ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
75
Ж
.
Т
.
Холмўминов
,
ТДЮУ
“
Экология
ва
аграр
ҳуқуқи
”
кафедраси
профессори
,
юридик
фанлари
доктори
ЭКОЛОГИЯ
ҲУҚУҚИГА
ОИД
ИЛМИЙ
ТАДҚИҚОТ
ИШЛАРИНИНГ
ИЛМИЙ
ТАҲЛИЛИ
ВА
КЕЛАЖАКДАГИ
ИСТИҚБОЛЛАР
Аннотация
:
мақолада
атроф
табиий
муҳитни
муҳофаза
қилиш
,
давлат
экологик
назорати
,
жамоат
экологик
назорати
,
давлатнинг
экологик
функцияси
,
ер
,
сув
,
ўрмон
,
атмосфера
ҳавосини
муҳофаза
қилиш
,
ер
ости
бойликлари
,
ҳайвонот
ва
ўсимликлар
дунёсини
муҳофаза
қилиш
,
экологик
меъёрлаш
,
табиий
кадастр
-
лар
юритиш
,
экологик
мониторинг
ҳамда
экологик
қонунчиликни
кодификациялаш
билан
боғлиқ
илмий
ишлар
ва
уларнинг
мазмуни
таҳлилига
кенг
эътибор
қаратилган
.
Калит
сўзлар
:
экологик
хавфсизлик
,
экологик
таҳдид
,
атроф
-
муҳит
муҳофазаси
,
экологик
назорат
,
жамоат
экологик
назорати
,
экологик
функцияси
,
эколо
-
гик
-
ҳуқуқий
муҳофаза
қилиш
,
сувдан
фойдаланиш
,
ердан
фойдаланиш
.
Аннотация
:
в
статье
проводится
анализ
научной
работы
,
посвященной
вопросом
охраны
окружающей
среды
,
государственного
экологического
контроля
,
общественного
экологического
контроля
,
экологиче
-
ской
функции
государства
,
права
водопользования
,
землепользования
,
лесопользования
,
недропользова
-
ния
,
а
также
правовая
охрана
атмосферного
воздуха
,
животного
и
растительного
мира
,
экологическое
нор
-
мирование
,
ведение
природных
кадастров
,
экологиче
-
ский
мониторинг
,
кодификация
экологических
законо
-
дательств
,
экологическое
правонарушение
и
эколого
-
правовая
ответственность
.
Ключевые
слова
:
экологическая
безопасность
,
экологическая
угроза
,
охрана
окружающей
среды
,
эко
-
логический
контроль
,
общественный
экологический
контроль
,
экологическая
функция
,
эколого
-
правовая
охрана
,
право
водопользования
,
право
землепользо
-
вания
,
право
лесопользования
,
правовая
охрана
атмо
-
сферного
воздуха
,
право
пользования
недр
.
Annotation:
in the article analyzed the scientific work
devoted to the issue of environmental protection, state
environmental control, public environmental control and
environmental functions of the state, the rights of water
use, land use, forestry, subsoil use, as well as legal pro-
tection of atmospheric air, flora and fauna, environmental
valuation, management inventories of natural, environ-
mental monitoring, the codification of environmental legis-
lation, environmental offenses and environmental liability.
Key words:
ecological safety, ecological threats, envi-
ronmental protection, environmental monitoring, public
environmental monitoring, ecological function, ecological
and legal protection of the right to water use, land use
right, the right to forest management, legal protection of
air, subsoil.
Бугунги
кунда
инсон
ҳаёти
ва
фаолияти
учун
қулай
экологик
вазиятни
вужудга
келтириш
,
экологик
хавф
-
сизликни
таъминлаш
,
экологик
таҳдид
ва
инқирозлар
-
ни
олдини
олиш
,
табиат
ресурсларидан
оқилона
фой
-
даланиш
,
уларни
экологик
–
ҳуқуқий
муҳофаза
қилиш
,
экологик
ҳуқуқбузарликларнинг
олдини
олиш
ва
уларга
қарши
курашиш
,
одамларнинг
саломатлиги
ва
иқтисодий
турмуш
тарзини
янада
яхшилаш
ҳамда
аҳоли
ўртасида
экологик
ҳуқуқий
таълим
тарбияни
замонавий
халқаро
андозалар
талаби
асосида
таъминлаш
бугунги
кунда
фан
ва
амалиёт
олдидаги
ўта
долзарб
масалалардан
бири
бўлиб
қолмоқда
.
Юртбошимиз
Ислом
Каримов
Ўзбекистон
Респуб
-
ликаси
Конституцияси
қабул
қилинганлигининг
23
йил
-
лигига
бағишланган
тантанали
маросимдаги
маъруза
-
сида
2016
йилни
«
Соғлом
она
ва
бола
йили
»,[1]
-
деб
эълон
қилиниши
ҳам
жамиятимизда
экологик
қонунлар
ижросини
ўз
вақтида
таъминлашни
ва
хорижий
тажри
-
баларидан
кенг
фойдаланишни
тақозо
этади
.
Шу
маънода
,
мустақиллик
йилларида
мамлакати
-
мизда
экологик
қонунларни
қабул
қилиш
масаласига
алоҳида
эътибор
бериб
келинмоқда
.
Жумладан
, 40
га
яқин
экологик
йўналишдаги
қонунлар
ва
1000
дан
зиёд
қонун
ости
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
қабул
қилинди
.
Ушбу
ҳуқуқий
манбаларнинг
асосий
мақсади
,
атроф
-
муҳитни
муҳофаза
қилиш
,
экологик
илм
-
фанни
ривожлантириш
,
экологияга
оид
билимларни
кенг
тарғиб
қилиш
,
биологик
хилма
-
хилликни
сақлаш
ва
қайта
тиклаш
,
табиатдан
фойдаланишни
бошқариш
тизимини
самарали
иқтисодий
механизмини
жорий
этиш
,
экологик
хавфсизликни
таъминлаш
,
атроф
-
табиий
муҳитни
сақлашни
таъминлашнинг
ҳуқуқий
ме
-
ханизмини
такомиллаштиришга
қаратилгандир
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Ислом
Ка
-
римов
Ислом
Каримов
ҳақли
равишда
таъкидлага
-
нидек
, “
Бугунги
кунда
инсоният
олдида
янги
,
глобал
муаммолар
пайдо
бўлмоқда
.
Улар
қаторида
мен
иқлим
ўзгаришлари
,
экотизм
ва
био
хилма
-
хилликни
сақлаш
ва
асраб
-
авайлаш
,
табиий
захи
-
раларнинг
тугаб
бориши
ва
бошқа
шу
каби
жуда
ўткир
муаммоларни
қайд
этишни
истардим
.
Улар
-
нинг
оқилона
ечими
давримизнинг
энг
кескин
муам
-
мосига
айланмоқда
.
Ушбу
муаммоларни
ҳал
этиш
интеллектуал
салоҳиятнинг
ҳар
томонлама
ўсишини
,
кўп
асрлар
мобайнида
вужудга
келган
қонунларни
қайта
идрок
этиш
ва
янгича
баҳолашни
,
бизни
қуршаб
турган
борлиқни
кенг
миқёсда
ўрганиш
бўйича
чуқур
илмий
тадқиқот
ва
тажрибалар
олиб
боришни
тақозо
этиши
мумкин
”. [2]
Фикримизча
,
мазкур
концептуал
ғоялар
ҳозирги
шароитда
замон
талаби
асосида
экология
ва
атроф
-
муҳитни
муҳофаза
қилишнинг
бевосита
ҳуқуқий
асоси
бўлиб
,
уни
келажакдаги
истиқболини
ҳам
белгилаб
беради
.
Глобаллашув
жараёнида
мутахассисларнинг
маълумотларига
кўра
,
ердаги
мавжуд
чучук
сув
захираларининг
70 %
қишлоқ
хўжалигига
, 20 %
саноатга
, 10 %
маиший
хизмат
тармоқларига
сарф
қилинар
экан
2050
йилга
бориб
аҳоли
учун
оби
ҳаётга
бўлган
эҳтиёж
1,3
марта
,
саноатда
4
марта
,
электроэнергетикада
1,4
марта
ортиши
кутилмоқда
.
Таъкидлаш
жоизки
,
кейинги
50
йилда
сайёрамиз
аҳолиси
3,5
баробар
,
ичимлик
сув
истеъмоли
11
баровар
,
ҳайдаладиган
ерлар
майдони
2
марта
,
рўйхатдан
ўтган
транспорт
воситалари
сони
10
марта
,
нефть
маҳсулотлардан
фойдаланиш
7
марта
,
электр
станциялари
қуввати
21
мартага
ошган
ҳолда
ҳайвонот
ва
ўсимлик
олами
20%
га
камайган
.
Ҳар
йили
атмо
-
сферага
5
миллиард
тонна
карбонат
андигрид
гази
,
200
миллион
тонна
углерод
оксиди
, 35
миллион
тонна
азот
оксиди
чиқарилмоқда
.
Демак
,
бунинг
оқибатлари
нималарга
олиб
келиши
бугун
нафақат
соҳа
мутахас
-
сисларига
,
балки
оддий
одамларга
ҳам
аёндир
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
76
Юқоридаги
ҳолатлар
шуни
кўрсатмоқдаки
,
агарда
экология
масаласини
ҳал
қилишга
эътибор
шундай
давом
этадиган
бўлса
,
турли
экологик
муаммолар
ва
бошқа
тирик
мавжудотни
жумладан
,
нисоният
ҳаётини
барбод
бўлиши
,
генефондини
бутунлай
ўзгариб
кети
-
шига
,
табиат
ресурсларидан
ваҳшийларча
фойдала
-
нишга
,
атроф
табиий
муҳитни
қаттиқ
ифлосланишига
ва
бошқа
хавфли
ҳолатларга
олиб
келиши
мумкин
.
Айниқса
,
Юртбошимизнинг
“
Яқин
-
яқинларгача
ўзи
-
нинг
улкан
био
хилма
-
хиллиги
билан
машҳур
бўлган
Оролбўйи
минтақасида
ўсимликлар
ва
ёввойи
ҳайвон
-
лар
тури
кескин
камайиб
бормоқда
,
жумладан
,
сут
эмизувчиларнинг
12,
қушларнинг
26
ва
ўсимликлар
-
нинг
11
тури
буткул
йўқ
бўлиш
хавфи
остида
турибди
.
Оролнинг
қуриган
қисми
ўрнида
ҳосил
бўлган
5,5
мил
-
лион
гектардан
ортиқ
майдондаги
янги
Оролқум
саҳро
-
си
тобора
бутун
Оролбўйи
минтақасига
ёйилмоқда
.
Бу
ердан
ҳар
йили
атмосферага
қарийб
100
миллион
тон
-
на
чанг
ва
заҳарли
тузлар
кўтарилиб
,
қум
бўронлари
ва
кучли
шамоллар
билан
мазкур
ҳудуддан
анча
олис
бўлган
минтақаларга
ҳам
тарқалмоқда
”, [3] -
деган
таҳликали
таъкидлари
экологик
таҳдидларнинг
олдини
олиш
ва
бартараф
этишнинг
ҳуқуқий
муаммоларининг
замон
талаби
асосида
ҳал
қилиш
ҳамда
экология
ҳуқуқига
оид
илмий
тадқиқот
ишларининг
илмий
риво
-
жи
ва
келажакдаги
истиқболларини
белгилаб
беради
.
Бинобарин
,
экологик
муаммоларнинг
ечимини
из
-
лашда
,
уларни
ҳал
этиш
йўлларининг
ҳуқуқий
му
-
стаҳкамланишида
ҳамда
ушбу
соҳада
фуқароларнинг
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларини
белгилаб
беришда
,
мухта
-
сар
қилиб
айтганда
,
давлатларнинг
бу
борадаги
эколо
-
гик
сиёсатини
шакллантириш
ва
йўналтиришда
эколо
-
гик
қонунчиликнинг
,
айниқса
конституциявий
нормала
-
рнинг
ўрни
беқиёсдир
.
Ушбу
талаблар
,
авваламбор
,
Ўзбекистон
Респуб
-
ликаси
Конституциясининг
50-
моддасида
“
Фуқаролар
атроф
-
муҳитга
эҳтиёткорона
муносабатда
бўлишга
мажбурдирлар
”
ва
54-
моддасида
“
Мулкдор
ўз
мулкига
ўз
хоҳишича
эгалик
қилади
,
ундан
фойдаланади
ва
уни
тасарруф
этади
.
Мулкдан
фойдаланишда
экологик
муҳитга
зарар
етмаслиги
,
фуқаролар
,
юридик
шахслар
ва
давлатнинг
ҳуқуқларини
ҳамда
қонун
билан
қўриқланадиган
манфаатларини
бузмаслиги
шарт
”
деб
ифода
этилган
.
Қомусимизнинг
55-
моддасида
“
Ер
,
ер
ости
бойлик
-
лари
,
сув
,
ўсимлик
ва
ҳайвонот
дунёси
ҳамда
бошқа
табиий
заҳиралар
умуммиллий
бойликдир
,
улардан
оқилона
фойдаланиш
зарур
ва
улар
давлат
муҳофазасидадир
”, [4] -
деб
кўрсатилганлиги
муҳим
аҳамиятга
эга
бўлиб
,
экология
ҳуқуқига
оид
фанлар
ва
бу
соҳадаги
илмий
ишлар
ривожини
ҳам
кучайтиришни
талаб
этади
.
Алоҳида
таъкидлаш
жоизки
,
экология
ҳуқуқи
фани
-
ни
ривожланиши
билан
боғлиқ
жараёнлар
мус
-
тақилликка
эришгандан
сўнг
ўзига
хос
бир
йўналишда
намоён
бўлиб
бормоқда
.
Шу
аснода
экология
ҳуқуқи
соҳасида
олиб
борилган
айрим
илмий
ишларнинг
ри
-
вожи
ва
уларнинг
таҳлилига
эътибор
қаратсак
.
Жумладан
И
.
А
.
Черкашина
[5]
томонидан
«
Право
водопользования
межхозяйственных
сельскохозяйст
-
венных
предприятий
в
современных
условиях
»
номли
номзодлик
иши
жуда
долзарб
мавзуга
бағишланган
бўлиб
,
қишлоқ
хўжалигида
хўжаликлараро
ташкилот
-
ларни
сувдан
фойдаланиш
ҳуқуқини
ўзига
хос
экологик
хусусиятларини
ўзида
ифода
этган
.
Республикамиздаги
таниқли
олимлардан
Ю
.
А
.
Жураев
[6]
Атроф
табиий
муҳитни
муҳофаза
қилишни
бошқариш
ва
ундан
фойдаланиш
билан
боғлиқ
докторлик
диссертациясини
ҳимоя
қилиб
,
маз
-
кур
илмий
иш
илк
маротаба
мамлакатимизнинг
иқтисодий
,
экологик
ва
ҳуқуқий
хусусиятларини
иноба
-
тга
олиб
,
атроф
муҳитни
ҳуқуқий
муҳофаза
қилиш
ва
бошқариш
билан
боғлиқ
бўлган
масалаларни
ёритган
-
лиги
билан
фарқланади
.
Бозор
шароитида
фуқароларнинг
сувдан
фойдала
-
ниш
ҳуқуқини
тартибга
солиш
ва
уни
экологик
муҳофаза
қилиш
алоҳида
аҳамиятга
эга
бўлган
дол
-
зарб
масалалардан
биридир
.
Шу
муносабат
билан
ю
.
ф
.
н
.
Л
.
П
.
Эшонқулова
[7]
томонидан
тадқиқ
этилган
фуқароларни
сувдан
фойдаланиши
билан
боғлиқ
ил
-
мий
иши
эса
долзарб
масалага
бағишланган
бўлиб
,
бунга
оид
муносабатларни
ҳуқуқий
тартибга
солишга
ёрдам
берди
.
Жумладан
У
.
Т
.
Аюбов
[8]
томонидан
табиий
ресурс
-
лардан
фойдаланиш
ҳуқуқини
чеклаш
,
тўхтатиш
ва
маҳрум
қилиш
билан
боғлиқ
бажарилган
номзодлик
диссертация
иши
ҳам
ўзига
хос
аҳамиятга
эгадир
.
Бу
илмий
тадқиқот
иши
илк
маротаба
табиий
ресурслар
-
дан
фойдаланиш
ҳуқуқини
чеклаш
,
тўхтатиш
ва
маҳрум
қилиш
билан
боғлиқ
бўлган
ҳуқуқий
муносаба
-
тлари
таҳлил
этишга
қаратилган
.
Н
.
Р
.
Маллаев
[9]
томонидан
олиб
борилган
илмий
тадқиқот
иши
эса
атмосфера
ҳавосини
муҳофаза
қилиш
,
унинг
тамойиллари
,
муҳофаза
қилувчиларнинг
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
,
бу
соҳада
бошқариш
ва
назо
-
рат
этиш
тизими
ҳамда
мазкур
қонунчилик
талаблари
-
ни
бузганлик
учун
юридик
жавобгарлик
масалаларига
бағишланган
илк
маротабадаги
ўзига
хос
илмий
иш
-
дир
.
Ўзбекистон
Республикасининг
экологик
сиёсатини
ҳуқуқий
таъминлаш
масаласига
бағишланган
доктор
-
лик
диссертация
иши
,
ю
.
ф
.
д
,
проф
.
Ш
.
Ҳ
.
Файзиев
[10]
томонидан
ҳимоя
қилинганлигини
алоҳида
таъкидлаш
лозим
.
Бу
илмий
тадқиқот
иши
ўзига
хос
хусусиятга
эга
бўлиб
,
бугунги
кундаги
Ўзбекистон
мустақил
давлати
-
нинг
қабул
қилган
экологик
қонунлари
асосида
уни
та
-
комиллаштириш
ва
ривожлантириш
,
миллий
экологик
қонунларимизни
халқаро
андозаларга
мослигини
ҳамда
уни
аҳамиятини
кўрсатиб
беришга
қаратилганлиги
билан
фарқ
қилади
.
М
.
К
.
Нажимовни
[11]
давлатнинг
экологик
функция
-
си
билан
боғлиқ
бўлган
номзодлик
ишида
,
давлатнинг
экологик
функцияси
ва
уни
амалга
оширишнинг
шакл
-
ларига
оид
назарий
-
ҳуқуқий
масалалар
,
экологик
фун
-
кцияни
амалга
оширадиган
давлат
ҳокимияти
органла
-
рининг
фаолияти
соҳасидаги
муносабатлар
,
экологик
функцияни
амалга
оширишнинг
устувор
йўналишлари
ва
шакллари
ҳамда
унинг
тушунчасига
янги
таъриф
берилиши
ва
ишлаб
чиқилиши
муҳим
аҳамият
касб
этди
ва
экология
ҳуқуқини
ривожлантириш
ҳамда
ай
-
рим
институтларини
кенгроқ
ўрганишда
ёрдам
берди
.
И
.
М
.
Мамарайимов
[12]
томонидан
экологик
қонунчилигини
бузганлик
учун
фуқаролик
ҳуқуқий
жа
-
вобгарликка
бағишланган
илмий
тадқиқот
ишида
,
эко
-
логик
қонунчиликни
бузганлик
учун
фуқаролик
ҳуқуқий
жавобгарликнинг
ўзига
хос
хусусиятлари
,
илмий
-
назарий
ва
амалий
муаммоларини
мамлакатимиз
миллий
ҳуқуқ
тизимида
илк
маротаба
монографик
тар
-
зда
тадқиқ
этилганлиги
билан
фарқланади
.
Амалиётчи
олим
Б
.
Ҳ
.
Калонов
[13]
томонидан
дав
-
лат
экология
назоратини
ҳуқуқий
муаммоларига
оид
илмий
тадқиқот
иши
бугунги
кунда
ҳам
ўта
долзарб
-
дир
.
Мазкур
илмий
тадқиқот
ишида
давлат
экологик
назорати
тизими
,
моҳияти
,
амалга
ошириш
механизм
-
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
77
лари
,
таркибий
қисмлари
,
давлат
экологик
назоратнинг
ҳуқуқий
табиати
,
ушбу
назоратни
амалга
оширувчи
давлат
органларининг
ваколатларини
моҳияти
очиб
берилган
.
Н
.
Ш
.
Ражабовнинг
[14]
илмий
тадқиқот
ишида
эса
экологик
меъёрлаш
тушунчаси
,
тизими
,
экологик
меъ
-
ёрларнинг
турлари
ва
шакллари
,
ҳар
бир
табиий
объе
-
ктнинг
сифат
ва
сон
кўрсаткичларини
меъёрлашнинг
ўзига
хос
хусусиятларини
кенг
таҳлил
қилиб
беришга
уринган
.
Экология
ҳуқуқи
билан
фуқаролик
ҳуқуқи
орасидаги
ўз
ечимини
кутаётган
муаммолар
,
жумладан
,
ер
ости
бойликларидан
фойдаланишнинг
тартибга
солиниши
-
ни
фуқаролик
-
ҳуқуқий
муаммоларига
бағишланган
иш
ю
.
ф
.
д
.,
проф
.
С
.
С
.
Ҳамроев
[15]
томонидан
бажарилга
-
нлигини
алоҳида
таъкидлаш
лозим
.
Р
.
А
.
Икромов
[16]
қаламига
мансуб
номзодлик
иши
бугунги
кунда
фуқароларнинг
қулай
атроф
табиий
муҳитга
эга
бўлиш
ҳуқуқини
такомиллаштириш
маса
-
ласига
бағишланиб
,
бу
соҳада
Ўзбекистон
Республи
-
касида
олиб
борилаётган
ижобий
ишлар
ҳамда
қабул
қилинаётган
қонунларни
аҳамияти
,
хусусиятлари
ҳамда
унинг
халқаро
андозаларга
мослиги
кенг
таҳлил
этилганлиги
билан
ўта
аҳамиятлидир
.
Таниқли
амалиётчи
олим
Н
.
Р
.
Ахманов
[17]
томони
-
дан
тадбиркор
-
ларнинг
табиий
ресурслардан
фойда
-
ланиш
ҳуқуқига
бағишланган
илмий
тадқиқот
иши
тад
-
биркорларни
табиий
ресурслардан
фойдаланиш
ҳуқуқини
тартибга
солиш
билан
боғлиқ
ижтимоий
-
ҳуқуқий
муносабатлар
,
бу
соҳадаги
қонунчиликни
таҳлил
этиб
уни
такомиллаштиришга
оид
таклиф
му
-
лоҳазалар
билдирилганлиги
ҳамда
тадбиркорларни
табиий
ресурслардан
фойдаланиши
билан
боғлиқ
бир
қатор
ўзига
хос
муносабатлар
ҳозирги
кун
нуқтаи
наза
-
ридан
ҳуқуқий
таҳлил
этилганлиги
билан
ажралиб
ту
-
ради
.
О
.
Х
.
Нарзуллаевни
[18]
“
Ҳайвонот
дунёсини
муҳофаза
қилиш
ва
ундан
фойдаланиш
ҳуқуқи
муам
-
молари
”
билан
боғлиқ
номзодлик
иши
эса
экология
ҳуқуқини
долзарб
масаласига
бағишланган
бўлиб
,
ҳайвонот
дунёсидан
фойдаланиш
ва
уларни
муҳофаза
қилиш
билан
боғлиқ
ҳуқуқий
муносабатларни
тартибга
солишга
қаратилиб
,
бу
соҳадаги
қонунчиликни
тако
-
миллаштириш
билан
боғлиқ
бир
қатор
таклифлар
бе
-
рилган
.
Атроф
табиий
муҳитни
муҳофаза
қилиш
иқтисодий
механизмини
ҳуқуқий
таъминлашга
оид
М
.
М
.
Нурматовни
[19]
номзодлик
ишида
,
Ўзбекистон
Республикасида
атроф
-
табиий
муҳитни
муҳофаза
қилиш
иқтисодий
механизмини
ҳуқуқий
таъминлаш
билан
боғлиқ
муносабатлар
илк
бор
экология
ҳуқуқи
нуқтаи
назаридан
монография
тарзда
тадқиқ
этилиб
,
атроф
табиий
муҳитни
муҳофаза
қилиш
иқтисодий
-
ҳуқуқий
механизмини
янада
ривожлантириш
ҳамда
унинг
ҳуқуқий
асосларини
такомиллаштириш
бўйича
илмий
асослантирилган
таклифлар
берилган
.
Д
.
М
.
Умаровнинг
[20]
Ўзбекистон
Республикасида
қўриқхоналарни
муҳофаза
қилишни
ҳуқуқий
тартибга
солиш
билан
боғлиқ
бўлган
номзодлик
иши
ҳам
илк
маротаба
экология
ҳуқуқи
нуқтаи
назаридан
моногра
-
фик
тарзда
тадқиқ
этилиб
,
давлат
қўриқхоналарини
муҳофаза
қилишни
янада
ривожлантириш
ҳамда
унинг
ҳуқуқий
асосларини
такомиллаштириш
бўйича
илмий
асослантирилган
таклифлар
берилганлигини
ҳам
алоҳида
қайд
этиш
ўринлидир
.
Бундан
ташқари
Р
.
С
.
Тошбоеванинг
[21]
номзодлик
иши
экология
ҳуқуқи
назариясини
бойитишга
хизмат
қиладиган
назарий
тушунчалар
ишлаб
чиқилган
ва
ишда
табиий
кадастрлар
юритиш
ҳуқуқи
институтининг
юридик
табиати
очиб
берилганлиги
ҳамда
экология
қонунчилигини
такомиллаштиришга
хизмат
қиладиган
қонун
лойиҳалари
,
илмий
назарий
таклифлар
берил
-
ганлиги
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Шунингдек
,
Х
.
Р
.
Исанов
[22]
томонидан
экология
ҳуқуқининг
асосий
институтларидан
бири
бўлган
,
эко
-
логик
мониторингни
ҳуқуқий
таъминлаш
масаласига
қаратилган
илмий
иши
ўта
аҳамиятлидир
.
Мазкур
иш
-
да
экологик
мониторингни
амалга
оширишга
оид
иж
-
тимоий
муносабатлар
ва
экология
соҳасига
доир
қонун
ҳужжатларини
ҳолати
,
ривожланиши
ва
такомиллаш
-
тириш
зарурияти
билан
боғлиқ
экологик
-
ҳуқуқий
муно
-
сабатлар
илк
маротаба
монографик
тарзда
тадқиқ
этилганлиги
алоҳида
аҳамият
касб
этади
.
Фикримизча
Қ
.
Р
.
Бобоназаровни
[23]
табиат
объект
-
лари
ва
инсон
саломатлигини
радиация
таъсиридан
ҳуқуқий
муҳофаза
қилишга
оид
илмий
тадқиқот
иши
ҳам
экология
ҳуқуқида
илк
маротаба
номзодлик
дара
-
жасида
тадқиқ
этилди
.
Бу
ишда
табиат
объектлари
ва
инсон
саломатлигини
радиация
таъсиридан
ҳуқуқий
муҳофаза
қилишнинг
умумий
тушунчаси
,
унинг
ташки
-
лий
-
ҳуқуқий
муаммолари
ҳамда
ушбу
соҳадаги
қонунчиликни
такомиллаштириш
билан
боғлиқ
маса
-
лалар
алоҳида
кўрсатиб
ўтилганлиги
ҳолати
ўта
муҳимдир
.
Шундай
экан
,
О
.
Д
.
Утегеновнинг
[24]
илмий
ишида
жамоат
экологик
назоратини
аҳамияти
,
унинг
ташки
-
лий
-
ҳуқуқий
асослари
ҳамда
бу
соҳадаги
қонунчиликни
янада
такомиллаштириш
масалалари
илк
маротаба
монографик
тарзда
баён
этилди
.
Мазкур
ишнинг
аҳамияти
шундаки
,
у
Концепцияда
кўрсатилган
муам
-
моларни
ҳал
этишга
ҳамда
унда
қўйилган
вазифалар
-
ни
амалга
оширишда
роли
беқиёсдир
.
Маълумки
,
экология
ҳуқуқида
экологик
экспертиза
-
ни
ҳуқуқий
таъминлаш
муҳим
аҳамиятга
эгадир
.
А
.
А
.
Нуридуллаев
[25]
томонидан
амалга
оширилган
ушбу
соҳага
бағишланган
илмий
тадқиқот
ўта
долзарб
бўлиб
,
у
ҳозирги
даврда
Ўзбекистон
Республикасида
амалга
оширилаётган
ислоҳотлар
шароитида
экологик
экспертиза
ҳуқуқий
асосларини
такомиллаштириш
ва
шу
йўсинда
унинг
самарадорлигини
ошириш
масала
-
лари
экология
ҳуқуқи
нуқтаи
назаридан
монографик
тарзда
тадқиқ
этилиб
,
экологик
экспертиза
қонунчилигини
такомиллаштириш
бўйича
илмий
асос
-
лантирилган
таклифлар
берилганлиги
билан
аҳамиятлидир
.
Кейинги
йилларда
мамлакатимизда
экологик
қонунчиликни
тизимлаштириш
ва
кодификациялаш
масаласи
ўта
муҳим
бўлиб
келмоқда
.
Шу
муносабат
билан
иқтидорли
ёш
олим
Д
.
И
.
Сафаров
[26]
томони
-
дан
бажарилган
илмий
тадқиқот
иши
алоҳида
аҳамиятга
эгадир
.
Бу
ишда
илк
маротаба
хорижий
мамлакатларнинг
ушбу
соҳадаги
тажрибаси
ўрганилиб
,
экологик
қонунчиликни
тизимлаштириш
ва
кодификациялашни
умумий
тавсифи
ва
назарий
асосларига
,
объекти
ва
унга
таъсир
этувчи
омиллар
ҳамда
экологик
қонунчиликни
тизимлаштириш
ва
кодификациялаш
самарадорлигини
ошириш
масалаларига
алоҳида
эъ
-
тибор
берилганлиги
ишнинг
ўта
долзарблигидан
дало
-
лат
беради
.
Юқоридаги
илмий
-
назарий
тадқиқотларнинг
таҳлили
шундан
далолат
берадики
,
экология
ҳуқуқининг
долзарб
масалаларини
тадқиқ
этиш
асосан
Ўзбекистон
Республикасининг
мустақллик
йилларида
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
78
алоҳида
эътибор
берилиб
,
кенг
қамровда
ишланганли
-
гини
гувоҳи
бўламиз
.
Фикримизча
юқоридаги
қисқароқ
таҳлил
этилган
айрим
илмий
-
тадқиқот
ишларининг
натижалари
асоси
-
да
қуйидаги
хулосаларга
келиш
мумкин
:
биринчидан
,
экология
ҳуқуқи
бўйича
дастлабки
илмий
тадқиқотлар
асосан
,
Собиқ
Иттифоқ
даврида
ҳам
олиб
борилиб
,
у
тадқиқотларда
Ўзбекистон
мус
-
тақил
давлатининг
бир
қатор
,
яъни
иқтисодий
,
сиёсий
,
ҳуқуқий
,
экологик
ва
аграр
хусусиятлари
инобатга
оли
-
нмаганлигини
;
иккинчидан
,
мустақиллик
йилларида
12.00.06-
Табиий
ресурслар
ҳуқуқи
;
аграр
ҳуқуқ
;
экологик
ҳуқуқ
мутахассислиги
бўйича
кадрлар
тайёрлаш
ва
илмий
тадқиқотлар
йўналишида
анча
ижобий
ишлар
қилинганлигини
ҳамда
замон
талаби
асосида
бир
қатор
соҳага
оид
дарсликларни
чоп
этилаётганлигини
алоҳида
таъкидлаш
лозим
.
Шу
билан
биргаликда
,
фикримизча
келажакда
эко
-
логия
ҳуқуқининг
қуйидаги
айрим
йўналишларини
,
жу
-
младан
:
–
ер
қаъридан
фойдаланиш
ва
уни
муҳофаза
қилишни
экологик
ҳуқуқий
тартибга
солиш
;
–
ер
ресурсларини
мелиоратив
ҳолати
ва
лалми
ерларни
экологик
ҳолатини
ҳуқуқий
тартиби
;
–
атмосфера
ҳавосини
экологик
ҳуқуқий
муҳофаза
қилишнинг
трансчегаравий
масалаларини
ҳуқуқий
тар
-
тиби
;
–
сув
ресурсларидан
фойдаланиш
ва
муҳофаза
қилишни
трансчегаравий
экологик
ҳолатини
ҳуқуқий
тартибга
солиш
;
–
чиқиндилардан
фойдаланишини
экологик
-
ҳуқуқий
тартибга
солиш
;
–
экологик
суғурта
ва
экологик
аудит
масалаларини
ҳуқуқий
ҳолатини
тартибга
солиш
;
–
ўрмон
бойликларини
муҳофаза
қилиш
ва
улардан
оқилона
фойдаланишни
экологик
ҳуқуқий
масалалари
;
–
аҳолини
ичимлик
суви
билан
таъминлашнинг
эко
-
логик
ҳуқуқий
ҳолати
;
–
ҳайвонот
ва
ўсимликлар
дунёсидан
фойдаланиш
ҳамда
уларни
экологик
муҳофаза
қилишни
ҳуқуқий
ҳолати
;
–
экологик
назоратни
таъминлашни
ҳуқуқий
тартиб
-
га
солиш
;
–
био
хилма
-
хилликни
экологик
-
ҳуқуқий
муҳофаза
қилиш
;
–
табиий
ресурслардан
фойдаланиш
ва
экологик
муҳофаза
қилишдаги
кадастр
фаолиятини
ҳуқуқий
таъминлаш
;
–
табиий
ресурслардан
фойдаланиш
ва
уларни
муҳофаза
қилишни
ҳуқуқий
ҳолати
;
–
муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудудларни
ҳуқуқий
экологик
тартибга
солиш
;
–
аҳолини
энергия
билан
таъминлашнинг
ҳуқуқий
ҳолати
;
–
энергия
назоратни
таъминлашни
ҳуқуқий
тартиб
-
га
солиш
;
–
энергия
муносабатларини
ҳуқуқий
тартибга
со
-
лиш
;
–
муқобил
энергиядан
фойдаланиш
муносабатла
-
рини
ҳуқуқий
тартибга
солиш
;
–
аграр
муносабатларни
ҳуқуқий
тартибга
солиш
;
–
аграр
соҳада
атроф
муҳитни
муҳофаза
қилишни
ҳуқуқий
тартибга
солиш
;
–
иқлим
ўзгаришларини
экологик
оқибатлари
ва
уларни
ҳуқуқий
тартибга
солиш
ва
бошқа
масалалар
кенгроқ
илмий
-
назарий
тадқиқ
этилиши
мақсадга
мувофиқдир
.
Демак
фикримизча
,
экология
ҳуқуқи
фанини
ўқитишда
,
экология
ҳуқуқи
соҳасидаги
илмий
-
назарий
ва
амалий
ишларни
олиб
боришда
,
экологик
таълим
-
тарбиянинг
замонавий
тизимини
такомиллаштириш
мақсадида
:
биринчидан
,
мамлакатимизнинг
экологик
сиёсати
-
ни
мустаҳкамловчи
восита
ва
омил
сифатида
экологик
қонунчиликни
аҳоли
ва
ёшлар
ўртасида
кенгроқ
тарғиб
қилиш
,
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
ҳамда
кенг
жамоатчилик
иштирокини
янада
кучайти
-
риш
;
иккинчидан
,
мавжуд
экологик
-
ҳуқуқий
таълим
-
тарбия
олиб
бориш
тизимини
босқичма
-
босқич
олиб
бориш
,
долзарб
экологик
муаммоларни
илмий
тадқиқ
қилиш
,
экологияга
оид
фанларни
ўқитишда
хорижий
тажриба
ва
амалиёт
билан
ўзаро
боғлиқлик
асосида
такомиллаштириб
бориш
;
учинчидан
,
аҳоли
ўртасида
,
айниқса
баркамол
ав
-
лодни
шакллантиришда
экологик
ҳуқуқий
таълим
ва
тарбияни
янада
кучайтириш
,
атроф
табиий
муҳитни
муҳофаза
қилишда
экологик
-
ҳуқуқий
маънавият
,
мада
-
ният
ҳамда
,
экологик
-
ҳуқуқий
тафаккурни
ривожланти
-
риш
талабларига
эътибор
бериш
ва
бошқа
фанлар
билан
ўзаро
алоқадорликни
кучайтириш
;
тўртинчидан
,
ёшларга
экологик
-
ҳуқуқий
таълим
-
тарбия
бериш
жараёнида
экологик
қонун
талабларига
риоя
этмаслик
оқибатида
“
етказилган
зарарни
”
қоплаш
,
тиклаш
ва
қайтариш
тамойилларига
қатъий
амал
қилиш
ҳамда
экологик
ҳуқуқбузарликлар
учун
жавобгарлик
муқаррарлигини
тушунтириш
ва
уларни
бу
ҳақда
хабардор
қилиш
;
бешинчидан
,
экология
ҳуқуқини
кенг
қамровда
ўр
-
ганиш
,
жумладан
,
ёшлар
билан
экологик
-
ҳуқуқий
таълим
-
тарбия
олиб
бориш
жараёнида
экологик
хавф
-
сизликни
таъминлаш
ва
экологик
муаммоларни
олдини
олиш
мақсадида
,
бу
соҳадаги
халқаро
ҳуқуқий
ҳуж
-
жатларни
,
декларация
,
шартнома
,
битим
,
конвенция
,
пакт
ва
бошқаларни
халқаро
аҳамиятини
мазмун
-
моҳиятини
кенгроқ
ўрганиб
ўз
илмий
ишларида
ёри
-
тиш
;
олтинчидан
,
“
Экология
ҳуқуқи
”
фанини
ўқитишда
янги
педтехнологияларни
қўллаш
,
дарс
жараёнларида
мультимедиа
ва
интерактив
методлардан
фойдала
-
ниб
,
экология
борасидаги
трансчегаравий
ҳамда
таби
-
ат
ресурсларидан
фойдаланиш
ва
муҳофаза
қилишда
экологик
назорат
билан
боғлиқ
бўладиган
муаммолар
-
ни
кенгроқ
илмий
таҳлил
этиш
;
еттинчидан
,
экологик
қонунчиликни
такомил
-
лаштириш
мақсадида
, “
Экологик
суғурта
”, “
Экологик
аудит
”, “
Сув
кодекси
”
ва
бошқа
бир
қатор
қонунлар
қабул
қилиш
ҳам
ижобий
натижа
беради
.
Экология
ва
атроф
муҳит
муҳофазаси
,
муқобил
энергия
манбаларидан
оқилона
фойдаланиш
соҳаси
-
дан
ўта
самарадорлик
билан
илмий
асосланган
тарзда
фойдаланиш
ва
улардан
фойдаланишни
амалиётда
қўллаш
борасида
Хитой
,
Малазия
,
АҚШ
,
Англия
,
Гер
-
мания
,
Швейцария
,
Япония
,
Канада
,
Корея
,
Россия
,
Финляндия
,
Франция
каби
мамлакатлар
тажрибасидан
кенгроқ
фойдаланиш
ҳам
мақсадга
мувофиқдир
.
Хулоса
қиладиган
бўлсак
,
мамлакатимизда
эколо
-
гия
соҳасида
халқаро
андозаларга
мос
ўтказилаётган
бир
қатор
тадбирлар
ва
олиб
борилаётган
илмий
ишлар
бу
соҳани
янада
ривожлантиришга
ҳамда
улар
-
ни
амалиётга
қўллаш
учун
хизмат
қилиб
,
бу
соҳасидаги
илмий
-
назарий
ва
амалий
ишларни
олиб
боришда
ёр
-
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
79
дам
беради
ҳамда
уларни
истиқболдаги
ривожланиши
-
га
кўмаклашади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Президент
Ислом
Каримовнинг
Ўзбекистон
Рес
-
публикаси
Конституцияси
қабул
қилинганининг
23
йил
-
лигига
бағишланган
тантанали
маросимдаги
маъруза
-
си
.
Асосий
вазифамиз
-
жамиятимизни
ислоҳ
этиш
ва
демократлаштириш
,
мамлакатимизни
модернизация
қилиш
жараёнларини
янги
босқичга
кўтаришдан
иборат
.//
Халқ
сўзи
, 2015
йил
6
декабрь
2.
Каримов
И
.
А
.
Аждодларимизнинг
бебаҳо
мероси
-
абадиятга
дахлдор
маънавий
хазинадир
.
Президент
Ислом
Каримовнинг
“
Ўрта
асрлар
шарқ
алломалари
ва
мутафаккирларининг
тарихий
мероси
,
унинг
за
-
монавий
цивилизация
ривожидаги
роли
ва
аҳами
-
яти
”
мавзусидаги
халқаро
конференциянинг
очилиш
маросимидаги
нутқи
.//
Халқ
сўзи
2014
йил
16
май
.
3.
Каримов
И
.
А
. «
Орол
денгизи
минтақасидаги
эко
-
логик
офат
оқибатларини
юмшатиш
бўйича
ҳамкор
-
ликни
ривожлантириш
»
мавзусидаги
халқаро
конфе
-
ренция
иштирокчиларига
табриги
.//
Халқ
сўзи
, 2014
йил
, 30
октябрь
4.
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституцияси
. –
Т
.:
Ўзбекистон
, 2015
5.
Черкашина
И
.
А
.
Право
водопользования
межхо
-
зяйственных
сельскохозяйственных
предприятий
в
современных
условиях
.
Автореф
.
дисс
.
канд
.
юрид
.
наук
. –
Алма
-
Ата
, 1991.
6.
Жураев
Ю
.
А
.
Право
и
управление
в
области
ис
-
пользования
и
охраны
природной
среды
Республики
Узбекистан
:
Автореф
.
дисс
.
док
.
юрид
.
наук
. -
Москва
,
1996.
7.
Эшонқулова
Л
.
П
.
Право
сельскохозяйственного
водопользования
граждан
Республики
Узбекистан
.
Автореф
.
дисс
.
канд
.
юрид
.
наук
. –
Т
.: 1997.
8.
Аюбов
У
.
Т
.
Лишение
,
ограничение
и
приоста
-
новление
права
природопользования
.
Автореф
.
дисс
.
канд
.
юрид
.
наук
. –
Т
.: 1999.
9.
Маллаев
Н
.
Р
.
Атмосфера
ҳавосини
муҳофаза
қилишни
ҳуқуқий
тартибга
солиш
муаммолари
.
Юрид
.
фан
.
номзоди
илмий
дараж
.
учун
дисс
.
Автореф
. –
Т
.,
2003.
10.
Файзиев
Ш
.
Х
.
Теоретические
проблемы
право
-
вого
обеспечения
экологической
политики
Республики
Узбекистан
.
Автореф
.
дисс
.
док
.
юрид
.
наук
. –
Т
.: 2004.
11.
Нажимов
М
.
К
.
Давлатнинг
экологик
функцияси
.
Юрид
.
фан
.
номзоди
илмий
дараж
.
учун
дисс
.
Автореф
.
–
Т
., 2004.
12.
Мамарайимов
И
.
М
.
Экология
қонунчилигини
бузганлик
учун
фуқаролик
-
ҳуқуқий
жавобгарликни
та
-
комиллаштириш
муаммолари
.
Юрид
.
фан
.
номзоди
илмий
дараж
.
учун
дисс
.
Автореф
. –
Т
., 2004.
13.
Калонов
Б
.
Ҳ
.
Ўзбекистон
Республикасида
давлат
экологик
назоратининг
ҳуқуқий
муаммолари
.
Юрид
.
фан
.
номзоди
илмий
дараж
.
учун
дисс
.
Авто
-
реф
. –
Т
., 2004.
14.
Ражабов
Н
.
Ш
.
Экологик
меъёрлашни
ҳуқуқий
тартибга
солиш
муаммолари
.
Юрид
.
фан
.
номзоди
илмий
дараж
.
учун
дисс
.
Автореф
. –
Т
., 2006.
15.
Хамроев
С
.
С
.
Гражданско
-
правовые
проблемы
регулирования
недропользования
.
Автореферат
дисс
.
на
соиск
.
учен
.
степ
.
док
.
юрид
.
наук
. -
Т
.: 2006.
16.
Икромов
Р
.
А
.
Фуқароларнинг
қулай
атроф
таби
-
ий
муҳитга
эга
бўлиш
ҳуқуқини
такомиллаштириш
му
-
аммолари
.
Юрид
.
фан
.
номзоди
илмй
дараж
.
учун
дисс
.
Автореф
. –
Т
., 2006.
17.
Ахмонов
Н
.
Р
.
Тадбиркорларнинг
табиий
ресур
-
слардан
фойдаланиш
ҳуқуқини
тартибга
солиш
муам
-
молари
.
Юрид
.
фан
.
номзоди
илмий
дараж
.
учун
дисс
.
Автореф
. –
Т
., 2007.
18.
Нарзуллаев
О
.
Х
.
Ҳайвонот
дунёсини
муҳофаза
қилиш
ва
ундан
фойдаланиш
ҳуқуқи
муаммолари
.
Юрид
.
фан
.
номзоди
илмй
дараж
.
учун
дисс
.
Автореф
.
–
Т
., 2007.
19.
Нурматов
М
.
М
.
Атроф
табиий
муҳитни
муҳофа
-
за
қилиш
иқтисодий
механизмини
ҳуқуқий
таъминлаш
масалалари
.
Юрид
.
фан
.
номзоди
илмй
дараж
.
учун
дисс
.
Автореф
.-
Т
., 2008.
20.
Умаров
Д
.
М
.
Правовое
регулирование
охраны
заповедников
в
Республике
Узбекистан
.
Автореферат
дисс
.
на
соис
.
учен
.
степ
.
к
.
ю
.
н
.-
Т
.: 2009.
21.
Ташбаева
Р
.
С
.
Правовое
регулирование
веде
-
ния
природных
кадастров
Республики
Узбекстан
.
Ав
-
тореферат
дисс
.
на
соис
.
учен
.
степ
.
к
.
ю
.
н
. –
Т
.: 2009.
22.
Исанов
Х
.
Р
.
Давлат
экологик
мониторингини
ҳуқуқий
таъминлаш
муаммолари
.
Юрид
.
фан
.
номзоди
илмй
дараж
.
учун
дисс
.
Автореф
.-
Т
., 2009.
23.
Бобоназаров
Қ
.
Р
.
Табиат
объектлари
ва
инсон
саломатлигини
радиация
таъсиридан
ҳуқуқий
муҳофаа
қилиш
.
Юрид
.
фан
.
номзоди
илмй
дараж
.
учун
дисс
.
Автореф
.-
Т
., 2010.
24.
Утегенов
О
.
Д
.
Жамоат
экологик
назоратини
ҳуқуқий
тартибга
солиш
.
Юрид
.
фан
.
номзоди
илмй
дараж
.
учун
дисс
.
автореф
. –
Т
., 2010.
25.
Нуридуллаев
А
.
А
.
Ўзбекистон
Республикасида
экологик
экспертизани
ҳуқуқий
таъминлаш
масалала
-
ри
.
Юрид
.
фан
.
номзоди
илмй
дараж
.
учун
дисс
.
авто
-
реф
. –
Т
., 2011.
26.
Сафаров
Ж
.
И
.
Ўзбекистон
Республикасида
эко
-
логик
қонунчиликни
тизимлаштириш
ва
кодификация
-
лаш
масалалари
.
Юрид
.
фан
.
номзоди
илмй
дараж
.
учун
дисс
.
автореф
. –
Т
., 2011.
