ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
53
10.
Редин
М
.
П
.
Осуществление
преступного
намерения
и
неоконченное
преступление
//
Правоведение
. 1999,
№
1. -
С
. 159-168.
11.
Российское
уголовное
право
.
Курс
лекций
в
3
т
.
Т
.
Общая
часть
. /
А
.
В
.
Наумов
. 4-
е
изд
.,
перераб
.
и
доп
.
–
М
.:
Волтерс
Клувер
, 2010. –
С
.424.
12.
Ситникова
А
.
И
.
Неоконченное
преступление
и
его
виды
.
Дис
. …
канд
.
юрид
.
наук
.
Москва
., 2001. –
С
.117.
Ф
.
Маликов
ТДЮУ
“
Жиноят
процессуал
ҳуқуқи
”
кафедраси
ўқитувчиси
БИРИНЧИ
ИНСТАНЦИЯ
СУД
МАЖЛИСИДА
ҲУКМ
ЧИҚАРИШ
БОСҚИЧИНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
Аннотация
:
ушбу
илмий
мақолада
суд
қарорларини
қабул
қилиш
ва
эълон
қилишнинг
назарий
ва
амалий
масалалари
,
ушбу
босқич
биринчи
инстанция
суд
мажлисининг
якуний
хулоса
қилинадиган
босқичи
эканлиги
,
бу
босқични
такомиллаштириш
юзасидан
таклиф
ва
мулоҳазалар
,
хорижий
мамлакатлар
қонунчилиги
таҳлили
баён
этилган
.
Калит
сўзлар
:
биринчи
инстанция
,
суд
мажлиси
,
суд
таркиби
,
суд
ҳукмини
чиқариш
,
ҳукм
,
ажрим
,
суд
ҳукмини
эълон
қилиш
,
судланувчининг
охирги
сўзи
,
суд
мажлиси
баённомаси
.
Аннотация
:
в
этой
научной
статье
оснащены
тео
-
ретические
и
практические
задачи
принятии
и
объяв
-
ления
судебных
решений
,
которые
считаются
заклю
-
чительным
этапом
судебного
разбирательства
рас
-
смотрения
уголовных
дел
в
первой
инстанции
суда
,
также
изложены
предложения
и
рассуждения
по
со
-
вершенствованию
данного
этапа
и
сделан
сравни
-
тельный
анализ
с
законодательствами
зарубежных
стран
.
Ключевые
слова
:
первая
инстанция
,
судебное
заседание
,
состав
суда
,
постоновление
приговора
,
приговор
,
принятии
и
объявления
судебных
решений
,
провозглашение
приговора
,
последнее
слово
подсудимого
,
протокол
в
судебного
заседания
.
Annotation:
In this scientific article theoretical and
practical tasks acceptance and announcements of
judgments which are considered as the final stage of
judicial proceedings of consideration of criminal cases in
the first instance of court are equipped, offers and
reasonings on improvement of this stage are also stated
and the comparative analysis with legislations of foreign
countries is made.
Key words:
first instance, court hearing, composition
of the court, making court decisions, decision, ruling, an-
nouncing court decisions, defendant’s last word, protocol
of court hearing.
Биринчи
инстанция
суд
мажлисида
суд
қарорларини
қабул
қилиш
ва
эълон
қилиш
жараёнининг
ҳуқуқий
тартибга
солиниши
суд
ҳужжатларининг
қонунийлигини
таъминлашда
муҳим
процессуал
аҳамиятга
эга
ҳисобланади
.
Бу
авваламбор
,
суд
томонидан
қабул
қилинадиган
қарорлар
тегишли
тартибда
муайян
процессуал
қоидаларга
риоя
қилган
ҳолда
амалга
оширилиши
лозимлиги
билан
изоҳланади
.
Шу
маънода
,
дастлаб
қисқача
,
суд
қарорлари
ва
уларнинг
ижтимоий
вазифасини
ёритиб
,
сўнгра
уларни
қабул
қилиш
ва
эълон
қилиш
тартибига
тўхталиб
ўтиш
лозим
.
Чунки
,
ҳукм
ва
бошқа
барча
суд
ҳужжатлари
жиноят
процесси
вазифаларини
бажаришга
кўмаклашади
ва
шу
тариқа
муайян
ижтимоий
аҳамият
касб
этади
.
А
.
Ю
.
Таджибаева
таъкидлаганидек
,
“
Жиноят
процессида
суд
ҳужжатлари
–
қонунда
белгиланган
процессуал
шаклда
ифодаланган
,
суд
(
судья
)
нинг
ўз
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
54
ваколатлари
доирасида
иш
бўйича
туғилган
саволларга
ишнинг
аниқланган
ҳақиқий
ҳолатлари
ва
қонун
қоидаларига
мос
ҳолда
қонунда
белгиланган
тартибда
берган
жавоблари
ҳамда
одил
судлов
вазифасини
бажаришга
қаратилган
фаолиятни
ўзида
акс
эттирган
ҳуқуқий
ҳужжатлар
тизимидир
”. [1, 9-10-
бет
.]
Суд
қарори
–
ЖПКда
бир
неча
маъноларда
қўлланилган
: 1)
ЖПКнинг
қатор
моддаларида
суд
ажримига
нисбатан
муқобил
процессуал
ҳужжат
сифатида
таърифланади
.
Хусусан
,
ЖПК
395-
моддасида
суднинг
ишни
судда
кўриш
учун
тайинлаш
тўғрисида
,
жиноят
иши
юзасидан
иш
юритишни
тўхтатиб
туриш
тўғрисида
ҳамда
жиноят
иши
юзасидан
иш
юритишни
тугатиш
тўғрисида
қарори
(
ажрими
)
хусусида
сўз
боради
. 2)
кейинчалик
ЖПКнинг
397-
моддасида
эса
,
жиноят
ишини
судда
кўриш
учун
тайинлаш
тўғрисидаги
қарор
хусусида
сўз
боради
–
бунда
суд
қарори
мустақил
процессуал
ҳужжат
сифатида
кўрсатилган
; 3)
шунингдек
,
қонун
чиқарувчи
“
суд
қарори
”
деганда
ЖПКда
кўп
ҳолларда
(
жумладан
,
427, 453-
моддалар
)
процессуал
ҳужжатни
эмас
,
балки
судья
,
суд
раиси
иродасини
ҳам
назарда
тутган
.
Амалдаги
жиноят
-
процессуал
қонунчилик
процессуал
ҳужжатларни
фақат
ёзма
мазмуни
ва
шаклларини
белгилайди
(
баённома
,
қарор
,
ҳукм
).
Қоида
тариқасида
,
ҳужжатни
имзолаган
шахсда
унинг
мазмуни
учун
жавобгарлик
ётади
.
Суд
ҳужжати
шакли
у
қонуний
деб
топилиши
учун
унинг
мазмуни
жавоб
бериши
лозим
бўлган
ҳуқуқий
ва
ахлоқий
талаблар
билан
узвий
боғлиқ
.
Қабул
қилинган
суд
ҳужжатини
тегишли
шаклда
ифодалаш
маълум
даражада
қонунни
қўллаш
жараёнини
якунловчи
мустақил
ҳаракат
ҳисобланади
,
шу
боис
ҳужжат
шакли
жавоб
бериши
лозим
бўлган
талаблар
мустақил
кўриб
чиқилиши
ҳам
мумкин
. [2, 46-47-
бет
.]
Суд
ажрими
,
қарори
ёки
ҳукмини
ифодаловчи
ҳужжатда
ҳуқуқий
ҳужжатга
хос
бўлган
,
унинг
қонунийлиги
ва
асослилигини
тавсифлайдиган
барча
хоссалар
акс
эттирилиши
лозим
.
Суд
ҳужжатининг
қонунийлиги
унда
тегишли
суд
ҳужжатини
бажариш
тартиби
ва
муддати
кўрсатилишини
ҳам
назарда
тутади
.
Жумладан
,
суднинг
қамоқда
сақлаш
муддатини
узайтириш
тўғрисидаги
қарорида
қамоқда
сақлаш
муддати
қанчага
узайтирилгани
кўрсатилиши
лозим
.
Бу
муддат
дастлабки
тергов
органи
сўраган
муддат
доирасида
узайтирилади
. [3, 85-86-
бет
.]
Амалдаги
қонунчиликда
суд
қарорларини
қабул
қилишнинг
икки
хил
тартиби
белгиланган
:
1)
алоҳида
хонага
(
маслаҳатхонага
)
кирган
ҳолда
суд
қарорини
қабул
қилиш
.
Хусусан
,
ЎзР
ЖПК
453-
моддасига
биноан
,
судланувчининг
охирги
сўзини
эшитиб
бўлганидан
сўнг
суд
ҳукм
чиқариш
ёки
ажрим
чиқариш
учун
дарҳол
алоҳида
хонага
(
маслаҳатхонага
)
киради
ҳамда
бу
ҳақда
раислик
қилувчи
суд
мажлиси
залида
ҳозир
бўлганларга
эълон
қилади
(
шунингдек
,
ЖПК
243-
моддасида
қамоққа
олиш
тарзидаги
эҳтиёт
чорасини
қўллашда
ҳам
суд
ажрими
алоҳида
хонада
чиқарилади
).
2)
алоҳида
хонага
(
маслаҳатхонага
)
кирмаган
ҳолда
суд
қарорини
қабул
қилиш
.
ЎзР
ЖПКда
алоҳида
хонага
кириб
чиқарилиши
кўзда
тутилмаган
ҳолларда
суд
ўз
хоҳишига
қараб
суд
мажлисида
ҳам
ажрим
ёки
қарор
чиқаришга
ҳақли
.
ЖПК
423-
моддасига
мувофиқ
,
Жиноят
ишини
қўшимча
тергов
ўтказиш
учун
прокурорга
юбориш
,
янги
айблов
бўйича
ёхуд
янги
шахсга
нисбатан
иш
қўзғатиш
,
ишни
тугатиш
ёки
тўхтатиш
,
эҳтиёт
чорасини
танлаш
,
ўзгартириш
ёки
бекор
қилиш
,
рад
этиш
тўғрисида
ажримлар
,
шунингдек
хусусий
ажримлар
суд
томонидан
алоҳида
хонада
(
маслаҳатхонада
)
чиқарилади
.
Бу
ажримлар
алоҳида
ҳужжатлар
тарзида
расмийлаштирилади
ва
суд
томонидан
имзоланади
.
Бошқа
барча
ажримлар
суднинг
хоҳиши
билан
ё
юқорида
кўрсатилган
тартибда
ёки
ўз
жойида
чиқарилиб
,
бу
ажрим
суд
мажлисининг
баённомасига
ёзиб
қўйилади
.
А
.
А
.
Муҳаммадиев
таъкидлаганидек
, “
судланувчи
-
нинг
охирги
сўзи
билан
суднинг
алоҳида
хонага
(
маслаҳатхонага
)
кириши
ўртасида
ҳеч
қандай
танаффус
қилинишига
йўл
қўйилмайди
,
бу
ташқи
таъсирни
истисно
этади
”. [4, 506-
бет
.]
Биринчи
инстанция
судида
ҳукм
чиқариш
ва
эълон
қилиш
ҳам
суд
муҳокамасининг
бир
қисми
бўлиб
,
унда
суд
текширилган
ҳолатларга
якуний
баҳо
беради
,
кўриб
чиқилган
жиноят
иши
бўйича
қарор
қабул
қилади
ва
ўз
хулосаларини
шакллантиради
.
Қонунчиликда
суд
қарорларини
қабул
қилишнинг
сир
тутилиши
қоидаси
ўрнатилган
.
Жумладан
,
ЖПК
453-
моддасига
биноан
,
суд
ҳукм
чиқариш
ёки
ажрим
чиқариш
учун
дарҳол
алоҳида
хонага
(
маслаҳатхонага
)
киради
; 453-
моддага
мувофиқ
эса
,
судья
ҳукмни
алоҳида
хонада
,
суд
эса
маслаҳатхонада
чиқаради
,
бундай
пайтда
мазкур
хонада
фақат
судьянинг
ўзи
ёки
ушбу
иш
бўйича
суд
таркибига
кирган
судьялар
ҳозир
бўлишлари
мумкин
,
бошқа
шахсларнинг
ҳозир
бўлишларига
йўл
қўйилмайди
.
Амалдаги
қонунчиликда
судьяларнинг
маслаҳатлашув
тартиби
ҳамда
иш
бир
неча
судья
томонидан
кўрилганда
маслаҳатлашиш
тартиби
аниқ
белгилаб
қўйилган
.
Хусусан
,
ЖПКнинг
460-
моддасида
иш
суд
таркиби
томонидан
кўрилаётган
бўлса
,
ҳукм
чиқариш
олдидан
раислик
қилувчи
бошчилигида
судьяларнинг
маслаҳатлашуви
ўтказилиб
,
раислик
қилувчи
суд
ҳал
қилиши
лозим
бўлган
саволларни
ЖПКнинг
457-
моддасида
кўрсатилган
изчилликда
қўяди
.
Ҳар
бир
савол
шундай
шаклда
қўйилиши
керакки
,
токи
бу
саволга
маъқулловчи
ёки
рад
этувчи
жавоб
қайтариладиган
бўлсин
.
Жавоб
қайтарганидан
сўнг
судья
жавобнинг
сабаб
-
асосларини
ифодалаши
мумкин
.
Ҳар
бир
саволни
ҳал
қилишда
судьялардан
ҳеч
бири
овоз
беришда
бетараф
қолишга
ҳақли
эмас
.
Барча
масалалар
овозларнинг
оддий
кўпчилиги
билан
ҳал
қилинади
.
Раислик
қилувчи
ҳаммадан
кейин
овоз
беради
.
Биринчи
навбатда
судланувчининг
манфаатига
тўлароқ
мос
келадиган
фикр
овозга
қўйилади
.
Башарти
оқлаш
тўғрисида
овоз
берган
судья
ёки
судьялар
озчиликни
ташкил
қилиб
,
бошқа
судьялар
эса
жиноятнинг
тавсифи
ёки
жазо
чораси
тўғрисида
ҳар
хил
фикрда
бўлсалар
,
оқлаш
учун
берилган
овоз
ёки
овозлар
Жиноят
кодексининг
енгилроқ
жазо
чорасини
назарда
тутган
тегишли
моддаси
бўйича
тавсиф
қилиш
учун
берилган
овозга
қўшилади
.
Бугунги
кунда
қонунчиликдаги
айрим
тавофутларни
бартараф
қилиш
мақсадида
жиноят
процессуал
қонунчилигидаги
айрим
нормаларга
тузатиш
ва
қўшимчалар
киритиш
даркор
деб
ҳисоблаймиз
,
жумладан
,
ЖПК
484-
моддасининг
1-
бандида
қайд
этилган
“
Ҳукмни
бекор
қилиш
ёки
ўзгартириш
асослари
”
тизимидаги
масала
билан
,
ЖПКнинг
485-
моддасида
қайд
қилинган
масала
бир
хил
бўлишига
қарамай
,
улар
ўртасида
тафовут
бор
.
Ўзбекистон
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
55
Республикаси
Жиноят
-
процессуал
кодексининг
484-
моддасида
“
Суд
терговининг
тўлиқ
эмаслиги
ёки
бир
ёқлама
олиб
борилганлиги
”
деб
белгиланган
бўлса
,
485-
моддада
“
Терговнинг
тўлиқ
эмаслиги
ва
бир
ёқламалиги
”
деб
айтилган
.
Буларнинг
мазмуни
бир
хил
деб
бўлмайди
,
чунки
“
тергов
”
деганда
“
дастлабки
тергов
”
тушунилади
. “
Суд
тергови
”
дейилганда
,
эса
суд
мажлисининг
бир
қисми
англанилади
.
Қонун
мазмунидан
қайси
масала
хусусида
сўз
бораётганлигини
ажратиш
қийин
.
Лекин
суд
амалиётида
ҳукмнинг
қонунийлиги
,
асослилиги
ва
адолатлилигини
текширишда
дастлабки
тергов
фаолияти
ҳам
,
суд
тергови
фаолияти
ҳам
бирдек
кўриб
чиқилади
.
Шу
мақсадда
ЖПКнинг
484-
моддасининг
1-
қисмига
"
дастлабки
тергов
"
деган
жумлани
киритиш
, 485-
моддадаги
тергов
деган
жумла
ёнига
эса
"
суд
тергови
"
деган
сўзни
киритиш
мақсадга
мувофиқ
бўлади
.
“
Терговнинг
тўлиқ
эмаслиги
ёки
бир
ёқламалиги
”
иккита
мустақил
масалами
ёки
алоҳида
масалаларми
деган
саволга
қонун
етарлича
жавоб
бермайди
.
Чунки
,
Жиноят
-
процессуал
кодексининг
484-
моддасида
улар
“
ёки
”
боғловчи
сўз
билан
, 485-
моддасида
эса
“
ва
”
деган
боғловчи
сўз
билан
ёзилган
.
Ўзбек
тилида
"
ёки
"
деган
сўзда
маъно
ажралади
,
яъни
ҳукм
бекор
бўлиши
учун
ё
тергов
тўлиқ
бўлмаслиги
ёки
бир
ёқлама
олиб
борилганлиги
асос
бўлади
.
Хулоса
қилиб
айтганда
,
суд
қарорларини
қабул
қилиш
ва
эълон
қилиш
суд
муҳокамасининг
сўнгги
босқичи
бўлиб
,
унда
суд
муҳокамасида
аниқланган
,
текширилган
далиллар
ва
ҳолатлар
асосида
иш
бўйича
аниқланган
юридик
ҳақиқат
ҳуқуқий
жиҳатдан
расмийлаштирилади
ва
жиноят
-
процессуал
низога
суд
томонидан
якуний
ҳуқуқий
баҳо
берилади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Таджибаева
А
.
Ю
.
Жиноят
процессида
суд
ҳужжатларининг
қонунийлиги
ва
асослилигини
таъминлаш
:
юрид
.
фан
.
ном
. ...
дисс
.
автореф
. –
Т
.:
ТДЮИ
, 2010. –
Б
. 9-10.
2.
Пулатов
Б
.
Х
.
Некоторые
аспекты
сотрудничества
судей
,
прокуроров
и
адвокатов
в
охране
прав
граждан
//
Т
.:
Адвокат
, 2001,
№
2. –
С
. 46–
47.
3.
Иноғомжонова
З
.
Ф
.
Инсон
ҳуқуқ
ва
эркинликлари
суд
ҳимоясида
//
ТДЮИ
Ахборотномаси
.
2006
йил
. 5–
сон
. –
Б
. 85–86.
4.
Ўзбекистон
Республикасининг
Жиноят
процессуал
кодексига
шарҳлар
.
Муаллифлар
жамоаси
.
–
Т
.:
ТДЮИ
, 2008. –
Б
. 506.
Н
.
Рамазонова
Ҳуқуқий
тадқиқотлар
маркази
катта
илмий
ходими
ВОЯГА
ЕТМАГАНЛАРНИНГ
ЖИНОЯТЛАРИ
ҲАҚИДАГИ
ИШЛАР
БЎЙИЧА
ИСБОТЛАНИШИ
ЛОЗИМ
БЎЛГАН
ҲОЛАТЛАР
Аннотация
:
мазкур
мақолада
вояга
етмаганларнинг
содир
этган
жиноятлари
борасидаги
ишлар
бўйича
исботланиши
лозим
бўлган
ҳолатлар
таҳлил
этилган
бўлиб
,
жиноят
-
процессуал
қонунчиликни
такомиллаштиришга
қаратилган
қатор
илмий
асосланган
таклиф
ва
тавсиялар
назарда
тутилган
.
Калит
сўзлар
:
вояга
етмаганлар
,
исботланиши
лозим
бўлган
ҳолатлар
.
Аннотация
:
в
данной
статье
анализируются
обсто
-
ятельства
,
подлежащие
доказыванию
по
делам
о
пре
-
ступлениях
,
совершенных
несовершеннолетними
,
а
также
предусмотрены
научно
обоснованные
предло
-
жения
и
рекомендации
по
совершенствованию
уголов
-
но
-
процессуального
законодательства
.
Ключевые
слова
:
несовершеннолетние
,
обстоятельства
,
подлежащие
доказыванию
.
Annotation:
in the article it is analysed circumstances
subject to proof in cases of crimes, committed by juve-
niles, moreover, considered scientifically based proposals
and recommendations on perfection of the criminal proce-
dure legality.
Key words
: juveniles, circumstances subject to proof.
Мамлакатимизда
турли
хил
соҳаларда
кенг
кўламли
суд−ҳуқуқ
ислоҳотлари
амалга
оширилиб
келинмоқда
ва
уларнинг
асосий
вазифаси
сифатида
инсон
ҳуқуқлари
устуворлигини
таъминлаш
белгиланган
.
Инсон
ҳуқуқлари
тизимида
вояга
етмаганлар
,
болалар
ҳуқуқлари
алоҳида
ўрин
тутиши
ҳеч
биримизга
сир
эмас
.
Давлатимиз
Асосий
Қонуни
ҳисобланмиш
Конституциянинг
64-
моддасида
ота
-
оналар
ўз
фарзандларини
вояга
етгунларига
қадар
боқиш
ва
тарбиялашга
мажбур
эканлиги
мустаҳкамлаб
қўйилган
.
Ушбу
ҳолат
вояга
етмаганларнинг
катталарга
берилаётган
ҳамма
ҳуқуқлардан
фойдалана
олмаслиги
,
ақлий
ривожланиши
хали
тугалланмаганлиги
ва
бу
орқали
ўз
ҳақ−ҳуқуқларини
тўлиқ
ҳимоя
қила
олмаслиги
,
шундан
келиб
чиқиб
,
давлат
томонидан
алоҳида
ғамхўрлик
ҳамда
имтиёзлар
берилишига
муҳтожлиги
билан
белгиланади
.
Зеро
,
Президентимиз
И
.
А
.
Каримов
қайд
этиб
ўтганларидек
, “
Бугунги
кунда
оддий
бир
ҳақиқат
барчамизга
аён
бўлиши
керак
олдимизда
турган
энг
эзгу
мақсадларимиз
–
мамлакатнинг
буюк
келажаги
ҳам
,
эртанги
кунимиз
,
эркин
ва
фаровон
ҳаётимиз
ҳам
,
Ўзбекистоннинг
XXI
асрда
ҳамжамиятидан
қандай
ўрин
эгаллаши
ҳам
–
буларнинг
барча
–
барчаси
авваламбор
янги
авлод
,
униб
–
ўсиб
келаётган
фарзандларимиз
қандай
инсонлар
бўлиб
вояга
етишига
боғлиқдир
”[1,
21-
бет
.].
Мамлакатимизда
2008
йил
7
январь
куни
бола
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилиш
,
уларнинг
эркинликларини
таъминлашга
қаратилган
“
Бола
ҳуқуқлари
кафолатлари
тўғрисида
”
ги
Ўзбекистон
Республикасининг
Қонуни
қабул
қилинган
бўлиб
,
ушбу
