206
the endurance of concrete against compression, no more, no less. It determines the amount of
stress the material can take. Concrete strength is determined by measuring the crushing
strength of cubes or a cylindrical sample made from a pre-prepared mixture. After the
measuring and strength determining, concrete is assigned a strength class.
Based on the studies, a technology has been developed to produce effective composite
additives from industrial waste - a mechanically-chemically activated mixture of ash from the
Novo-Angren TPP + phosphogypsum. Taking into account the double effect on the cement of
the mechanically chemically activated mixture “МНА-1” in the amount of 15-20% as an active
mineral additive and a regulator of setting time instead of natural gypsum stone, its large-scale
introduction is recommended.
REFERENCE.
1. Khasanova O.T. Some problems of increasing the fire resistance and heat resistance
of concrete.
Readings of A.I. Bulatov: Materials of III-International scientific and practical
conference (on March 31, 2019) in 5 vol.4: Chemical technology and ecology in the oil and gas
industry. Conference bulletin Krasnodar (Russia), 2019.
2. Basin B.U. Fire resistance and heat resistance betons. Moscow, 2014.-c.340.
“SIKA RETARDER” SUPERPLASTIFIKATORINI PORTLANDSEMENT
XOSSALARIGA TA’SIRINI O’RGANISH
Assistent Xoltayeva A.K.
Toshkent arxitektura-qurilish universiteti
Annotatsiya. Maqolada Sika Retarder superplastifikatorining portlandsementning fizik
va mexanik xossalariga ta’siri laboratoriya sharoitida o’rganilgan hamda olingan natijalar
jadval va grafik ko’rinishlarida berilgan.
Аннотация. В данной статье были исследованы физические и механические
свойства бетона с суперпластификаторoв Sika Retarder, а также приведены
результаты лабораторных исследований в виде таблицы и графиков.
Аbstract. In this article was studied the physical and mechanical properties of concrete
with superplasticizers of Sika Retarder, as well as the results of laboratory studies were given
in the form of the table and graphs.
Kalit so’zlar: sement, portlandsement, Sika Retarder, plastifikator, superplastifikator,
sirt faol modda, kimyoviy qo’shimcha, mustahkamlik, suv-sement nisbati.
Bugungi kunga kelib beton va temir-beton zamonaviy qurilishda asosiy material bo’lib,
ularning xususiyatlarini yaxshilash maqsadida turli xil qo’shimchalar qo’llanilmoqda. Hozirgi
kunga kelib kimyoviy qo’shimchalar beton qorishmasining bog’lovchi, to’ldiruvchi, suv kabi
majburiy komponentlaridan biri bo’lib qoldi.
Qo’shimchalar yordamida betonning texnologik parametrlarini boshqarish, reologik va
ekspulatatsiya xossalarini yaxshilashning zamonaviy usullaridan biri deb hisoblanadi.
Qo’shimchalarni qo’llanilishi qurilishdagi sarflarni kamaytirish, masalan, qurilishni
narxini kamaytirishi, sement sarfini iqtisod qilish va betonni sifatli tayyorlash imkonini beradi.
Beton qorishmalarini xarakatchanligini oshishi suv talabchanligini saqlab qolgan holda mehnat
sarfi darajasini pasayishiga olib kelib, elektr energiyaning kam sarflanishiga va beton
qorishmasini zichlashtirish davomiyligini qisqartirish imkonini beradi [1].
207
1-rasm.
Zamonaviy qurilish amaliyotida eng ko’p qo’llaniladigan ommabop materiallardan
biridir. Betonlarning xususiyatlarini yaxshilash maqsadida ularga turli xil qo’shimchalar
qo’shiladi.
“Sika Retarder” superplastifikatorini beton qorishmasiga qo’llanilganda beton
qorishmasini qotishini sekinlashtirib, qurilish maydoniga yetkazilgungacha qorishmani quyilib
qolishini oldini oladi. “Sika Retarder” yuqori sifatli superpastifikator hisoblanib, issiq-iqlim
sharoitida betonlarni ishlab chiqarishda yuqori samara beradi. “Sika Retarder”
superplastifikatorini qo’llab beton qorishmasining xarakatchanligini oshirib, betondagi
g’ovalarni kamaytiradi va betonning qotishini sekinlashtiradi. Sekinlashtiruvchi
qo‘shimchalarni ta’sir etish mexanizmi klinker minerallarini gidratlanish va gidrolizlanish
jarayonlari to‘xtalishidan iborat, ya’ni erkin oxakni eritmaga ajralishini sekinlashtiradi, va
koagulyatsiya
jarayonlarini
sekinlashtiradi.
Sement
zarrachalarining
va
uning
gidromahsulotlarini yaqinlashtiradi. Natijada suv bilan aralashtirgan sement klinkerni tutib
qolish intensivligi sekinlashadi. Klinker minerallarning gidroliziga va gidrotatsiyasiga, erkin
oxakni bog’lashishiga to’sqinlik qilmaydigan qo’shimchalar ta’siri natijasida sement xamirini
tutib qolishini sekinlashtirishi mumkin.
Ilmiy izlanishlarda foydalanilgan superplastifikatorni portlandsement xossalariga
ta’sirini o’rganishda ularning qotish vaqti, mustahkamligi tanlab olindi.
Quyidagi 1-jadvalda portlandsementning xossalari keltirilgan.
1-jadval. Portlandsementning xossalari
№
Sement
turi
Suv
miqdori %
Normal
quyuqligi
mm
Yoyiluvchanli
gi
sm
Qotish
muddatining
boshlanishi
Qotish
muddati
ning
oxiri
208
1
ПЦ400Д20
27
7
7
127
360
“Sika Retarder” superplastifikatorini ПЦ400Д20 portlandsementda qo‘llab standart
metodikalardan foydalanib, sement qorishmasini qotish muddati boshlanishi va qotish
muddatining oxirini aniqladik, natijalar quyidagi 2-jadvalda keltirilgan.
2-jadval. “Sika Retarder” superplastifikatorini portlandsement qotish davriga ta’siri.
№
Sement turi
Qo‘shimcha
nomi
С/Ц
%
Qo‘shimcha
miqdori
%
Qotish
muddatining
boshlanishi
minut
Qotish
muddatining
oxiri minut
1.
ПЦ400Д20 Sika Retarder
0,27
0
127
360
2.
0,5
142
376
3.
1
213
395
4.
1,5
217
442
5.
2
229
463
ПЦ400Д20 portlandsement xamirini qotish muddatining boshlanishi 127 minut, qotish
muddatining oxiri esa 360 minutda tugadi. “Sika Retarder” superplastifikatorini 2%
qo‘shganimizda qotish muddatining boshlanishi 229 minut, qotish muddatining oxiri 463
minutda qotdi. Qo‘shimcha qo‘shilmaganga nisbatan 2% qo‘shimcha qo‘shganimizda 103
minutga sekinlashdi.
2-rasm.
“Sika Retarder” superplastifikatorini
portlandsementning qotish muddatining boshlanishi va oxiriga ta’siri.
“Sika Retarder” superplastifikatorini ПЦ400Д20 portlandsementda 0,5-1-1,5-2% da
qo‘shib 2x2x2 sm li namunalar yasab namlik bilan ishlov beruvchi kameraga 7 kun va 28 kunga
solib qo‘yildi.
209
3-rasm
. “Sika Retarder” superplastifikatorini portlandsement siqilishga mustahkamligiga
ta’siri.
Namunalarni siqilishga bo‘lgan mustahkamligini gidravlik pres yordamida aniqladik.
Natijalar quyidagi 3-jadvalda keltirilgan.
3-jadval.
“Sika Retarder” superplastifikatorini portlandsementning siqilishga bo’lgan
mustahkamligiga ta’siri [2]
Sement turi
Qo’shimcha
nomi
С/Ц %
Qo’shimcha
miqdori, %
Mustahkamlik, MPa
7 kun
28 kun
ПЦ400Д20
Sika Retarder
0,27
0
30,2
40,3
0,5
31,4
42,8
1
37,3
46,7
1,5
36,6
43,5
2
35,2
42,2
Ushbu 3-jadval asosida quyidagi 4-rasm keltirilgan
4-rasm.
“Sika Retarder” superplastifikatorini portlandsementning siqilishga bo’lgan
mustahkamligiga ta’siri.
Umuman olganda “Sika Retarder” superplastifikatorini ПЦ400Д20 portlandsementda
0,5-1-1,5-2% da tarkibiga qo’shganimizda siqilishga bo’lgan mustahkamligini aniqladik.
Xulosa qilib aytganimizda “Sika Retarder” superplastifikatorini ПЦ400Д20 portlandsement
tarkibiga qo’shib, sement xamirining qotish muddatini sekinlashtirib, qurilish maydoniga sifatli
beton yetkazib berish imkonini beradi. Eng optimal miqdori 1% qo’shganimizda 7 kunda 37,3
MPa ga, 28 kundan keyin esa 46,7 MPa mustahkamlikka erishdi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1.
Gaziyev U.А., Qodirova D.Sh. “Beton va qorishmalar uchun qo’shimchalar”
Toshkent-2015-162 bet.
30,2
31,4
37,3
36,6
35,2
40,3
42,8
46,7
43,5
42,2
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
0
0,5
1
1,5
2
Si
qi
li
shda
g
i
m
us
ta
hk
a
m
li
k
,
M
P
a
Qo'shimcha miqdori, %
7
28
210
2.
Ф.Х. Турапов, А.К. Холтаева, Х.Х. Камилов (2018) “Исследование влияния
суперпластификаторов
на
физико-механические
свойства
бетона”
Томский
политехнический университет. 2018. pp. 477-478.
ИЧКИ ВА ТАШКИ ҚАТЛАМЛАРИ КОМПАЗИТ МАТЕРИАЛЛАРДАН ИБОРАТ
ЦИЛИНДРСИМОН ҚУВУРЛАРНИНГ ВА РЕЗЕРВУАРЛАРНИНГ
МУСТАҲКАМЛИГИ ВА УЗОҚҚА ЧИДАМЛИЛИГИ.
Дусматов А.Д., Ҳамзаев И.Ҳ.,
Юсуфжонов О.Ғ.
Фарғона политехника институти.
Ушбу изланишда ички ва ташқи қатламлари композит материаллар билан ўралган
ўртасида металл қатламли цилиндрсимон қобиқларнинг узоққа чидамлилиги ва
мустаҳкамлиги кўриб чиқилган. Металл қувурлар маьлумки, кислота, ишқор каби
агрессив мухитларга чидамсиз бўлади яьни коррозияга учраш натижасида ўзининг
мустаҳкамлигини ва узоққа чидамлилигини йўқотади. Металл труба (қувурларнинг) юк
кўтариш қобилятлари компазит қувурларникига нисбатан бир неча баровар катта бўлади.
Агар юк кўтарувчи қатлам сифатида металл қувирларни танласак ва уларни ички , ташқи
қатламларини агрессив муҳитга чидамлик композит материаллар билан ўраб чиқсак,
коррозияга чидамлилик ҳам агрессив муҳитларга бардош берадиган ҳамда ташқи
динамик ва статик юкларни бемалол кўтарувчи мустаҳкам ва узоққа чидамли
резервуарлар ва қувирларни ҳосил қилишимиз мумкин. Бундай цилиндрсимон
комбинацяланган уч қатламли қобиқларни мустаҳкамлигини ва устиворлигини
ҳисоблашда ҳам анизотроп материалларни ҳамда изотроп материал сифатида металл
(пўлат) қобиқларнинг физик-механик хоссаларини ҳисобга олишга тўғри келади.
Агрессив муҳитга чидамлик узоқ муддатда ишловчи устиворлик, мустаҳкамлик
ва бикрлик шартларига тўлиқ жавоб бера оладиган янги конструкцион қурилиш
тузилмалари ва машина деталларини лойиҳалаш, уларнинг иқтисодий самарадор
ноанъанавий ечимларини яратиш ҳозирги замон долзарб илмий масалалар қаторига
киради. Бунда кислотали ва ишқорли муҳитда ишлайдиган замонавий қурилиш
тузилмалари ва янги композит материаллар ёки машина деталларини ҳисоблаш,
лойиҳалаш, синаш ишларини олиб боришга алоҳида эътибор қаратилган.
Сонли мисол
тариқасида ички қатламлари композит материаллардан ташкил топган уч қатламли
цилиндрсимон қувурларнинг мустаҳкамлиги, бикрлиги ва устиворлиги текшириб
чиқилган. Юк кўтарувчи ва агрессив муҳитга чидамлилик қатламларнинг кучланганлик
ҳолатлари ва деформациялари ҳисобга олинган, уларнинг агрессив муҳитга бўлган
чидамлиликлари, кўндаланг силжишларни ва композит қатламларнинг анизатропик
ҳоссаларини мустаҳкамлик ва узоққа чидамлиликка таъсири каби масалалар таҳлили
келтирилади.
Ушбу изланишда асосий юк кўтарувчи қатлам металл қобиқ ва четки қатламлари
анизатроп материаллардан ташкил топган компазит материалларни мустаҳкамлигини ва
композит қатламларини силжиш деформатциаларини ҳисоблашда С.А Амбарцумяннинг
аниқлаштирилган назарияси асосида уч қатламли қобиқларнинг мустаҳкамлиги ва юк
кўтариш қобилятлари ҳисоблаб чиқилган.
Ҳозирги йилларда Республикамизда агрессив муҳитга чидамлилик, мустаҳкамлик
ва узоқ вақт ишловчи қурилиш тузилмаларига, айниқса цилиндрсимон қувурларга талаб
ортиб бормоқда. Шунингдек кимёвий ишлаб чиқариш ва нефтни қайта ишлаш
заводларда ҳамда халқ хўжалигининг бошқа тармоқларида бундай қурилиш
тузилмаларига эҳтиёж катта.
Кислотали ва ишқорли агрессив муҳитга чидамли узоқ муддат ишловчи
цилиндрсимон қувурлар хали кўп ривожланган мамлакатларда ҳам тармоққа кўплаб
ишлаб чиқаришга жорий қилинмаган. Қувурлар кўпинча темирбетон ёки металлдан
