2024
DECEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 10
143
MARKAZIY BANKNING KRIPTOVALYUTA YARATISH TASHABBUSI:
AN’ANAVIY VA RAQAMLI IQTISODIYOT O’RTASIDAGI KO’PRIKMI?
Sulaymonov Baxrom Ulug’bekovich
Toshkent Kimyo xalqaro universiteti talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14420358
Annotatsiya.
Ushbu tezisda markaziy bank tomonidan kriptovalyuta yaratilishi an’anaviy
va raqamli iqtisodiyot o’rtasida ko’prik bo’lishi mumkinmi yoki yoqmi degan savolga tushuncha
va takliflar berib o’tilgan. Markaziy bank o’z kriptovalyutasini yaratishi mamlakatga qanday
foyda yoki zarar olib kelishi haqida ma’lumotlar berib o’tilgan.
Kalit so’zlar:
markaziy bank, pul siyosati kriptovalyutalar, blokchain, an’anaviy
iqtisodiyot, raqamli iqtisodiyot, markaziy bank raqamli valyutasi (CBDC).
THE CENTRAL BANK'S INITIATIVE TO CREATE A CRYPTOCURRENCY: A
BRIDGE BETWEEN THE TRADITIONAL AND DIGITAL ECONOMY?
Abstract.
This thesis discusses whether the creation of a cryptocurrency by a central bank
could serve as a bridge between the traditional and digital economies. It provides insights and
suggestions on this question. It also covers the potential benefits or harms that the creation of a
central bank cryptocurrency may bring to the country.
Keywords:
central bank, monetary policy, cryptocurrencies, blockchain, traditional
economy, digital economy, central bank digital currency (CBDC).
ИНИЦИАТИВА ЦБ ПО СОЗДАНИЮ КРИПТОВАЛЮТЫ: МОСТ МЕЖДУ
ТРАДИЦИОННОЙ И ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКОЙ?
Аннотация.
В данной работе рассматривается вопрос, может ли создание
криптовалюты центральным банком стать мостом между традиционной и цифровой
экономикой. Предоставлены понятия и предложения по этому вопросу. Также
рассматривается, какую выгоду или ущерб может принести создание криптовалюты
центральным банком для страны.
Ключевые слова:
центральный банк, денежно-кредитная политика,
криптовалюты, блокчейн, традиционная экономика, цифровая экономика, цифровая
валюта центрального банка (CBDC).
KIRISH
Barchaga ma’lumki XXI-asr axborot texnologiyalar asri hisoblanadi, bu asrda yaratilgan
kriptovalyuta bugungi kunda omma e’tiborida bo’lib bormoqda.
2024
DECEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 10
144
Kriptovalyutalar oldi-sotdi jarayoni virtual olamda telefon va kompyuterlarda amalga
oshiriladi. Kriptovalyutalar hech qanday davlat, tashkilot va muassasalar tomonidan boshqarish
imkoni mavjud bo’lmaga (markazlashmagan) pul hisoblanadi. Ammo, Yaponiya banklaridan biri
Mitsubishi UFJ financial group o’z kriptovalyuta birjasini va xamda milliy valyutaga bog’liq
bo’lgan tokenlarni ishga tushurishni rejalashtirmoqda. Alohida bitcoin akkauntlarni boshqaruvchi
servis tashkil qilish xam ko’zda tutilmoqda. Moliyaviy xizmatlari bo’yicha agentlik FSA bu ishni
ko’rib chiqmoqda. Bu kriptovalyutaning nomi bank abbreviaturasidan kelib chiqqan holda MUFG
Coin deb nomlanar ekan. Ishonchlilik ta’minlash uchun bu kriptovalyuta yapon tangasi bilan 1:1
nisbatda bo’ladi va keyinchalik kursi o’zgarishi mumkin. Bunday qilishdan maqsad narxlarni tez-
tez o’zgarishining oldini olish va foydalanuvchilarning ishonchini qozonishdir. Bankdan olingan
ma’lumotlarga ko’ra, u kriptovalyuta treyderlari uchun shaxsiy servis tashkil qilish ustida ham
ishlanmoqda. Shu servis tufayli savdolarni tashqi birjalarsiz amalga oshirish mumkin bo’ladi va
natijada barcha valyuta bank ixtiyorida qoladi.[1]
Ushbu Yaponiya banki tomonidan tuzilga va amalga oshirilishi kutilayotgan strategiya,
juda yaxshi o’ylanga bo’lib, bunda tashqi birjalar bilan oldi-sotdi qilmasdan amalga oshiriladi.
Hech qanday xavf-xatar, yo’qatishlar va nazoratsiz qolmaydigan pul oqimi mavjud bo’ladi.
Bundan tashqari, MUFG tomonidan ishga tushirilgan platformaning afzalligi shundaki, u
Progmat Coin orqali chiqarilgan yoki chiqarilmagan bo'lishi mumkin bo'lgan keng turdagi
kriptovalyutalar bilan xoch-zanjirli (cross-chain) o'zaro aloqalarni ta'minlaydi. Bu, shuningdek,
Yaponiya CBDC (markazlashtirilgan raqamli valyutasi), ya'ni raqamli yenni ham o'z ichiga oladi.
Yaponiya stablecoin chiqaruvchilariga cheklovlar qo'yadi. Avvalgi hisobotda, Yaponiya
hukumati raqamli yenani ishlab chiqarishni tezlashtirayotganini ko'rgan edik. Boshqa tomondan,
Nikkei Asia tomonidan e'lon qilingan hisobotga ko'ra, Yaponiya Tether kabi stablecoin
chiqaruvchilarining mamlakatda faoliyat yuritishi va xizmatlarini taqdim etishini cheklamoqda.
Ko'rinishidan, ko'plab davlatlar uchun stablecoin chiqaruvchilari jiddiy xavotir tug'diradi.
Bunday holatda MUFG stablecoin taqdim etishda yetakchi bo'lib chiqishi mumkinligi
muhimdir.
Yaponiya kompaniyalari kriptovalyutalarni tobora ko'proq qabul qilayotgani, yaqinda
Mitsui & Co. kompaniyasi oltinga bog'langan kriptovalyutani ishga tushirganini ko'rishimiz
mumkin.[2]
Kriptovalyutalar narxi talab va taklif asosida belgilanadi va ba’zan siyosiy yo’l bilan ham
narxlar o’zgarib turish ehtimoli mavjud.
2024
DECEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 10
145
Bunga misol AQSH (Amerika qo’shma shtatlari) prezidenti Donald Trumpning
kriptovalyutalarga qaratgan e’tibori tufayli, mashhur kriptovalyuta bitcoin narxi sezilarli darajada
ko’tarilib ketdi. 2019 yilda, AQSh prezidenti bo'lgan Donald Trump ochiqchasiga
kriptovalyutalarni tanqid qilib, “Men Bitcoin va boshqa Kriptovalyutalarga muxlis emasman,
chunki ular pul emas va ularning qiymati juda o'zgaruvchan va havo asosida tashkil etilgan”, deb
bayonot berdi. Ularning noqonuniy faoliyatlarni, jumladan, giyohvand moddalar savdosi va
boshqa noqonuniy ishlarga imkon yaratish xususiyatidan xavotir bildirgan edi. Bu skeptitsizm
o'sha davrdagi kengaytirilgan tartibga solish muhitiga mos kelgan, chunki raqamli aktivlarga
nisbatan ehtiyotkorlik bilan yondashilgan edi. Ammo, 2024 yilga kelib, Trumpning nuqtai nazari
sezilarli darajada o'zgargan edi. Saylov kampaniyasi davomida u AQShni "sayyoradagi kripto
poytaxtiga" aylantirishga va'da berdi va strategik bitkoin zaxirasini tashkil etishni taklif qildi. Bu
o'zgarish, uning 2024 yilgi Bitkoin konferensiyasidagi Nashvilldagi nutqida aniq ko'rindi, u yerda
Trump kriptovalyutalarni milliy iqtisodiyotga integratsiya qilish bo'yicha o'zining rejasini taqdim
etdi. Reja shundan iboratki:
Bozorni rivojlantirish;
Siyosiy qo’llab-quvvatlash;
Iqtisodiy strategiya.[3]
AQSH (Amerika qo’shma shtatlari) ning JPMorgan Chase bankida ham kriptovalyuta
tokeni yaratilgan va hozirda undan foydalanilmoqda. JPM Coin — bu AQShning JPMorgan Chase
banki tomonidan ishlab chiqilgan dollar bilan ta'minlangan kriptovalyuta (stablecoin) bo'lib, 2019
yil fevral oyida institutlararo xizmat sifatida e'lon qilingan. JPM Coin Quorum konsortsiumi
blokcheynida qiymat tokeni sifatida ishlatilishi mo'ljallangan bo'lib, "Quorum" deb nomlangan
dasturiy ta'minot yordamida ishlaydi, bu dasturiy ta'minot ham JPMorgan Chase tomonidan ishlab
chiqilgan va Interbank Information Network (IIN) orqali banklararo to'lovlarni amalga oshirishda
foydalaniladi. 2023 yil oktabr holatiga ko'ra, JPM Coin har kuni taxminan 1 milliard dollar
miqdoridagi tranzaksiyalar uchun ishlatilmoqda.[4]
Xulosa
Ko’rishimiz mumkinki, bank sohasi va kriptovalyutalarni birlashtirish xavf bo’lmagan
yo’nalishlari va turlari ham muvjuddir. Xalqaro kriptovalyutalardan foydalanish (Bitcoin,
Ethereum, BNB, Notcoin, va boshqalar) tabiiy ravishda mamlakat markaziy banklari tomonidan
va boshqa moliyaviy tashkilotlar tomonidan nazorat qilinmaydi. Shu sababli ba’zi mamlakatlar bu
kriptovalyutalardan foydalanishni qat’iyan taqiqlab qo’ygan. Shunga qaramay xalqaro
kriptovalyutalardan foydalanishga ruxsat berganlar va qisman ruxsat bergan mamlakatlar mavjud.
2024
DECEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 10
146
Mitsubishi UFJ financial group, JPMorgan Chase kabi banklar tomonidan markazlashgan
kripto valyutalarni yaratish va foydalanish mumkin Markaziy bank tomonidan pul oqimi
nazoratini boshqarish ham mumkin, hech qanday pul mablag’larni legallashtirish va terrorizmni
moliyalashtirish kabi noqonuniy faoliyatlar amalga oshirish imkoni bo’lmaydi. Mamlakatimiz
O’zbekistonda ham markazlashgan kriptovalyutani joriy qilish va bank sohasida foydalanish
imkoniyat mavjud. Buni amalga oshirishda mamlakat hukumati kerakli qonun-qoidalarni ishlab
chiqishi, faoliyat nazorati markaziy bank tomonidan amalga oshirilish va aholiga oson bo’lgan
tarzda tokenlarni mayning (qazib olish) qilish imkoniyatini yaratib berish maqsadga muvofiq
bo’ladi. Bu orqali banklarning daromadliligi oshishi, aholining yetarli ehtiyojini qondirish uchun
mablag’larga ega bo’lishi va mamlakat iqtisodiyotining rivojlanishiga turtki bo’lishi mumkin.
Barcha harakatlar va strategiyalar amalga oshirilgan taqdirda, keyinchalik xalqaro darajada
pul oqimi nazoratini ushlab turgan xolda oldi-sotdi jarayonlarini amalga oshirish imkoniyatlari
ham chiqishi yoki yaratilishi mumkin. Ushbu ma’lumotlarga tayangan holda aytish mumkinki,
Markaziy bankning kriptovalyuta yaratish tashabbusi an’anaviy iqtisodiyot va raqamli
iqtisodiyot o’rtasida ko’prik bo’la oladi
REFERENCES
1.
M. Bo’taboyev; F. Mulaydinov; G’. Zaxidov; X. Sattarova. Raqamli iqtisodiyot.
“innovatsion rivojlanish nashriyot-matbaa uyi” Toshkent – 2021
2.
https://cryptonary.com/japanese-bank-mufg-debuts-a-new-stablecoin-platform/
3.
https://montague.law/blog/donald-trump-crypto-2024/
4.
https://en.wikipedia.org/wiki/JPM_Coin
