2025
APRIL
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 4
266
PSIXOLOGIYALIQ TRENIN’ SHÓLKEMLESTIRIWDIŃ QAǴIYDALARI HÁM
TRENIN’ NIZAMLARI
Turemuratova Aziza Begibaevna
Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti assistenti.
Saparbaeva Sanavar Mirzabay qizi
Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti studenti.
Esemuratova Zinaida Polatovna
Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti studenti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.15254971
Annotatsiya
.
Bul izertlew psixologiyalıq trenin’ shólkemlestiriwde tiykarǵı qaǵıydalar
hám trening nızamlarına ámel ete otırıp psixologiyalıq trenin’di ótkeriw qaǵıydaları haqqında
maǵlıwmatlar berip ótiledi. Bul m'lumotlarga tiykarlanǵan halda psixologiyalıq trenin’
tiykarlawshileri hám trenin’ge úles qosqan ilimpazlardıń gruppa jaǵdayıdaǵı psixologiyalıq
trenin’ shólkemlestiriwdiń nızamları mısallar joli menende kórsetip ótiledi.
Gilt sózler:
Trenin’ qaǵıydaları, psixologiyalıq trenin’ nızamları, psixologiyalıq
izertlewler, psixoterapevtik qurallar, psixoterapiya.
PSIXOLOGIK TRENING TASHKILLASHTIRISHNING QOIDALARI VA TRENING
QONUNLARI
Annotatsiya.
Ushbu tadqiqot psixologik trening tashkil qilishda asosiy qoidalar va trening
qonunlariga amal qilgan holda psixologik treningni o’tkazish qoidalari haqida ma’lumotlar berib
o’tiladi. Bu m’lumotlarga asoslangan holda psixologik trening asoschilari va treningga hissa
qo’shgan olimlarning guruh holatidagi psixologik trening tashkillashtirishning qonunlari misollar
tariqasida ko’rsatib o’tiladi.
Kalit so’zlar
:
Trening qoidalari, psixologik trening qonunlari, psixologik tadqiqotlar,
psixoterapevtik qurollar, psixoterapiya.
RULES FOR ORGANIZING PSYCHOLOGICAL TRAINING AND TRAINING LAWS
Abstract.
This study provides information about the basic rules for organizing
psychological training and the rules for conducting psychological training in accordance with the
laws of training. Based on this information, the laws of organizing psychological training in a
group situation of the founders of psychological training and scientists who contributed to the
training are shown as examples.
2025
APRIL
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 4
267
Keywords:
Training rules, laws of psychological training, psychological research,
psychotherapeutic tools, psychotherapy.
Trenin’ toparındaǵı bir qatar faktorlar trenin’niń nátiyjeli bolıwın támiyinleydi. Bunda
trener bar bolǵan psixotexnikalıq qurallardan nátiyjeli paydalanıwı talap etiledi. basqasha
aytqanda psixologiyalıq hám psixoterapevtik qurallarǵa úlken áhmiyet beriliwi talap etiledi,
trenerdiń jeke sıpatlaması ekinshi orında turadı. Bul jagday teoriyalıq koncepciyalarga tán.
Bunda toparlıq processlerdi toparǵa tásir etiw usılı sıpatında talqılaw múmkin. bul
jaǵdayda qatnasıwshılardıń hámmesine yamasa hár birine tásir kórsetiw múmkin boladı.
Gumanistlik baǵdarǵa kóre toparlıq trenin’de rawajlandırıwshı hám salamatlandırıwshı
nátiyje júzege keliwi múmkin, bunda qatnasıwshılar hám baslawshı ózin ashıq tutıwı talap etiledi.
Májbúriy bir insandı baxıtlı etiw imkaniyatı joq, shaxstı óz qálewinen biyǵárez
rawajlandırıw imkaniyatı da joq. Bunda trenerde sonday sıpatlar boliwi kerek, ol pútkil toparga
unamlı tásir kórsete alıwı hám topar qatnasıwshılarınıń ózleri óz rawajlanıwlarına tásir kórsete
alıwı múmkin. Bular bolsa, álbette, trenin’ jumısınıń nátiyjeli ekenligin kórsetiwi múmkin. Topar
tárizindegi psixologiyalıq jumıstıń abzallıqları trenin’ waqtında toparlıq iskerlik abzal ma yaki
individual tárizde korrekciya alıp barıw qolaylı ma degen másele kóteriledi. Bul jaǵdaylar
K.Rudestamnıń kitaplarında jeterli dárejede óz kórinisin tapqan. Olardıń abzallıqların keltirip
ótemiz:
1. topar tájiriybesi shaxslar aralıq mashqalalardı sheshiwge járdem beredi; adam óz
mashqalaların barqulla áhmiyetsiz hám kereksiz dep esaplaydı, basqalar da usıǵan uqsas
jaģdaylardı sezinedi. Kópshilik adamlar ushın bul ashılıw jaqsı psixoterapiyalıq faktor bolıp
esaplanadı.
2. ózine uqsas mashqalalardı kórip qayta baylanıs alıw imkaniyatınıń bar ekenligi; real
turmısta adamlar barlıq waqıtta da qayta baylanıs alıw imkaniyatına iye bolmaydı, bul jaǵday
trenin’ waqtında eń áhmiyetli bolǵan jaǵdaylardan biri bolıp esaplanadı.
3. Toparda insan jańa bilimlerdi úyreniwi múmkin ózine teńlesler menen túrli baǵdarda
qatnasta boliwi múmkin; real turmista bunday jagdaylar sınǵa ushirasa psixologiyalıq trenin’de
bul jagday "psixologiyalıq poligon" sipatında iske túsiwi múmkin. bunda túrli jaģdaylardı
qollanıwı da múmkin.
4. Toparda qatnasıwshılar ózlerin basqalarǵa uqsatıwı múmkin; bunda olar basqalardıń
rollerin oynawı múmkin, bunıń nátiyjesinde qatnasıwshılar arasında emocional baylanıs payda
bolıwı múmkin.
2025
APRIL
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 4
268
5. Topardaǵı óz ara tásir hár bir qatnasıwshılardıń psixologiyalıq mashqalaların anıqlaw
imkaniyatın jaratadı, bul effekt individual psixokorrekciyalıq hám psixoterapiyalıq xızmette óz
kórinisin tabadı.
6. Topar ózin-ózi kórsetiw, ózin-ózi izertlew ózin-ózi ańlaw procesin jeńillestiredi; bunda
topar qatnasıwshıları ózlerine iseniwine imkaniyat jaratıladı.
7. Toparlıq jumıs ekonomikalıq jaqtan da kerekli jaǵday bolıp esaplanadı; qatnasıwshılar
ushın individual tárizdegi jumıstan góre toparlıq tárizdegi jumıs arzanıraq túsedi. Psixolog ushın
da toparlıq jumıs paydalıraq.
psixologiyalıq trenin’ti shólkemlestiriw máseleleri.
Ayırım jaǵdaylarda diskussiyanıń forması talqılanıp atırǵan temalarǵa qaran ózgertiliwi
múmkin. V.Semiletov tómendegi diskussiya formaların usinis etken:
• tematikalıq diskussiya, barlıq trenin’ qatnasıwshıları ushın áhmiyetli bolgan mashqala
analizlenedi;
• biografiyalıq diskussiya, ótmishtegi tájiriybege súengen;
• interakcion diskussiya, qatnasıwshılar arasındaǵı óz ara múnásibetlerge qaratılǵan bolıp
esaplanadı;
Diskussiya usılları tek hár qıylı jaǵdaylarda qollanılıwı múmkin, bunday jaǵdaylar
qatnasıwshılardıń ómirlerinen alınıwı múmkin, bwl jaǵdayda baslawshıǵa qıyın jaǵdaylardı ortaǵa
taslaw usınıs etiledi. ayırım baǵdarlarda trenin’li diskussiya tiykarǵı esaplanadı, geyde topar
iskerliginde birden-bir usıl bolıwı múmkin (K.Rodjersdiń, topar-tallaw). Trenin’niń basqa
baǵdarları da úlken áhmiyetke iye, bul oyınlı usil boliwi múmkin. Bunda jaǵdaylı rollı, didaktik,
dóretiwshilik, shólkemlestirilgen xızmetli, imitaciyalı, jumıs usılındaǵı oyınlar biliwi múmkin.
oyın psixoterapiyalıq usıl sıpatında da qollanılıwı múmkin, bul usıl geshtaltterapiya hám
psixodrammada ayqın óz kórinisin tabadı. Anıq bir jaǵdaylarda oyın usılına múarkattaǵı
rejelestirilmegen jaǵdaylardı da kirgiziw múmkin. Bul E.Bernni transacion analizinde óz kórinisin
tapqan. Oyın usılların trenin’te qollanıw kópshilik qánigelerdiń pikirinshe júdá nátiyjeli
esaplanadı. Qayta baylanıs ózin-ózi ańlaw hám qatnasta tiykarǵı komponent sıpatında.
Psixologiyalıq trenin’ ózin-ózi ańlaw quralı sıpatında. Toparlıq usıllardıń qáliplesiwiniń qısqasha
tariyxı. Psixoterapiya hám ámeliy psixologiya usilları. Toparlıq ushırasıwlar toparlıq
psixologiyalıq xızmettiń hár túrliligi sıpatında. Topar psixoterapiya hám gipnoz. Topar usıllarınıń
sociallıq psixologiyalıq tárepleri.
• arab mektepleriniń psixoanaliz hám topar usılları haqqındaǵı kózqarasları.
• Rossiya ilimpazlarınıń toparlıq jumısları hám psixoterapiya haqqındaǵı kózqarasları.
2025
APRIL
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 4
269
• Ózin-ózi ańlawdı qáliplestiriwdiń zamanagóy usılları
Adamdı emlew waqtında toparlı emlewler kóbirek nátiyje beriwi múmkin. Bul jaģday
alģashqı adamlar dáwirinde de keń qollanilgan. Máselen shamanlardıń tájiriybesinde de keńnen
qollanılǵan. Olar insan kesel bolganda topar bolip ibadat etken. Kóp táwipler insanlardıń
emociyalarına tásir etip emlegen. Shańaraqlar, qáwimler, áwladlar birgelikte shamanlardıń
ibadatlarında qatnasqan. Sonnan keyin hár qıylı kúshlerge bolǵan isenim payda bola baslaǵan.
Bunda táwiptiń ózine bolǵan isenimi de joqarı orın tutqan, olar emleniw itimalın joqarı
dárejege alıp shıqqan. 30-jıllardan baslap psixoterapiyada hám ámeliy psixologiyada toparlıq
háreketler akademiyalıq pánge áhmiyet bermeytuǵın boldı. Adamlarǵa topar arqalı tásir kórsetiw
arqalı psixologiyalıq járdem beriw usılı nátiyjeli usıllardan biri bolıp esaplanǵan. Házirgi kúnge
kelip bul usıl kóplegen metodologiyalıq jantasıwlar menen tiykarlangan. Kóplegen toparlıq usıllar
bir-birine qarama-qarsı túrde qáliplesken. Bunda olardı bir-birine jaqınlastıratuǵın bir jaǵday bar.
Bul usıllardıń barlıǵı insanlarǵa járdem beriw ushın jaratılǵan.
Trenin’ toparındaǵı baslawshı
• Toparda baslawshınıń tiykarǵı wazıypası
• Toparda basqarıw stili
• Topar baslawshısı shaxsı xarakteristikası
• Trenin’ toparına baslawshılardı tayarlań
Toparda baslawshınıń tiykarģı wazıypası.
Ayırım psixoterapiyalıq toparlarda baslawshı bolmasa da olar arasında álbette lider
tańlanadi. Trenin’ toparlarında arnawlı tayarlanǵan trenerlerdiń bolıwı talap etiledi. áne sonday
adam processlerdiń nátiyjesine juwap beredi hám bunıń ushın ol haqı da aladı. Trenerdiń bunda
wazıypasınıń quramalılıǵın baqlawımız múmkin. Trenin’ waqtında trenerdiń háreketi arqalı onıń
nátiyjeleri jaqsı yamasa jaman shıǵıwı baylanıslı boladı. Kóplegen avtorlar (A.Goldsteyn,
S.Kratoxvil, M. Liberman, I.Yalom hám basqalar) topardaǵı trenerlerdiń rolına úlken itibar
qaratqan. Toparda baslawshınıń ornı haqqında hár qıylı pikirler bar. I.Yalom hám S.Kratoxvilvtiń
pikirleri birqansha keń tarqalgan pikirlerden biri.
Yalomnıń pikirinshe psixoterapevt eki tiykarǵı rolde qatnasıwı múmkin:
1. texnikalıq ekspert bunda baslawshı trenin’ waqtında hár bir qatnasıwshınıń minez-qulqın
analizleydi hám qatnasıwshılardı durıs baǵdarda háreket etiwine baǵdarlaydı;
2. qatnasıwshılardıń etalonı sıpatında bunda psixoterapevt eki tiykarǵı maqsetti óz aldına
qoyadı: xrixıya boyınsha kórgizbelilik hám háreketti maqsetli ámelge asırıw, toparı birligi arqalı
qatnasıwshılardıń social dinamikasın asırıw.
2025
APRIL
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 4
270
S.Kratoxvilliniń pikirinshe baslawshınıń bes tiykarǵı wazıypası bar eken:
1. aktiv basshı bunda trener instruktor, oqıtıwshı, rejissyor, ideyası rollerinde qatnasadı;
2. analitik bul jaǵdayda baslawshı psixonalitik sipatında qatnasıp, topardaǵı qatnasıwshılardı
aralıqtan basqaradı hám jeke neytrallıǵın saqlap qaladı;
3. kommentator bunda ekspert hárbir jaģdayģa óz pikirin bildiredi;
4. dáldalshı bunda ekspert toparda bolıp atırǵan jaǵdaylar ushın juwapkershilikti óz moynına
almaydı, biraq toparlıq processlerge aralasıp turadı hám kerekli waqıtta topardı baǵdarlaydı;
5. topar aǵzası sıpatında bul jaǵdayda ekspert álbette topardıń bir aǵzası sıpatında qatnasıwı
múmkin, onıń óz mashqalaları bar.
Topar basshısı qanday bolıwı kerek degen pikirge kóplegen izertlewshiler óz pikirlerin
bildirgen, olardan T.Visokinska-Gonserdin
pikirin kirgiziwimiz múmkin, ol topar
psixoterapevtiniń wazıypasın eki jaǵdayǵa bóledi: direktivlik-direktiv emeslik, anıqlıq hám anıq
emeslik; hám aktivlik dárejesi, anonimlik - ózin-ózi ashıw, unamlı hám unamsız qatnasıqlardıń
bar etkenligi. T.Visokinska-Gonserdin eki túrli sipatlaması boyinsha eksperttiń tiykarģı rollerin
kórsetedi, bular tómendegiler: texnikalıq ekspert, initsiator, didaktikalıq, qáwender, dos, isenimli
wákil. Bul rolli klassifikaciyada avtordıń teoriyalıq koncepciyası sáwlelengen, oǵan muwapıq
toparlıq jumıstaǵı jeke buzılıw bul ruwxıy normalardan biri esaplanadı, olar sol arqalı topardaǵı
jaǵdaylardı úyrenedi.
REFERENCES
1.
Turemuratova, Aziza, Rita Kurbanova, and Barno Saidboyeva. "EDUCATIONAL
TRADITIONS IN SHAPING THE WORLDVIEW OF YOUNG PEOPLE IN FOLK
PEDAGOGY." Modern Science and Research 2.10 (2023): 318-322.
2.
Turemuratova,
Aziza,
and
Kamola
Yoldasheva.
"PSYCHOLOGICAL
CONFIDENTIALITY OF THE FORMATION OF STUDENTS'COLLABORATIVE
SKILLS BASED ON MULTI-VECTOR APPROACHES IN EDUCATION." Modern
Science and Research 4.4 (2025): 262-269.
3.
Turemuratova, Aziza, Shahlo Matmuratova, and Nargisa Tajieva. "THE DEPENDENCE OF
MULTI-VECTOR
APPROACHES
ON
PEDAGOGICAL
METHODS
AND
PSYCHOLOGICAL TRAINING IN IMPROVING STUDENTS'COLLABORATIVE
SKILLS BASED ON THE EDUCATIONAL PROGRAM." Modern Science and Research
4.4 (2025): 50-55.
2025
APRIL
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 4
271
4.
Turemuratova, Aziza, and Marhabo Kenjayeva. "KO’P VEKTORLI YONDASHUVLAR
ASOSIDA
TALABALARNING
KOLLOBORATIV
KO’NIKMALARINI
RIVOJLANTIRISHNING PSIXOLOGIK TRENING USLUBI." Modern Science and
Research 4.4 (2025): 252-261.
5.
Turemuratova, Aziza, Umida Uzakbaeva, and Dilafroʻz Nuriyeva. "BASIC CONCEPTS OF
FAMILY PSYCHOLOGY AND OVERCOMING PSYCHOLOGICAL PROBLEMS."
Modern Science and Research 4.4 (2025): 104-109.
6.
Begibaevna,
Turemuratova
Aziza.
"RESEARCH
ON
IMPROVING
STUDENTS'COLLABORATIVE
SKILLS
BASED
ON
MULTI-VECTOR
PSYCHOLOGICAL TRAINING APPROACHES."
7.
Begibaevna, Turemuratova Aziza, Kushbaeva Indira Tursinbaevna, and Dawletmuratova
Raxila
Genjemuratovna.
"THE
MAIN
ESSENCE
OF
DEVELOPING
STUDENTS'COLLABORATIVE
SKILLS
BASED
ON
MULTI-VECTOR
PEDAGOGICAL APPROACHES IN MODERN EDUCATION."
8.
Jarilkapovich, Matjanov Aman. "Program Technology for Choosing an Effective
Educational Methodology Based on Modern Pedagogical Research in The Educational
System." CURRENT RESEARCH JOURNAL OF PEDAGOGICS 6.02 (2025): 30-33.
9.
Jarilkapovich, Matjanov Aman. "USE OF PEDAGOGICAL METHODS BASED ON THE
MODERN EDUCATIONAL PROGRAM TO INCREASE THE EFFECTIVENESS OF
EDUCATION." European International Journal of Pedagogics 4.06 (2024): 26-33.
10.
Turemuratova, Aziza, Rita Kurbanova, and Barno Saidboyeva. "EDUCATIONAL
TRADITIONS IN SHAPING THE WORLDVIEW OF YOUNG PEOPLE IN FOLK
PEDAGOGY." Modern Science and Research 2.10 (2023): 318-322.
11.
Kurbanova, R. J., and B. E. Saidboeva. "MAKTAB VA OILADA ESTETIK TARBIYANI
SHAKLLANTIRISH
JARAYONIDA
O'QUVCHILARNING
AKSIOLOGIK
DUNYOQARASHINI RIVOJLANTIRISH." Inter education & global study 9 (2024): 114-
121.
12.
Jarasovna, Kurbanova Rita. "The Role of National Values in Shaping the Aesthetic
Worldview of Schoolchildren." International Journal of Pedagogics 5.03 (2025): 55-58.
13.
Asamatdinova, J., and B. Saidboeva. "Diagnosis and Correction of the Development of
Value Orientation in Students in the Process of Moral and Aesthetic Education." JournalNX
9.6 (2023): 274-277.
2025
APRIL
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 4
272
14.
Muratbayevna, Dauletova Gozal, and Madaminova Nargiza Qurbanbayevna. "BOLANING
RIVOJLANISH DAVRI PSIXOLOGIYASI." Scientific Impulse 1 (2022): 33-35.
15.
Jansulu, Tursinbaeva, and Mambetiyarova Venera. "SOTSIAL PSIXOLOGIYADA
SHAXS MUAMMOSI." (2024).
