K. D. Main Criteria of Quality and Efficiency of
Education In the Higher Education System //Excellencia: International Multi-disciplinary
Journal of Education (2994-9521). – 2023. – Т. 1. – №. 5. – С. 450-453.
37.
Хидирова Д. З. Развитие проектной компетентности студентов в образовательном
процессе //Среднее профессиональное образование. – 2021. – Т. 8. – С. 51-53.
38.
Рахимов З. Т. Хидирова Дилдора Зайниддиновна. ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ НАУКИ
//ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ–ФАКТОР РАЗВИТИЯ ОБРАЗОВАНИЯ. –
2020. – С. 58-61.
39.
Rakhimov O. et al. Results of the study of rotary feed pump with separator and screw feeder
//BIO Web of Conferences. – EDP Sciences, 2024. – Т. 95. – С. 01023.
31-oktabr, 2024-Yil
208
40.
Zayniddinovna K. D. The Importance of the Design of the Pedagogical Process in Improving
the Quality of Education //Journal of Pedagogical Inventions and Practices. – 2022. – Т. 7.
– С. 261-266.
41.
Хидирова Д. З. Олий касбий таълимда педагогик Технологияларини лойиҳалаш–ўқув
масадига эришиш омили сифатида //KASB-HUNAR TA’LIMI. – 2022. – Т. 2. – С. 0109.
42.
Хидирова Д. З. DESIGNING THE PEDAGOGICAL PROCESS IN THE CONTEXT OF
EDUCATIONAL INNOVATIONS //Современное образование (Узбекистан). – 2021. –
№. 5. – С. 39-46.
43.
Хидирова Д. З. ПЕДАГОГИК ЖАРАЁННИ ЛОЙИҲАЛАШТИРИШ ТАЪЛИМ
ИННОВАЦИЯСИ СИФАТИДА //Современное образование (Узбекистан). – 2021. –
№. 5 (102). – С. 39-46.
44.
Сафаров Д. З. Ў., Хамроев Б. Х. ОЛИЙ ТАЪЛИМДА ГИМНАСТИКА ДАРСЛАРИНИ
ИННОВАЦИОН
ТАЪЛИМ
ТЕХНОЛОГИЯЛАР
АСОСИДА
ЎҚИТИШИ
САМАРАДОРЛИГИ //Scientific progress. – 2021. – Т. 1. – №. 6. – С. 297-301.
45.
Хидирова Д. З. Олий таълим муассасаларида бўлажак ўқитувчиларнинг касбий
компетентлигини шакллантириш //TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYA.–2020. – 2020.
46.
Хидирова Д. ОРГАНИЗАЦИЯ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОГО ПРОЦЕССА НА ОСНОВЕ
ИНТЕРАКТИВНЫХ МЕТОДОВ //ТЕНДЕНЦИИ И ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ
НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В УСЛОВИЯХ ГЛОБАЛИЗАЦИИ. – 2020. – Т. 31.
47.
РАХИМОВ
З.
и
др.
Современное
образование
//ПЕДАГОГИКО-
ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ПСИХИЧЕСКОГО СОСТОЯНИЯ УЧИТЕЛЯ В
ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЯ. – 2019. – С. 14-17.
48.
Zayniddinovna X. D. TA‟ LIM JARAYONINI TEXNOLOGIK LOYIHALASHTIRISH
//YUKSAK
BILIMLI
VA
INTELLEKTUAL
RIVOJLANGAN
AVLODNI
TARBIYALASH–MAMLAKATNI
BARQAROR
TARAQQIY
ETTIRISH
VA
MODERNIZATSIYA QILISHNING ENG MUHIM SHARTI” MAVZUSIDAGI
RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI MATERIALLARI (27 mart, 2020 y.).
49.
Хидирова Д. З. БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАРНИ ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГИК
ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ҚЎЛЛАШГА ЎРГАТИШ //V Международной научно-
практической конференции «НАУКА И ОБРАЗОВАНИЕ В СОВРЕМЕННОМ МИРЕ:
ВЫЗОВЫ ХХI века».-2019.
50.
Zayniddinovna X. D., Oybekovna X. G. BO’LAJAK MUTAXASSISLARDA MAVJUD
BO’LISHI
ZARUR
BO’LGAN
LОYIHАLASH
KOMPETENSIYALARNI
31-oktabr, 2024-Yil
209
RIVOJLANTIRISH //Proceedings of International Conference on Educational Discoveries
and Humanities. – 2024. – Т. 3. – №. 4. – С. 261-272.
51.
Zayniddinovna X. D., Sunnatillayevna P. S., Oybekovna X. G. АUDITОRIYА VA
АUDITОRIYАDАN TАSHQАRIDА O ‘QUV MASHG ‘ULOTLARINI INNOVATSION
TEXNOLOGIYA VA METODLAR ASOSIDA LOYIHALASHTIRISH //PEDAGOG. –
2024. – Т. 7. – №. 3. – С. 222-229.
52.
Zayniddinovna, Xidirova Dildora. "ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ
ИДЕИ В МИРЕ." TЕXNIKА ОLIY TА’LIM MUАSАSАLАRIDА TАXSIL
ОLАYОTGАN
TАLАBАLАRNING
LОYIHАLАSH
KОMPЕTЕNTLILIGINI
ОSHIRISH (2024): 136-143.
53.
XIDIROVA D. Z. MAKTAB VA HAYOT //Bo ‘lajak o ‘qituvchilarnihg ta’lim jarayonini
loyihalash madaniyatini shakllantirishga doir kompetensiyalarini rivojlantirish. – 2022. – Т.
37. – №. 5. – С. 169.
54.
ZAYNIDDINOVNA X. D. THE NEED FOR THE USE OF DISTANCE LEARNING AND
E-LEARNING LITERATURE IN THE DEVELOPMENT OF STUDENT CREATIVITY
//ГЛОБАЛЬНАЯ НАУКА И ИННОВАЦИЯ. – 2021.
55.
INTEGRATSION T. L. K. S. R. YONDASHUV //DZ Xidirova. Innovative Development in
Educational Activities. – 2024. – Т. 3. – №. 3. – С. 357-367.
56.
Zayniddinovna
X.
D.
O’QUV
MASHG
‘ULOTLARINI
INNOVATSION
TEXNOLOGIYA VA METODLAR ASOSIDA LOYIHALASHTIRISH //INNOVATIVE
DEVELOPMENT IN EDUCATIONAL ACTIVITIES. – 2024. – Т. 4. – С. 4-14.
57.
Zayniddinovna X. D. TEXNIKA OLIY TA’LIM MUASSASALARI TALABALARINING
LOYIHALASH KOMPETENTLIGINI RIVOJLANTIRISH MODELI //International
journal of scientific researchers (IJSR) INDEXING. – 2023. – Т. 3. – №. 2.
58.
ESHEV S. et al. EVALUATION OF THE INFLUENCE OF THE PHYSICAL
PROPERTIES OF BOUND SOILS ON THE WASHING PROCESS.
59.
Эшев С., Мурадов Н. К., Маматов Н. З. ИМИТАЦИОННОЕ МОДЕЛИРОВАНИЕ
ПРОЦЕССА ПЕРЕНОСА ГОМОГЕННОЙ СМЕСИ В ГИДРОМОРФНЫХ СРЕДАХ,
ОБУСЛОВЛЕННОГО ИЗМЕНЕНИЕМ УРОВНЯ ПОДЗЕМНЫХ ВОД //КОНТРОЛЬ
ПРОЦЕССОВ
ИЗМЕНЕНИЯ
ДАВЛЕНИЯ
ПОЧВЕННОЙ
ВЛАГИ
ДЛЯ
КОРРЕКТИРОВКИ РЕЖИМОВ ОРОШЕНИЯ И СНИЖЕНИЯ ПОТЕРЬ УРОЖАЕВ.
31-oktabr, 2024-Yil
210
60.
Sobir E. et al. EVALUATION OF THE INFLUENCE OF THE PHYSICAL PROPERTIES
OF BOUND SOILS ON THE WASHING PROCESS //Universum: технические науки. –
2022. – №. 9-5 (102). – С. 18-22.
61.
Маматов Н. З., Рахимов О. Д. ИННОВАЦИОН ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАР
ТАСНИФИ //INTERNATIONAL СONFERENCE ON LEARNING AND TEACHING. –
2022. – Т. 1. – №. 3. – С. 258-262.
62.
Eshev S. et al. SHO ‘RLANGAN BOG ‘LANGAN GRUNT NAMLIGINING
YUVILISHGA QARSHILIK QILISH TA’SIRINI BAHOLASH //Innovatsion
texnologiyalar. – 2023. – Т. 51. – №. 03. – С. 70-76.
63.
Mamatov N. PHYSICAL MODELING OF THE WASHING PROCESS OF CHANNELS
WITH LOW BINDING SOILS WITH SALINITY //Modern Science and Research. – 2024.
– Т. 3. – №. 1. – С. 1232-1238.
64.
Маматов Н. З. ИСТОЧНИКИ АЛЬТЕРНАТИВНОЙ ЭНЕРГИИ НА ОСНОВЕ
ОРГАНИКИ //Multidisciplinary and Multidimensional Journal. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С.
24-28.
65.
Mamatov N. Z. INNOVATIVE SOLUTIONS TO PROTECT WORKERS FROM
DANGEROUS GAS AND TOXIC SUBSTANCES IN HAZARDOUS INDUSTRY
ENTERPRISES //International journal of advanced research in education, technology and
management. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 73-77.
66.
Маматов Н. З. К РАСЧЕТУ НЕРАЗМЫВАЮЩИХ СКОРОСТЕЙ ВОДНОГО
ПОТОКА ЗЕМЛЯНЫХ КАНАЛОВ В УСЛОВИЯХ СВЯЗНОГО ГРУНТА
//INTERNATIONAL JOURNAL OF EUROPEAN RESEARCH OUTPUT. – 2024. – Т. 3.
– №. 2. – С. 64-69.
67.
Маматов Н. З. ЗАЩИТА НАСЕЛЕНИЯ В МЕСТАХ ПРОВЕДЕНИЯ МАССОВЫХ
МЕРОПРИЯТИЙ //INTERNATIONAL JOURNAL OF EUROPEAN RESEARCH
OUTPUT. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 70-79.
68.
Маматов Н., Мурадуллаев Ф. ЯНГИ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ТАЛАБАЛАР
МУСТАҚИЛ ИШИНИ БАЖАРИШДГИ МУМММОЛАР //Interpretation and
researches. – 2024.
69.
Бердиев Ш. Ж., Маматов Н. З. Метод борьбы с просадками грунтов в южных регионах
Узбекистана //Инновационное развитие. – 2017. – №. 2. – С. 82-84.
31-oktabr, 2024-Yil
211
70.
Эшев С. С. и др. БОҒЛАНГАН ГРУНТЛАРДАГИ БИРИКИШ КУЧИНИНГ ЎЗАН
ЮВИЛИШИГА ТАЪСИРИНИ БАҲОЛАШ //Инновацион технологиялар. – 2022. – Т.
3. – №. 3 (47). – С. 76-82.
71.
Мирзаев О. А., Маматов Н. З. Температурный расчет питающего цилиндра с упругим
элементом пневмомеханических прядильных машин //Science and Education. – 2023. –
Т. 4. – №. 12. – С. 294-304.
72.
Мирзаев О. А., Маматов Н. З. КОЛЕБАНИЯ СОСТАВНОГО ПИТАЮЩЕГО
ЦИЛИНДРА С СОПРОТИВЛЕНИЕМ ПРИ КРУЧЕНИИ //Educational Research in
Universal Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 14. – С. 120-124.
73.
Sobir E. et al. EVALUATION OF THE INFLUENCE OF THE PHYSICAL PROPERTIES
OF BOUND SOILS ON THE WASHING PROCESS //Universum: технические науки. –
2022. – №. 9-5 (102). – С. 18-22.
74.
Eshev S. S. et al. Evaluating the effect of cohesive strength on self-leaching in bonded soils
//International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. –
2022. – Т. 9. – №. 8. – С. 19636-19641.
75.
Эшев С. С., Маматов Н. З., Бобомуродов Ф. Ф. ШЎРЛАНГАН КАМ БОҒЛАНГАН
ГРУНТЛАРНИНГ ФИЗИК-МЕХАНИК ХУСУСИЯТЛАРИНИ ТАДҚИҚОТ ЭТИШ
//ME’MORCHILIK va QURILISH MUAMMOLARI. – 2023. – Т. 2.
76.
Эшев С. С., Маматов Н. З., Эркинов С. Т. Мукимов. ДБ ШЎРЛАНГАН КАМ
БОҒЛАНГАН
ГРУНТЛАРНИНГ
ФИЗИК-МЕХАНИК
ХУСУСИЯТЛАРИНИ
ТАДҚИҚОТ ЭТИШ //International Journal of Education, Social Science & Humanities.
Finland Academic Research Science Publishers ISSN. – С. 2945-4492.
77.
Эшев С. С. и др. Неразмывающие скорости земляных каналов в связных грунтах
//Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. – 2022. – Т. 2. –
№. 5. – С. 375-384.
78.
Khazratov A. N. et al. Influence of cohesion strength in cohesive soils onchannel bed erosion
//E3S Web of Conferences. – EDP Sciences, 2023. – Т. 410. – С. 05018.
79.
Mirzayev O. A., Urakov N. A., Mamatov N. Z. Proced vibrations of a composite chevron-
type feed cylindr with torsional resistance //JMEA journal of modern educational
achievements. – 2023. – Т. 11.
80.
Eshev S. et al. Critical flow velocities in cohesive saline soils //E3S Web of Conferences. –
EDP Sciences, 2021. – Т. 264. – С. 03071.
31-oktabr, 2024-Yil
212
81.
Otabek M. et al. Dynamics And Stability Of A Composite Feed Cylinder In The Feeding
Area Of Rotor Spinning Machines //Journal of Pharmaceutical Negative Results. – 2023. –
С. 1152-1157.
82.
Eshev S. et al. Calculation of its dynamically stable cross-section in the steady motion of the
channel flow //AIP Conference Proceedings. – AIP Publishing LLC, 2023. – Т. 2612. – №.
1. – С. 050007.
83.
Eshev S. et al. Non-eroding speed of water flow of channels running in cohesive soils //IOP
Conference Series: Materials Science and Engineering. – IOP Publishing, 2021. – Т. 1030.
– №. 1. – С. 012131.
84.
Eshev S. et al. The beginning of the movement of bottom sediments in an unsteady flow
//E3S Web of Conferences. – EDP Sciences, 2021. – Т. 263. – С. 02042.
85.
Sultonova D. N., qizi Siddiqova M. A. COLOR SCHEME IN THE FORMATION OF THE
ARTISTIC ENVIRONMENT OF THE INTERIOR OF MODERN EDUCATIONAL
CENTERS //Educational Research in Universal Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 14. – С. 109-
115.
86.
Muradov S. et al. EMERGENCY EPIDEMIOLOGICAL, EPIZOOTIC AND
EPIPHYTOTIC SITUATIONS. PARTICULARLY DANGEROUS INFECTIONS THAT
CAUSE INFECTIOUS AND COMMON DISEASES //Modern Science and Research. –
2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 281-318.
87.
Muradov S. et al. STANDARDS OF SAFETY REQUIREMENTS FOR PRESSURE
CABINETS, APPARATUS AND GAS EQUIPMENT //Modern Science and Research. –
2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 159-180.
88.
Muradov S. et al. STUDY OF THE HISTORICAL STAGES OF THE SCIENCE OF
LABOR PROTECTION //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 350-
365.
89.
Muradov S. et al. CHECKING KNOWLEDGE OF LABOR PROTECTION //Modern
Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 386-400.
90.
Muradov S. et al. MOVEMENT OF CHICTONIC PLATES, ORIGIN OF
EARTHQUAKES //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 401-415.
91.
Muradov S. et al. MAIN CONTENT AND COMPONENT PARTS OF THE SCIENCE"
SAFETY OF CONSTRUCTION OF BUILDINGS AND CONSTRUCTIONS" //Modern
Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 335-349.
31-oktabr, 2024-Yil
213
92.
Muradov S. et al. ANALYSIS OF SECURITY CATEGORY AND RULES FOR
CARRIERS //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 366-385.
93.
Muradov S. et al. ADMINISTRATIVE BUILDINGS AND THEIR REQUIREMENTS
//Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 257-280.
94.
Muradov S. et al. STABILITY CALCULATION OF LOAD LIFT VEHICLES //Modern
Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 5. – С. 205-234.
95.
Muradov S. et al. CONTENT AND ESSENCE OF THE LAW AND LEGAL
DOCUMENTS ON THE PROTECTION OF THE POPULATION AND TERRITORIES
FROM EMERGENCIES //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 5. – С. 168-
204.
96.
Muradov S. et al. ANALYSIS OF SAFETY REQUIREMENTS OF EQUIPMENT
WORKING UNDER HIGH PRESSURE //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. –
№. 5. – С. 131-167.
97.
Qizi S. M. A., Namazovna S. D. JAMOAT BINOLARI VA O ‘QUV MARKAZLARI
UCHUN TASVIRIY SAN’AT VA RANG YECHIMINI LOYIHALASHDA RAQAMLI
TEXNOLOGIYALARNING O ‘RNI //Raqamli iqtisodiyot (Цифровая экономика). –
2024. – №. 6. – С. 333-340.
98.
Husan ogli M. S., Hamidulla o‘g‘li X. X. Siddiqova Madinabonu Asatilla qizi.(2021). NEW
INNOVATIVE
ENGINEERING
SOLUTIONS
TO
THE
PROBLEMS
OF
SIGNALIZATION AND SECURITY SYSTEMS //European Journal of Life Safety and
Stability (2660-9630). – Т. 2. – С. 28-30.
99.
Qizi S. M. A. et al. O ‘QUV BINOLARI VA O ‘QUV MARKAZLARINI RANG
YECHIMINI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR HAMDA SUN’IY INTELLEKT
ORQALI LOYIHALASH //Raqamli iqtisodiyot (Цифровая экономика). – 2024. – №. 6. –
С. 325-332.
100.
Muradov S. et al. NATURAL EMERGENCIES, INFECTIOUS DISEASES //Modern
Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 416-441.
101.
Muradov S., Karimov B., Siddiqova M. ISHLAB CHIQARISHDA O ‘TA YUQORI
BOSIM OSTIDA ISHLOVCHI USKUNLARNING XAVFSIZLIK TALABLARI
TAXLILI TEXNIK ASOSLARI //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 5. –
С. 681-703.
102.
Мурадов С., Каримов Б., Сиддиқова М. ПРОБЛЕМЫ ТУШЕНИЯ ПОЖАРОВ
КЛАССА //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 5. – С. 600-618.
31-oktabr, 2024-Yil
214
103.
Muradov S., Karimov B., Siddiqova M. FAVQULODDA VAZIYATLARNING
VUJUDGA
KELISHI
SABABLARI,
VA
FAVQULODDA
VAZIYATLARDA
HARAKAT QILISHGA O ‘RGATISHNI TASHKIL ETISH //Modern Science and
Research. – 2024. – Т. 3. – №. 5. – С. 554-573.
104.
Muradov S., Karimov B., Siddiqova M. MEHNATNI MUHOFAZA QILISHDA YUK KO
‘TARISH VOSITALARINI MUSTAHKAMLIKKA HISOBLASH //Modern Science and
Research. – 2024. – Т. 3. – №. 5. – С. 636-655.
105.
Muradov S., Karimov B., Siddiqova M. FAVQULODDA VAZIYATLAR VA ULARNING
TURLARI, TABIIY TUSDAGI FAVQULODDA VAZIYATLAR //Modern Science and
Research. – 2024. – Т. 3. – №. 5. – С. 656-680.
106.
Muradov S., Siddiqova M., Karimov B. KIMYOVIY AVARIYA HOLATINI BAHOLASH
VA TAXLIL QILISH //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 5.
107.
Muradov S., Siddiqova M., Karimov B. LABOR PROTECTION MEASURES
EFFICIENCY //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 5. – С. 774-793.
108.
Muradov S., Siddiqova M., Karimov B. KUCHLI TA’SIR ETUVCHI ZAHARLI
MODDALAR AVARIYALARIDA KIMYOVIY HOLATNI BAHOLASH //Modern
Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 5.
109.
Muradov S., Karimov B., Asatilla M. MAMURIY BINOLAR VA ULARNING
TAVSIFLANISHI //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 5.
110.
Мурадов С., Каримов Б., Сиддиқова М. ОТПУСКОВ НА ОСНОВАНИИ НОВОГО
ТРУДОВОГО КОДЕКСА //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 5. – С.
619-635.
111.
Muradov S., Siddiqova M., Karimov B. CONDITIONS AND ENVIRONMENT
THROUGH THE KAIZEN METHOD //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №.
5. – С. 794-808.
112.
Muradov S., Karimov B., Siddiqova M. QURILISH ASHYOLARINING MEXANIK
XOSSALARI //NEW RENASSAINCE CONFERENCE. – 2024. – Т. 1. – №. 4. – С. 144-
164.
113.
Muradov S., Karimov B., Siddiqova M. QURILISH ASHYOLARINING TUZILISHI VA
TASNIFI //NEW RENASSAINCE CONFERENCE. – 2024. – Т. 1. – №. 4. – С. 98-121.
114.
Muradov S., Karimov B., Siddiqova M. QURILISH ASHYOLARI TARKIBINI ILMIY
ASOSLASH USULLARI //NEW RENASSAINCE CONFERENCE. – 2024. – Т. 1. – №. 4.
– С. 122-143.
31-oktabr, 2024-Yil
215
115.
Muradov S., Siddiqova M., Karimov B. STUDY AND ANALYSIS OF ACCIDENTS IN
INDUSTRIAL ENTERPRISES //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 6. –
С. 16-31.
116.
Muradov S., Siddiqova M., Karimov B. PARTICULARLY DANGEROUS INFECTIONS
THAT CAUSE CONTAGIOUS AND COMMON DISEASES //Modern Science and
Research. – 2024. – Т. 3. – №. 6. – С. 32-64.
117.
Muradov S., Karimov B., Siddiqova M. FAVQULODDA VAZIYATLARDA TIZIMIGA
DOIR QONUNCHILIK //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 5. – С. 574-
599.
118.
Muradov S., Karimov B., Asatilla M. “BINO VA INSHOOTLARNI XAVFSIZLIGI”
FANINING ASOSIY MAZMUNI //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 5.
– С. 809-824.
119.
O‘G‘Li M. S. H. MEHNATNI MUHOFAZA QILISH SOHASIDA RAQAMLI
TEXNOLOGIYALAR VA SUN’IY INTELKTNI QO ‘LLASH //Raqamli iqtisodiyot
(Цифровая экономика). – 2024. – №. 6. – С. 262-270.
120.
O‘G‘Li M. S. H. MEHNAT MUHOFAZASI VA XAVFSIZLIK TEXNIKASI BO ‘YICHA
O ‘QITISH VA YO ‘RIQNOMALARNI RAQAMLASHTIRISH ASOSLARI //Raqamli
iqtisodiyot (Цифровая экономика). – 2024. – №. 6. – С. 271-279.
121.
O‘G‘Li M. S. H. O ‘ZBEKISTONDA MEHNAT MUHOFAZASI BO ‘YICHA
YETAKCHI XODIMLAR VA MUTAXASSISLARNING BILIMLARI SINOVINI
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR ORQALI O ‘TKAZISHNING HUQUQIY ASOSLARI
//Raqamli iqtisodiyot (Цифровая экономика). – 2024. – №. 7. – С. 168-176.
122.
O‘G‘Li
M.
S.
H.
SANOAT
KORXONALARI
RAHBAR
VA
MUTAXASSISLIKLARINING MEHNAT MUHOFAZASI BO ‘YICHA BILIMLARINI
TEKSHIRISHNI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR ASOSIDA TASHKIL ETISHNING
NAZARIY ASOSLARI //Raqamli iqtisodiyot (Цифровая экономика). – 2024. – №. 7. – С.
177-183.
123.
O‘G‘Li M. S. H. XAVFLI SANOAT OBYEKTLARIDA SODIR BO ‘LGAN
AVARIYALAR OQIBATIDA KELTIRILGAN ZARARNI HISOBLASH USULLARI
//Raqamli iqtisodiyot (Цифровая экономика). – 2024. – №. 7. – С. 580-586.
124.
Мурадов С. ҚУРИЛИШ-МОНТАЖ ИШЛАРИДА КЎТАРМА КРАНЛАРДАН
ФОЙДАЛАНИШ ХАВФСИЗЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ АСОСЛАРИ. – 2024.
31-oktabr, 2024-Yil
216
125.
Мурадов С. ПРОБЛЕМЫ ТУШЕНИЯ ПОЖАРОВ КЛАССА Е ЛИЧНЫМ
СОСТАВОМ ПОЖАРНОЙ ОХРАНЫ В МИРЕ //Modern Science and Research. – 2024.
– Т. 3. – №. 2. – С. 758-773.
126.
Мурадов С. ПРОБЛЕМЫ ТУШЕНИЯ ПОЖАРОВ КЛАССА Е ЛИЧНЫМ
СОСТАВОМ ПОЖАРНОЙ ОХРАНЫ В МИРЕ //International journal of advanced
research in education, technology and management. – 2023. – Т. 2. – №. 5.
127.
Rayimkulov A., Murodov S. Some Issues of Safety in the Use of Tower Cranes Used in
Construction Projects //JournalNX. – С. 301-308.
128.
ЎҒЛИ Р. Х. Ф., СИРОЖИДДИН М. ИЗУЧЕНИЯ УСЛОВИЯ ТРУДА В КОМПАНИИ
ЕВРОПЫ. МУРАДОВ СИРОЖИДДИН //International journal of advanced research in
education, technology and management. – 2023. – Т. 2. – №. 10.
129.
O‘G‘LI M. S. H. ANALYSIS OF “MEASURES TO ENSURE OCCUPATIONAL
SAFETY IN THE FIELD OF CARGO TRANSPORTATION AND LOADING.”
//International journal of advanced research in education, technology and management. –
2023. – Т. 2. – №. 9.
130.
MURADOV SIROJIDDIN HUSAN O'G'LI. (2023). ANALYSIS OF "MEASURES TO
ENSURE OCCUPATIONAL SAFETY IN THE FIELD OF CARGO TRANSPORTATION
AND LOADING.".
https://doi.org/10.5281/zenodo.8434940
131.
Rakhimov O. D., Muradov S. H. Digitalization of Instructions on Labor Protection and
Safety Techniques //European journal of life safety and stability (EJLSS). – 2022. – Т. 24. –
С. 80-86.
132.
Sirojiddin M., Umurzoq E. INNOVATIVE SOLUTIONS FOR IMPROVEMENT OF
WORKING CONDITIONS AND ENVIRONMENT THROUGH THE KAIZEN METHOD
//International journal of advanced research in education, technology and management. –
2023. – Т. 2. – №. 12. – С. 42-47.
133.
Sirojiddin M., Umurzoq E. INNOVATIVE SOLUTIONS FOR IMPROVEMENT OF
WORKING CONDITIONS AND ENVIRONMENT THROUGH THE KAIZEN METHOD
//International journal of advanced research in education, technology and management. –
2023. – Т. 2. – №. 12. – С. 42-47.
134.
Dustkabilovich R. O., Husan ogli M. S. Innovative Technologies in Teachingdirectors and
Specialists of Industrial Enterprises on" Labor Protection" //European Journal of Life Safety
and Stability (2660-9630). – 2021. – Т. 12. – №. 29. – С. 80-85.
31-oktabr, 2024-Yil
217
135.
Husan ogli M. S., Hamidulla o‘g‘li X. X. Siddiqova Madinabonu Asatilla qizi.(2021). NEW
INNOVATIVE
ENGINEERING
SOLUTIONS
TO
THE
PROBLEMS
OF
SIGNALIZATION AND SECURITY SYSTEMS //European Journal of Life Safety and
Stability (2660-9630). – Т. 2. – С. 28-30.
136.
Мурадов С. Определение отдыха и отпусков на основании нового трудового кодекса
//Aholi bandligi sohasidagi davlat siyosatining amalga oshirishning dolzarb masalalari. –
2023. – Т. 10. – №. 26. – С. 17-21.
137.
МУРАДОВ С. ИЗУЧЕНИЯ ОХРАНА ТРУДЫ НА ПРОИЗВОДСТВЕ КОРЕИ
//ХӨДӨЛМӨР, НИЙГМИЙН ХАРИЛЦАА СУДЛАЛ. – 2023. – С. 242-247.
138.
Husan o‘g‘li M. S., Utkir o‘g‘li Z. U. PRINCIPLES OF PASSING AND DOCUMENTING
INSTRUCTIONS ON SAFETY TECHNIQUES //Educational Research in Universal
Sciences. – 2023. – Т. 11.
139.
Muradov S. ECONOMIC ANALYSIS OF PROFITS IN THE FIELD OF LABOR
PROTECTION //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 1. – С. 1239-1245.
140.
Muradov S. Ishlab chiqarishdagi avariyalarni o ‘rganish va tahlil qilish //Educational
Research in Universal Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 16. – С. 474-477.
141.
Muradov S. H. o ‘g ‘li, & Egamov, DS o ‘g ‘li.(2023). INNOVATIVE SOLUTIONS TO
PROTEC T WORKERS FROM DANGEROUS GAS AND TOXIC SUBSTANCES IN
HAZARDOUS INDUSTRY ENTERPRISES //Educational Research in Universal Sciences.
– Т. 2. – №. 14. – С. 340-342.
142.
Muradov, S. H. "o ‘g ‘li, & Zayniyev, UU o ‘g ‘li.(2023). PRINCIPLES OF PASSING AND
DOCUMENTING INSTRUCTIONS ON SAFETY TECHNIQUES." Educational Research
in Universal Sciences 2.14: 116-119.
143.
Muradov S. PRINCIPLES OF ENSURING THE SAFETY OF USING LIFTING CRANES
IN CONSTRUCTION-ASSEMBLY WORKS //Modern Science and Research. – 2024. – Т.
3. – №. 2. – С. 933-939.
144.
Muradov
S.
CONSTRUCTION-INSTALLATION
ISHLARIDA
KUTARAMA
KRANLARDAN USE FUNDAMENTAL SECURITY OF SUPPLY //Modern Science and
Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 786-792.
145.
Muradov S., Usmonov H. MEHNATNI MUHOFAZA QILISHNING RIVOJLANISH
TARIXIY BOSQICHLARINI O ‘RGANISH //Interpretation and researches. – 2024.
146.
СИРОЖИДДИН М. НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ БЕЗОПАСНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ
ГРУЗОПОДЪЕМНЫХ КРАНОВ В СТРОИТЕЛЬНО-МОНТАЖНЫХ РАБОТАХ
31-oktabr, 2024-Yil
218
//International journal of advanced research in education, technology and management. –
2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 167-177.
147.
СИРОЖИДДИН учитель-стажер, М. У. Р. А. Д. О. В. "Каршинский инженерно-
экономический институт кафедра «Охрана труда и техника безопасности» Республики
Узбекистан.(2024). НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ БЕЗОПАСНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ
ГРУЗОПОДЪЕМНЫХ КРАНОВ В СТРОИТЕЛЬНО-МОНТАЖНЫХ РАБОТАХ.
Zenodo." НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ БЕЗОПАСНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ.
