ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
69
SIMLI VA SIMSIZ ALOQA VOSITASI
Xushvaqtov Diyorbek Alisher oʻgʻli
Shahrizabz Davlat Pedagogika instituti talabasi
Nurullayeva Malika Baxtiyor qizi
Shahrizabz Davlat Pedagogika instituti talabasi
Yaxiyoxonova Muhiba Maxmudjonovna
Shahrizabz Davlat Pedagogika instituti katta oʻqituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14645392
Annotatsiya
: Simli va simsiz aloqa vositalari sohasi tobora rivojlanib bormoqda, shuning
uchun mavzuga oid adabiyotlar ham turli-tuman va keng koʻlamli. Ushbu adabiyotlar tahlili
maqola yozish uchun zarur boʻlgan turli xil manbalarni va ularning asosiy yoʻnalishlarini
koʻrsatib beradi. Simli aloqa vositalari — bu maʻlumotlarni uzatish uchun simlar yoki
kabellardan foydalanadigan aloqa uslublaridir. Ushbu vositalar, asosan, telecomunications
sohasida keng qoʻllaniladi va ular maʻlumotlarning uzatilishi, televidenie signallari, ovozli aloqa
va boshqa koʻplab servislar uchun muhim ahamiyatga ega.
Kalit soʻzlar:
simli aloqa, koaksial kabel, paketli optik kabel, simli telefon tarmoqlari, wi-
fi, mobil telefonlar, bluetooth.
Kirish.
Hozirgi zamon dunyosida axborot texnologiyalari inson hayotida muhim rol oʻynamoqda.
Biz har kuni turli xil qurilmalar orqali axborot almashish, internetga ulanish, oʻyin oʻynash va
koʻplab boshqa faoliyatlar bilan bandmiz. Bularning barchasi informatikaning muhim tarkibiy
qismlari - simli va simsiz aloqa vositalari tufayli amalga oshiriladi. Simli va simsiz aloqa
vositalari axborot uzatishning ikki asosiy usuli hisoblanadi. Simli aloqa fizikaviy simlar yoki
kabellar orqali maʻlumot uzatishni nazarda tutadi. Bu usul uzoq vaqt davomida qoʻllanilib
kelmoqda va yuqori tezlikdagi maʻlumot uzatishni taʻminlaydi. Masalan, telefon liniyalari,
Ethernet kabellari, koaksial kabellar va optik tolali kabellar simli aloqaning eng keng tarqalgan
turlari hisoblanadi. Boshqa tomondan, simsiz aloqa maʻlumotni fizikaviy simlarsiz uzatishni
nazarda tutadi. Bu usul radio toʻlqinlari, infraqizil nurlanish, mikrotoʻlqinlar va boshqa
elektromagnitik toʻlqinlar orqali amalga oshiriladi. Simsiz aloqa bizga turli xil qurilmalarni
osongina bir-biriga ulash, har qanday joydan internetga kirish va boshqa koʻplab
imkoniyatlarga ega boʻlish imkonini beradi. Wi-Fi, Bluetooth, mobil telefonlar, sunʻiy yoʻldosh
aloqasi kabi texnologiyalar simsiz aloqaning yorqin misollari hisoblanadi. Simli va simsiz aloqa
vositalarining har ikkalasi oʻziga xos afzalliklar va kamchiliklarga ega. Simli aloqa yuqori tezlik,
barqarorlik va xavfsizlikka ega, ammo qurilmalarni ulashda cheklovlar va kabelning mavjudligi
noqulaylik tugʻdirishi mumkin. Simsiz aloqa esa qurilmalarni osongina ulash imkoniyatini
beradi, mobil va xavfsizroq boʻladi, ammo tezlik va barqarorlikda kamchiliklarga ega boʻlishi
mumkin. Informatikaning rivojlanishi bilan simli va simsiz aloqa texnologiyalari doimiy
ravishda takomillashib bormoqda. Yangi texnologiyalar yaratilmoqda, tezlik oshirilmoqda va
xavfsizlik darajasi kuchaytirilmoqda. Bu esa bizga kelajakda yanada tezroq, barqarorroq va
qulayroq aloqa vositalariga ega boʻlish imkoniyatini beradi. Ushbu maqolada biz simli va simsiz
aloqa vositalarining tarixi, ishlash mexanizmi, afzalliklari va kamchiliklari, kelajagi haqida toʻliq
maʻlumot beramiz. Bu maqola sizga informatikaning ushbu muhim tarkibiy qismlari haqida
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
70
chuqurroq tushuncha berishga yordam beradi.
Tadqiqot davomida ilmiy adabiyotlarda
keltirilgan nazariy materiallarga asoslangan holda mantiqiy tahlil usullaridan foydalanildi.
Mavjud maʻlumotlarni tahlil qilishda tahlil va sintez, qiyosiy tahlil kabi uslublar va
yondashuvlar qoʻllanilgan. Simli va simsiz aloqa vositalari sohasi tobora rivojlanib bormoqda,
shuning uchun mavzuga oid adabiyotlar ham turli-tuman va keng koʻlamli. Ushbu adabiyotlar
tahlili maqola yozish uchun zarur boʻlgan turli xil manbalarni va ularning asosiy yoʻnalishlarini
koʻrsatib beradi. Simli aloqa vositalari — bu maʻlumotlarni uzatish uchun simlar yoki
kabellardan foydalanadigan aloqa uslublaridir. Ushbu vositalar, asosan, telecomunications
sohasida keng qoʻllaniladi va ular maʻlumotlarning uzatilishi, televidenie signallari, ovozli aloqa
va boshqa koʻplab servislar uchun muhim ahamiyatga ega.
Simli aloqa vositalarining turlari.
1. Koaksial kabel. Bu kabellar yuqori darajadagi maʻlumot uzatishni taʻminlaydi va asosan
televizion signallarni uzatishda ishlatiladi. Ularning ichida izolyatsiyalangan sim boʻlib, u
atrofdagi elektromagnit interferensiyani oldini oladi. Koaksial kabel yuqori tezlikda va uzoq
masofalarda signal uzatishi mumkin.
2. Paketli optik kabel. Optik kabellar, maʻlumotlarni yorugʻlikning oʻziga xos toʻlqin
uzunliklarida uzatadigan simlardir. Ushbu kabellar elektr simlarga qaraganda ancha tez va
ishonchli uzatish imkoniyatiga ega. Ular internet, telekommunikatsiya va televidenie
sohalarida keng qoʻllaniladi.
3. Simli telefon tarmoqlari. Ovozli telefon aloqa uchun simli toʻgʻridan-toʻgʻri simlar
ishlatiladi. Ushbu sistemalar analog va raqamli aloqa texnologiyalaridan foydalanadi. Raqamli
aloqa tizimlari yuqori sifatli ovoz uzatishni taʻminlaydi hamda qoʻshimcha xizmatlarni,
masalan, raqamli qiyosiy qoʻngʻiroqlarni taqdim etadi.
4. Ethernet. Kompyuter tarmoqlarida qoʻllaniladigan simli ulanish usuli. Ethernet
kabellari (masalan, Cat5, Cat6) tarmoqda maʻlumot uzatish tezligi va sifatini oshiradi. Bu kabel
yordamida kompyuterlar oʻrtasida tez va barqaror aloqa oʻrnatish mumkin.
Simli aloqa vositalarining afzalliklari.
Ishonchlilik. Simli aloqa vositalari elektromagnit interferensiyadan kamroq taʻsirlanadi,
shuning uchun uzatilayotgan maʻlumotlar sifatli va ishonchli boʻladi. Tezlik. Optik va koaksial
kabellar yuqori tezlikda maʻlumot uzatish imkoniyatiga ega. Uzoq masofada uzatish. Simli aloqa
vositalari uzoq masofalarga maʻlumot uzatishda juda samarador, ayniqsa optik kabellar bilan.
Kamchiliklari. bQurilish xarajatlari. Simli aloqa tizimlarini oʻrnatish va saqlash xarajatlari
yuqori boʻlishi mumkin. Moslashuvchanlik. Simli usullar mobil aloqa sohasida halokat
darajasida moslashuvchan emas, yaʻni foydalanuvchi oʻz joyini tezda oʻzgartira olmaydi.
Kelajakda simli aloqa vositalarining roli rivojlanishda davom etadi. Yangi texnologiyalar va
innovatsiyalar, masalan, 5G va undan keyingi avlod mobil tarmoqlari, simsiz aloqa
imkoniyatlarini kengaytiradi. Biroq, simli aloqa hali ham koʻplab joylarda asosiy uzatish usuli
sifatida qoladi, chunki u yuqori tezlik va ishonchni taʻminlaydi. Umuman olganda, simli aloqa
vositalari murakkab tizimlar boʻlib, ular bizning kundalik hayotimizda ahamiyatli rol oʻynaydi.
Ularning samaradorligi, ishonchliligi va tezligi, ularni koʻplab sohalarda ajralmas qiladi. Simsiz
aloqa vositalari, yoki simsiz aloqa tizimlari, maʻlumotlarni simlar yoki kabellar yordamida
emas, balki turli radiotoʻlqinlarni, infraqizil yoki boshqa elektromagnit toʻlqinlarni ishlatib
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
71
uzatadi. Ushbu texnologiyalar zamonaviy aloqa tizimlarining asosiy qismidir va ular mobil
telefonlar, Wi-Fi, Bluetooth va boshqa koʻplab platformalarda qoʻllaniladi. Simsiz aloqa, odatda,
qulaylik va harakat erkinligini taʻminlaydi, bu esa foydalanuvchilarga joydan joyga oʻtishda
hech qanday cheklov yoki noqulaylik his qilmasdan aloqa qilish imkonini beradi. Simsiz aloqa
texnologiyalarining tarixi asosan XX asrning oʻrtalariga borib taqaladi. 1940-yillarda harbiy
maqsadlarda ishlab chiqilgan ilk simsiz aloqa tizimlari, keyinchalik tijorat va fuqarolik sohasida
keng qoʻllanila boshlandi. 1980-yillarda mobil telefon texnologiyalarining rivojlanishi simsiz
aloqa vositalarining katta rivojlanishiga sabab boʻldi. Mobil telefonlar uchun GSM (Global
System for Mobile Communications) standarti joriy etilgandan soʻng, bu sohadagi yangiliklar
va innovatsiyalar tezlashdi. Mobil telefonlar. Hozirgi kunda eng keng tarqalgan simsiz aloqa
vositalaridan biri boʻlib, telefon qoʻngʻiroqlari, SMS va internet aloqa imkoniyatlarini taqdim
etadi. Wi-Fi. Simsiz lokal tarmoqlar (WLAN) uchun moʻljallangan texnologiya boʻlib,
foydalanuvchilarga yuqori tezlikda internetga ulanish imkonini beradi. Wi-Fi tarmoqlari
koʻplab jamoat joylarida, ofislar va uyda ham mavjud. Bluetooth. Qisqa masofadagi simsiz aloqa
texnologiyasi boʻlib, qurilmalar orasida maʻlumotlarni yuqori tezlikda uzatish imkonini beradi.
Bluetooth orqali telefon va quloqchin, printer, klaviatura kabi qurilmalar oʻrtasida maʻlumot
almashish amalga oshiriladi. Zigbee va Z-Wave. Bu texnologiyalar asosan IoT (Internet of
Things) qurilmalari uchun moʻljallangan. Ular energiya tejash va qisqa masofalarda samarali
aloqa qilish uchun ideal hisoblanadi. Simsiz aloqa vositalari turli sohalarda keng qoʻllaniladi.
Mobil aloqa. Odamlar oʻrtasida tez va qulay aloqa oʻrnatish imkoniyatini beradi. Mobil
telefonlar nafaqat qoʻngʻiroqlarda, balki internet tarmogʻida ham faoliyat yuritadilar. Maʻlumot
uzatish. Wi-Fi va Bluetooth texnologiyalari yordamida foydalanuvchilar maʻlumotlarni tez va
samarali uzatishlari mumkin. Bu, masalan, fayllarni bir qurilmadan boshqasiga uzatishda
qoʻllaniladi. IoT qurilmalari. Simsiz aloqa texnologiyalari, masofadan boshqarish imkonini
beruvchi aqlli uy texnologiyalari va boshqa IoT qurilmalarida keng qoʻllaniladi. Bu tizimlar
hayotimizni avtomatlashtirish va qulaylashtirishga yordam beradi. Simsiz aloqa tizimlarining
yanada rivojlanishi bilan birga, xavfsizlik masalalari ham ahamiyat kasb etadi. Maʻlumotlarni
shifrlash va xavfsizlik protokollari, shaxsiy maʻlumotlarning himoya qilinishini taʻminlash
uchun zarurdir. Hozirgi kunda koʻplab simsiz aloqa tizimlari aqlli qurilmalar bilan birgalikda
ishlaydi va bu innovatsiyalar orasida zamonaviy standartlar va xavfsizlik choralari mavjud.
Umuman olganda, simsiz aloqa vositalari hayotimizni osonlashtirish va qulaylik yaratishda
muhim ahamiyatga ega. Ularning rivojlanishi informasiya texnologiyalari sohasidagi
innovatsiyalar bilan birgalikda davom etmoqda va kelajakda yanada kengayishi kutilmoqda.
Simli va simsiz aloqa vositalari oʻziga xos afzalliklari va kamchiliklariga ega. Simli aloqa stabil
va yuqori tezlikda maʻlumot uzatishni taʻminlar ekan, simsiz aloqa harakatlilik va qulaylikni
taqdim etadi. Har ikkala turdagi aloqa tizimlari oʻz joylariga va foydalanish sharoitlariga qarab
afzal koʻriladi. Masalan, ofisda simli aloqa, mobil qurilmalarda esa simsiz aloqa koʻproq
qoʻllaniladi. Xulosa qilib aytganda, foydalanish maqsadiga qarab, mos aloqa vositasini tanlash
muhimdir. “Excel 2019 Power Programming with VBA” - Michael Alexander, Dick Kusleika
Ushbu kitob Excelning ilgʻor imkoniyatlarini oʻrganishga qaratilgan. Mualliflar Excelda qanday
qilib murakkab formulalar yaratish, funktsiyalar yordamida maʻlumotlarni tahlil qilish va VBA
(Visual Basic for Applications) yordamida avtomatlashtirish haqida batafsil maʻlumot
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
72
beradilar. Kitobda diagrammalarni yaratish jarayonida qanday qilib maʻlumotlarni vizual
koʻrsatish va foydalanuvchilar uchun qulay interfeys yaratish boʻyicha koʻplab misollar
keltirilgan. “Excel Formulas and Functions for Dummies” - Greg Harvey Ushbu kitobda
Excelning asosiy formulalari va funktsiyalaridan foydalanish usullari, shuningdek,
diagrammalar yaratish jarayoni haqida sodda va tushunarli tarzda maʻlumot berilgan. Muallif
Excelda qanday qilib oddiy va murakkab hisob-kitoblarni amalga oshirish, shuningdek, turli
diagrammalar orqali maʻlumotlarni koʻrsatish boʻyicha amaliy misollarni taqdim etadi.
“Microsoft Excel dasturida ishlash”- S. Qodirov Ushbu kitobda Excel dasturida ishlashning
asosiy koʻnikmalari yoritilgan. Muallif Excelda formulalar, funksiyalar va diagrammalar
yaratish boʻyicha toʻliq qoʻllanma taqdim etadi. Kitobda dasturiy taʻminotning imkoniyatlari va
uning foydali funktsiyalari haqida koʻplab amaliy misollar keltirilgan. “Excel dasturi boʻyicha
oʻquv qoʻllanma” - A. Ergashev Bu oʻquv qoʻllanma Excel dasturida maʻlumotlarni boshqarish
va tahlil qilish uchun zaruriy bilimlarni oʻz ichiga oladi. Muallif diagrammalarni yaratish
jarayonini, turli funktsiyalarni qoʻllashni va ularni maʻlumotlarni koʻrsatish uchun qanday
ishlatishni batafsil tushuntiradi. Ushbu qoʻllanma Oʻzbekiston oʻquvchilari uchun Excel
dasturidan foydalanishni osonlashtiradi.
References:
1.
Maxmudjonovna, Yaxiyaxonova Muhiba. “Mustaqil taʻlimni tashkil etishda ilg ʻor xorijiy
tajribalarning ahamiyati.” Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social
sciences 1.5 (2021): 742-749.
2.
Яхияханова, Мухиба. "Raqamli taʻlim muhitida boshlangʻich sinf oʻquvchilarining it
savodxonligini oshirish metodikasini takomillashtirish." Ижтимоий-гуманитар фанларнинг
долзарб муаммолари/Актуальные проблемы социально-гуманитарных наук/Actual
Problems of Humanities and Social Sciences 4 (2024).
3.
Yaxiyaxonova, Muxiba. "1-sinf o „quvchilariga “Informatika va AT” fanini o „qitishda
loyiha daftaridan foydalanish.: 1-sinf o „quvchilariga “Informatika va AT” fanini o „qitishda
loyiha daftaridan foydalanish." Modern problems and prospects of applied mathematics 1.01
(2024).
4.
Ashirova, Mavluda, and Muxiba Yaxiyaxonova. "Raqamli iqtisodiyot davrida kriptovalyuta
va bitkoin." Международная конференция академических наук. Vol. 3. No. 4. 2024.
5.
Jalilova, Sevinch, Marjona Yusupova, and Muxiba Yaxiyaxonova. "Kundalik hayotimizda
raqamli texnologiyalar." Прикладные науки в современном мире: проблемы и решения 3.3
(2024): 13-17.
6.
Xurramova, Sarvinoz, Marjona Yusupova, Muxiba Yaxiyaxonova. "Oliy taʻlim tizimida
bulutli texnologiyalarning imkoniyatlari." Zamonaviy dunyoda pedagogika va psixologiya:
nazariy va amaliy tadqiqotlar 3.3 (2024): 36-38.
7.
Eshonqulova, Maftuna, and Muxiba Yaxiyaxonova. "Raqamli va ijtimoiy media marketing
va uning imkoniyatlari." Молодые ученые 2.11 (2024): 34-39.
8.
Yusupova, Marjona, Komila Raximova, and Muxiba Yaxiyaxonova. "Oliy taʻlim tizimida
innovatsion texnologiyalardan foydalanish: Oliy taʻlim tizimida innovatsion texnologiyalardan
foydalanish." Modern problems and prospects of applied mathematics 1.01 (2024).
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
73
9.
Yaxiyaxonova, Muhiba, and Marjona Yusupova. "Oliy taʻlim muassasalarida “informatika
va at” fanlaridan mustaqil taʻlimni tashkil etishda raqamli texnologiyalaridan foydalanish."
International scientific and practical conference on algorithms and current problems of
programming. 2023.
10.
Яхияханова, Мухиба. "Raqamli ta’lim muhitida boshlangʻich sinf oʻquvchilarining it
savodxonligini oshirish metodikasini takomillashtirish." Ижтимоий-гуманитар фанларнинг
долзарб муаммолари/Актуальные проблемы социально-гуманитарных наук/Actual
Problems of Humanities and Social Sciences 4 (2024).
11.
Yaxiyaxonova, Muxiba. "1-sinf o „quvchilariga “Informatika va AT” fanini o „qitishda
loyiha daftaridan foydalanish.: 1-sinf o „quvchilariga “Informatika va AT” fanini o „qitishda
loyiha daftaridan foydalanish." modern problems and prospects of applied mathematics 1.01
(2024).
12.
Ashirova, Mavluda, and Muxiba Yaxiyaxonova. "raqamli iqtisodiyot davrida kriptovalyuta
va bitkoin." Международная конференция академических наук. Vol. 3. No. 4. 2024.
13.
Jalilova, Sevinch, Marjona Yusupova, and Muxiba Yaxiyaxonova. "kundalik hayotimizda
raqamli texnologiyalar." Прикладные науки в современном мире: проблемы и решения 3.3
(2024): 13-17.
14.
Xurramova, Sarvinoz, Marjona Yusupova, Muxiba Yaxiyaxonova. "OLIY ta’lim tizimida
bulutli texnologiyalarning imkoniyatlari." Zamonaviy dunyoda pedagogika va psixologiya:
nazariy va amaliy tadqiqotlar 3.3 (2024): 36-38.
15.
Eshonqulova, Maftuna, and Muxiba Yaxiyaxonova. "raqamli va ijtimoiy media marketing
va uning imkoniyatlari." Молодые ученые 2.11 (2024): 34-39.
16.
Yusupova, Marjona, Komila Raximova, and Muxiba Yaxiyaxonova. "Oliy ta‟ lim tizimida
innovatsion texnologiyalardan foydalanish: Oliy ta‟ lim tizimida innovatsion texnologiyalardan
foydalanish." modern problems and prospects of applied mathematics 1.01 (2024).
17.
Yaxiyaxonova, Muhiba, and Marjona Yusupova. "oliy ta’lim muassasalarida “informatika
va at” fanlaridan mustaqil ta’limni tashkil etishda raqamli texnologiyalaridan foydalanish."
International Scientific and Practical Conference on Algorithms and Current Problems of
Programming. 2023.
18.
Raxmatov, Sherqo‘zi Olimovich. "Masofaviy ta’lim dasturlarining ta’lim tizimida
afzalliklari va amaliy
19.
ShukurulloFayzullo o‘g‘li, Aliqulov. "TA ‘LIMDA MULTIMEDIYA TEXNOLOGIYALARINI
QO‘LLASH."
PEDAGOGS
50.2 (2024): 51-55.
20.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Barchin Ro‘ziqulova, and Laziza Inatillayeva. "BOSHLANG ‘ICH
TA’LIMDA
AXBOROT
TEXNOLOGIYALARIDAN
FOYDALANISH
USULLARI
VA
AFZALLIKLARI."
Педагогика и психология в современном мире: теоретические и
практические исследования
3.10 (2024): 39-41.
21.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Jasmina Murodulloyeva, and Umida Nurmaxmatova. "YASHIL
IQTISODIYOT VA YO ‘NALISHLARI BO ‘YICHA TA’LIM DASTURLARINI RIVOJLANTIRISH
MEXANIZMLARI."
Models and methods in modern science
3.5 (2024): 44-49.
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
74
22.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, and Temurbek Zarifov. "GLOBAL TARMOQ QURISHDA TARMOQ
QURILMALARIDAN FOYDALANISH VA TARMOQ TOPOLOGIYALARINING O’RNI."
Science and
innovation in the education system
3.5 (2024): 50-60.
23.
Raxmatov Sherqo'zi Akbar Kodirov. “Ta'lim jarayonida bulutli texnalogiyalardan
foydalanishning samaradorligi” Pedagogis Internatsianal researcg ISSN:281-4027_SJIF:4.995.
2023/5/15
24.
F Qodirov. Aholiga tibbiy xizmatlar ko'rsatishning rivojlanishini iqtisodiy-matematik
modellashtirish. Scienceweb academic papers collection . 2023/1/1.
25.
F Qodirov. Zamonaviy to'lov tizimlari tahlili va elektron pul birliklari. Scienceweb
academic papers collection. 2023/1/1.
26.
Ergash o'g'li, Qodirov Farrux. "Аҳолига тиббий хизмат кўрсатиш соҳасининг келгуси
ҳолатини башоратлаш."
Сервис” илмий-амалий журнал
(2022): 56-59.
