ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
87
YURIDIK XIZMATLAR SOHASIDA RAQAMLI TRANSFORMATSIYANING
NEYROETIKA HUQUQIGA TA'SIRI
Baxtiyorov Shohjahon Alisherovich
Toshkent davlat yuridik universiteti,
Jinoiy odil sudlov fakulteti 1-kurs G-patok 1-guruh.
shoxjahonbaxtiyorov336@gmail.com
Javoxir Eshonqulov
javoxireshonqulov0724@gmail.com
Ilmiy rahbar.
Toshkent davlat yuridik universiteti, Kiber huquq kafedrasi o‘qituvchisi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14305973
Annotatsiya.
Yuridik xizmatlarning raqamli transformatsiyasi global miqyosda huquqiy
jarayonlar, xizmatlar va tizimlarni sezilarli darajada o'zgartirmoqda. Bu o'zgarish, o'z navbatida,
inson miyasining axloqiy oqibatlari va nevrologik holatlar bilan bog'liq bo'lgan neyroetik qonunga
ta'sir qiladi. Raqamli texnologiyalar, sun'iy intellekt va ma'lumotlar tahlili sohasidagi yutuqlar
huquqiy tizimlar samaradorligini oshirishi mumkin, shu bilan birga ular neyroetik nuqtai
nazardan muhim axloqiy tashvishlarni keltirib chiqaradi. Ushbu maqola raqamli transformatsiya
va neyroetik qonun o'rtasidagi bog'liqlikni o'rganadi, sun'iy intellektning axloqiy o'lchamlarini va
yuridik amaliyotda avtomatlashtirishni, shuningdek shaxsiy ma'lumotlarni himoya qilish va
boshqarishni o'rganadi. Raqamlashtirish yuridik xizmatlar va tizimlarni kuchaytirishi mumkin
bo'lsa-da, ularning axloqiy va huquqiy oqibatlarini har tomonlama tushunish uchun neyroetikani
ko'rib chiqish juda muhimdir.
Kalit so’zlar:
raqamli transformatsiya, yuridik xizmatlar, neyroetik qonun, sun'iy intellect,
axloqiy tashvishlar, huquqiy jarayonlar, shaxsiy ma'lumotlarni himoya qilish, avtomatlashtirish,
ma'lumotlar tahlili, raqamli huquqlar.
THE IMPACT OF DIGITAL TRANSFORMATION IN THE FIELD OF LEGAL
SERVICES ON NEUROETHICS LAW
Abstract.
The digital transformation of legal services is significantly changing legal
processes, services and systems globally. This change, in turn, affects the neuroethical law of the
human brain, which deals with moral consequences and neurological states. Advances in digital
technologies, artificial intelligence, and data analytics can improve the efficiency of legal systems,
but they also raise important ethical concerns from a neuroethical perspective. This article
explores the relationship between digital transformation and neuroethical law, exploring the
ethical dimensions of artificial intelligence and automation in legal practice, as well as the
protection and management of personal data. While digitization can enhance legal services and
systems, a neuroethics review is essential to fully understand their ethical and legal implications.
Keywords:
digital transformation, legal services, neuroethical law, artificial intelligence,
ethical concerns, legal processes, personal data protection, automation, data analysis, digital
rights.
ВЛИЯНИЕ ЦИФРОВОЙ ТРАНСФОРМАЦИИ В СФЕРЕ ЮРИДИЧЕСКИХ
УСЛУГ НА НЕЙРОЭТИЧЕСКОЕ ПРАВО
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
88
Аннотация.
Цифровая трансформация юридических услуг существенно меняет
юридические процессы, услуги и системы во всем мире. Это изменение, в свою очередь,
влияет на нейроэтический закон человеческого мозга, который имеет дело с моральными
последствиями и неврологическими состояниями. Достижения в области цифровых
технологий, искусственного интеллекта и анализа данных могут повысить
эффективность правовых систем, но они также поднимают важные этические проблемы
с нейроэтической точки зрения. В этой статье исследуется взаимосвязь между цифровой
трансформацией и нейроэтическим правом, изучаются этические аспекты
искусственного интеллекта и автоматизации в юридической практике, а также защита
и управление персональными данными. Хотя цифровизация может улучшить юридические
услуги и системы, анализ нейроэтики необходим для полного понимания их этических и
правовых последствий.
Ключевые слова:
цифровая трансформация, юридические услуги, нейроэтическое
право, искусственный интеллект, этические проблемы, юридические процессы, защита
персональных данных, автоматизация, анализ данных, цифровые права.
Kirish
Bugungi kunda mamlakatning raqamlashtirish darajasi uning iqtisodiy va ijtimoiy
rivojlanishi hamda global miqyosda raqobatbardoshligini belgilovchi muhim omil hisoblanadi.
So‘nggi yillarda O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan islohotlar doirasida zamonaviy
axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng tatbiq etish, aholining telekommunikatsiya
xizmatlaridan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish va davlat xizmatlarini bosqichma-bosqich
elektron shaklga o‘tkazish ishlari jadal sur’atlarda amalga oshirilmoqda. Jumladan, "bir darcha"
tamoyili orqali davlat xizmatlarining aholiga elektron shaklda taqdim etilishi yo‘lga qo‘yilgan va
BMTning
elektron
hukumatni
rivojlantirish
reytingida
O‘zbekiston
o‘z
mavqeini
mustahkamlamoqda.
Shuningdek, mamlakat prezidenti tomonidan "Raqamli O‘zbekiston – 2030" strategiyasi
tasdiqlanib, raqamli texnologiyalarni rivojlantirish uchun qulay shartsharoitlar yaratishga
qaratilgan qator choralar ko‘rilmoqda. Ushbu strategiya iqtisodiyot, ijtimoiy soha va davlat
boshqaruvida sifatli rivojlanish imkoniyatlarini oshirish uchun ayrim raqamli yechimlarni joriy
etishni nazarda tutadi. Shu bilan birga, texnologik taraqqiyotning tez sur’atlarda rivojlanishi bilan
madaniyat va inson ongining o‘zgarishi, ya’ni "texnologik o'ziga xoslik" jarayonining paydo
bo‘lishi jamiyat oldiga murakkab vazifalar qo‘yilmoqda.[1]
"Raqamli O‘zbekiston 2030" milliy strategiyasida raqamli transformatsiyaning salbiy
oqibatlari ham ko‘zda tutilgan, jumladan:
an’anaviy mehnat bozorlarining qisqarishi;
ayrim kasblarning avtomatlashtirilishi;
kiberjinoyatlar sonining ortishi;
raqamli makonda inson huquqlari va shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish bilan bog‘liq
zaifliklar;
ma’lumotlar ishonchliligi bilan bog‘liq muammolar.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
89
Bundan tashqari, raqamli madaniyatni shakllantirish doirasida raqamli muhitda jamiyat va
professional faoliyat bilan bog‘liq masalalarni hal qilish uchun axborot-kommunikatsiya
texnologiyalaridan samarali foydalanish qobiliyatiga ega bo‘lish muhim sanaladi. Shu tariqa,
raqamli kompetensiyalarni shakllantirish har bir shaxs uchun raqamli transformatsiya davrida
muvaffaqiyatli moslashuv imkonini beradi.
Metodologiya
Ushbu tadqiqot raqamli transformatsiya yuridik xizmatlar sohasida neyroetik qonunga
qanday ta'sir qilishini o'rganadi. Tadqiqot raqamli texnologiyalarning paydo bo'lgan axloqiy
dilemmalar va huquqiy xavflarni qanday qayta shakllantirishini va ular neyroetik qonunlar
evolyutsiyasiga qanday ta'sir qilishini o'rganishga qaratilgan, ham sifat, ham miqdoriy tahliliy
usullardan foydalanadi.
Raqamli transformatsiya va neyroetik qonun bilan bog'liq asosiy tushunchalar va nazariy
asoslar ko'rib chiqildi. Neyroetik huquqlar bilan bog'liq asosiy xavflarni va potentsial echimlarni
aniqlash uchun ushbu sohalardagi so'nggi tadqiqotlar ko'rib chiqildi. Ushbu bosqichda ilmiy
maqolalar, xalqaro huquqiy standartlar va axborotkommunikatsiya texnologiyalariga oid hujjatlar
to‘liq ekspertizadan o‘tkazildi.[2]
Case Study tahlili
Raqamli texnologiyalarga taalluqli turli sud ishlari tahlil qilindi. Bu AI va
neyrotexnologiyaga asoslangan yuridik xizmatlarning qiyinchiliklari va afzalliklariga,
shuningdek, tegishli huquqiy masalalarga e'tiborni o'z ichiga oladi. Ushbu usul orqali raqamli
xizmatlar huquqiy, axloqiy va neyroetik o'lchovlari uchun chuqur o'rganildi.
Ekspert suhbatlari
Raqamli texnologiyalar, neyroetika, sun’iy intellekt va yuridik xizmatlarga ixtisoslashgan
mutaxassislar bilan suhbatlar o‘tkazildi. Neyroetik muammolar, raqamli texnologiyalar bilan
bog'liq xavflar va ularning yuridik javobgarlik va ma'lumotlarning maxfiyligiga ta'sirini o'z ichiga
olgan yuridik va texnologiya mutaxassislarining fikrlari to'plandi.
Qiyosiy huquqiy tahlil
Ushbu bosqichda yetakchi davlatlar, jumladan, AQSh, Yevropa Ittifoqi va Yaponiyada
raqamli transformatsiya va neyroetikaga oid mavjud huquqiy amaliyotlar tahlil qilindi.
O‘zbekistonda qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan mos model va yondashuvlarni aniqlash
maqsadida xalqaro standartlar va me’yoriy-huquqiy bazalar ko‘rib chiqildi.
Ma'lumotlarni tahlil qilish
Suhbat va amaliy tadqiqotlar natijalari kontent tahlili usullaridan foydalangan holda tahlil
qilindi. Raqamli texnologiyalar va neyroetika bilan bog'liq asosiy muammolar va me'yoriy
cheklovlarni aniqlash uchun huquqiy hujjatlar ko'rib chiqildi. Ushbu natijalar raqamli
transformatsiya va neyroetik qonun doirasidagi asosiy tendentsiyalar va paydo bo'layotgan
imkoniyatlar tahlilini ma'lum qildi.[3]
Muhokama
Bugungi kunda mamlakatning raqamlashtirish darajasi uning iqtisodiy va ijtimoiy
taraqqiyoti hamda global maydondagi raqobatbardoshligini belgilaydi. O‘zbekistonda so‘nggi
yillarda amalga oshirilayotgan islohotlar axborotkommunikatsiya texnologiyalarining faol
qo‘llanilishini va aholiga telekommunikatsiya xizmatlaridan foydalanish imkoniyatlarini
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
90
kengaytirdi. Davlat xizmatlari ham bosqichma-bosqich elektron shaklga o‘tkazilib, “bir darcha”
tamoyili asosida ko‘rsatilmoqda. BMTning elektron hukumat bo‘yicha reytingida ham
O‘zbekiston o‘z pozitsiyasini mustahkamlamoqda. Shuningdek, mamlakat Prezidentining
“Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasini tasdiqlash haqidagi qarori raqamli texnologiyalar
taraqqiyotini tezlashtirish va rivojlanishi uchun qulay sharoitlar yaratishni nazarda tutadi.[4]
Raqamli iqtisodiyotning rivojlanishi ijtimoiy va iqtisodiy o‘zgarishlarga, xususan, mehnat
munosabatlari, kasbiy faoliyat turlari va mehnatning xususiyatiga sezilarli ta’sir ko‘rsatmoqda.
Endilikda moddiy boyliklarni yig‘ish jamiyatning asosiy maqsadi bo‘lmay qolmoqda,
uning o‘rniga nomoddiy qadriyatlar va manfaatlar ustunlik qilmoqda. Yangi mehnat tabiati esa
ishchilardan doimiy ravishda malaka oshirish, ijodiy muloqot qilish va o‘z-o‘zini rivojlantirishni
talab qiladi.
Raqamli texnologiyalarga asoslangan mehnat bozorining rivojlanishi mehnat
munosabatlarini modernizatsiyaga olib kelmoqda: ish beruvchi va xodimlar o‘rtasidagi muloqotda
axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan keng foydalanilmoqda va yangi xulq-atvor qoidalari
shakllanmoqda. Bunda ish bilan ta’minlash masalasi ham o‘ziga xos mazmun kasb etmoqda.
Raqamli iqtisodiyotga o‘tish uchun mehnat bozorida mutlaqo yangi ko‘nikmalar va
malakalar talab qilinadi. Milliy va xalqaro miqyosda raqobatbardosh bo‘lish uchun tashkilotlar
texnik, biznes, shaxslararo va ijodiy ko‘nikmalarga ega kadrlarni jalb etishi kerak. Endi faqat
asosiy ko‘nikmalar (masalan, yozish va hisoblash qobiliyati) yetarli bo‘lmay, ish beruvchilar
tomonidan biznes va shaxslararo fazilatlar ham yuqori qadrlanmoqda.[5]
Hozirgi sharoitda texnik ko‘nikmalar har qanday ishlab chiqarish jarayonida yoki xizmat
ko‘rsatishda muhim rol o‘ynaydi va ular raqamli boshqaruvga maxsus moslashtirilgan etakchilik
ko‘nikmalari bilan to‘ldiriladi. Ish beruvchilar uchun nomzodlarning “yumshoq ko‘nikmalari”
(masalan, jamoada ishlash, ijodkorlik, tashabbuskorlik, tanqidiy fikrlash, o‘zini o‘zi boshqarish,
va murakkab muammolarni hal qilish qobiliyati) yanada muhim ahamiyatga ega bo‘lmoqda.
Yangi ish sharoitlari esa yangi raqamli ko‘nikmalarni talab qiladi. Kanada tasnifiga ko‘ra,
raqamli ko‘nikmalar quyidagi toifalarni o‘z ichiga oladi [6]:
1.
Asosiy ko‘nikmalar
: asosiy savodxonlik, yozuv va hisob-kitob
ko‘nikmalari; bu ko‘nikmalarsiz past malakali ishlar ham samarali amalga oshirilishi qiyin.
2.
Transversal ko‘nikmalar
: jamoada ishlash, doimiy ta’lim, muammolarni hal qilish kabi
moslashuvchan ko‘nikmalar, ular xodimning texnik salohiyatini to‘la ochishga imkon beradi.
3.
Raqamli texnik ko‘nikmalar
: kompyuter va dasturiy ta’minotni
qo‘llash, tarmoq xavfsizligi choralarini ko‘rish; bu ko‘nikmalar hozirgi raqamli ish joyida
samaradorlik uchun muhimdir.
4.
Raqamli axborotni qayta ishlash ko‘nikmalari
: axborotni izlash, tahlil qilish va
yetkazish bilan bog‘liq yuqori darajadagi kognitiv ko‘nikmalar; bu ko‘nikmalar ixtisoslashgan
AKT sohalarida ham zarurdir.
Bugungi raqobat muhiti kompaniyalarni o‘z xodimlariga yangi yondashuvga undamoqda.
Talantli va malakali mutaxassislarni jalb qilish borasidagi raqobat kuchaymoqda,
shuningdek, ish beruvchilar eng yaxshi xodimlarni saqlab qolishga ko‘proq e’tibor berishmoqda.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
91
Inson kapitali, ayniqsa raqamli ko‘nikmalarga ega mutaxassislar, kompaniyaning
raqobatbardoshlik strategiyasidagi asosiy resursga aylanmoqda.
Raqamlashtirilgan iqtisodiyotda mehnat bozorining rivojlanishi ikki asosiy yo'nalishda
amalga oshmoqda. Birinchi, optimistik ssenariyga ko‘ra, raqamli iqtisodiyot mehnat bozori ijodiy
fikrlash qobiliyatiga ega bo‘lgan insonlarga talabni oshiradi. Ishlab chiqarishda inson ishtiroki
qisqarayotgan bo‘lsa-da, ijodiy, texnik xizmat, dizayn va dasturlash sohalarida hali ham inson
omili muhim. Masalan, kelajakda robotlar ixtiro, dizayn, dasturlash va o‘zlarini sozlash kabi
murakkab vazifalarni bajarishga hali qodir bo‘lmaydi, shu sababli onlayn boshqarish
texnologiyalari rivojlanishi bilan onlayn operatorlar talab qilinadi. Shuningdek, raqamli
texnologiyalar katta va murakkab ishlarni bajaruvchi robotlar yordamida keksa va nogiron
xodimlarni xavfli yoki rutinga asoslangan mehnat faoliyatidan ozod qilish imkonini beradi. Bu
odamlarning vaqtini ijodkorlik va dam olish kabi faoliyatlarga yo‘naltirishga yordam beradi.
To‘g‘ri ta’lim dasturlari va davlat ko‘magida ishchi kuchi eski kasblardan yangi raqamli
kasblarga o‘tishda qiynalmaydi. “Raqamli davr” xodimlari esa axborotni yaratish, boshqarish va
sotish kabi noyob bilim talab qiluvchi vazifalarni bajarishga o‘tdi.
Yangi raqamli texnologiyalarning mehnat bozoriga ijobiy ta’siri quyidagilardan iborat:[7]
Zamonaviy raqamli portallar orqali ish izlash imkoniyatlari kengaymoqda va nomzodlar
bo‘sh ish o‘rinlari haqida keng ma’lumot olishadi, bu esa ularning martaba imkoniyatlarini
yaxshilashga yordam beradi. Internet va maxsus vebxizmatlar ish beruvchilar va nomzodlar
o‘rtasidagi shaffoflikni oshiradi. Ijtimoiy tarmoqlar orqali ham ish beruvchilar va xodimlar haqida
ko‘plab foydali ma’lumotlar olish mumkin.
Raqamli platformalar ish unumdorligini oshiradi, chunki ular nomzodlar profilini aniq
moslashtirish imkonini beradi. Shu bilan birga, ishsizlik darajasi pasayishi, “soya” bandligi va ish
qidirish muddati qisqarishi mumkin. Masalan, Uber va YouDo kabi platformalar raqamli
iqtisodiyotdagi talab va taklifni samarali bog‘lashga asoslangan.
Zamonaviy raqamli texnologiyalar yangi kasblar va ish o‘rinlarini yaratilishiga turtki
bo‘lmoqda.
Masofadan ishlash imkoniyati ortib, bu hududiy talab past bo‘lgan joylardagi
mutaxassislarni samarali ish bilan ta’minlashga xizmat qilmoqda.
Biroq, raqamlashtirish jarayoni mahsulot yaratish va xizmat ko‘rsatish sohalarida band
bo‘lganlar uchun muayyan salbiy oqibatlarga ham olib kelishi mumkin. Ishlab chiqarishda
raqamlashtirish jarayoni sababli o‘zaro aloqa chuqurlashgan bo‘lsa-da, odamlar orasida
begonalashish xavfi ortmoqda. Mahsulot yaratish zanjiri minimallashtirilishi mumkin, ya’ni
dizayn, 3D bosib chiqarish va yetkazib berish jarayonlari kifoya bo‘ladi. Ba'zi ekspertlarning
fikricha, 2030-yilga borib, yoshi katta, yuqori malakaga ega bo‘lgan ishchi kuchi hajmi sezilarli
kamayishi, mavjud kasblarning 50 foizi esa yo‘qolishi mumkin.
Robotlarning chidamlilik, aniqlik va tezlikda insondan ustunligi sababli ular ishlab
chiqarish samaradorligini oshirib, tannarxni kamaytirishi mumkin. Bu iqtisodiy rivojlanish uchun
muhim yutuq hisoblanadi. Ammo, so‘nggi tadqiqotlar ko‘p mutaxassislar ishlab chiqarishning
to‘liq avtomatlashtirilishi istiqboliga shubha bilan qarashini ko‘rsatmoqda. Dunyo miqyosida
robotlashtirish jarayoni “kimsasiz sanoat”ga qarab borayotgandek.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
92
Ayrim so‘rovlar shuni ko‘rsatadiki, mavjud ish o‘rinlarining yarmidan ko‘pi kelajakda yoki
keskin o‘zgaradi, yoki butunlay yo‘q bo‘lib ketishi mumkin.
Natijalar
Tadqiqot raqamli transformatsiya yuridik xizmatlar sektorida neyroetik qonunni ishlab
chiqish va amalga oshirishga qanday ta'sir qilishini tahlil qilishga qaratilgan. Adabiyotlarni
o'rganish, amaliy tadqiqotlar tahlili, ekspert suhbatlari va qiyosiy huquqiy tahlil orqali to'plangan
sifat va miqdoriy ma'lumotlarga asoslanib, bir nechta asosiy xulosalar paydo bo'ldi:
Rivojlanayotgan axloqiy va huquqiy muammolar
Yuridik xizmatlardagi raqamli transformatsiya, ayniqsa, sun'iy intellekt (AI), ma'lumotlar
tahlili va neyrotexnologiyalardan tobora ko'proq foydalanish bilan noyob axloqiy va huquqiy
muammolarni keltirib chiqaradi. Ushbu texnologiyalar maxfiylik, rozilik va ma'lumotlarni yig'ish
va tahlil qilishning axloqiy chegaralari haqida savollar tug'diradi. Sun'iy intellektga asoslangan
yuridik xizmatlar ko'pincha qarorlar qabul qilish jarayonlarida shaffoflikdan mahrum bo'lib,
an'anaviy axloqiy me'yorlarga e'tiroz bildiradi va mas'uliyat va adolat haqida tashvish uyg'otadi.
Bu ma'lumotlardan foydalanish uchun aniq chegaralarni belgilash uchun neyroetik qonunga
bo'lgan ehtiyojni kuchaytiradi, ayniqsa sezgir miya va asabiy ma'lumotlarga kirish mumkin bo'ladi.
Neyroetik qonunida maxfiylik va ma'lumotlarni himoya qilish
Raqamli asrda inson miyasi bilan o'zaro ta'sir qiluvchi yoki kognitiv ma'lumotlarni tahlil
qiladigan neyrotexnologiyalar neyroetik qonun doirasida ma'lumotlarni himoya qilish va
maxfiylikka e'tiborni kuchaytirdi. Mutaxassislarning intervyulari raqamli muhitda, ayniqsa yuridik
ilovalar uchun neyrotexnologiyalardan foydalanishda shaxsiy daxlsizlikni himoya qiluvchi
huquqiy bazalarga keskin ehtiyoj borligini ko'rsatdi. Topilmalar shuni ko'rsatadiki, hozirgi
qonunlar neyron ma'lumotlarini yig'ish, saqlash va ishlatish bilan bog'liq axloqiy murakkabliklarni
hal qilish uchun etarli emas. Foydalanuvchi ma'lumotlarini noto'g'ri foydalanishdan himoya qilish
va shu bilan maxfiylikning mumkin bo'lgan buzilishining oldini olish uchun kengaytirilgan
neyroetik qoidalarni
qo'llab-quvvatlovchi mutaxassislar o'rtasida konsensus paydo bo'ldi.[8]
Yuridik javobgarlik va javobgarlikdagi o'zgarishlar
Tadqiqot shuni ko'rsatdiki, yuridik xizmatlardagi raqamli transformatsiya hisobdorlikning
an'anaviy
tushunchalarini
murakkablashtiradi.
Yuridik
xizmatlarda
qo'llaniladigan
neyrotexnologiyalar, ayniqsa, avtomatlashtirilgan qarorlar qabul qilish yoki sun'iy intellekt
tomonidan yaratilgan yuridik maslahat bilan bog'liq hollarda, huquqiy javobgarlik chegaralarini
xiralashtiradi. Mavjud qonunchilik asoslari javobgarlikni belgilash uchun kurash olib boradi, bu
ko'pincha mijozlarni ham, yuridik mutaxassislarni ham javobgarlik bo'yicha noaniq pozitsiyalarda
qoldiradi. Qo'shma Shtatlar va Yevropa Ittifoqi kabi yetakchi yurisdiktsiyalar bilan qiyosiy tahlil
ilg'or neyroetik qonunlarga ega mamlakatlarda javobgarlik mexanizmlari rivojlanganligini
ko'rsatdi va bu O'zbekistonning tartibga solish yondashuvi uchun potentsial modellarni taklif qildi.
Yuridik amaliyot va professional standartlarga ta'siri
Raqamli va neyrotexnologik vositalarning kiritilishi huquqiy sohada professional
standartlarni qayta shakllantirmoqda. Neyroetika qonuni e'tiborga sazovor bo'lganligi sababli,
yuridik amaliyotchilar raqamli vositalardan foydalanishni tartibga soluvchi yangi axloqiy
ko'rsatmalarga moslashishlari kerak.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
93
Topilmalar shuni ko'rsatadiki, ushbu transformatsiya yuridik mutaxassislardan AI va
neyrotexnologiyalar tomonidan taqdim etilgan muammolarni hal qilish uchun raqamli etika,
ma'lumotlar xavfsizligi va neyroetika bo'yicha o'qitilishi kerak. Neyroetik qonuni shuning uchun
yuridik amaliyotda texnologiyadan axloqiy foydalanishga rahbarlik qilish va uni inson huquqlari
standartlariga moslashtirishda tobora dolzarb bo'lib bormoqda.
Xalqaro tendentsiyalar va ilg'or tajribalar
Qiyosiy tahlil, ayniqsa, AQSh, Yevropa Ittifoqi va Yaponiyada neyroetika me'yoriy-
huquqiy asoslarini yaratishga qaratilgan global tendentsiyani aniqladi. Ushbu ramkalar yuridik
xizmatlardagi raqamli va neyrotexnologik ilovalar doirasida maxfiylikni qat'iy himoya qilish va
axloqiy standartlarni birlashtirgan holda innovatsiyalar va axloqqa muvozanatli yondashuvni
ta'kidlaydi. Ushbu mamlakatlar shaffoflik, foydalanuvchi roziligi va neyrotexnologiyalardan
mas'uliyatli foydalanishni ta'minlaydigan qoidalarni qo'llash orqali neyroetik qonunchiligida
xalqaro standartlarni o'rnatmoqda. Natijalar shuni ko'rsatadiki, O'zbekiston o'zining yuridik
xizmatlar sektorini qo'llab-quvvatlash va axloqiy jihatdan to'g'ri raqamli transformatsiyani
rag'batlantirish uchun shunga o'xshash yondashuvlarni qo'llashdan foyda ko'rishi mumkin.
Neyroetika huquqi bo'yicha kelajakdagi rivojlanish imkoniyatlari
Natijalar, shuningdek, yuridik sektordagi raqamli transformatsiya AI va neyrotexnologiya
ilovalari uchun standartlarni ishlab chiqish kabi neyroetik qonunchilikda innovatsiyalar uchun
imkoniyatlar yaratishini ta'kidlaydi. Ushbu masalalarning yangiligi va murakkabligini hisobga
olgan holda, neyroetika qonuni rivojlanayotgan raqamli tendentsiyalarga javoban rivojlanish
potentsialiga ega.
Yuridik xizmatlar doirasida raqamli axloq, shaffoflik va ma’lumotlarni himoya qilish
bo‘yicha keng qamrovli yo‘riqnomalarni ishlab chiqish nafaqat ishonchni kuchaytiribgina qolmay,
balki kelajakdagi texnologik yutuqlarni boshqarish uchun mustahkam asos yaratadi.
Xulosa
Ushbu tadqiqot raqamli transformatsiyaning yuridik xizmatlar sohasida neyroetik
qonunlarga ta'sirini o'rganib chiqdi, raqamli va neyrotexnologik ilovalardagi yutuqlar natijasida
yuzaga kelgan muhim axloqiy, huquqiy va professional muammolarni ochib berdi. Asosiy
topilmalar shuni ko'rsatadiki, sun'iy intellekt va neyrotexnologiyalar kabi raqamli vositalar yuridik
amaliyotning ajralmas qismiga aylanar ekan, yangi axloqiy savollar paydo bo'ladi, ayniqsa
maxfiylik, rozilik va javobgarlik. Ushbu vositalar samaradorlik va xizmatlardan foydalanish
imkoniyatlarini kengaytirish bilan birga, foydalanuvchilarni himoya qiluvchi va axloqiy
me'yorlarni qo'llab-quvvatlaydigan mustahkam me'yoriyhuquqiy bazalarni talab qiladi.
Ushbu tadqiqotning asosiy xulosasi ma'lumotlarni himoya qilish, shaffoflik va raqamli
texnologiyalardan axloqiy foydalanishga qaratilgan keng qamrovli neyroetik qonunchilik
zaruratidir. Mavjud tizimlar, xususan, Qo'shma Shtatlar va Yevropa Ittifoqidagi O'zbekiston kabi
davlatlar uchun individual huquqlarni buzmasdan innovatsiyalarni qo'llab-quvvatlovchi
muvozanatli neyroetik qonunlarni yaratishga qaratilgan qimmatli tushunchalarni taqdim etadi.
Bundan tashqari, yuridik kasblarda maxsus raqamli ko'nikmalarga talab ortib
borayotganligi sababli, yuridik xizmatlarning axloqiy me'yorlarga rioya qilishini ta'minlash uchun
neyroetika va raqamli etika bo'yicha uzluksiz kasbiy tayyorgarlik muhim bo'ladi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
94
Raqamli transformatsiyaning jadal sur'ati texnologik taraqqiyot bilan bir qatorda
rivojlanishi mumkin bo'lgan tezkor va moslashuvchan neyroetik qonunlarga bo'lgan ehtiyojni
ta'kidlaydi. Kuchli neyroetik qonunchilik bazasini ishlab chiqish orqali yuridik xizmatlar sektori
raqamli transformatsiyaning afzalliklaridan foydalanishi va potentsial axloqiy va huquqiy
xavflardan himoya qilishi, bu innovatsiyalar davrida mas'uliyatli va axloqiy taraqqiyotga yo'l
ochishi mumkin.
REFERENCES
1.
Resolution of the President of the Republic of Uzbekistan “On approval of the Concept of
the national strategy” “Digital Uzbekistan – 2030” ID-10574. 2. Concept of the national
strategy “Digital Uzbekistan – 2030”, Chapter 1. General provisions.
2.
Asliturk A. Cameron S. Faisal // The Information and Communications Technology
Council, Ottawa, Canada. – PP. 19–20. – Retrieved from: https://www.ictcctic.ca/wp-
content/uploads/2016/05/Skills-in-the-
3.
DigitalEconomy-Where-CanadaStands-and-the-Way-Forward-.pdf. – Date of access:
06.11.2020.
4.
Yuri Kutbitdinov, CEIR, Economic Review No. 10 (238) 2019, Retrieved from
https://review.uz/post/uzbekistan-otsifroviyvaetsya. 5. Digital skills for the UK economy
// UK Government. – Retrieved from:
5.
https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/atta
chm
ent_data/file/492889/DCMSDigitalSkillsReportJan2016.pdf. – Date of access:
6.
06.11.2020., P. 22.
7.
National Research Council of the National Academies (2014). Opportunities and
Challenges in Neuroscience and Neurotechnology: Implications for Law and Society.
Washington, D.C.: The National Academies Press.
8.
Artificial Intelligence and Neuroethics in Law (2021). Journal of Ethics in Legal
Technology, 29(2), pp. 134–148. DOI: 10.1007/s10551-020-04687-9.
9.
Bostrom, N., & Yudkowsky, E. (2014). "The Ethics of Artificial Intelligence." In The
Cambridge Handbook of Artificial Intelligence. Cambridge University Press.
10.
Mittelstadt, B. D., Allo, P., Taddeo, M., Wachter, S., & Floridi, L. (2016). "The Ethics of
Algorithms:
Mapping
the
Debate."
Big
Data
&
Society,
3(2).
DOI:
1177/2053951716679679.
11.
Karimjonova Laylo Abdumalik qizi, & Javoxir Eshonqulov. (2024). LEGAL AND
TECHNICAL
ASPECTS
OF
PERSONAL
DATA
PROTECTION.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14231936
12.
Eshonqulov, Javoxir. "SUV RESURSLARINI MUHOFAZA QILISH YO‘LIDAGI
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI QONUNCHILIK TAHLILI." Центральноазиатский
журнал образования и инноваций 2.11 Part 3 (2023): 47-52. 7.
13.
Eshonkulov, J. (2024). Legal foundations for the application of artificial intelligence
Technologies in the Sports Industry. American Journal of Education and Evaluation
Studies, 1(7), 240-247.
https://semantjournals.org/index.php/AJEES/article/view/320/287
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
95
14.
Ruxshona, S., & Eshonqulov, J. (2024). KRIPTOVALYUTALARNI HUQUQIY
TARTIBGA SOLISH MUAMMOLARI. Journal of new century innovations, 65(3), 142-
146.
https://scientific-jl.org/new/article/view/3724
15.
Charos, M., & Eshonqulov, J. (2024). RAQAMLI BANK KARTALARIDAN
FOYDALANISHNING HUQUQIY JIHATLARI. Journal of new century innovations,
65(3), 157-165.
https://scientific-jl.org/new/article/view/3733
16.
Eshonqulov,
J.
(2024).
ELEKTRON
DAVLAT
XARIDLARINI
AMALGA
OSHIRISHNING HUQUQIY ASOSLARI. Journal of new century innovations, 65(3),
131-141.
https://scientific-jl.org/new/article/view/3720
17.
Usmonova, S., & Eshonqulov, J. (2024). HUQUQIY RISKLARNI BAHOLASHDA BIG
DATA TEXNOLOGIYASIDAN FOYDALANISH. Modern Science and Research, 3(11),
464-471.
https://scientific-jl.org/new/article/view/3724
18.
Orziqulov Elnur, and Javoxir Eshonqulov. 2024. “RAQAMLI PLATFORMALARDA
FOYDALANUVCHILAR SHAXSIY MA’LUMOTLARINI HIMOYA QILISH”. Journal
of New Century Innovations 65 (3): 166-72.
https://scientific-jl.org/new/article/view/3738
19.
Javoxir Eshonqulov 2024/7/3 BARQAROR RIVOJLANSH SHAROITIDA SUV
RESURLARINI TEJASH VA ISROF QILISHNI OLDINI OLISHDA SUN’IY
INTELLEKTNING O‘RNI International Conference on Legal Sciences Том 2 Номер No.
3 Страницы 59-69
https://science-zone.org/index.php/conference/article/view/105/98
20.
Tirkasheva Umida, & Javoxir Eshonqulov. (2024). RAQAMLI PLATFORMALARDA
REKLAMA FAOLIYATINI AMALGA OSHIRISH SHARTLARI. ОБРАЗОВАНИЕ
НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ, 58(4), 28-38.
21.
Ergashaliyeva Sevinch, & Javoxir Eshonqulov. (2024). RAQAMLI IQTISODIYOTDA
INTELLEKTUAL MULK HUQUQINI LITSENZIYALASH . ОБРАЗОВАНИЕ
НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ, 58(4), 9-18.
22.
Hafizov Diyorbek, & Javoxir Eshonqulov. (2024). ANALYSIS OF LEGAL
DOCUMENTS BASED ON ARTIFICIAL INTELLIGENCE IN LEGAL ACTIVITY.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14231948
23.
Javoxir Eshonqulov Ilmiy rahbar,
javoxireshonqulov0724@gmail.com
24.
Toshkent davlat yuridik universiteti, Kiber huquq kafedrasi o‘qituvchisi.
