Международная научно
-
практическая конференция
«Современные тенденции при обучении
иностранному языку в XXI веке»
192
OLIY
O‘
QUV YURTLARIDA MASOFAVIY TA
’
LIM XUSUSIYATLARI
Djalilova N.D.
Toshkent Pediatriya Tibbiyot Instituti, Xorijiy tillar kafedrasi
nilu-smart@mail.ru
Аnnotatsiya:
Masofaviy taʼlim oliy o‘
quv yurtlarida talabalar va
o‘
qituvchilar
uchun har qanday vaqtda, geografik joylashuvidan qatʼi nazar, qulayligi tufayli
ommalashib
ketdi. Jahonda avj olgan pandemiya sharoitida masofaviy taʼlim
,
ayniqsa alohida ahamiyat kasb etadi. Ushbu tadqiqotda masofaviy
o‘
qitish, uning
oliy taʼlimdagi o‘
rni, afzalliklari va kamchiliklari haqida fikr yuritiladi.
Kalit s
o‘
zlar:
masofaviy
o‘
qitish,
oliy taʼlim, kommunikatsiya, Internet,
raqamli texnologiyalar, videokonferentsiyalar, aloqa, chat suhbatlari, texnik
vositalar.
KIRISH
Masofaviy ta
’
lim
–
o‘
quvchilar tomonidan
o‘
quv materiallarini masofadan
turib
o‘
rganish, bilimlarini sinab k
o‘
rish va
o‘
qituvchilar bilan muloqot qilish
uchun Internet va zamonaviy texnologiyalardan foydalanishni nazarda tutuvchi
ta
’
lim shaklidir.
Masofaviy ta
’
lim (lotincha distantia
–
masofa) xalqaro atama b
o‘
lib, ba
’
zan
“
masofadagi ta
’
lim
”
deb talqin qilinadi. Ta
’
lim va kognitiv faoliyatni maqsadli va
uslubiy tashkillashtirilgan boshqarish va ta
’
lim muassasasidan uzoqda b
o‘
lgan va
shuning uchun uning pedagogik jamoasi bilan doimiy aloqada b
o‘
lmagan
shaxslarni rivojlantirishni anglatadi. U odatda turli kombinatsiyalarda
birlashtirilgan ikki shaklda mashq qilinadi: a) yozishmalar orqali, uning davomida
o‘
qituvchi ta
’
lim dasturini ishlab chiqishni tuzatadi va nazorat qiladi; b) ommaviy
axborot vositalari orqali
–
ma
’
ruzalar va k
o‘
rsatmalar, audiovizual materiallar,
telefon orqali individual maslahatlar. Masofaviy texnologiyalar ham rasmiy, ham
norasmiy ta
’
limda q
o‘
llaniladi.
O‘
zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 03.10.2022-yildagi
559-son Oliy Ta
’
lim Tashkilotlarida masofaviy ta
’
lim shaklini joriy etish chora-
tadbirlari t
o‘g‘
risida Qarorida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan
foydalanish asosida talabaning turar joyidan qat
’
i nazar, unga ta
’
lim dasturlarini
o‘
zlashtirish uchun imkoniyat taqdim etish;
masofaviy ta
’
lim shakli joriy etish mumkin b
o‘
lmagan bakalavriat ta
’
lim
y
o‘
nalishlari va magistratura mutaxassisliklarini Oliy va
o‘
rta maxsus ta
’
lim
vazirligi tomonidan belgilash kabi masalalar k
o‘
rib chiqilgan.
Международная научно
-
практическая конференция
«Современные тенденции при обучении
иностранному языку в XXI веке»
193
MASALANING DOLZARBLIGI
Prezidentimizning Ilmiy va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yilida
Harakatlar strategiyasini amalga oshirish t
o‘g‘risidagi qaroriga muvofiq, Аxborot
texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi, Oliy va
o‘
rta
maxsus taʼlim vazirligi va Аdliya vazirligi yuqorida qayd etilgan universitetlarda
masofaviy
o‘
qishni tashkil etish uchun shart-sharoit yaratishi shart. Dasturiy-
texnik majmuani yaratish tartibini aniqlash va ushbu universitetlarning
o‘
quv
jarayoniga masofaviy
o‘
qishni joriy etish uchun barcha zarur jihozlarni taqdim
etish zarur.
TADQIQOT MAQSADI
Masofaviy
taʼlim nima? Ushbu turdagi taʼlimning turlari va afzalliklari
qanday? Masofaviy taʼlimni oliy taʼlimdagi o‘
rni haqidagi fikrlar tadqiqot
muammosini belgiladi.
Yuqoridagi masalalarni yoritishda
analiz, sintez ilmiy-tadqiqot
metodlaridan foydalanildi.
Masofa
viy taʼlim –
bu
o‘
quv jarayoniga xos b
o‘
lgan barcha tarkibiy qismlarni
(maqsadlar, tarkiblar, uslublar, tashkiliy shakllar,
o‘
quv q
o‘
llanmalari) va
muayyan texnik vositalardan (Internet texnologiyalari yoki boshqa interfaol
muhit) foydalangan holda, masofadan turib talaba va
o‘
qituvchi
o‘
rtasidagi
o‘
zaro
taʼsirlanish munosabat jarayoni
[3].
Masofaviy taʼlim –
bu
o‘
qitishning asosiy vositasi sifatida axborot
texnologiyalaridan foydalangan holda mustaqil taʼlim shakli.
Masofaviy ta
’
lim, masofadan turib
o‘
qitish
–
bu
o‘
qituvchi va ta
’
lim faoliyati
sub
’
ekti
o‘
rtasida doimiy bevosita aloqasiz amalga oshiriladigan
o‘
quv jarayoni.
O‘
qitish y
o‘
naltiruvchi ma
’
ruzalar va maxsus tayyorlangan
o‘
quv materiallari
orqali, shuningdek, trenerlar va tinglovchilar
o‘
rtasidagi davriy bevosita aloqalar
jarayonida olib boriladi.
O‘
quv kursi yozma testlar asosida aniqlanadi va
tuzatiladi, ular tekshirilgandan s
o‘
ng
o‘
qituvchining sharhlari, mulohazalari va
maslahatlari bilan ijrochiga yuboriladi. U an
’
anaviy masofaviy ta
’
limga b
o‘
linadi,
bunda
o‘
zlashtirilishi kerak b
o‘
lgan bilimlar asosan darslik va boshqa bosma
manbalardan olinadi, bilimlarni ommaviy axborot vositalari
–
radio, televideniye,
ommaviy matbuot orqali yetkazish uchun m
o‘
ljallangan turli
o‘
quv dasturlari.
Odatda bu turlar turli xil kombinatsiyalarda birlashtiriladi.
Ingliz tilini
o‘
qitish samaradorligini oshirish turli xil
o‘
qitish uslublari va
usullarini mohirona uy
g‘
unlashtirish bilan bo
g‘
liq. Ta
’
lim jarayonida tanqidiy
fikrlash texnologiyasidan ba
’
zi metodlardan foydalanish
o‘
qituvchilarga ingliz tili
darslarida
o‘
quvchilarni interfaol faoliyatga jalb etish, ularning ijodiy salohiyatini
rivojlantirish, ular olgan bilimlarini keyingi hayotida q
o‘
llash va tashqi dunyoga
oson moslashish imkonini beradi. Tanqidiy fikrlash jarayonida ishtirok etib,
mustaqil ravishda bilim oladi, birgalikda
g‘
oyalarni ilgari suradi, olingan bilim va
k
o‘
nikmalarni kundalik hayotda yangi vaziyatlarda q
o‘
llaydi, ijod qiladi,
o‘
z fikr va
g‘
oyalarini shakllantirishga
o‘
rganadi, boshqalarning fikrini hurmat qiladi [4].
Международная научно
-
практическая конференция
«Современные тенденции при обучении
иностранному языку в XXI веке»
194
Oliy
o‘
quv yurtlarida
o‘quv jarayonini tashkil etishda masofaviy taʼlimning
har xil turlaridan foydalanish mumkin: videokonferentsiyalar (ovoz bilan birga
keladigan video tasvirlar bilan almashish); audio konferentsiya (raqamli va
analog aloqa vositalarida ovozli maʼlumot almashish); kompyuter
telekonferentsiyalari; video maʼruzalar; chat sessiyalari; veb
-darslar; TV
kanallari.
Videokonferentsiyalar
o‘
qituvchi va talabalar
o‘
rtasida ikki tomonlama
audio va video aloqani
taʼminlaydi va ko‘
pincha masofaviy
o‘
qitish dasturlarida
q
o‘
llaniladi. Virtual aloqaning ushbu shaklining asosiy ustunligi
–
real vaqtda
vizual aloqaning mavjudligi.[1] Videokonferentsiyaning afzalligi talabani k
o‘
rib,
o‘
qituvchi mavzuni tushunish darajasini nazorat qilishi, savol berish va imo-
ishora til harakatini kuzatish mumkin.
А
udiokonferentsiyalar elektron konferentsiyaning bir turi b
o‘
lib, unda
qatnashuvchilar telefon yoki ovozli aloqa uchun maxsus jihozlardan
foydalanadilar. Bunday aloqa seanslari talaba bilan yakka tartibda
o‘
tkazilishi va
bir guruh talabalar bilan ishlashda foydalanilishi mumkin. texnik taʼminotda
muammolar mavjud emasligi sababli audiokonferentsiya qulay
o‘
qitish turi
hisoblanadi. Masofaviy taʼlimning ushbu turi yordamida mahora
t darslari,
seminarlar va maʼruzalarni tashkil qilish mumkin.
Chat suhbatlari
–
bu chatlar yordamida olib boriladigan darslar
–
elektron
aloqa tizimi b
o‘
lib, unda ikki yoki undan k
o‘
p Internetga ulangan suhbatdoshlar
barcha guruh aʼzolariga ko‘
rinadigan kompyuterlardan yuborilgan matnli
xabarlarni real vaqt rejimida
o‘
zaro almashadilar.
Veb-darslar
–
bu masofaviy seminarlar, konferentsiyalar va boshqa turdagi
taʼlim tadbirlari, ular telekommunikatsiya va boshqa Internet resurslaridan
foydalangan holda
o‘
tkaziladi. Odatda forumlar veb-darslarni tashkil qilish uchun
ishlatiladi. Ular muayyan mavzuni
o‘
rganish, muammoni tahlil qilish uchun
talabalarning birgalikdagi ish turlaridan birini anglatadi. Muhokama paytida
talabalar saytga yozuvlarni q
o‘
yadilar, qolgan kurs ishtirokchilari
o‘
qish va
izohlashlari mumkin.
Oliy taʼlimda masofaviy taʼlimning
afzalliklari
juda k
o‘
p:
1)
o‘
quv xarajatlari kamaytirilganligi. Universitetlar ijara haqini
t
o‘
lamaydilar, talabalar sayohat, ijara haqi va boshqalar uchun t
o‘
lov
t
o‘
lamaydilar. Muayyan universitetda masofaviy
o‘
qitish qancha turadi, rasmiy
veb-saytlardan bilib olishingiz kerak.
2)
o‘
qish vaqtini qisqartirish.
3) ish jadvali va ish vaqtini rejalashtirish qobiliyati. Endi hech kim sizga
nimani, qaerda, qachon va qanday qilib yodlash,
o‘
qish, yozish,
o‘
rgatish
kerakligini aytmaydi. Siz
o‘
zingizning ish yuklamangizni rejalashtirasiz, ish
jadvalini tuzasiz va fanlar r
o‘
yxatini tanlaysiz.
4)
taʼlim olishingiz uchun qaerda bo‘
lishingizni ahamiyati y
o‘
q.
А
sosiysi,
kompyuter va Internet b
o‘
lishi shart.
Международная научно
-
практическая конференция
«Современные тенденции при обучении
иностранному языку в XXI веке»
195
5) zamonaviy texnik vositalar, elektron kutubxonalar va boshqalardan
foydalanish orqali taʼlim sifatini oshirish.
6) gavjum joylarni yoqtirmaydigan insonlarga t
o‘g‘
ri keladi.Chunki inson
o‘zi xohlagan qulay muhitda taʼlim olishi m
umkin.
7)
o‘
qishni asosiy faoliyat bilan birga olib borish imkoniyati.
А
yniqsa
g‘
ayratli talabalar bir vaqtning
o‘
zida bir nechta kurslarda
o‘
qish, bir vaqtning
o‘zida bir nechta oliy maʼlumot olishlari mumkin. Masofadan o‘
qitish printsiplari
band ish jadvali bilan bir vaqtda
o‘
qish imkoniyatini beradi. Buning yagona
talablari yuqori tezlikda internet va
o‘
qish uchun b
o‘
sh vaqt. [2]
8)
o‘
qish jarayonida bemalol tushunmagan savolingizga javob olishingiz,
eshitilmagan maʼruzani qayta eshitishingiz imkoni bor.
9)
o‘
quv materiallaridan foydalanish. Masofaviy
o‘
qitishning uslubiy tizimi
shunday qurilganki, talaba istalgan vaqtda keng qamrovli onlayn
kutubxonalardan darsliklar, q
o‘
llanmalar, muammoli kitoblar va
o‘
qish uchun
zarur b
o‘
lgan boshqa materiallar bilan tanishishi mumkin.
10) tinch muhit. Test va imtihonlarni topshirish uchun talaba kamroq stress
va xavotirni boshdan kechiradi. Bilimni subʼektiv baholash uchun hech qanday
imkoniyat y
o‘
q:
o‘
qituvchining yomon kayfiyati, talabaning odobsiz k
o‘
rinishi
yoki ijtimoiy holati, boshqa fanlar b
o‘
yicha
o‘
qishi natijalari fanni umumiy
baholashga hech qanday taʼsir ko‘
rsatmaydi.
11)
o‘
qituvchilar uchun qulay ish vaqti.
O‘qituvchilar hatto onalik taʼtilidan
ham ishlashlari mumkin va boshqalar.
Oliy taʼlimda masofaviy
o
‘qitishning baʼzi
kamchiliklari
ham bor:
1) avvalo masofaviy
o‘
qishda kuchli motivatsiya b
o‘
lmasa, inson tirishib
qunt qilib, taʼlim olmasa, samara bo‘
lmaydi, muvaffaqiyatga erishilmaydi.
2) masofaviy
o‘
qitish passiv muloqotni taqozo etadi. Bu yerda talaba
kommunikativ jihaakomillashtira olmaydi.
А
gar kelajakda jamoada ishlab, tez til
topishib ketish k
o‘
nikmalariga ega b
o‘
lmoq niyatingiz b
o‘lsa, anʼanaviy taʼlim
usuli siz uchundir.[6]
3)
baʼzi o‘quv fanlarini distantsion taʼlim orqali o‘
zlashtirish qiyin. Bunga
tibbiyotga oid k
o‘
pgina fanlarni misol qilib keltirish mumkin. Chunki k
o‘
plab
fanlar
o‘
ziga xos xususiyatlari jonli muloqotda, turli tajribalar
o‘
tkazishda tezroq
o‘
zlashtiriladi.
4)
masofaviy taʼlimning asosi raqamli texnologiyalar, ienternet tizimi
ning
doimiy ishlashiga asoslangan. Bu esa
o‘
sha hududda internet tizimini tezkor
taʼminotini talab etadi.[2]
XULOSA
Xulosa qilib aytganda, masofaviy
o‘
qitish talabalar uchun katta imkoniyat
eshiklarini ochadi, muhimi
o‘
qishga, izlanishga qiziqish, qunt qilish, kuchli
motivatsiyaga ega b
o‘
lishdir.
Globallashuv sharoitida oliy taʼlim sohasidagi onlayn o‘
qitish usullari
zamonaviy axborot vositalari bilan boyitilishi natijasida taʼlim sifatining yanada
ortishi kutilmoqda. Bu borada masofaviy
o‘
qitish usuli
o‘
qituvchi-pedagog va
Международная научно
-
практическая конференция
«Современные тенденции при обучении
иностранному языку в XXI веке»
196
talabalar uchun ham qator qulayliklarga egaligi bilan alohida ahamiyatga egadir.
Endigi vaziyat talabalar uchun zarur b
o‘
lgan
o‘
quv-uslubiy materiallar,
o‘
quv
q
o‘
llanmalar asosida komp
ь
yuter dasturlari ishlab chiqish vazifasini q
o‘
ymoqda.
Zero, masofaviy
o‘qitish har qanday sohada ham jahon taʼlim markazlarining
uslubiy adabiyotlari, zamonaviy hamda s
o‘
nggi axborotlarni olish, jamlab
foydalanishga imkon yaratadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.
Buranova D. To Teach or Not to Teach English for Medical Students.
Psychology and Education (2021) 58(3). p.907.
2.
Буранова
Д
. (2021).
Т
eaching specialty subject in English as important
aspect of personnel training policy.
ЎзМУ Хабарлари. 67
-70.
3.
Djalilova, N., Akhmedova, A., (2020). From the Experience of Applying
Innovative Technologies in Teaching Speaking Skills of Medical Students at the
English Language Lessons // Bulletin of Science and Practice, №4.422
-427.
4.
Zahidova M.F. “Effectiveness of online learning.” Педиатрия
научно
–
практический
журнал
№ 1, 2023, 263
-265.
5.
Буранова
Д
.
Д
.,
Джалилова
Н
.
Д
. Teaching English to 1-course students in the
medical institute
Илмий
-
амалий
журнал
"
Педиатрия" № 1, Тошкент
2019, 256-258
б
.
6.
Джалилова Н.Д. Олий таълимда масофавий таълим. Замонавий
таълимда рақамли технологиялар: филология ва педагогика соҳасида
замонавий тенденциялар ва ривожланиш омиллари. Онлайн конференция
материаллари. 2020. №8. 138
-
142б.
7.
Кегеян С.Э. Преимущества и недостатки применения технологии
дистанционного образования. Сборнин науч.тр. Выпуск 1.Tom 12. –
Одесса:
Куприенко, 2012.
8.
Кегеян
С.Э.
Технологии
дистанционного
обучения
в
профессиональном образовании. Интеграция методической работы и системы
повышения квалификации кадров: матер. XV серос.науч.
-
практ. конф.2010.
9.
Кузнецова О. Дистанционное обучение: за и против. Международный
журнал прикладных и фундаментальных исследований. –
2015.
–
№ 8 (часть 2)
–
С. 362
-364.
10.
Набиева Д.Р. Организация самостоятельной работы студентов:
преимущества и недостатки (с учетом дистанционного обучения). Педиатрия.
Научно
-
практический журнал. 2020. №3, стр.113.
11.
Буранова, Дилафруз Джамалдиновна. "Высшее образование
Узбекистана в ракурсе преподавания иностранных языков: тенденции и
перспективы." Молодой ученый 1 (2014): 494
-498.
12.
Шарипова, Феруза Ибрагимовна. "ОБУЧЕНИЕ АНГЛИЙСКОМУ ЯЗЫКУ ПРИ
ПОМОЩИ ОНЛАЙН
-
СЕРВИСА" MOODLE"(МОБИЛЬНОЕ ПРИЛОЖЕНИЕ) В
МЕДИЦИНСКОМ ВУЗЕ." Проблемы современного образования 2 (2022): 262
-274.
13.
Худайбердиев, А., & Гулямов, С. (2023). В основе третьего ренессана
наука
-
просвещение!.
Актуальные
проблемы
обучения
социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании, 1(1), 364
-374.
