2025
APRIL
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 4
220
PSIXOLOGIYADA TARBIYA QONUNLARINING ASOSIY TUSHUNCHALARI
HAQIDA MAʼLUMOTLAR
Turemuratova Aziza Begibaevna
Qoraqalpoq davlat universiteti “Pedagogika va psixologiya” kafedrasi assistenti.
Abdullayeva Muqaddas Sultonovna
Qoraqalpoq davlat universiteti talabasi.
Kutimova Ro'zahon Hamidjonovna
Qoraqalpoq davlat universiteti talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.15232094
Annotatsiya.
Ushbu tezisda psixologik nazariya va amaliyot nuqtayi nazaridan tarbiya
jarayoniga oid qonunlarning mohiyati, ularning psixologik asoslari va shaxs rivojlanishiga ta’siri
chuqur tahlil qilinadi.
Tarbiya qonunlari – bu pedagogik faoliyatni psixologik jihatdan ilmiy asoslashda muhim
vosita bo‘lib, shaxsning ongli faoliyatini, ijtimoiy moslashuvchanligini va axloqiy me’yorlarni
egallashini belgilab beruvchi muhim psixologik tamoyillardir. Tezisda bu qonunlarning tarkibiy
tuzilmasi, o‘zaro bog‘liqligi va tarbiyaviy ta’sir mexanizmlari ilmiy asosda yoritiladi.
Kalit so‘zlar:
tarbiya qonunlari, psixologik mexanizm, shaxs rivojlanishi, ijtimoiy
moslashuv, axloqiy ong, tarbiyaviy ta’sir, pedagogik psixologiya.
INFORMATION ABOUT THE BASIC CONCEPTS OF THE LAWS OF UPBRINGING
IN PSYCHOLOGY
Abstract.
This thesis provides an in-depth analysis of the essence of the laws of the
educational process, their psychological foundations and impact on personality development from
the point of view of psychological theory and practice.
The laws of education are an important tool for the psychological scientific substantiation
of pedagogical activity, and are important psychological principles that determine the conscious
activity of the individual, social adaptability and the acquisition of moral norms. The thesis sheds
light on the structural structure, interrelationships and mechanisms of educational impact of these
laws on a scientific basis.
Keywords:
laws of upbringing, psychological mechanism, personality development, social
adaptation, moral consciousness, educational influence, pedagogical psychology.
2025
APRIL
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 4
221
KIRISH
Tarbiya psixologiyasi inson ruhiy hayotining eng nozik va murakkab jihatlarini
o‘rganadigan muhim ilmiy soha sifatida pedagogikaning uzviy tarkibiy qismi hisoblanadi.
Shaxsning axloqiy, estetik, intellektual va ijtimoiy fazilatlarini shakllantirishda psixologik
qonuniyatlarga asoslangan tarbiyaviy faoliyatning o‘rni beqiyosdir. Aynan shu nuqtai nazardan
olib qaralganda, tarbiya qonunlari nafaqat ta’lim-tarbiya jarayonida, balki shaxsning
ijtimoiylashuvi, hayotga bo‘lgan munosabatini shakllantirishda ham bosh mezon sifatida xizmat
qiladi. Ular orqali tarbiyaviy faoliyatda ishtirok etuvchi subyekt va obyektlar o‘rtasidagi o‘zaro
psixologik ta’sirlar, motivatsion jarayonlar, emotsional holatlar, shaxsiy va ijtimoiy qadriyatlar
tizimi tushuniladi.
ASOSIY QISM
Psixologiyada tarbiya qonunlari, odatda, shaxsning rivojlanish ehtiyojlariga mos tarzda
yo‘naltirilgan ijtimoiy-psixologik ta’sirlar tizimi sifatida izohlanadi. Bunday qonunlar ichki va
tashqi omillarning o‘zaro uyg‘unlashuvi asosida shakllanadi. Ularning psixologik mohiyati
shundaki, ular har bir insonning yosh, shaxsiy fazilatlari, oilaviy va ijtimoiy muhit kabi omillarga
asoslangan holda individual tarzda ta’sir ko‘rsatadi [1].
Tarbiya qonunlari orasida eng muhimlaridan biri bu tashqi ta’sirlar va ichki faoliyat
o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik qonunidir. Mazkur qonunga ko‘ra, tarbiyaviy ta’sir faqatgina tashqi
ko‘rsatmalar yoki qoidalar orqali emas, balki o‘quvchi yoki tarbiyalanuvchining ichki ehtiyojlari,
qiziqishlari va motivatsion holatlari orqali amalga oshiriladi. Psixologik jihatdan bu qonun
Vygotskiy va Leontyevlar tomonidan ishlab chiqilgan faoliyat nazariyasi bilan bog‘liq bo‘lib, unda
har bir shaxsning faoliyatni idrok etishi va uni anglash darajasi asosiy omil sifatida qaraladi.
Yana bir asosiy qonun bu shaxs taraqqiyotining uzviylik va bosqichma-bosqichlik
qonunidir.
Ushbu qonunga binoan, tarbiyaviy jarayonlar inson ruhiyatining tabiiy rivojlanish
bosqichlariga muvofiq olib borilishi lozim. Har bir yosh davrida ma’lum psixologik ehtiyojlar,
emotsional holatlar, muloqot shakllari va idrok darajasi mavjud bo‘lib, tarbiya bu ehtiyojlarga
nisbatan mos tarzda qurilishi kerak. Agar tarbiya bosqichlari tabiiylik tamoyiliga zid ravishda olib
borilsa, u holda shaxsda kognitiv dissonans, ichki konfliktdan iborat salbiy psixologik holatlar
vujudga keladi [2].
Shuningdek, ixtiyoriylik va ongli faoliyat qonuni ham psixologik tarbiyaning markaziy
tamoyillaridan biridir. Bu qonun shuni ta’kidlaydiki, shaxs faqatgina ongli ravishda, ichki
motivatsiyasi asosida o‘zini tarbiyalay oladi.
2025
APRIL
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 4
222
Majburlov, zo‘ravonlik yoki psixologik bosim orqali amalga oshirilgan har qanday tarbiya
usuli, vaqtinchalik bo‘lsa-da, rad javobi tug‘diradi yoki yuzaki ijtimoiy moslashuvni yuzaga
keltiradi, biroq bu ichki ruhiy o‘zgarishlar bilan kechmaydi.
Tarbiya qonunlarini o‘rganishda shaxslararo munosabatlarning psixologik qonunlari ham
muhim ahamiyat kasb etadi. Shaxslar o‘rtasidagi emotsional-psixologik aloqa, muloqot tili,
empatiya darajasi, ishonch va hurmat munosabatlari tarbiya samarasiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
Bu borada D.B. Elkonin, A.A. Bodalev, K. Levin kabi psixologlar o‘z tadqiqotlarida
tarbiya jarayonidagi muloqotning sotsiopsixologik jihatlariga alohida e’tibor qaratganlar [3].
Shu o‘rinda moslashuv qonunini ham alohida ta’kidlash joiz. Bu qonunga ko‘ra, tarbiya
muhit va sharoitga mos ravishda yangilanib, o‘zgarib borishi lozim. Masalan, zamonaviy yoshlar
axborot-kommunikatsion texnologiyalar muhitida shakllanayotganligi bois, ularning tarbiyasida
yangi yondashuvlar, ijtimoiy tarmoqlar, raqamli vositalar orqali muloqot va psixologik ta’sir
mexanizmlarini shakllantirish muhim ahamiyatga ega[5-6].
Tarbiya qonunlarining chuqur psixologik mohiyatini anglash uchun, avvalo, inson
faoliyatining ichki dinamikasiga asoslangan nazariy yondashuvlar e’tiborga olinishi lozim. Bu
nuqtayi nazardan, zamonaviy psixologiyada shakllangan kognitiv-emotsional integratsiya
tamoyili tarbiyaviy ta’sirning murakkab tuzilishini izohlashda alohida ahamiyat kasb etadi. Ushbu
tamoyilga ko‘ra, shaxsga ko‘rsatilayotgan tarbiyaviy ta’sirlar nafaqat ong darajasida, balki
emotsional rezonans asosida ham qabul qilinadi. Shuning uchun tarbiya jarayonida nafaqat
axborotning mazmuni, balki uning taqdim etilish uslubi, pedagogning ruhiy holati, va
kommunikatsion uslublari ham asosiy rol o‘ynaydi. Chunki psixologik yondashuvda axborotning
emotsional fon orqali singdirilishi uning ongda chuqurroq iz qoldirishini ta’minlaydi [4].
XULOSA VA MUNOZARA
Yuqoridagi tahlillar asosida aytish mumkinki, psixologiyada tarbiya qonunlari shaxsning
individual va ijtimoiy rivojlanishini chuqur o‘rganishga asoslangan murakkab, ko‘p qatlamli
jarayon sifatida qaraladi. Bu qonunlar orqali tarbiyaviy faoliyatning samaradorligi oshadi, shaxsda
barqaror psixologik holat, ijtimoiy moslashuvchanlik va ongli qaror qabul qilish qobiliyati
rivojlanadi.
Tarbiya qonunlarini chuqur tahlil qilish orqali psixologik-pedagogik faoliyatda samarali
strategiyalar ishlab chiqish, shuningdek, har bir shaxsga individual yondashuv asosida ta’sir
ko‘rsatish imkoniyati yuzaga keladi. Bugungi kunda bu qonunlarning zamonaviy talqini,
texnologik taraqqiyot bilan uyg‘un holda qayta tahlil qilinishi zarurati mavjud.
2025
APRIL
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 4
223
REFERENCES
1.
Turemuratova, Aziza, Rita Kurbanova, and Barno Saidboyeva. "EDUCATIONAL
TRADITIONS IN SHAPING THE WORLDVIEW OF YOUNG PEOPLE IN FOLK
PEDAGOGY." Modern Science and Research 2.10 (2023): 318-322.
2.
Kurbanova, R. J., and B. E. Saidboeva.
"MAKTAB VA OILADA ESTETIK TARBIYANI
SHAKLLANTIRISH
JARAYONIDA
O'QUVCHILARNING
AKSIOLOGIK
DUNYOQARASHINI RIVOJLANTIRISH."
Inter education & global study 9 (2024): 114-121.
3.
Jarilkapovich, Matjanov Aman. "Program Technology for Choosing an Effective
Educational Methodology Based on Modern Pedagogical Research in The Educational
System." CURRENT RESEARCH JOURNAL OF PEDAGOGICS 6.02 (2025): 30-33.
4.
Jarilkapovich, Matjanov Aman. "USE OF PEDAGOGICAL METHODS BASED ON THE
MODERN EDUCATIONAL PROGRAM TO INCREASE THE EFFECTIVENESS OF
EDUCATION." European International Journal of Pedagogics 4.06 (2024): 26-33.
5.
Turemuratova, A., and B. Temirbekov. "Mustahkam oilani shakllantirishda yoshlarda naql-
maqollardan foydalanishning tarbiyaviy-psixologik ahamiyati." (2022).
6.
Turemuratova, A. "Har bir xalqning o'z qadriyati bor." (2021).
7.
Turemuratova, A., and J. Asamatdinova. "Talabalar qadiriyatqa bag'darlang'anliqti
rivajlantiruwda auditoriyadan tis shinig'iwlardin'roli." (2021).
8.
Turemuratova,
Aziza,
and
Kamola
Yoldasheva.
"PSYCHOLOGICAL
CONFIDENTIALITY OF THE FORMATION OF STUDENTS'COLLABORATIVE
SKILLS BASED ON MULTI-VECTOR APPROACHES IN EDUCATION." Modern
Science and Research 4.4 (2025): 262-269.
