2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
306
TABIIY TUSDAGI FAVQULODDA VAZIYATLAR
Muradov Sirojiddin
Karimov Bohodir
Siddiqova Madinabonu
Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti
“Mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligi” kafedrasi o‘qituvchilari.
Qarshi, O‘zbekistan.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14028539
Annotatsiya. Maqolada O‘zbekiston Respublikasi 1999 yil 20 avgustdagi “Aholini va
hududlarni tabiiy hamda texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish
to‘g‘risida”gi qonunning qabul qilinishi, favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish sohasida
davlat siyosatini og‘ishmay amalga oshirish, haqiqiy xavf-xatar manbalarini va ularning tabiatini
anglab etish har bir kishiga o‘zini yuz berishi mumkin bo‘lgan avariya, halokat, tabiiy ofatlardan
muhofaza qilinganini sezish imkoniyatini beradi. Maqola mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligi
yunalishlari talablari, mehnat muhofazasi va xavfsizlik mutaxassislari hamda keng izlanuvchilar
uchun muljallangan.
Kalit so‘zlar va iboralar: “Fuqaro muhofazasi, fuqarolarning huquq va majburiyatlari,
texnogen.”
EMERGENCIES IN NATURAL COLOR.
Abstract. In the article, the adoption of the Law of the Republic of Uzbekistan on August
20, 1999 "On the Protection of Population and Territories from Natural and Man-made
Emergency Situations", consistent implementation of state policy in the field of emergency
protection, and real sources of danger and understanding their nature gives everyone the
opportunity to feel that he is protected from accidents, destruction, and natural disasters that may
occur. The article is intended for the requirements of labor protection and technical safety
directions, labor protection and safety specialists, and general readers.
Key words and phrases: "Civil protection, rights and obligations of citizens, man-made."
ЧРЕЗВЫЧАЙНЫЕ СИТУАЦИИ В ЕСТЕСТВЕННОМ ЦВЕТЕ.
Аннотация. В статье принято Закона Республики Узбекистан от 20 августа 1999
года «О защите населения и территорий от чрезвычайных ситуаций природного и
техногенного характера», последовательной реализации государственной политики в
области чрезвычайных ситуаций. , реальная опасность Понимание источников опасности
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
307
и их природы позволяет каждому чувствовать себя защищенным от возможных аварий,
катастроф, стихийных бедствий. Статья предназначена для требований направлений
охраны труда и технической безопасности, специалистов по охране труда и технике
безопасности, а также широкого круга читателей.
Ключевые слова и фразы: «Гражданская защита, права и обязанности граждан,
техногенная».
KIRISH.
Tabiiy xususiyatli
favqulodda vaziyatlarga 3 xil ko‘rinishidagi falokatlar kirib, ular
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 27 oktyabrdagi “Texnogen, tabiiy va
ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar tasnifi to’g’risida” gi 455-son qarorida ko‘rsatib o‘tilgan
1
.
TABIIY XUSUSIYATLI FAVQULODDA VAZIYATLAR
Sodir bo`ladigan xar qanaqa tusdagi tabiiy ofatlar mamlakatning iqtisodiyotini izdan
chiqishiga, ko`plab insonlarning o`limiga yoki xayot faoliyatining buzilishiga, tabiatning
zararlanishiga va boshqa salbiy oqibatjarga olib keladi. Butun jahon “Qizil Xoj” hamjamiyati
tashkilotining ma`lumotlariga qaraganda tabiiy ofatlardan ko`rilayotgan moddiy va ma`naviy zarar
miqyosi butun dunyoda yuqori tezlikda ortib bormoqda. Ayniqsa, o`tgan XX asrda tabiiy
ofatlardan 11 mln. dan ortiq insonlarning o`limi va juda katta miqyosda moddiy zararlar ko`rilgan.
Shunga o`xshash xolat XXI asrning o`tgan 8 yili davomida xam kuzatildi. Jumladan, 2004
yil Xind okeanidagi “ Sunami ” dan - 300 ming; 2005 yil AQSHdagi “ Katrina ” to`fonidan - 200
ming; 2005 yil Kashmirdagi (Pokiston) yer silkinishidan - 78 ming; 2008 yil “Myanma” to`fonidan
130 ming; 2008 yil Xitoydagi “Sechuan” yer silkinishidan 62 mingdan ortiq odamlarning o`limi
yuz berdi.
Tabiiy xususiyatli favqulodda vaziyatlarga 3 xil turdagi vaziyatlar kiradi
Geologik xavfli Hodisalar:
odamlar oʻlimiga, maʼmuriy-ishlab chiqarish binolarini, texnologik asbob-uskunalarning,
energiya taʼminoti, transport kommunikatsiyalari va infratuzilma tizimlarining, ijtimoiy
yoʻnalishdagi binolarining va uy-joylarning turlicha darajada buzilishiga, ishlab chiqarish va
odamlar hayot faoliyatining izdan chiqishiga olib kelgan zilzilalar;
1
О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 27 oktyabrdagi “Texnogen, tabiiy va ekologik tusdagi
favqulodda vaziyatlar tasnifi to’g’risida” gi 455-son qarori
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
308
odamlar oʻlimiga olib kelgan yoki olib kelishi mumkin boʻlgan va xavfli hududdan
odamlarni vaqtincha koʻchirishni yoki xavfsiz joylarga doimiy yashash uchun kuchirishni talab
qiluvchi yer kuchishlari, togʻ oʻpirilishlari va boshqa xavfli geologik hodisalar.
Gidrometerologik xavfli hodisalar:
odamlar oʻlimiga, aholi punktlarini, baʼzi sanoat va qishloq xoʻjalign obyektlarini suv
bosishiga, infratuzilmalar va transport kommunikatsiyalari, ishlab chiqarish va odamlar hayot
faoliyati buzilishiga olib kelgan va shoshilinch koʻchirish tadbirlari oʻtkazilishini talab qiladigan
suv toshqinlari, suv toʻplanishi va sellar;
aholi punktlaridagi, sanatoriy, dam olish uylaridagi, sogʻlomlashtirish lagerlaridagi
odamlarning, turistlar va sportchilarning jarohatlanishiga va oʻlimiga olib kelgan yoki olib kelishi
mumkin boʻlgan qor koʻchkilari, kuchli shamollar (dovullar), jala va boshqa xavfli
gidrometereologik hodisalar.
Favqulodda epidemiologik, epizootik va epifitotik vaziyatlar:
oʻlat, vabo, sargʻayma isitma kabi siyrak uchraydigan kasalliklarni keltirib chiqargan
alohida xavfli infeksiyalar;
odamlarda uchraydigan yuqumli kasalliklar rikketsiyalar-epidemik toshmali terlama, Bril
kasalligi, Ku-isitma;
zonooz infeksiyalar- Sibir yarasi, quturish;
virusli infeksiyalar-SPID;
epidemiya-alohida xavfli infeksiyalarga tegishli boʻlmagan, yuqish manbai bitta yoki
yuqish omili bir xil boʻlgan odamlarning guruh boʻlib yuqumli kasallanishi , bir aholi punktida-
50-kishi va undan ortiq;
aniqlanmagan etiologiya bilan guruh boʻlib kasallanish-20 kishi va undan ortiq;
tashxisi aniqlanmagan bezgak kasalligi-15 kishi va undan ortiq;
oʻlim yoki kasallanish darajasi oʻrtacha statistik darajadan 3 baravar va undan ortiq boʻlgan
vaziyat;
zaharli moddalar bilan zaharlanish-jabrlanganlar soni-10 kishi, vafot etganlar soni-2 kishi
va undan ortiq;
oziq-ovqatdan ommaviy zaharlanish-jabrlanganlar soni-10 kishi, vafot etganlar soni-2
kishi va undan ortiq;
epizootiya-hayvonlarning ommaviy kasallanishi yoki nobud boʻlishi;
epifitotiya-oʻsimliklarning ommaviy nobud boʻlishi.
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
309
Tabiiy ofat
- bu tabiatda yuz beradigan favquloddagi o‘zgarish bo‘lib, u birdan, tezlikda
insonlarning mo‘tadil yashash, ishlash sharoitlarini buzilishi, odamlarning o‘limi hamda qishloq
xo‘jalik hayvonlarining, moddiy boyliklarning buzilishi va yo‘q bo‘lib ketishi bilan tugaydigan
hodisalardir.
Tabiiy ofatlarning turlari xilma-xil: yer silkinishi, suv toshqini, kuchli shamol, yong‘in,
qurg‘oqchilik, yer surilishi va boshqalar. Bu xildagi tabiiy ofatlar bir-biriga bog‘liq holda hamda
bog‘liq bo‘lmagan holda, alohida yuzaga kelishi mumkin. Ya’ni bir tabiiy ofat boshqa ofat
oqibatida yuzaga kelishidir. Masalan, o‘rmonda yong‘inlarning kelib chiqishi, tog‘li joylardagi
ishlab chiqarish portlashlari, karyerlarni ishga solishda, platinalar qurishda yerning surilishiga,
qorlarning ko‘chishi va boshqa ofatlarning kelib chiqishiga sabab bo‘ladi.
Hech narsaga bog‘liq bo‘lmagan tabiiy ofatlar juda katta miqyosda va turli vaqtlargacha
bir necha soniya, daqiqadan (yer surilishi, yer silkinishi, qor ko‘chishi) bir necha soatlargacha
(kuchli qor va yomg‘ir yog‘ishi), hatto kun va oygacha (suv toshqini va yong‘in bo‘lishi)
cho‘zilishi mumkin. Lekin bu xildagi tabiiy ofatlar hamma joylarda ham yuzaga kelavermaydi.
Jumladan, yer silkinishi, yer surilishi ofatlari ko‘proq tog‘li hududlarda kuzatiladiki, buni
oqibatida nafaqat insonlar, balki iqtisodiyot tarmoqlari, hatto atrof-muhit qattiq shikastlanadi.
Yana kuchli yog‘ingarchilik, qor yog‘ishi natijasida suv toshqini kuzatiladiki, oqibatda,
fuqarolarning yashash joylari, sanoat korxonalari, temir va magistral yo‘llar, gidrotexnik
inshootlar izdan chiqadi. Xuddi shunga o‘xshash ta’sirlar yer surilishi, qor ko‘chishi, qurg‘oqchi-
lik, kuchli shamollar ta’sirida ham kuzatilib, oxir oqibatda insonlar katta, ham ma’naviy, ham
moddiy zarar ko‘radilar. Ammo, barcha tabiiy ofatning turlari hamma joyda ham
kuzatilavermaydi. Tabiiy ofatning har qaysi shakllari o‘zlarining fizik ma’nosiga, kelib chiqish
sabablariga, tavsifiga, kuchiga va tashqi atrofga ta’sir ko‘rsatish xususiyatlariga ega.
Bu tabiiy ofatlar bir-biridan farq qilishidan qat’iy nazar, ular bir umumiy xususiyatga ega.
Ya’ni ularning ta’siri juda keng miqyosda bo‘lib, o‘zini o‘rab turgan atrof-muhitga juda
katta ta’sir kuchini ko‘rsatadi hamda insonlar ruhiyatiga jiddiy zarba beradi. Shuning uchun, bu
tabiiy ofatlarni o‘z vaqtida bilib, uning tavsiflari va sabablari aniq o‘rganilsa, ularni oldini olish
yoki zarar keltirish xususiyatlari bir muncha kamaytirilgan bo‘ladi. Shu tariqa tabiiy ofatlardan
keyingi qilinadigan xatti-harakatlarni va ofat oqibatlarini tezroq hal qilish imkoniyatlariga ega
bo‘linadi. Tabiiy ofatlarga qarshi kurash choralaridan biri bu xalqni o‘z vaqtida voqif etish
hisoblanadi. Bu esa tabiiy ofatdan keladigan zararlarni bir muncha kamaytirish imkoniyatini
vujudga keltiradi.
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
310
Yana tabiiy ofatlar yuz berganda xalqqa ma’naviy yordam berish chora-tadbirlari va
qilinadigan birlamchi ishlarni to‘g‘ri tashkil etish shakllari eng asosiy vazifalardan hisoblanadi.
Bu ishlarning bosh-qoshida fuqarolar muhofazasi organlari turib, ular ofat yuz bergan
joyda (urush davrimi, tinchlik davrimi baribir), xalqni bu ofatlardan muhofaza etish va falokat yuz
bergan joydan hammani bexatar joyga ko‘chirish omillarini amalga oshiradi. Qaysi yerda yuqori
intizom, aniq belgilangan chora-tadbirlar bo‘lsa, o‘sha yerda har qanday ekstremal sharoitlarda
harakat qilish ishlari va ularning natijalari yuqori bo‘ladi (ma’naviy talofot va moddiy yo‘qotish).
Suv toshqini va uning talofatlari.
Keyingi vaqtlarda respublikamiz hududining ko‘pchilik qismida gidrometerologik
holatning keskin o‘zgarishi tufayli, aholining hayot faoliyatini, tabiatini, moddiy resurslar sifatini
izdan chiqaruvchi favqulodda vaziyatlar (sellar, suv toshqinlari, qor ko‘chkilari, kuchli shamollar,
qurg‘oqchilik va h.k.) kuzatilmoqda.
Bunday holatlarning yuzaga kelishiga biologik va meterologik o‘zgarishlarni hisobga
olmaslik, yangi yerlarni o‘zlashtirishda qo‘yilgan xatoliklar, sug‘orish tizmida zamonaviy
texnologik usullarni joriy etilmaganligi sabab bo‘lmoqda.
1998 yilda Favqulodda vaziyatlar vazirligi ma’lumotiga ko‘ra respublikamiz hududida 600
ga yaqin ko‘chki, sel va suv toshqinlari bo‘lgan bo‘lsa, ularning zararli oqibatlari natijasida 16
ming aholi jabrlanib, ko‘rilgan moddiy zarar esa 100 mln. so‘mdan ortiqni tashkil etgan.
Mutaxassislar xulosasiga ko‘ra respublikamiz hududida 238 ta xavfli ko‘llar, 46 ming kv. km
hududlar suv va sel toshqinlari ro‘y beradigan xavfli joylar, 1000 ga yaqin xavf sodir bo‘lishiga
olib keluvchi daryo va soylar mavjudligi aniqlangan.
Suv toshqini
ham tabiiy ofatlar ichida eng xavflisi hisoblanadi. Suv toshqini deb daryo,
ko‘l, hovuzlardagi suv sathining keskin ko‘tarilishi natijasida ma’lum maydonlardagi yerlarni suv
tagida qolishiga aytiladi.
Suv toshqiniga turli omillar sababchi bo‘ladi:
•
Kuchli yomg‘ir yog‘ish oqibatida (jala, sel quyishi);
•
Qorlarni surunkali erishi natijasida;
•
Kuchli shamol esishi natijasida;
•
Oqar daryolardagi muzliklarni yig‘ilib, sun’iy to‘g‘on hosil qilishi;
•
Tog‘ jinslarining nurashi, surilishi yoki boshqa sabablar bilan suv saqlash
omborlarining buzilishi oqibatida.
Kuchli yomg‘ir yog‘ishi natijasida suvlarning sathi keskin ko‘tarilib, daryo, ko‘llarga
sig‘maydi va natijada ekin maydonlarni, turar-joylarni, yo‘llarni suv bosadi va ularni izdan
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
311
chiqaradi. Bulardan tashqari, elektr energiya, aloqa uzatgichlar, meliorativ tizimlar ishdan chiqadi,
chorva mollari, qishloq xo‘jalik ekinlari yo‘q bo‘lib ketadi, xom ashyolar, yoqilg‘i, oziq-ovqatlar,
mineral o‘g‘itlar va boshqalar yaroqsiz holga keladi yoki yo‘q bo‘lib ketadi. Shular natijasida juda
katta moddiy zarar ko‘rilib, insonlar o‘limi bo‘lishi mumkin.
Suv toshqini ofati turli joylarida, jumladan, O‘zbekistonda ham tez-tez bo‘lib turadi.
Masalan, 1991-95 yillarda ko‘pgina viloyatlarida Xorazm, Buxoro, Surxondaryo,
Qashqadaryo, Jizzax, Sirdaryo va boshqa joylarda juda katta ekin maydonlari suv ostida qolib,
oqibatda katta miqdorda moddiy zarar ko‘rildi. Jumladan, 750 ming ga. paxta, 28 ming ga. poliz,
20 ming gektar mevazorlar, shuningdek 21 ming turar joy binolari, 100 dan ortiq bolalar
bog`chalari va maktablar, 250 km avtomobil yo`llari, 113 ta ko`priklar va 200 km dan ortiq
sug`orish inshoatlari yaroqsiz xolatga keldi.
2009 yil oktyabr oyida Fillipinda yomg`irning surunkali yog`ishi kuchli suv toshqinlarini
yuzaga keltirib xududlarni, yashash va ish joylarini, ko`priklarni va yo`llarni vayronaga aylantirdi.
Bu xam yetmaganday namgarchilikning xaddan tashqari yuqori bo`lishi oqibatida tog` oldi
joylarida ko`chkilar yuz berdi. Bu ofatdan 2,5 mln odamlar zarar ko`rib, xavfli xududlardan 30
ming axoli xavfsiz xududlarga evakuatsiya qilindi va ko`rilgan moddiy zarar miqyosi bir necha
10 mln AQSH dollirini tashkil qildi. Shuningdek 2009 yilda Turkiyaning 15 mln aholisi bo`lgan
Istambul shaxrida tinimsiz yoqqan yomg`ir, 2m balandlikdagi suv toshqinini yuzaga keltirib,
minglab uylarni, yo`llarni vayronaga aylantirdi.
Daryolardagi suvning oqimiga teskari yo‘nalishda esadigan kuchli shamol ham uni sathini
ko‘tarib yuboradi va natijada suv toshqini yuz beradi. Bu xildagi toshqin Sankt-Peterburgdagi
Neva daryosida kuzatilgan. 1997 yil noyabrda Vyetnamda ham juda kuchli shamol oqibatida suv
toshqini bo‘lib, katta miqyosdagi uy joylar, moddiy resurslar suv tagida qolib, ko‘plab odamlar
halok bo‘lishgan.
Oqar daryolarda suvlarning sathida muzliklar hosil bo‘lishi va bu muzliklar yig‘ilib
suvning oqimiga qarshi to‘siqlar (to‘g‘on) hosil qilishi natijasida ham suv toshqini ro‘y beradi. Bu
xildagi toshqin 1992 yilda Qoraqalpog‘iston Respublikasida Amudaryo oqib o‘tadigan uchta
hududda kuzatilgan. Bu ofatning oldini olish uchun hamma choralar bajarila bordi va oxir-
oqibatda harbiy samolyotlar yordamida to‘siq bo‘lib turgan muz to‘g‘onlari portlatish yo‘li bilan
yo‘q qilindi. Bu ofat natijasida Bo‘zatov tumanining ko‘pgina yerlari vayronaga aylanib, elektr
tokini o‘tkazuvchi manbalar, texnikalar ishdan chiqdi. Aspantoy, Porlitov, Qiziljar va Aliovul
punktlariga olib boruvchi yo‘llarni suv bosishi oqibatida aloqadan uzilib qoldi.
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
312
Ofat oqibatlarini bartaraf qilishda 3200 dan ortiq aholi, 3026 bosh qora mollar xavfsiz
joylarga ko‘chirildi va Porlitov, Qiziljar va Aliovullarga boradigan 26 km yo‘llar ta’minlandi. Bu
ofatdan ko‘rilgan moddiy zarar yuz million so‘mni tashkil qilgan. Bunday holatlardagi suv
toshqinlari dunyo miqyosida juda tez-tez bo‘lib turadi.
Suv toshqini kanallar va suv saqlaydigan omborlarning turli sabablarga ko‘ra ishdan
chiqishi oqibatida ham kuzatilishi mumkin. Umuman kanallar, suv omborxonalari - suv energiyasi,
suv yo‘llari hamda suvning o‘zidan foydalanish maqsadida quriladi. Hozirgi kunda MDH
davlatlarida suv sig‘imi 1 mln. m
3
dan ortiq bo‘lgan suv omborlari 1 mingga yaqin bo‘lib, ularning
suv sathi 116000 km
2
ga teng. Xuddi shunga o‘xshash O‘zbekistonda ham 54 ta suv saqlaydigan
omborxonalar qurilgan, ulardan 10 tasi qo‘shni Respublikalari chegarasida joylashgan. Jumladan,
Qayroqqum, Rog’un, (Tojikiston), Tuyamo‘yin (Turkmaniston), Taxtagul (Qirg‘iziston),
Chordarya (Qozoqiston) va boshqalarni misol qilib keltirish mumkin.
Respublikamizga tegishli bo‘lgan suv omborxonalarida 55,5 mlrd. m
3
dan ortiq suv
saqlanib, ular orqali asosan qishloq xo‘jaligini suv bilan ta’minlab, katta iqtisodiy samara olinadi.
Lekin shu bilan birga bunday gidrotexnik inshootlar biror sabablarga ko‘ra buzilsa,
saqlanayotgan suvning ta’siri insonlarga, uy hayvonlariga, atrof-muhitga juda katta jiddiy zarar
keltiradi. Shunga o‘xshash katta hajmdagi suv Tuyamo‘yin suv omborida 5 km
3
dan ortiq,
Qayroqqum suv omborida esa 4 km
3
dan ortiq suv saqlanib, mabodo biror sababga ko‘ra ombor
qismlari talofot ko‘rsa, Jizzax, Sirdaryo, Samarqand, Buxoro viloyatlarini suv bosadi. Agar
Taxtagul suv ombori talofot ko‘rsa (unda 19 km
3
suv saqlanadi) butun Farg‘ona vodiysi
viloyatlarini suv bosishi ehtimoli bor. Boshqa suv saqlash omborxonalari uchun ham shunga
o‘xshash fikrlarni aytish mumkin. Shuning uchun suv saqlaydigan omborxonalarni har xil
falokatlardan asrash uchun hamma turdagi omillar, ehtiyot choralari ko‘rib qo‘yilgan bo‘lishi
zarur. Jumladan, birlamchi va ikkilamchi saqlovchi platina qurish, har bir platinalar temir betonli
qorishmalardan tayyorlanishi va boshqa saqlovchi omillar belgilanishi zarur. Afsuski, bunday
chora-tadbirlar to`liq, mukammal tarzda belgilanishiga har doim ham jiddiy e`tibor berilmaydi.
Hozirda, Tojikiston xududida bahaybat Rog’un GES qurilishini davom ettirish
to`g’risidagi 2009 yilda qabul qilingan hukumat qarori Markaziy Osiyo davlatlarini tashvishga
solmoqda. Ma`lumki, ushbu GES qurilishi XX asrning 80-yillarida boshlanib, keyinchalik
muayyan sabablarga ko`ra to`xtab qolgan edi. Chunki o`sha davrda ushbu gidroinshoot loyihasi
to`laqonli ekspertizadan o`tkazilmagan bo`lgan, oradan shuncha vaqt o`tgandan so`ng, zamonaviy
loyiha va konstruktorlik andozalari talablariga mos bo`lmagan eski loyiha asosida ish boshlangani,
albatta tashvishli holat.
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
313
Zero, ushbu GES qurilishi uchun tanlangan xudud 9-10 ballik seysmik aktivlikka egaligi
va tektonik yoriq chiziqda joylashganligi nazarda tutilsa, baladligi 350 m dan iborat to`g’onda
sodir bo`lishi mumkin bo`lgan texnogen buzilish qanday halokatli oqibatlarga olib kelishini
tasavvur qilish qiyin emas. Undan tashqari, ushbu gidroinshoot qurilishi natijasida butun Markaziy
Osiyo mintaqasi xududlarida katta ekologik o`zgarishlar ro`y berishi hamda suv taqsimotidagi
buzilishlar ko`lami ortishi, tabiiy. 2010 yil BMT Sammiti mingyillik rivojlanish maqsadlariga
bag`ishlangan yalpi majlisida Mamlakatimiz Prezidenti I. Karimov ta’kidlaganidek: “Ko`plab
xalqaro ekologiya tashkilotlari va nufuzli ekspertlar tavsiya qilayotganidek, ushbu daryolardan shu
miqdordagi energetika quvvatlarini olish uchun nisbatan xavfsiz, ammo ancha tejamkor GES lar
qurilishiga o`tish oqilona yo`l bo`lur edi”.
Suv toshqini xavfida quyidagi vazifalar bajarilishi talab etiladi:
suv toshqini xavfi
haqida aholini ogoh etish; razvedka va kuzatuv ishlarini olib borish; FVDT kuch va vositalarini
jalb etish; qutqaruv va tiklov ishlarini olib borish; kerak bo‘lganda aholini va moddiy boyliklarni
xavfsiz joylarga evakuatsiya qilish; suv toshqini bo‘lgan xudulardagi korxona va tashkilotlarning
ishlab chiqarish jarayonini qisman yoki butunlay to‘xtatish; suv bosgan hududlarda qutqaruv
tizimlari va boshqa tizimlar kerakli texnika va suzuvchi vositalar yordamida odamlarni qutqarish
va evakuatsiya qilish ishlarini olib boradi. Qutqaruv ishlarida ishtirok etuvchilar odamlarni suvdan
qutqarish bo‘yicha tajribaga, hamda qutqarilganlarga birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish
tajribalariga ega bo’lishi lozim.
Kuchli shamol, qurg‘oqchilik va uning oqibatlari.
Kuchli shamol, qurg‘oqchilik ofatlari ham gidrometerologik favqulodda vaziyatlar turiga
kirib, ularning tabiat va jamiyatga salbiy ta’sirlari ortib bormoqda. Jumladan, 1970 yil 13 noyabrda
Pokistonning sharqiy hududlarida bo‘lgan kuchli shamol oqibatida 10 ml. aholi talofot ko‘rdi.
Shundan 500 ming kishi halok bo‘ldi va bedarak yo‘qoldi. Shunga o‘xshash salbi oqibatlar
2002 yilda Rossiyada, 2003, 2004 yilda AQSHning bir qancha hududlarida kuzatilgan kuchli
dovullar oqibatida ham ro’y bergan.
Kuchli shamol va insonlar hayotiga va iqtisodiyot tarmog’iga jiddiy zarar yetkazadigan
ofatdir. Bu ofat uzoq davom etuvchi va buzish kuchiga ega. Bu ofatning tezligi 30-90 m/s ga
yetadi. O‘rta Osiyo mintaqalarida shamolning kuchi 40-60 m/s ga, O‘zbekistonning Xovos,
Bekobod tumanlarida esa 50-60 m/s tashkil etadi. Kuchli shamolni paydo bo‘lishi, ya’ni
atmosferada muvozanatning buzilishi natijasida havo oqimi juda katta tezlikda harakatlanib, ba’zi
joylarda, u aylanma (voronka) harakatga kelib qoladi.
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
314
Bunday ofat oqibatida odamlarning halok bo‘lishi, inshootlarning buzilishi, ekinzorlarning
payhon etilishi, elektr, aloqa tarmoqlarining izdan chiqishi va boshqa oqibatlarga olib keladi.
Shuningdek, kuchli shamol esganda odamlar, uy hayvonlari yuradigan yo‘llardan
adashadilar, simyog‘ochlar, daraxtlar ag‘anaydi, uylarning tomlari buzilishi natijasida odamlar
turli darajada jarohat oladilar. Masalan, 1997 yilda 2maydan 3mayga o`tar kechasi Qashqadaryo
viloyatida kuchli shamol ta’sirida 156838 ga qisloq xo`jalik ekinzorlari, 12 km elektr
tarmoqlarining shikastlanishiga, 250 turar joy uylarini, 79.5 km avtomobil yo`llarini suv bosishiga,
393 bosh yirik shoxli qoramolar, 7254 bosh qo`y, echkilar, 26 bosh ot va 13 ming 280 ta xonaki
parrandalarning o`limiga olib kelganligi ma’lum.
Bu ofatdan saqlanishning yana bir omili - ofat haqida odamlarni o‘z vaqtida ogoh qilishdir.
Albatta, hozirgi paytda ob-havoni bir necha kun oldindan ayta oladigan zamonaviy uslublar
yaratilganki, bularning bergan ma’lumotlari asosida nafaqat odamlarni, balki uy hayvonlarini,
moddiy boyliklarni falokatdan asrash, buzilishini yoki yaroqsiz holga kelishini oldini olish
mumkin.
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, kuchli shamol ofati yuz berganda fuqaro muhofazasi
tizimlari davlat organlari xodimlari boshchiligida qutqaruv va buzilgan joylarda tiklash ishlarini
bajaradi, jabr ko‘rganlarga birlamchi tibbiy yordam ko‘rsatadi.
Qurg‘oqchilik ofati
ham
O‘zbekistonga xos bo‘lib, ilgari bunga deyarli e’tibor
berilmagan. Lekin keyingi yillarda ekologiyaning haddan tashqari buzilishi, suv resurslaridan
noto‘g‘ri foydalanish va boshqa sabablar oqibatida bizning mintaqada ham bunday ofat aynan
hozirgi paytda kuzatilmoqda.
Qurg‘oqchilikda odamlarni o‘limi, daraxtlar, ekinzorlarning qurishi, kuchli yong‘inlarning
chiqishi va turli xil kasalliklarning tarqalishiga imkoniyat yaratiladi. Takidlash joizki,
O‘zbekistonda qurg‘oqchilik muammosi Orol dengizi bilan bog‘liqdir.
Respublikamiz Prizidenti Islom Karimov «O‘zbekiston XX asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka
tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» kitobida ta’kidlaganidek: «Yaqin-
yaqinlargacha cho‘lu-sahrolardan tortib olingan va sug‘orilgan yangi yerlar haqida dabdaba bilan
so‘zlanardi. Ayni chog‘da ana shu suv Orolda tortib olinganligi, «jonsizlantirib qo‘yilganligi»
xayolga kelmasdi, endilikda Orolbo‘yi ekologik kulfat hududiga aylandi». Ma’lumki, Orol dengizi
suvi yildan yilga kamayib, qurib bormoqda. Buning oqibatida dengizga yaqin bo‘lgan joylarda
dov-daraxtlar, ekinzorlar qurib, turli xil kasalliklar ko‘payib bormoqda. Ma’lumotlarga ko‘ra,
Amudaryo suvining bor-yo‘g‘i 10 foiz miqdori Orol dengiziga quyilmoqda.
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
315
Ammo hozirgi vaziyatda dengizga quyilayotgan suv hajmidan ko‘ra atmosferaga
bug‘lanayotgan suv miqdori bir necha barobar ko‘pdir. Shu sababdan, Orol dengizi suvining
balandligi ancha pastga tushib ketgan. Endi Orolni ilgarigi holatiga qaytarish uchun unga taxminan
50 km
3
suv quyish kerak, bu degan so‘z butun boshli Sirdaryo suvini to‘liq quyish bilan barobardir.
Qor ko‘chkisining sabablari va oqibatlari.
Tog‘larning tik yon-bag‘irlaridan qor
massasining pastlik tomon ag‘darilib yoki sirpanib tushishiga tog‘ ko‘chkisi deyiladi. Baland
tog‘larning ustiga ko‘p qor yog‘ib, uning qalinligi ortadi va o‘z og‘irlik kuchi ta’sirida zichlashib,
qayta kristallanib, yonbag‘irlikka pastlikka qarab osilib turadi va natijada uning qalinligi oshgan
sari turg‘unligi susayib boradi. Kuchli shamol ta’sirida mana shunday qor massasi harakatga kelib
pastlik tomon siljiy boshlaydi yoki ag‘darilib tushadi. Qor ko‘chkisida suriluvchi massaning hajmi
bir necha ming m
3
dan million m
3
gacha tashkil yetadi. Qor ko‘chkilari quruq yoki ho‘l bo‘lishi
mumkin. Agar qorning ustki qismi biroz muzlagan bo‘lib, uning ustiga qalin qor yog‘ib pastga
qarab siljisa, quruq ko‘chki hosil bo‘ladi. Agar qor erigan suvga shimilib, uning tagi ho‘llanishi
natijasida pastga ag‘darilishi ho‘l ko‘chki hosil bo‘ladi. Ho‘l ko‘chkilar 20-50 km/soat tezlikda,
quruq ko‘chkilar esa 100 km/soat, ba’zan 300-400 km/soat tezlikda siljiydi. Qor ko‘chkilari pastga
qarab harakat qilganda, yon-atrofdagi qor massalarini hamda tog‘ jinslarini o‘zi bilan surib ketadi.
Mana shuning natijasida qor massasi kattalashib, hajmi bir necha mln. m
3
ga, tezligi esa
soatiga 250-350 km ga yetib, o‘z yo‘lidagi o‘rmonlarni sindirib ketadi, imorat va inshootlarni
vayron qiladi, oqibatda juda katta moddiy zararni keltirib, insonlar o‘limiga sabab bo‘lishi
mumkin.
Katta hajmli qor ko‘chkilari asosan 25-60
0
li qiyalikda kuzatiladi. Sirti tekis, o‘t bilan
qoplangan qiyaliklar qor ko‘chkisi xavfli bo‘ladigan joylar hisoblanib, butali, toshli joylar qor
ko‘chkisiga to‘sqinlik qiladi. Shuning uchun o‘rmonzorlarda qor ko‘chkisi juda kam kuzatiladi.
Masalan, 1990 yilning 13 iyulida Pomir tog‘ining eng yuqori cho‘qqisida yer silkinishi
oqibatida katta hajmdagi qor massasi ko‘chib, pastlikka 5300 m balandlikda joylashgan alpinistlar
lageriga qulab tushgan va oqibatda 40 nafar odam qor ostida qolgan. 1999 yil 21 noyabrda ko‘p
miqdorda qor yog‘ishi natijasida «Qamchiq» dovonining 157-167 km larida sodir bo‘lgan. Bu ofat
oqibatida 29 odam halok bo‘ldi, 19 kishi turli jarohatlar olgan va 73 kishi sovuqda uzoq muddat
qolib ketgan. Favqulodda vaziyatlar vazirining buyrug‘iga ko‘ra tezkor guruhlar hodisa yuz bergan
joyga yetib kelib, tegishli chora-tadbirlar ko‘rilgan. Ko‘rilgan tadbirlar oqibatida 34 ta turli
rusumdagi avtomobillar qor uyumi ostida qolganligi, 6 ta mashinani qor chuqurlik tomon surib
tushirganligi aniqlanib zudlik bilan ular qutqarilgan.
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
316
Ofat yuz bergan joyga Toshkent, Farg‘ona, Andijon, Namangan viloyatlari avariya
qutqaruv bo‘limlari, «Najotkor» Respublika qidiruv-qutqaruv markazi, Chirchiq shahri
«Haloskor» maxsus harbiylashtirilgan qidiruv qutqaruv qismi o‘z texnik vositalari bilan jalb
qilinganlar. Ular yo‘llarni qor uyumlaridan tozalab, odamlarni xavfsiz joylarga olib chiqilib, jabr
ko‘rganlarga birinchi tibbiy yordam va boshqa ko‘maklarni ko‘rsatganlar. Umuman, bu ofat
oqibatida 400 ta transpor vositasi va 1200 dan ziyod yo‘lovchi qutqarib qolingan.
Hozirgi vaqtda tog‘li hududlarda maqsadli qurilishlar (suv omborlari, geslar, dam olish
uylari, davolanish maskanlari) qurilishi munosabati bilan qor ko‘chkilari bo‘lishi mumkin bo‘lgan
hududlar aniqlanib, o‘rganilib tegishli tadbirlar qilingan. Qor ko‘chkilarini oldini olish uchun
muhandislik choralarini ko‘rish (tog‘ yon-bag‘irlari tekislanib, supalar tashkil etish, daraxtzorlar
barpo etish, harakatga keluvchi qor uyumlarini yo‘qotish, to‘siqlar o‘rnatish va boshqa
himoyalanuvchi vositalar qurish) talab etiladi.
Sel, uning xususiyatlari va talafotlari.
Tog‘ hududlarida kuchli yomg‘irlarning yog‘ishi,
muzlik va qorlarning tez erishi natijasida hosil bo‘lgan daryo toshqinlarini, tog‘ yon bag‘rilarida
nuragan tog‘ jinsi bo‘laklarini suv oqimi bilan tekislikka tomon oqizib tushirilishi sel hodisasi deb
yuritiladi. Sel oqimi massasining taxminan 50-60 foizi turli kattalikdagi tog‘ jinsi bo‘laklaridan,
o‘simlik va daraxt bo‘laklaridan iborat bo‘ladi. Sel oqimining davomiyligi ko’pincha, 0,5-2
soatdan 12 soatgacha, tezligi 5-8 m/s dan 12 m/s gacha etishi mumkin, sel massasining zichligi
esa 1,2-1,9 t/m
3
ni tashkil etadi.
Sel oqimlarining tezligini 3 guruhga bo`lish mumkin: juda tez (100 ming m
3
dan ko`p sel
massasining harakati, 6-10 yilda bir marta ), o`rtacha (10 dan 100 ming m
3
, 2-3 yilda bir marta) va
kuchsiz (10 ming m
3
dan kam ). Bunday fizik ko‘rsatkichlarga ega oqim juda katta kuch bo‘lib,
iqtisodiyot tarmoqlariga sezirarli zarar keltiradi, oqim yo‘lida uchragan suv inshootlarini,
yo‘llarni, qishloq va shaharlarni, bog‘larni, ko‘priklarni vayron qilib ketadi, ulkan maydonlarni
loy, qum, tosh qatlamlari bilan ko‘mib tashlaydi.
Sel
- arabcha so‘z bo‘lib, tog‘lik hududlardagi suv toshqini ma’nosini anglatadi.
Sel
oqimlari o‘zi bilan olib keladigan qattiq zarrachalarning o‘lchamiga qarab uch guruhga
bo‘linadi:
•
suv-toshli sellar;
•
loyqa sellar;
•
aralash sellar.
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
317
Yer yuzasida yuz bergan ofatli sellarga misol qilib, 1934 yilining yangi yil kechasi
AQSHning Los-Anjeles shahri atrofida kuzatilgan sel oqimini ko‘rsatish mumkin. Shu kuni
shaharga yaqin Kordelyera tog‘ida kuchli yomg‘ir yog‘ib, uning miqdori 538 mm.ni tashkil etgan.
Yomg‘ir tinishidan sal oldinroq tog‘dan katta tezlikda suv toshqini pastga harakat qilgan.
Bu suv toshqini 100 m masofagacha yoyilib unga yaqin bo‘lgan ikki shahar - Lya Kreket
va Montero shaharlariga katta talofat yetkazgan. Suv oqimi to‘lqinining balandligi 6 m.gacha
yetgach, o‘z yo‘lida 500 ta ko‘prikni, bir qancha imoratlar va inshootlarni vayron qilgan,
qanchadan-qancha odamlarni boshpanasiz qoldirgan.
Markaziy Osiyoda eng kuchli sel oqimlari Qozog‘iston Respublikasining Olma-Ota
shahridan o‘tuvchi, shahar nomi bilan ataluvchi daryo vodiysida kuzatilgan. Masalan, 1921 yil 8
iyun kuni kechqurun yuz bergan sel oqimi natijasida shaharga olib kelingan tog‘ jinslari 100
mingta vagonga jo bo‘lgan. Bu ofat natijasida 400 dan ortiq kishi halok bo‘ldi. Sel oqimining
vujudga kelishiga tog‘lik hududlardagi qorlar va muzliklarning erishi, kuchli yomg‘ir yog‘ganligi
sabab bo‘lgan.
Olma-Ota shahri va uning atrofida juda ko‘p talofotli sel oqimlari kuzatilgan. Ulardan yana
biri Medeo sel to‘g‘oni qurilgandan keyin, 1973 yil 15 iyul kuni ro‘y bergan. Shu kuni kuchli
yomg‘ir ta’sirida baland tog‘likdagi tabiiy ko‘l to‘g‘onlarining buzilishi natijasida kuchli sel oqimi
hosil bo‘lgan. Bu oqim taxminan 2 soat davom etib, uning sarfi 2000-3000 m
3
/s ga etgan va Medeo
to‘g‘oniga 400 000000 m
3
sel massasi olib kelib tashlangan. Ertasi kuni sel qayta takrorlanganda
Medeo seli to‘g‘ondan oshib ketishiga atigi 6 m masofa qolgandi. Agar sel to‘g‘ondan oshib
harakatlansa, Olma-Ota shahriga juda katta xavf tug‘dirishi mumkin edi. Shuning uchun buni
oldini olish maqsadida to‘g‘ondagi suv asta sekin chiqarib yuborilib, to‘g‘onning balandligi 150
m gacha ko‘tarilgan.
O`zbekiston Respublikasining Toshkent, Qashqadaryo, Surxandaryo va Farg`ona
viloyatlarining tog`lik xududlari sel ofati bo`ladigan zonalar hisoblanadi. Oxirgi 100 yil ichida
O‘zbekiston Respublikasi hududida 2500 dan ortiq sel oqimlari kuzatilgan. Bulardan 1400 dan
ortig‘i loyqa, 350 dan ortig‘i suv-toshlik, 650 dan ortig‘i aralash sellardir. Respublikamizning
Farg‘ona vodiysida, Toshkent oldi hududlarida sel oqimlari tez-tez kuzatilib turiladi. Sel oqimlari
Respublikamiz hududida bahor mavsumida va yozning birinchi oyida yuz beradi. Bunga sabab
hududimiz joylashgan mintaqaning tabiiy sharoiti bo‘lib, bahor oylaridagi kuchli jala, yomg‘irlar,
haroratning issiq kelishi, tog‘larda muzlik va qorlarning tez erishi, daryo o‘zani qiyaligining 3-5
0
dan kattaligi, suv yig‘ish maydonida zarrachalari bog‘lanmagan bo‘shoq tog‘ jinslarining
mavjudligi asosiy omillardan bo‘lib hisoblanadi.
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
318
Masalan, 1998 yil yozda havoning birdan issib ketishi natijasida Qirg‘iziston
Respublikasining O‘sh viloyati tog‘laridagi qorlarni erishi tezlashib, buning oqibatida 1998
yilning 7 iyulidan 8 iyulga o‘tar kechasi katta suv oqimi paydo bo‘lgan. Bu oqim Shohimardon
soyga qo‘shilib, uning suv sig‘imini 200 m
3
/s ga ko‘paytirib yuborgan va kuchli oqim natijasida
52 ta xo‘jalik, 36 ta dam olish maskanlari zarar ko‘rgan. 8-9 iyul kunlari odamlarni Shoximardon
qishlog‘idan ko‘chirish ishlari boshlangan. Bu ofat oqibatida 104 ta odam jasadlari, 68 ta har-xil
hayvonlarning tanalari topilgan. Kuchli sel oqimi natijasida 15 km gaz o‘tkazish, 14 km avto yo‘l,
4 ta yirik avtomobil ko‘prigi, 3 km suv o‘tkazish tizimlari, 3 km elektr uzatish tarmoqlari yaroqsiz
holatga kelgan, 200 dan ortiq savdo shaxobchalari butunlay vayron bo‘lgan. Bu tabiiy ofat
oqibatlarini bartaraf etishga 2000 ga yaqin fuqarolar, 438 ta texnikalar jalb qilingan.
2002 yilning iyul oyida xuddi shu yerda Vodil qishlog‘ida sel ofati ro‘y berdi. Ofat o‘chog‘i
Qirg‘izistoning Qadamjoy tumanidan boshlangan kuchli jala yomg‘iri oqibatida Shohimardonsoy
daryosidagi suv sathi keskin ko‘tarilib, Vodil qishlog‘iga katta sel oqimi yopirilib keldi. Bu ofat
Vodio qishlog‘i hududlaridagi uylarga, yo‘llarga, ekinzorlarga, kommunikatsiya tizimlariga katta
zarar yetkazgan.
Sel oqimlarining oldini olish, ularga qarshi kurashish, sel bo‘lishi mumkin bo‘lgan
maydonlarni aniqlash, ularni vujudga kelish sabablarini chuqur o‘rganish, atrof-muhitni muhofaza
qilishning asosini tashkil etib katta xalq xo‘jalik ahamiyatiga ega. Shuning uchun sel hodisasini
bartaraf qilish maqsadida olib boriladigan ishlar ilmiy, amaliy xulosalarga, chora-tadbirlarga
asoslangan bo‘lishi maqsadga muvofiq.
Bular quyidagilardan iborat:
1.
Sel bo‘lishi mumkin bo‘lgan daryolarning suv yig‘ish maydonlarida doimiy kuzatish
ishlarini olib borish. Bunda suv yig‘ish maydonida bo‘shoq tog‘ jinslari yig‘ilishining oldini olish,
oqar suvlar oqimiga to‘sqinlik qiluvchi tabiiy va sun’iy to‘siqlardan tozalash ishlari;
2.
Sel oqimi yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan daryolarning suv yig‘ish maydonlarini
muhofaza qilish, ya’ni bu maydonlarda o‘simlik dunyosini saqlash, daraxtlar va butalarni kesish,
maydonlarda shudgorlash va sug‘orish ishlarini olib borishni chegaralash;
3.
O‘rmon xo‘jaliklarini rivojlantirish, ya’ni tog‘ yon-bag‘rilarida butalar va daraxtlarning
ekilishini yo‘lga qo‘yish talab etiladi, chunki bu o‘simliklar tog‘ jinslari qatlamlarini mustahkam
ushlab turadi, qor erishini sekinlashtiradi, yer yuzasini yuvilishdan saqlaydi;
4.
Tog‘li hududlardagi daryolarning o‘zanida suv oqimini boshqaruvchi inshootlar qurish,
tabiiy, sun’iy to‘g‘onlarni tartibga solish, temir yo‘l, avtomobil yo‘llari ostiga sel o‘tkazuvchi katta
diametrli quvurlar yotqizish ishlarini tashkil etish.
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
319
Sel oqimiga qarshi kurashish uslubini tanlash maqsadida maxsus muhandis-geologik
qidiruv ishlari olib boriladi. Olingan natijalardan (har tomonlama tahlil qilish asosida)
o‘rganilayotgan hudud uchun xarita tuziladi.
Bu xaritada:
•
sel kuzatiladigan;
•
sel kuzatilishi mumkin bo‘lgan;
•
sel kuzatilmaydigan maydonlar ajratiladi.
Sel kuzatiladigan va kuzatilishi mumkin bo‘lgan joylarning iqlim sharoitiga, geologik
o‘zgarishlarga, vujudga kelishi mumkin bo‘lgan sel oqimi kuchiga qarab kurashish usullari
tanlanadi, tadbir choralari belgilanadi. Tog‘lik hududlarda shaxsiy imoratlarni qurish ishlari sel
xavfi xaritasi bilan tanishgan holda, maxsus tashkilotlar ruxsati asosida olib borilishi kerak.
Xulosa
qilib ta’kidlash mumkinki, yuqorida aytilgan hamma ofat turlari O‘zbekistonga xos
xarakterlidir. Shuning uchun shu o‘lkada yashovchi har bir fuqaro yuqoridagi aytilgan tabiiy
ofatlardan qo‘rqmasdan, esankiramasdan, yuqori tashkilotlar, fuqarolar muhofazasi organlari
tomonidan beriladigan har bir ko‘rsatma, yo‘riqnomalarga qat’iyan rioya etib, harakat qilish zarur.
Bunda hech qanday o‘zboshimchalik, odamlarni bezovtalantirish, xavfsirash, faqat o‘z
manfaatini ko‘zlaydigan harakatlarni qilish ta’qiqlanadi. Qayerda yuqori intizom, chuqur
ishlangan omillar bo‘lsagina, o‘sha yerda ofat oqibatlari tugatilib, hayot tezda o‘z iziga tushib
ketadi.
REFERENCES
1.
Qosimov M. O., Shakarov T. I., Toshtemirov U. T. Reduction and prevention of
environmental
hazards
in
underground
construction
//ACADEMICIA:
AN
INTERNATIONAL MULTIDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL. – 2021. – Т. 11. –
№. 1. – С. 975-981.
2.
Бердиева Д. Х. СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ЗАКЛАДОЧНЫХ РАБОТ В СИСТЕМЕ
РАЗРАБОТКИ МЕСТОРОЖДЕНИЯ КАУЛЬДИ //Экономика и социум. – 2020. – №.
11 (78). – С. 504-508.
3.
Одилович Қ. М. ОЛТИН ҚАЗИБ ОЛИШ КОРХОНАЛАРИДА ТАШКИЛИЙ
ФАОЛИЯТ-САМАРАЛИ БОШҚАРИШ ТИЗИМИНИНГ АСОСИ //Scientific Journal of
Actuarial Finance and Accounting. – 2024. – Т. 4. – №. 04. – С. 126-133.
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
320
4.
Косимов М., Халкулова Х., Эрматов Н. ГИДРОГЕОЛОГИЧЕСКАЯ ОБСТАНОВКА
НА КАРЬЕРЕ «КАЛЬМАКЫР» //Евразийский журнал технологий и инноваций. –
2024. – Т. 2. – №. 4. – С. 52-58.
5.
Kosimov M., Malyushenko D. MITIGATION OF ENVIRONMENTAL HAZARDS IN
THE DEVELOPMENT OF DEPOSITS BY OPEN-PIT AND UNDERGROUND
METHODS //Collection of scientific papers «SCIENTIA». – 2024. – №. April 5, 2024;
Valencia, Spain. – С. 121-124.
6.
Qosimov M. O. et al. YER OSTI KAMERALARNI QOTUVCHI TО ‘LG ‘AZMALAR
BILAN TО ‘LDIRISH ISHLARINI TAKOMILLASHTIRISH //BARQARORLIK VA
YETAKCHI TADQIQOTLAR ONLAYN ILMIY JURNALI. – 2022. – Т. 2. – №. 9. – С.
112-116.
7.
Касимов М. А., Бердиева Д. Х. Выбор оптимального варианта системы разработки на
руднике Каульды //Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social
sciences. – 2021. – Т. 1. – №. 6. – С. 235-240.
8.
Шведов И. М., Косимов М. О. Сборник задач и упражнений по гидромеханике для
практических занятий и самостоятельной работы. – 2021.
9.
Косимов М. О., Аскаров А. М. Пути Улучшения Производства Буро-Взрывных Работ
На Месторождении «Кальмакыр» //International Journal of Formal Education. – 2024. –
Т. 3. – №. 5. – С. 299-304.
10.
Бердиева Д. Х. РАСЧЕТ НАГРУЗКИ НА ЗАКЛАДКУ В УСЛОВИЯХ
МЕСТОРОЖДЕНИИ КАУЛЬДЫ //Oriental renaissance: Innovative, educational, natural
and social sciences. – 2022. – Т. 2. – №. 6. – С. 792-802.
11.
Бердиева Д. Х. Касимов Мухиддин Адилович.« //Выбор оптимального варианта
системы разработки на руднике каульды» Oriental Renaissance: Innovative, educational,
natural and social sciences, ст. – 2021. – С. 235-240.
12.
Kosimov M. SOME ISSUES OF THE STATE OF ORE DILUTION AT MINING
ENTERPRISES //Collection of scientific papers «SCIENTIA». – 2024. – №. September 13,
2024; Pisa, Italia. – С. 198-199.
13.
Kosimov M. O. Ways to develop the gold mining industry in Uzbekistan //Novateur
Publications. – 2024. – №. 17. – С. 1-89.
14.
Odilovich Q. M. et al. Rationale and Choice Technologies Production at Coal Formations
//Web of Semantics: Journal of Interdisciplinary Science.
– 2024. – Т. 2. – №. 5. – С. 346-352.
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
321
15.
Tog’aymurodov J., Toshtemirova G. JAHON SIYOSATIDA GLOBALLASHUVNING
O‘RNI //CONFERENCE ON THE ROLE AND IMPORTANCE OF SCIENCE IN THE
MODERN WORLD. – 2024. – Т. 1. – №. 9. – С. 9-11.
16.
Togaymurodov J. SOCIAL POTENTIAL OF RELIGIOUS TOLERANCE //Galaxy
International Interdisciplinary Research Journal. – 2023. – Т. 11. – №. 5. – С. 215-218.
17.
Togaymurodov J. K. THE LEGACY LEFT BY BOTIR ZAKIROV //European Science
Methodical Journal. – 2024. – Т. 2. – №. 5. – С. 186-191.
18.
Togaymurodov J. K. A LOOK AT THE ZAKIROV DYNASTY //Web of Discoveries:
Journal of Analysis and Inventions. – 2024. – Т. 2. – №. 5. – С. 152-156.
19.
Хужаев И. К., Юлдашев Б. Э., Куканова М. А. Гидравлический расчёт кольцевого
газопровода при наличии участка с равномерным путевым отбором газа //Наука
Красноярья. – 2012. – №. 3. – С. 39-47.
20.
Хужаев И. К., Юлдашев Б. Э., Куканова М. А. Эффективность кольцевой структуры
газопровода и алгоритм расчета ее гидродинамических показателей //Вопросы
вычислительной
и
прикладной
математики.
Аналитические
методы
и
вычислительные алгоритмы решения задач математической физики. Ташкент. – 2011.
– №. 126. – С. 132.
21.
Равшанов Н., Юлдашев Б. Э., Курбонов Н. М. Компьютерное моделирование
процессов добычи и транспортировки нефти и газа //Ташкент: Тафаккур. – 2015.
22.
Садуллаев Р., Юлдашев Б. Э. Построение алгоритма трассировки и информационного
обеспечения трубопроводных систем //Алгоритмы, методы и системы обработки
данных. – 2005. – №. 10. – С. 110-118.
23.
Шералиев С. С., Турсунметов К. А., Юлдашев Б. Э. Электронный учебный комплекс
«Виртуальные работы по механическим колебаниям и волнам» //Патент Республики
Узбекистан. № DGU. – 2016. – Т. 3628.
24.
Юлдашев Б. Э., Юлдашева Н. Т. Повышение эффективности логопедического
воздействия на детей путем специального включения компьютерных программ. –
2009.
25.
Юлдашев Б. Э., Юлдашева Н. Т., Каршиев Д. А. Профилактика и преодоление
нарушений устной речи у детей с применением информационных технологий //Новый
день в медицине. – 2020. – №. 1. – С. 465-470.
26.
Равшанов Н., Каршиев Д. А., Юлдашев Б. Э. Моделирование процесса переноса и
диффузии мелкодисперсных частиц в атмосфере с учетом эрозии почвы
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
322
//Международный журнал гуманитарных и естественных наук. – 2018. – №. 4. – С.
140-152.
27.
Юлдашев Б. Э. Компьютерные игры в процессе обучения детей //Журнал" Bola va
Zamon". – 2011. – №. 1-2.
28.
Юлдашев Б. Э., Юлдашева Н. Т. Использование информационных технологий в
логопедической практике. – 2009.
29.
Равшанов Н., Юлдашев Б. Э. Математическое моделирование фильтрации нефть-газ-
вода в пористой среде //Автоматизация и IT в нефтегазовой области. – 2017. – №. 3. –
С. 16-21.
30.
Yuldashev B. E., Huzhaev I. K., Kukanova M. A. Calculating the “pressing force” in a
Sircular Gas Pipeline with two Inlets and One Outlet //European Researcher. – 2012. – №.
1. – С. 30-36.
31.
Хуррамова Р. И., Юлдашев Б. Э. Гидравлический Расчет Кольцевого Трубопровода С
Концентрированными Отборами При Ламинарном Режиме Течения Газа Методом
Дискретно-Непрерывного Поиска //Journal of Intellectual Property and Human Rights. –
2024. – Т. 3. – №. 6. – С. 43-47.
32.
Yuldashev B. E., Khurramova R. I. Algorithms for onstructing matrixes of routes of pipeline
networks by using the method of graph theory //Vestnik KRAUNC. Fiziko-Matematicheskie
Nauki. – 2023. – Т. 42. – №. 1. – С. 207-222.
33.
Юлдашев Б. Э., Хуррамова Р. И. Алгоритмы построения матриц контуров трасс
трубопроводных сетей методом теории графов //Вестник КРАУНЦ. Физико-
математические науки. – 2023. – Т. 42. – №. 1. – С. 207-222.
34.
Хуррамова Р. И., Юлдашев Б. Э., Кулдашев Л. С. АНАЛИЗ ВЛИЯНИЯ СИЛОВЫХ
ФАКТОРОВ
НА
ГИДРАВЛИЧЕСКИЕ
ПОКАЗАТЕЛИ
НАКЛОННОГО
ГАЗОПРОВОДА //ЖУРНАЛ ТЕХНИЧЕСКИХ ИССЛЕДОВАНИЙ. – 2020. – Т. 3. –
№. 6.
35.
Хуррамова Р. И., Юлдашев Б. Э., Кулдашев Л. С. МОДЕЛИ И АЛГОРИТМЫ
ДИНАМИКИ
ВЛИЯНИЯ
ГАЗОДИНАМИЧЕСКИХ
РАСЧЕТОВ
ОДНОНИТОЧНОГО ГАЗОПРОВОДА С ПОСТОЯННЫМ ДИАМЕТРОМ //ЖУРНАЛ
ТЕХНИЧЕСКИХ ИССЛЕДОВАНИЙ. – 2020. – Т. 3. – №. 5.
36.
Khurramova R. I., Yuldashev B. E. Introduce of the auxiliary function for calculation and
development of algorithms for functioning and management of main gas pipelines //Vestnik
KRAUNC. Fiziko-Matematicheskie Nauki. – 2020. – Т. 31. – №. 2. – С. 92-116.
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
323
37.
Хуррамова Р. И., Юлдашев Б. Э. Введение вспомогательной функции для расчета и
разработки алгоритмов функционирования и управления магистральными
газопроводами //Вестник КРАУНЦ. Физико-математические науки. – 2020. – Т. 31. –
№. 2. – С. 92-116.
38.
Юлдашев
Б.
Э.
КОМПЬЮТЕРНАЯ
МОДЕЛЬ
ФУНКЦИОНИРОВАНИЯ
ГАЗОПРОВОДНЫХ СЕТЕЙ СО СЛОЖНОЙ ТОПОЛОГИЕЙ //Автоматизация и IT в
нефтегазовой области. – 2017. – №. 2. – С. 16-21.
39.
Юлдашев Б. Э. АНАЛИТИЧЕСКИЙ ОБЗОР РАБОТ ПО МАТЕМАТИЧЕСКОМУ
МОДЕЛИРОВАНИЮ СЛОЖНЫХ ТЕХНИЧЕСКИХ СИСТЕМ, НА ПРИМЕРЕ
СИСТЕМ ГАЗОСНАБЖЕНИЯ //Научное обозрение. Технические науки. – 2016. – №.
4. – С. 107-123.
40.
Юлдашев Б. Э., Каршиев Д. А., Исламов Ю. Н. ГИДРАВЛИЧЕСКИЙ РАСЧЕТ
ЛИНЕЙНЫХ ОДНОНИТОЧНЫХ PАСПРЕДЕЛИТЕЛЬНЫХ СЕТЕЙ ТЕПЛО-,
ВОДО-И ГАЗОСНАБЖЕНИЯ ПРИ ЛАМИНАРНОМ РЕЖИМЕ ТЕЧЕНИЯ
//SCIENTIFIC ACHIEVEMENTS 2015. – 2015. – С. 171.
41.
Каршиев Д. А., Юлдашев Б. Э., Исламов Ю. Н. ГИДРАВЛИЧЕСКИЙ РАСЧЕТ
ЛИНЕЙНЫХ ОДНОНИТОЧНЫХ РАСПРЕДЕЛИТЕЛЬНЫХ СЕТЕЙ ТЕПЛО-,
ВОДО-И ГАЗОСНАБЖЕНИЯ ПРИ ЛАМИНАРНОМ РЕЖИМЕ ТЕЧЕНИЯ //The
European Scientific and Practical Congress" SCIENTIFIC ACHIEVEMENTS 2015". –
2015. – С. 171-175.
42.
Юлдашев Б. Э., Хужаев И. К. Об эквивалентности подходов путевого и
концентрированного отборов к гидравлическому расчету сети трубопроводов
//Технологии нефти и газа. – 2015. – №. 2. – С. 60-62.
43.
Юлдашев Б. Э. Создание компьютерной модели для оптимизации функционирования
газопроводных сетей, имеющих сложную лучистую и многокольцевую структуру
//Исследования технических наук. – 2014. – №. 1. – С. 11-21.
44.
Юлдашев Б. Э., Юлдашева Н. Т. ИНФОРМАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ В
ЛОГОПЕДИЧЕСКОЙ ПРАКТИКЕ //Психология. Социология. Педагогика. – 2014. –
№. 2. – С. 23-26.
45.
ЮЛДАШЕВ
Б.
Э.
Создание
компьютерной
моделидля
оптимизации
функционирования газопроводных сетей со сложной лучистой и многокольцевой
структурами //Газовая промышленность. – 2014. – №. 8. – С. 86-89.
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
324
46.
Yuldashev B. E. Algorithm of the Hydraulic Calculation of the Gas Pipeline of with Two
Access Nodes and End Selection Nodes //European Researcher. – 2012. – №. 28. – С. 1367-
1374.
47.
Юлдашев Б. Э. Рекомендации для гидравлического расчета лучевой и кольцевой сети
с более двумя подводами //Молодой ученый. – 2012. – №. 3. – С. 83-86.
48.
Юлдашев Б. Э. Создание компьютерной модели для гидравлического расчета
кольцевой сети газопроводов с одним узлом подвода //Отраслевые аспекты
технических наук. – 2012. – №. 3. – С. 37-40.
49.
САДУЛЛАЕВ Р., САДУЛЛАЕВ М. Р., ХУРРАМОВА Р. И. Два подхода к
определению коэффициента гидравлического сопротивления магистральных
газопроводов //Алгоритмы, методы и системы обработки данных. – 2005. – №. 10. – С.
119-129.
50.
Yunusova S. M. Paraphrases related to the language of advertising //International Journal of
Linguistics, Literature and Culture. – 2021. – Т. 7. – №. 4. – С. 236-240.
51.
Yunusova S. M., Abdusattorova K. H. NAVRUZ IN THE TEXT OF MODERN UZBEK
ADVERTISING //INTERNATIONAL CONFERENCE ON MODERN DEVELOPMENT
OF PEDAGOGY AND LINGUISTICS. – 2024. – Т. 1. – №. 6. – С. 42-47.
52.
Юнусова Ш. Non-linguistic means used in advertising texts //Зарубежная лингвистика и
лингводидактика. – 2024. – Т. 2. – №. 1/S. – С. 490-496.
53.
Юнусова Ш. Парафразы в языке рекламы //Зарубежная лингвистика и
лингводидактика. – 2024. – Т. 2. – №. 3. – С. 291-295.
54.
Mukhamedumarovna Y. S. FUNCTIONS OF NON-LINGUISTIC MEANS IN
ADVERTISING TEXTS //INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCES WITH
HIGHER EDUCATIONAL INSTITUTIONS. – 2023. – Т. 3. – №. 08.05. – С. 235-238.
55.
Shaxnoza Y. TURKIY TILLAR REKLAMA MATNLARINING LINGVISTIK TADQIQI
(Qozoq tilidagi reklama matnlari misolida) //Barqaror Taraqqiyot va Rivojlanish
Tamoyillari. – 2023. – Т. 1. – №. 1. – С. 23-26.
56.
Yunusova S. ON ADVERTISEMENT LEXIS. SLOGAN BASED RESEARCH
//Theoretical & Applied Science. – 2015. – №. 3. – С. 69-71.
57.
Юнусова Ш. ҚАЗАҚ ТІЛІДІ ЖАРНАМА МӘТІНІНІҢ ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ
СИПАТЫ //Konferensiyalar| Conferences. – 2024. – Т. 1. – №. 7. – С. 56-58.
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
325
58.
Юнусова Ш. Ўзбек тилидаги рекламаларнинг лингвистик хусусиятлари //Развитие
лингвистики и литературоведения и образовательных технологий в эпоху
глобализации. – 2022. – Т. 1. – №. 1. – С. 46-48.
59.
Юнусова Ш. М., Юнусова Н. М. ОСОБЕННОСТИ ФОРМИРОВАНИЯ
ИНФОРМАЦИОННО-ОБУЧАЮЩЕЙ СРЕДЫ ДЛЯ ОБУЧЕНИЯ ОСНОВАМ
РАБОТЫ В ОПЕРАЦИОННОЙ СИСТЕМЕ" LINUX" //Экономика и социум. – 2018. –
№. 9 (52). – С. 482-484.
60.
Qazaqovna K. M. HEUTAGOGY: UNLEASHING LEARNER AUTONOMY AND SELF-
DIRECTED LEARNING: AN IN-DEPTH EXPLORATION //Galaxy International
Interdisciplinary Research Journal. – 2024. – Т. 12. – №. 1. – С. 302-305.
61.
Xidirova M., Abduvahobov S. THE ROLE OF PHYSICAL CULTURE IN THE
FORMATION OF PERSONAL CHARACTERISTICS //Modern Science and Research. –
2023. – Т. 2. – №. 12. – С. 397-400.
62.
Qazaqovna X. M. CONTENT AND CHARACTERISTICS OF ANDRAGOGIC
EDUCATION FOR FUTURE SPECIALISTS //Journal of Survey in Fisheries Sciences. –
2023. – Т. 10. – №. 1S. – С. 3248-3252.
63.
Kazaqovna K. M. et al. PSYCHOLOGICAL ASPECTS OF AGGRESSIVE BEHAVIOR
IN ADOLESCENTS //Open Access Repository. – 2023. – Т. 4. – №. 03. – С. 18-22.
64.
Azizjon B. The Use of Artificial Intelligence in Education //Confrencea. – 2024. – Т. 5. – С.
229-231.
65.
Xidirоva M., Bahromov A. O ‘QITUVCHINING KASBIY DEFORMATSIYASI //Modern
Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 5. – С. 825-828.
66.
Khidirova M. Q., Bahromov A. A. TYPES OF PROFESSIONAL DEFORMATION AND
EMERGING FACTORS //JOURNAL OF EDUCATION, ETHICS AND VALUE. – 2024.
– Т. 3. – №. 4. – С. 212-214.
67.
Qazakhovna K. M. ORGANIZATION AND EVALUATION OF THE EDUCATIONAL
PROCESS BASED ON HEUTAGOGICAL APPROACHES //Eurasian Journal of
Academic Research. – 2024. – Т. 4. – №. 2-1. – С. 178-189.
68.
Хидирова М. К. ПРИНЦИПЫ ОБУЧЕНИЯ ВЗРОСЛЫХ //Scientific Impulse. – 2023. –
Т. 1. – №. 8. – С. 39-42.
69.
Khidirova M. CHARACTERISTICS OF ADULT EDUCATION IN THE CONDITIONS
OF DIGITALIZATION //Science and innovation. – 2023. – Т. 2. – №. B2. – С. 248-252.
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
326
70.
Kazakovna K. M. THREE TYPES OF ADULT EDUCATION //Innovative Society:
Problems, Analysis and Development Prospects (Spain). – 2023. – С. 143-145.
71.
Kazakovna K. M. Principles of Adults Learning //Innovative Science in Modern Research.
– 2023. – С. 210-213.
72.
Kazakovna K. M. Adult Education Methods: How to Alternate Theory with Practice
//Academic Integrity and Lifelong Learning (France). – 2023. – С. 171-172.
73.
Qazaqovna K. M., Ogli A. J. M. The Need for Formation of Andragogy as A Science //Texas
Journal of Multidisciplinary Studies. – 2022. – Т. 6. – С. 303-304.
74.
Жўраев А. ЎҚИТИШНИНГ ЗАМОНАВИЙ УСУЛЛАРИ //POLISH SCIENCE
JOURNAL. – 2021. – С. 154.
75.
Ra’no D. S. et al. COLLABORATIVE LEARNING TECHNOLOGY BASED ON THE
CONTENT OF THE FORMATION OF STRATEGIC COMPETENCE.
76.
Dek-Khenovna K. N., Batirovna M. M. To the study of the role of pronouns and pronominal
words in Korean language (on elementary level teaching material) //Вестник науки и
образования. – 2019. – №. 19-1 (73). – С. 47-52.
77.
Mukhiddinova M. ABOUT THE PRAGMATICS OF DEACTIVE PRONOUNS IN THE
KOREAN LANGUAGE //SPAST Abstracts. – 2023. – Т. 2. – №. 02.
78.
Mukhiddinova M. A question about pronouns in a Korean sentence //Asian Journal of
Multidimensional Research. – 2021. – Т. 10. – №. 9. – С. 208-211.
79.
Mukhiddinova M. PRONOUNS IN COMMUNICATIVE SENTENCES IN KOREAN
//ТОШКЕНТ-2021. – Т. 52.
80.
Narkulovna, Djurayeva Nargis. "THE ROLE OF INTERACTIVE METHODS IN
SCIENCE TEACHING." SCIENCE AND SCIENTIFIC RESEARCH IN THE MODERN
WORLD 1.7 (2023): 76-80.
81.
Джураева, Н. Н. "БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИНИ ТАБИИЙ (SCIENCE)
ФАНЛАРДАН КЎНИКМАЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА ВИРТУАЛ ТАЪЛИМ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ." ILM FAN TARAQQIYOTIDA
ZAMONAVIY METODLARNING QO'LLANILISHI 3.6 (2023): 134-139.
82.
Bobomuratov T. A. et al. Brestfeeding and Genetic Features of Juvenile Rheumatoid
Arthritis //Journal of Pharmaceutical Negative Results. – 2022. – С. 1983-1988.
83.
Nurmatova I., Nabieva H., Sirojiddionova M. Challenges of child personality in a defective
family //НАУКА СЕГОДНЯ: ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ И ПРАКТИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ. –
2020. – С. 39-40.
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
327
84.
Akramovich B. T. et al. Impact of breastfeeding on the physical and somatic development
of children //International journal of health sciences. – 2022. – Т. 6. – №. S4. – С. 3505-
3511.
85.
Иноятова Ф. И. и др. Состояние микрофлоры кишечника у детей с хроническим
гепатитом В и лямблиозом //Детские инфекции. – 2012. – Т. 11. – №. 1. – С. 20-23.
86.
Иноятова Ф. И. и др. Состояние микрофлоры кишечника у детей с хроническим
гепатитом В и лямблиозом //Детские инфекции. – 2012. – Т. 11. – №. 1. – С. 20-23.
87.
Иноятова Ф. И. и др. Роль лямблиозной инвазии в течении хронической вирусной
патологии у детей //Совершенствование диагностики и лечения./Методические
рекомендации./Иноятова, ФИ. – 2011.
88.
Иноятова Ф. И., Абдумаджидова Ш. У. Дифференциально-диагностические
информативные критерии хронического вирусного гепатита D у детей //Врачебное
дело.–С-Пб. – 2004. – №. 8. – С. 27-30.
89.
Kamilova A. T. et al. Payr's syndrome as the cause of chronic abdominal pain in children
//Pediatrics. Consilium Medicum. – 2020. – №. 2. – С. 21-24.
90.
Иноятова Ф. И. и др. Современная диагностика ямблиозной инфекции у детей с
хроническим гепатитом в //Детские инфекции. – 2011. – Т. 10. – №. 2. – С. 57-59.
91.
Bobomuratov T. A. et al. Brestfeeding and Genetic. – 2022.
92.
Mirsalikhova N. H. et al. Predictive significance of nitrogen oxide in community-acquired
pneumonia associated with TORH infection in children //
湖南大学学
报
(
自然科学版
). –
2021. – Т. 48. – №. 7.
93.
Nurmatova N. Increasing the social activity of student girls in educational institutions
//ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2021. – Т. 11. –
№. 3. – С. 2252-2258.
94.
Нурматова
Н. Ф., Иноятова Ф. И., Асилбекова М. А. ПаРаллелизм
ЭтиологичесКих агентов: hBv и G. lamBlia в течении виРусно-ПаРазитаРной
инФеКции у детей //University Therapeutic Journal. – 2020. – Т. 2. – №. 1. – С. 65-66.
95.
Inoyatova F. I. Role giardiasis in chronic viral diseases in children. Improving diagnosis and
treatment //FI Inoyatova, Sh. U. Abdumajidova, GZ Inogamova et al.: Metod. rekomend.—
Tashkent.—2012.—27 s.
96.
Inoyatova F. I. Method of evaluating the effectiveness of bacteriotherapy of dysbiosis in
children with chronic viral hepatitis //FI Inoyatova, NF Nurmatova, GZ Inogamova et
al.//Patent of invention/—UZ IAP. – Т. 4570.
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
328
97.
Иноятова
Ф. И., Абдумаджидова Ш. У. Клинико-иммунологиче-ские
особенности течения хронического гепатита дельта у детей с кишечным
дисбактериозом //Актуальные проблемы диагностики, лечения и медицинской
реабилитации при заболеваниях внутренних органов: Мат. V съезда терапевтов
Узбекистана. – 2008. – С. 140-141.
98.
Abdumadjidova S. U., Inoyatova F. I. Effects of Giardia lamblia infestation on the clinical
course of chronic hepatitis B //Turkish Journal of Gastroenterology. – 1998. – Т. 9. – №. 1.
– С. 24-27.
99.
Bobomuratov T. A. et al. Complications from the cardiovascular system in children who
have had COVID-19 //E3S Web of Conferences. – EDP Sciences, 2023. – Т. 381. – С.
01092.
100.
Forna L. et al. Insights into the Natural and Treatment Courses of Hepatitis B in Children:
A Retrospective Study //Biomedicines. – 2024. – Т. 12. – №. 7. – С. 1585.
101.
Inoyatova F. I., Nurmatova N. F., Mirzamukhamedov D. M. Approaches to the choice of
biopreparations in the correction of intestinal dysbacteriosis in chilldren with chronic
hepatitis B associated with lambliasis //Children infections.
– 2015. – Т. 14. – №. 2. – С. 58-63.
102.
Иноятова
Ф. И., Нурматова Н. Ф., Мирзамухамедов Д. М.
Дифференцированный подход к выбору биопрепарата для коррекции дисбактериоза
кишечника при хроническом гепатите в на фоне лямблиоза у детей //Детские
инфекции. – 2015. – Т. 14. – №. 2. – С. 58-63.
103.
Shuhrat o'g'li H. B., Nurmatova N. F. BOLALARDA O’TKIR BRONXIOLI KASALLIGI
QO’ZG’ATUVCHILARI, BELGILARIVA UNING PROFILAKTIKASI //JOURNAL OF
INNOVATIONS IN SCIENTIFIC AND EDUCATIONAL RESEARCH. – 2023. – Т. 6. –
№. 11. – С. 83-86.
104.
Nurmatova N. F. et al. BOLALARDA AVITAMINOZ RIVOJLANISHI VA UNING
PRAFILAKTIKASI //Новости образования: исследование в XXI веке. – 2023. – Т. 2. –
№. 13. – С. 258-262.
105.
Nurmatova N. F. et al. BOLALARDA ROTAVIRUSLI GASTROENTERIT BELGILARI
VA DAVOLASH USULLARI //Новости образования: исследование в XXI веке. – 2023.
– Т. 1. – №. 12. – С. 367-371.
106.
Бобомуратов
Т. А. и др. СОСТОЯНИЕ ЗДОРОВЬЯ ДЕТЕЙ,
ПЕРЕНЕСШИХ КОРОНАВИРУСНУЮ ИНФЕКЦИЮ //European Journal of
Interdisciplinary Research and Development. – 2023. – Т. 16. – С. 130-138.
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
329
107.
Закирова
У. И., Нурматова Н. Ф., Хабибуллаева Б. Р. ДИАГНОСТИЧЕСКАЯ
РОЛЬ ЦИТОКИНОВОГО ПРОФИЛЯ ПРИ ХРОНИЧЕСКОМ ПИЕЛОНЕФРИТЕ У
ДЕТЕЙ: дис. – APPLICATION OF HIGH INNOVATIVE TECHNOLOGIES IN
PREVENTIVE MEDICINE, 2023.
108.
Назарова Р. Р., Кадирова Д. А. THEORETICAL ASPECT OF TECHNOLOGIES OF
TEACHING
A
FOREIGN
LANGUAGE
AS
A
SECOND
LANGUAGE
//МЕЖДУНАРОДНЫЙ ЖУРНАЛ ИСКУССТВО СЛОВА. – 2021. – Т. 4. – №. 2.
109.
Кадырова Д. Н., Рахимходжаев С. С. Исследование свойств технических бельтингов
//Проблемы текст. Журнал. – 2010. – Т. 4. – С. 34-38.
110.
Nazarova R., Usarova N., Kadirova D. A general description of the appearance of the writing
//ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2021. – Т. 11. –
№. 3. – С. 764-768.
111.
Kadirova D., Daminov A., Rakhimkhodjaev S. Technology of production of technical belts
and the study of their properties //International Journal of Recent Technology and
Engineering. – 2019. – Т. 8. – №. 3. – С. 549-552.
112.
Kadirova D. N. Research of structure of fabrics //International Journal of AdvancedResearch
in Science, Engineering. – 2018. – Т. 11.
113.
Khamrayeva S., Kadirova D., Rakhimkhodjayev S. Study on the mechanics of textile thread
in woven //E3S Web of Conferences. – EDP Sciences, 2021. – Т. 304. – С. 03035.
114.
Turgunov K. K. et al. Stereochemistry of tropane alkaloid of convolvine and their derivatives
//European Journal of Chemistry. – 2019. – Т. 10. – №. 4. – С. 376-380.
115.
Xamrayeva S., Kadirova D., Raximxodjayev S. Study of the parameters of functional bed
linen //American Institute of Physics Conference Series. – 2024. – Т. 3045. – №. 1. – С.
030021.
116.
Хамраева С. Б., Кадирова Д. Н., Рахимходжаев С. С. ИССЛЕДОВАНИЕ
ПАРАМЕТРОВ ФУНКЦИОНАЛЬНОГО ПОСТЕЛЬНОГО БЕЛЬЯ //Results of National
Scientific Research International Journal. – 2023. – Т. 2. – №. 4. – С. 33-39.
117.
Хужаев Р. К., Кадирова Д. Н. РАЗРАБОТКА ВЫСОКОЭЛАСТИЧНЫХ ТКАНЕЙ ИЗ
СМЕШАННЫХ НИТЕЙ //Universum: технические науки. – 2022. – №. 5-6 (98). – С.
38-41.
118.
Xamrayeva S., Daminov A., Kadirova D. Study of the influence of polyurethane thread on
technological parameters and physical-mechanical properties of elastic fabric //American
Institute of Physics Conference Series. – 2024. – Т. 3045. – №. 1. – С. 030020.
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
330
119.
Хамраева С. Б., Кадирова Д. Н., Даминов А. Д. Исследование влияния полиуретановой
нити на технологические параметры и физико-механические свойства эластичной
ткани //GOLDEN BRAIN. – 2023. – Т. 1. – №. 10. – С. 97-105.
120.
Хамраева С. Б., Кадирова Д. Н. ПРОЕКТИРОВАНИЕ ТЕХНИЧЕСКИХ ЛЕНТ ПО
ЗАДАННОЙ ПРОЧНОСТИ НА РАЗРЫВ //Conferencea. – 2022. – С. 132-138.
121.
Хамраева С. Б., Кадирова Д. Н., Рахимходжаев С. С. РАЗРАБОТКА НОВОЙ
ТЕХНОЛОГИИ ПРОКЛАДЫВАНИЯ УТКА ПРИ ПРОИЗВОДСТВЕ ТКАНОЙ
ЛЕНТЫ //O'ZBEKISTONDA FANLARARO INNOVATSIYALAR VA ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI. – 2022. – Т. 1. – №. 11. – С. 293-295.
122.
Khuzhaev R., Kadirova D. DEVELOPMENT OF HIGHLY ELASTIC FABRICS FROM
MIXED THREADS //Главный редактор: Ахметов Сайранбек Махсутович, д-р техн.
наук; Заместитель главного редактора: Ахмеднабиев Расул Магомедович, канд. техн.
наук; Члены редакционной коллегии. – 2022. – С. 38.
123.
Hamrayeva S. B., Kadirova D. N., Rakhimkhodjayev S. S. RESEARCH OF PARAMETERS
A STRUCTURE OF JACQUARD FABRICS //Archive of Conferences. – 2022. – С. 1-3.
124.
Кадирова М. А., Рахимходжаев С. С. Аналитические исследования натяжения уточной
нити в челноке-захвате. – 2022.
125.
Toreniyazova L. et al. INVESTIGATION OF THE TWIST OF A YARN WITH A
SQUARE STRUCTURE //Karakalpak Scientific Journal.
– 2021. – Т. 4. – №. 2. – С. 12-21.
126.
Кадирова Д. Н. и др. Исследование параметров строения жаккардовых тканей. – 2020.
127.
KADIROVA D. N., DAMINOV A. D., UZAKOV U. T. Technical tapes and investigation
of their properties //Молодые ученые-развитию Национальной технологической
инициативы (ПОИСК). – 2019. – №. 1-1. – С. 16-19.
128.
Bazarovna A. M. Developing Inter-Cultural Competence of EFL Learners //European
journal of innovation in nonformal education. – 2022. – Т. 2. – №. 2. – С. 152-154.
129.
Хаджаева Н. А., Арабова М. Б. Использование информационнокоммуникативных
технологий в процессе обучения и воспитания в высшем учебном заведении //Вестник
науки. – 2019. – Т. 1. – №. 12 (21). – С. 77-81.
130.
Арабова М. Б., Хуррамова З. З. Использование Интерактивных Методов И
Инновационных Технологий В Образовании //Central Asian Journal of Literature,
Philosophy and Culture. – 2023. – Т. 4. – №. 6. – С. 209-213.
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
331
131.
Арабова М. Б. Инновационные методы обучения на занятиях русского языка
//O'zbekistonda fanlararo innovatsiyalar va ilmiy tadqiqotlar jurnali. – 2023. – Т. 2. – №. 19.
– С. 1190-1194.
132.
Bazarovna A. M. The Role of Language in Development of Creative Activity of University
Students //Eurasian Journal of Learning and Academic Teaching.
– 2022. – Т. 9. – С. 106-108.
133.
Arabova M. B. The works of Russian writers of the 19th century //Academic research in
educational sciences. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 88-91.
134.
Арабова Н. Б. Проблема формирования интереса к изучению русского языка в школе
//Вопросы педагогики. – 2020. – №. 6-2. – С. 17-20.
135.
Арабова М. Б. Приемы работы над сказкой младшими школьниками //Вопросы
педагогики. – 2020. – №. 5-2. – С. 31-33.
136.
Абдурахатова М. Н., Арабова М. Б. Различные виды речевой деятельности учащихся
на уроках русского языка //Вопросы педагогики. – 2020. – №. 6-2. – С. 11-14.
137.
Арабова М. Б. Понятие и определение лексики и семантики //Актуальные проблемы
гуманитарных и естественных наук. – 2020. – №. 6. – С. 73-76.
138.
Арабова М. Б., Батыршина Ж. К. Перевод фразеологизмов, как методический приём
при обучении русскому языку //Вестник науки. – 2020. – Т. 5. – №. 8 (29). – С. 5-9.
139.
Арабова М. Б., Буранова М. А. Интерактивные методы обучения на уроках русского
языка в узбекской школе //INTERNATIONAL JOURNAL OF EUROPEAN RESEARCH
OUTPUT. – 2024. – Т. 3. – №. 1. – С. 68-74.
140.
Bazarovna M. A. et al. Interpretive Semantics In The Conceptual Content Of The Word
//Journal of Pharmaceutical Negative Results. – 2022. – С. 4071-4077.
141.
Аллабергенов Б. К., Уразбаева М. Р. Принципы отбора упражнений при обучении
студентов навыкам произношения на неродном языке //Молодой ученый. – 2018. – №.
24. – С. 346-347.
142.
Арабова М. Б. и др. ОСНОВНЫЕ БАРЬЕРЫ ПРИ ИЗУЧЕНИИ РУССКОГО ЯЗЫКА
КАК ИНОСТРАННОГО //Multidisciplinary and Multidimensional Journal. – 2024. – Т. 3.
– №. 5. – С. 132-143.
143.
Арабова М. Б. СОПОСТАВИТЕЛЬНЫЙ ПОДХОД ПРИ ИЗУЧЕНИИ РУССКОГО И
УЗБЕКСКОГО ФОЛЬКЛОРА В СОВРЕМЕННЫХ НАЧАЛЬНЫХ КЛАССАХ
//Multidisciplinary Journal of Science and Technology. – 2024. – Т. 4. – №. 5. – С. 589-592.
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
332
144.
Арабова М. Б., Эронкулов Т. Т. МЕТОДЫ И ПУТИ ОБОГАЩЕНИЯ СЛОВАРНОГО
ЗАПАСА УЧАЩИХСЯ НАЦИОНАЛЬНОЙ ШКОЛЫ //Multidisciplinary and
Multidimensional Journal. – 2023. – Т. 2. – №. 5. – С. 237-242.
145.
Аллабергенов Б. К вопросу об основных барьерах при изучении русского языка как
иностранного //Традиции и инновации в исследовании и преподавании языков. – 2023.
– Т. 1. – №. 1. – С. 375-379.
146.
Арабова М. Инновационные и реативные и методы обучения русскому языку как
иностранному //Традиции и инновации в исследовании и преподавании языков. –
2023. – Т. 1. – №. 1. – С. 379-388.
147.
Akhmedov B. A. et al. USE OF INFORMATION AND COMMUNICATION
TECHNOLOGIES IN TEACHING RUSSIAN LANGUAGE IN PEDAGOGICAL
UNIVERSITIES //Conferencea. – 2023. – С. 20-28.
148.
Akhmedov B. A. et al. PROBLEMS OF MODERN URBANIZATION //Uzbek Scholar
Journal. – 2023. – Т. 22. – С. 6-13.
149.
Аитбаева Н. Б., Аллабергенов Б. К. О способах образования неологизмов в
современном русском языке //Science and Education. – 2022. – Т. 3. – №. 6. – С. 1573-
1575.
150.
Anvarovna B. J. Modern Approaches and Innovations in Russian Language Teaching in
Primary Schools //Miasto Przyszłości. – 2024. – Т. 49. – С. 313-315.
151.
Аллабергенов Б. К. Об этимологическом анализе фразеологических единиц
//МОЛОДОЙ УЧЁНЫЙ. – 2018.
152.
Арабова М. Б. НЕКОТОРЫЕ ПРОБЛЕМЫ БИЛИНГВИЗМА В ОБЛАСТИ
ЯЗЫКОЗНАНИЯ //МИНИСТЕРСТВО ВЫСШЕГО И СРЕДНЕГО СПЕЦИАЛЬНОГО
ОБРАЗОВАНИЯ РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ ИНСТИТУТ
ТЕРМЕЗСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. – С. 28.
153.
Ergashev N. Ergashev Nuriddin G’ayratovich N. G’. Ergashev, A. O’. Shukurov. SN
Siradjev. Raqami axborot texnologiyalari. O ‘quv qo ‘llanma. Intelekt, Qarshi 2023. 220-b.:
N. G’. Ergashev, A. O’. Shukurov. SN Siradjev. Raqami axborot texnologiyalari. O ‘quv qo
‘llanma. Intelekt, Qarshi 2023. 220-b //E-Library Karshi EEI. – 2023. – Т. 1. – №. 01.
154.
Ergashev N. Ergashev Nuriddin G’ayratovich N. G’. Ergashev, ZE Chorshanbiyev, SN
Siradjev. Texnik tizimlarda axborot texnologiyalari fanidan masalalar to ‘plami. O ‘quv
qo‘llanma. Intelekt, Qarshi 2023. 160 b.: N. G’. Ergashev, ZE Chorshanbiyev, SN Siradjev.
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
333
Texnik tizimlarda axborot texnologiyalari fanidan masalalar to ‘plami. O ‘quv qo ‘llanma.
Intelekt, Qarshi 2023. 160 b //E-Library Karshi EEI. – 2023. – Т. 1. – №. 01.
155.
Siradjev S. PRINCIPLES OF SELECTION OF INFORMATION MODELING CONTENT
//Академические исследования в современной науке.
– 2022. – Т. 1. – №. 18. – С. 237-241.
156.
Negmatovich S. S. Theoretical Analysis of Educational Structures of Conceptual Lines,
Educational Elements and Logical Information Modeling in the Creation of Digital
Educational Resources. – 2022.
157.
Sultonova D. N., qizi Siddiqova M. A. COLOR SCHEME IN THE FORMATION OF THE
ARTISTIC ENVIRONMENT OF THE INTERIOR OF MODERN EDUCATIONAL
CENTERS //Educational Research in Universal Sciences.
– 2023. – Т. 2. – №. 14. – С. 109-115.
158.
Muradov S. et al. EMERGENCY EPIDEMIOLOGICAL, EPIZOOTIC AND
EPIPHYTOTIC SITUATIONS. PARTICULARLY DANGEROUS INFECTIONS THAT
CAUSE INFECTIOUS AND COMMON DISEASES //Modern Science and Research. –
2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 281-318.
159.
Muradov S. et al. STANDARDS OF SAFETY REQUIREMENTS FOR PRESSURE
CABINETS, APPARATUS AND GAS EQUIPMENT //Modern Science and Research. –
2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 159-180.
160.
Muradov S. et al. STUDY OF THE HISTORICAL STAGES OF THE SCIENCE OF
LABOR PROTECTION //Modern Science and Research.
– 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 350-365.
161.
Muradov S. et al. CHECKING KNOWLEDGE OF LABOR PROTECTION //Modern
Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 386-400.
162.
Muradov S. et al. MOVEMENT OF CHICTONIC PLATES, ORIGIN OF
EARTHQUAKES //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 401-415.
163.
Muradov S. et al. MAIN CONTENT AND COMPONENT PARTS OF THE SCIENCE"
SAFETY OF CONSTRUCTION OF BUILDINGS AND CONSTRUCTIONS" //Modern
Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 335-349.
164.
Muradov S. et al. ANALYSIS OF SECURITY CATEGORY AND RULES FOR
CARRIERS //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 366-385.
165.
Muradov S. et al. ADMINISTRATIVE BUILDINGS AND THEIR REQUIREMENTS
//Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 257-280.
166.
Muradov S. et al. STABILITY CALCULATION OF LOAD LIFT VEHICLES //Modern
Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 5. – С. 205-234.
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
334
167.
Muradov S. et al. CONTENT AND ESSENCE OF THE LAW AND LEGAL
DOCUMENTS ON THE PROTECTION OF THE POPULATION AND TERRITORIES
FROM EMERGENCIES //Modern Science and Research.
– 2024. – Т. 3. – №. 5. – С. 168-204.
168.
Muradov S. et al. ANALYSIS OF SAFETY REQUIREMENTS OF EQUIPMENT
WORKING UNDER HIGH PRESSURE //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. –
№. 5. – С. 131-167.
169.
Qizi S. M. A., Namazovna S. D. JAMOAT BINOLARI VA O ‘QUV MARKAZLARI
UCHUN TASVIRIY SAN’AT VA RANG YECHIMINI LOYIHALASHDA RAQAMLI
TEXNOLOGIYALARNING O ‘RNI //Raqamli iqtisodiyot (Цифровая экономика). –
2024. – №. 6. – С. 333-340.
170.
Husan ogli M. S., Hamidulla o‘g‘li X. X. Siddiqova Madinabonu Asatilla qizi.(2021). NEW
INNOVATIVE
ENGINEERING
SOLUTIONS
TO
THE
PROBLEMS
OF
SIGNALIZATION AND SECURITY SYSTEMS //European Journal of Life Safety and
Stability (2660-9630). – Т. 2. – С. 28-30.
171.
Qizi S. M. A. et al. O ‘QUV BINOLARI VA O ‘QUV MARKAZLARINI RANG
YECHIMINI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR HAMDA SUN’IY INTELLEKT
ORQALI LOYIHALASH //Raqamli iqtisodiyot (Цифровая экономика). – 2024. – №. 6. –
С. 325-332.
