ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
14
Ш
.
А
.
Тухташова
ТДЮИ
стажёр
-
тадқиқотчи
-
изланувчиси
ОТА
-
ОНА
ВА
ВОЯГА
ЕТМАГАН
БОЛАЛАРНИНГ
МУЛКИЙ
МУНОСАБАТЛАРИГА
ОИД
ҚОНУНЧИЛИКНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ
АЙРИМ
МАСАЛАЛАРИ
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
И
.
Каримов
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясининг
19
йиллигига
бағишланган
тантанали
маросимдаги
маърузасида
2012
йилни
“
Мустаҳкам
оила
йили
”
деб
эълон
қилиш
тўғрисида
таклиф
киритиб
, “
Онгли
яшайдиган
ҳар
бир
одам
яхши
англайдики
,
бу
ёруғ
оламда
ҳаёт
бор
экан
,
оила
бор
.
Оила
бор
экан
,
ҳаёт
абадийлиги
,
бебаҳо
неъмат
бўлмиш
фарзанд
бор
.
Фарзанд
бор
экан
,
одамзот
ҳамиша
келажагини
ўйлаб
,
эзгу
орзу
ва
интилишлар
билан
яшайди
.
Бугунги
кунда
биз
ҳеч
кимдан
кам
бўлмайдиган
демократик
давлат
,
халқимиз
учун
озод
ва
фаровон
ҳаёт
қуриш
мақсадлари
билан
яшар
эканмиз
,
оила
институтини
янада
мустаҳкамлаш
,
бу
борада
олиб
бораётган
ишларимизни
янги
босқичга
кўтариш
алоҳида
аҳамият
касб
этади
”
1
деб
таъкидлаган
эдилар
.
Юртбошимизнинг
“
мустаҳкам
оила
”
ғоясини
амалга
ошириш
,
фарзандлар
келажагини
,
оила
фаровонлигини
таъминлаш
,
умуман
оила
институтини
янада
мустаҳкамлаш
борасидаги
вазифалар
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2012
йил
27
февралдаги
“
Мустаҳкам
оила
йили
”
Давлат
дастури
тўғрисида
”
ги
Қарорида
янада
аниқлаштирилиб
,
бу
борада
амалга
ошириладиган
чора
-
тадбирлар
белгиланди
.
“
Мустаҳкам
оила
йили
”
Давлат
дастурида
оила
институтини
ривожлантириш
ва
такомиллаштиришга
йўналтирилган
бошқа
тадбирлар
билан
бир
қаторда
амалдаги
қонун
ҳужжатларига
зарур
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
киритиш
,
янги
қонунлар
,
қоида
ва
нормаларни
ишлаб
чиқиш
ҳам
назарда
тутилган
.
Президент
томонидан
қўйилган
вазифаларни
амалга
ошириш
ва
қонун
ҳужжатларини
янада
такомиллаштиришда
вояга
етмаганларнинг
мулкий
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилишни
янада
кучайтириш
ҳамда
ота
-
она
ва
вояга
етмаган
фарзандлар
ўртасидаги
мулкий
муносабатларнинг
ҳуқуқий
асосларини
янада
мустаҳкамлаш
ҳам
алоҳида
аҳамият
касб
этади
.
Биз
,
ота
-
она
ва
вояга
етмаган
болаларнинг
мулкий
муносабатларига
оид
қонунчиликни
такомиллаштириш
икки
йўналишда
,
ҳаракатдаги
қонун
ҳужжатларига
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
киритиш
ҳамда
янги
қонун
ҳужжатларини
қабул
қилиш
орқали
амалга
оширилиши
мумкин
деб
ҳисоблаймиз
.
Вояга
етмаган
болаларнинг
мулкий
-
ҳуқуқий
муносабатларга
оид
қонунчиликнинг
халқаро
ва
миллий
тажриба
ҳисобга
олинган
ҳолда
такомиллаштирилиши
юртбошимиз
томонидан
қўйилган
вазифаларни
тўлиқ
амалга
ошириш
манфаатларига
ҳам
хизмат
қилган
бўлар
эди
.
Боланинг
муносиб
шарт
-
шароитда
турмуш
кечиришини
таъминлашда
унга
ота
-
она
билан
бирга
умумий
мулк
ҳуқуқи
асосида
ёхуд
хусусий
мулк
асосида
1
Каримов
И
.
А
.
Бизнинг
йўлимиз
–
демократик
ислоҳотларни
чуқурлаштириш
ва
модернизация
жараёнларини
изчил
давом
эттириш
йўлидир
/
Президент
Ислом
Каримовнинг
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясининг
19
йиллигига
бағишланган
тантанали
маросимдаги
маърузаси
.
Халқ
сўзи
, 2011
йил
8
декабрь
.
тегишли
бўлган
уй
-
жойга
эгалик
қилиш
,
ундан
фойдаланиш
ва
уни
тасарруф
этиш
билан
боғлиқ
ҳуқуқларини
амалга
ошириш
ҳам
муҳим
ўрин
тутади
.
Мазкур
масала
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатларида
етарли
даражада
аниқ
тартибга
солинмаган
.
Чунончи
,
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Давлат
уй
-
жой
фондини
хусусийлаштириш
тўғрисида
”
ги
2
Қонуннинг
13-
моддаси
3-
қисмига
кўра
давлат
уй
-
жой
фонди
таркибидаги
уйларда
ижара
шартномаси
асосида
турар
жойни
эгаллаб
турган
фуқаролар
биргаликда
яшаб
турган
барча
балоғат
ёшидаги
оила
аъзолари
ва
турар
жой
майдонида
ҳақи
бўлган
бошқа
шахсларнинг
розилиги
билан
шу
турар
жойни
ушбу
Қонунда
кўзда
тутилган
шартларда
ўз
мулки
қилиб
,
шу
жумладан
биргаликда
ёки
улушбай
асосида
эгалик
қилиш
учун
сотиб
олишга
ҳақлидирлар
.
Мазкур
норма
таҳлили
шундан
далолат
берадики
,
вояга
етмаган
болалар
доимий
яшаб
турган
уй
-
жой
хусусийлаштирилганда
улар
мазкур
уй
-
жойга
нисбатан
мулк
ҳуқуқини
қўлга
киритмайдилар
.
Уй
-
жой
кодексининг
32-
моддаси
5-
қисмида
ҳам
хусусийлаштирилган
квартира
ёки
уйга
нисбатан
вояга
етмаган
болаларнинг
мазкур
мулкка
умумий
мулк
ҳуқуқи
асосида
мулкдор
бўлиши
назарда
тутилмаган
.
Аммо
,
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленумининг
1997
йил
2
майдаги
“
Хусусийлаштирилган
турар
жойларга
эгалик
қилиш
,
улардан
фойдаланиш
ва
уларни
тасарруф
қилиш
билан
боғлиқ
ишлар
бўйича
суд
амалиёти
ҳақида
”
ги
3-
сонли
қарорининг
16-
бандида
ижарачи
билан
бирга
яшаётган
вояга
етмаган
шахслар
турар
жой
хусусийлаштирилган
тақдирда
вояга
етмаган
фойдаланувчилар
билан
шу
турар
жойга
нисбатан
умумий
эгалик
ҳуқуқига
эга
бўлишлари
кўрсатилган
3
.
Пленум
қарорида
ишлатилган
“
умумий
эгалик
ҳуқуқи
”
сўзлари
ҳуқуқий
нуқтаи
назардан
тушунарсиз
туюлсада
,
қарорнинг
ўзбек
ва
рус
тилидаги
матнлари
солиштирилса
,
унинг
мазмуни
аниқлашади
.
Хусусан
,
кўрсатилган
қарорнинг
рус
тилидаги
матнининг
16-
бандида
4
“
становятся
участниками
общей
собственно
-
сти
”
деган
сўзлар
ишлатилган
.
Бу
ўзбек
тилига
“
умумий
мулк
иштирокчилари
бўладилар
”
деб
таржима
қилинади
.
Демак
,
суд
амалиётида
хусусийлаштирилган
турар
жойларга
нисбатан
ота
-
она
билан
бир
қаторда
вояга
етмаган
болаларда
ҳам
умумий
мулк
ҳуқуқи
вужудга
келиши
эътироф
этилган
.
Амалдаги
қонун
ҳужжатларида
вояга
етмаган
болаларнинг
турар
жойга
бўлган
мулк
ҳуқуқларини
ишончли
тарзда
ҳимоя
қилиш
кафолатлари
етарли
даражада
назарда
тутилмаганлигини
таъкидлаймиз
.
Вояга
етмаган
болаларда
турар
жойлар
хусусийлаштирилаётган
пайтда
мулк
ҳуқуқи
вужудга
келишини
ва
хусусийлаштирилган
уй
-
жойларни
бегоналаштиришда
вояга
етмаганларнинг
ҳуқуқлари
ота
-
онанинг
эҳтимол
тутилган
суистеъмолчиликларидан
етарли
даражада
ҳимоя
қилинишини
таъминлаш
мақсадида
қонун
ҳужжатларига
қуйидаги
қўшимчалар
киритиш
лозим
деб
ҳисоблаймиз
.
2
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Давлат
уй
-
жой
фондини
хусусийлаштириш
тўғрисида
”
ги
Қонуни
//
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Кенгашининг
Ахборотномаси
, 1993
й
., 5-
сон
, 230-
модда
.
3
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленуми
қарорлари
тўплами
1991-2006.
Биринчи
жилд
.
Т
.:
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
, 2007
й
., -
Б
. 100
4
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленуми
қарорлари
тўплами
1991-2006.
Биринчи
жилд
.
Т
.:
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
, 2007
й
., -
Б
. 349
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
15
Чунончи
,
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Давлат
уй
-
жой
фондини
хусусийлаштириш
тўғрисида
”
ги
Қонуни
13-
моддасининг
3-
қисми
қуйидаги
таҳрирдаги
жумла
билан
тўлдирилиши
таклиф
этилади
:
“
Бунда
хусусийлаштирилган
турар
жой
эгасининг
вояга
етмаган
оила
аъзолари
,
шу
жумладан
турар
жой
хусусийлаштирилгандан
кейин
туғилган
болалари
ҳам
уй
-
жойга
нисбатан
умумий
мулк
ҳуқуқига
эга
бўладилар
”.
Уй
-
жой
кодексининг
32-
моддаси
4-
қисми
қуйидаги
таҳрирда
баён
этилиши
таклиф
этилади
: “
Мулкдорнинг
вояга
етмаган
оила
аъзолари
яшаётган
турар
жой
васийлик
ва
ҳомийлик
органининг
розилиги
билан
бегоналаштирилиши
мумкин
”.
Кўрсатилган
қонун
ҳужжатларига
таклиф
қилинаётган
қўшимчаларнинг
киритилиши
вояга
етмаганларнинг
турар
жойга
бўлган
ҳуқуқларини
таъминлаш
ва
мазкур
ҳуқуқларни
самарали
ҳимоя
қилиш
манфаатларига
хизмат
қилади
.
Вояга
етмаганлар
зарур
ҳаётий
тажрибага
эга
бўлмаганликлари
,
айрим
ҳолларда
ўз
ҳаракатларининг
қандай
оқибатларга
олиб
келишини
олдиндан
кўра
билмасликлари
,
шунингдек
катта
баҳодаги
мол
-
мулк
,
шу
жумладан
маблағларга
эга
бўлиб
қолганларида
уларни
ноўрин
сарф
-
ҳаражат
қилишга
йўл
қўйишлари
мумкин
.
Бундай
ҳолларда
уларнинг
мулкий
ҳуқуқларини
уларнинг
ўзларидан
мулкни
тасарруф
этиш
ҳуқуқини
чеклаб
қўйиш
орқали
ҳимоя
қилиш
зарурати
вужудга
келиши
мумкин
.
Фуқаролик
кодекси
27-
моддасининг
етарли
асослар
мавжуд
бўлганида
суд
ота
-
оналар
,
фарзандликка
олувчилар
ёки
ҳомийнинг
ёхуд
васийлик
ва
ҳомийлик
органининг
илтимосномасига
мувофиқ
ўн
тўрт
ёшдан
ўн
саккиз
ёшгача
бўлган
вояга
етмаганнинг
ўз
иш
ҳақи
,
стипендияси
ёки
бошқа
даромадларини
мустақил
тасарруф
этиш
ҳуқуқини
чеклаб
қўйиши
ёки
бу
ҳуқуқдан
маҳрум
қилиши
мумкин
эканлиги
тўғрисидаги
4-
қисми
амалда
қўлланилаётгани
йўқ
.
Бунга
сабаб
шундаки
,
мазкур
нормани
қўллаш
механизми
Фуқаролик
процессуал
кодексида
етарли
даражада
назарда
тутилмаган
.
Фуқаролик
процессуал
кодексининг
291-
моддасига
кўра
спиртли
ичимликлар
,
гиёҳвандлик
моддалари
ва
психотроп
моддаларни
суистеъмол
қилиши
натижасида
фуқарони
муомала
лаёқати
чекланган
деб
топиш
тўғрисидаги
ёки
фуқарони
руҳий
ҳолати
бузилганлиги
(
руҳий
касаллиги
ёхуд
ақли
заифлиги
)
туфайли
муомалага
лаёқатсиз
деб
топиш
тўғрисидаги
ариза
судга
шу
моддада
кўрсатилган
шахслар
томонидан
берилиши
мумкин
.
Мазкур
норманинг
мазмунидан
шу
нарса
аниқ
кўриниб
турибдики
,
фуқаро
,
шу
жумладан
вояга
етмаган
фақат
кўрсатилган
асосларга
кўра
муомала
лаёқати
чекланган
ёки
муомалага
лаёқатсиз
деб
топилиши
мумкин
.
Процессуал
қонун
вояга
етмаганнинг
ўз
иш
ҳақи
,
стипендияси
ёки
бошқа
даромадларини
мустақил
тасарруф
этиш
ҳуқуқини
чеклаб
қўйиш
ёки
бу
ҳуқуқлардан
маҳрум
қилишнинг
бошқа
асосларини
назарда
тутмайди
.
Ўз
навбатида
суд
Фуқаролик
процессуал
кодексининг
291-
моддасида
кўрсатилганлардан
бошқа
асослар
билан
берилган
аризани
қабул
қилиш
ва
кўриб
чиқишга
ҳақли
эмас
.
Бу
ўз
иш
ҳақи
,
стипендияси
ва
бошқа
даромадларини
шарт
-
шароитидан
келиб
чиқмаган
ҳолда
мақсадсиз
,
исрофгарчилик
билан
сарфлаётган
вояга
етмаганнинг
ҳуқуқларини
чеклаб
қўйиш
тўғрисидаги
норманинг
амалда
қўлланмаслигига
олиб
келади
.
Бу
ҳолатни
тузатиш
учун
бизнинг
назаримизда
Фуқаролик
процессуал
кодексининг
291-
моддаси
қуйидаги
мазмундаги
2-
қисм
билан
тўлдирилиши
ва
мазкур
модданинг
амалдаги
2-
қисми
3-
қисм
сифатида
янги
таҳрирда
берилиши
лозим
:
“
Ўн
тўрт
ёшдан
ўн
саккиз
ёшгача
бўлган
вояга
етмаганнинг
ўз
иш
ҳақи
,
стипендияси
ва
бошқа
даромадларини
тасарруф
этиш
ҳуқуқини
чеклаш
ёки
бу
ҳуқуқдан
маҳрум
қилиш
ҳақидаги
иш
унинг
ота
-
онаси
,
фарзандликка
олувчиси
ёки
ҳомийнинг
ёхуд
васийлик
ва
ҳомийлик
органи
берган
аризалар
бўйича
қўзғатилиши
мумкин
.
Фуқарони
муомала
лаёқати
чекланган
ёки
муомалага
лаёқатсиз
деб
топиш
,
ўн
тўрт
ёшдан
ўн
саккиз
ёшгача
бўлган
вояга
етмаганнинг
ўз
иш
ҳақи
,
стипендияси
ёки
бошқа
даромадларини
мустақил
тасарруф
этишини
чеклаб
қўйиш
ёки
бу
ҳуқуқдан
маҳрум
қилиш
тўғрисидаги
ариза
мазкур
фуқаро
яшаб
турган
жойдаги
,
агар
бу
шахс
даъволаш
муассасасига
жойлаштирилган
бўлса
,
мазкур
муассаса
жойлашган
ҳудуддаги
судга
берилади
”.
Ўз
навбатида
Фуқаролик
процессуал
кодексининг
292-
моддаси
қуйидаги
мазмундаги
3-
қисм
билан
тўлдирилиши
лозим
бўлади
:
“
Ўн
тўрт
ёшдан
ўн
саккиз
ёшгача
бўлган
вояга
етмаганнинг
ўз
иш
ҳақи
,
стипендияси
ва
бошқа
даромадларини
тасарруф
этиш
ҳуқуқини
чеклаш
ёки
бу
ҳуқуқдан
маҳрум
қилиш
ҳақидаги
аризада
вояга
етмаганнинг
ўз
иш
ҳақи
,
стипендияси
ва
бошқа
даромадларини
ноўрин
фойдаланаётганлигидан
далолат
берувчи
ҳолатлар
баён
этилиши
керак
”.
Шуни
таъкидлаш
керакки
,
Фуқаролик
кодекси
29-
моддаси
2-
қисмида
кўрсатилганлардан
ташқари
,
кичик
ёшдаги
болалар
учун
барча
битимларни
уларнинг
номидан
фақат
ота
-
онаси
,
фарзандликка
олувчилари
ёки
васийлари
тузади
.
Ота
-
она
ўн
тўрт
ёшга
тўлмаган
вояга
етмаганларнинг
мол
-
мулкини
тўлиқ
тасарруф
этиш
ҳуқуқига
эга
.
Бунинг
учун
уларга
бирон
бир
шахснинг
,
шу
жумладан
васийлик
ва
ҳомийлик
органларининг
ҳам
розилиги
талаб
қилинмайди
.
Шу
билан
бирга
,
кичик
ёшдаги
болалар
тузган
битимлар
ва
улар
етказган
зарар
учун
ҳам
уларнинг
ота
-
оналари
жавобгар
бўладилар
.
Бундан
мажбуриятлар
бузилишида
уларнинг
айблари
йўқлиги
исботланган
ҳоллар
мустасно
.
Ўзбекистон
Республикаси
Оила
кодексининг
94-
моддасига
кўра
ота
-
она
,
фарзандликка
олувчилар
,
васийлар
ва
ҳомийлар
вояга
етмаган
болаларнинг
хусусий
мулкини
фуқаролик
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
тартибда
бошқарадилар
ва
тасарруф
этадилар
.
Ота
-
онанинг
вояга
етмаган
болаларга
тегишли
бўлган
хусусий
мулкни
бошқариши
ва
тасарруф
этиши
борасидаги
ҳуқуқлари
масаласида
ҳуқуқий
адабиётларда
турли
фикрлар
айтилган
.
Чунончи
,
Р
.
Муҳаммедов
“
ота
-
оналар
(
улар
ўрнини
босувчи
шахслар
)
васийлик
ва
ҳомийлик
органларидан
рухсат
олмасдан
туриб
,
шахсан
болага
тегишли
бўлган
мол
-
мулкларни
тасарруф
қилиш
,
уларни
сотиш
,
алмаштириш
,
ҳадя
қилиш
,
ижарага
ёки
текин
фойдаланишга
бериш
,
гаровга
қўйиш
бўйича
битимлар
тузиш
ҳуқуқига
,
шунингдек
,
болага
тегишли
мол
-
мулкни
ёки
мулкий
ҳуқуқни
қабул
қилишдан
бош
тортиш
,
унинг
мулки
миқдорини
турли
йўллар
билан
камайтириш
ва
шунга
ўхшаш
ҳаракатларни
бажариш
ҳуқуқига
эга
эмаслар
.
Васий
ва
ҳомий
органларнинг
(
васийлик
ва
ҳомийлик
органлари
демоқчи
бўлса
керак
)
рухсатисиз
болага
тегишли
бўлган
мол
-
мулкни
бўлиш
ёки
ундан
улушлар
ажратишга
ҳам
йўл
қўйилмайди
”
1
деб
таъкидлайди
.
1
Ўзбекистон
Республикасининг
Оила
кодексига
шарҳлар
. –
Т
.:
Адолат
, 2000. -
Б
.188
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
16
Оила
ҳуқуқи
(
Семейное
право
)
дарслиги
муаллифлари
“
болага
тегишли
даромадлар
,
шу
жумладан
унинг
мулкини
бошқариш
натижасида
олинган
даромадлар
,
бола
мустақил
тасарруф
этиши
мумкин
бўлган
даромадлардан
ташқари
,
ота
-
она
томонидан
васийлик
ва
ҳомийлик
органлари
рухсати
билан
фақат
бола
манфаатлари
учун
ҳаражат
қилинади
.
Ота
она
васийлик
ва
ҳомийлик
органиниг
олдиндан
берган
розилигисиз
болага
тегишли
бўлган
даромадлар
ҳисобидан
болани
боқиш
учун
зарур
бўлган
ҳаражатларни
қилиши
мумкин
”
деб
таъкидлашиб
,
давомида
Р
.
Муҳаммедовнинг
фикрига
ўхшаш
фикрни
билдирадилар
1
.
“
Бола
ҳуқуқларининг
кафолатлари
тўғрисида
”
ги
Ўзбекистон
Республикаси
Қонунига
шарҳлар
муаллифлари
эса
бу
масалада
янада
қатъийроқ
фикр
билдириб
,
шундай
ёзганлар
: “
Ота
-
оналар
боланинг
қонуний
вакили
бўлганлиги
боис
унинг
мулкига
бошқарув
қилганда
ҳудди
фуқаролик
қонун
ҳужжатларида
кўзда
тутилган
васийлар
сингари
худди
шундай
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларга
эга
. (
ФКнинг
32-
моддаси
).
Бу
талаблар
болани
фарзандликка
олган
шахсларга
ҳам
тегишли
.
Бундан
келиб
чиққан
ҳолда
,
болага
тегишли
даромадлар
ота
-
онаси
томонидан
боланинг
манфаатларини
кўзлаган
ҳолда
васийлик
ва
ҳомийлик
органларининг
рухсати
билан
сарфланади
.
Бундай
рухсат
боланинг
кундалик
таъминоти
,
унга
кийим
сотиб
олиш
,
даволаш
,
дам
олиши
учун
керак
бўлган
ҳаражатлар
ҳақида
сўз
кетганда
талаб
қилинади
”
2
.
Бизнинг
назаримизда
келтирилган
иҳтибосларда
билдирилган
фикрлар
мунозарали
ва
қонун
ҳужжатлари
нормаларига
асосланмаган
.
Чунончи
,
Ўзбекистон
Республикасининг
Оила
кодекси
,
Фуқаролик
кодекси
ва
бошқа
қонун
ҳужжатларида
ота
-
онанинг
ота
-
оналик
ҳуқуқларини
амалга
оширишда
,
шу
жумладан
вояга
етмаган
болаларнинг
мол
-
мулкини
бошқариш
ва
тасарруф
этиш
билан
боғлиқ
ҳаракатларни
амалга
оширишда
васийлик
ва
ҳомийлик
органларининг
розилигини
олишлари
шарт
эканлиги
назарда
тутилмаган
.
Юқорида
кўрсатилган
муаллифлар
васий
ва
ҳомийлар
вояга
етмаганлар
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилишда
қонуний
вакил
ваколатидан
фойдаланишини
ҳисобга
олган
ҳолда
қонун
ўхшашлиги
принципидан
келиб
чиққан
бўлишлари
мумкин
.
Аммо
,
фикримизча
,
мазкур
ҳолатга
қонун
ўхшашлиги
принципини
қўллаш
хато
бўлган
бўлар
эди
.
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамаси
ўзининг
1999
йил
22
апрелдаги
171-
сонли
Қарори
билан
“
Ўзбекистон
Республикасида
васийлик
ва
ҳомийлик
тўғрисида
Низом
”
ни
тасдиқлашда
қонун
ўхшашлиги
принципидан
келиб
чиқмаган
.
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодексининг
32-
моддасида
ва
кўрсатилган
Низомда
васийлик
ва
ҳомийлик
ота
-
она
қарамоғидан
маҳрум
бўлган
болаларга
нисбатан
белгиланиши
назарда
тутилган
,
васийлик
ва
ҳомийлик
органлари
ваколатларида
ота
-
онага
вояга
етмаган
боланинг
хусусий
мулкини
бошқариш
ва
тасарруф
этиш
билан
боғлиқ
бирон
-
бир
ҳаракатни
амалга
оширишга
розилик
бериш
ҳуқуқи
назарда
тутилмаган
.
Биз
кўрсатилган
муаллифларнинг
фикрлари
қонун
1
Караходжаева
Д
.
М
.,
Кочергина
Т
.
М
.,
Шарахметова
У
.
Ш
.
Семейное
право
.
Учебник
.-
Т
.:
ТГЮИ
, 2010. –
С
.107
2
“
Бола
ҳуқуқларининг
кафолатлари
тўғрисида
”
ги
Ўзбекистон
Республикаси
Қонунига
шарҳлар
./
Саидов
А
.
Ҳ
.
ва
бошқ
.;
Инсон
ҳуқуқлари
бўйича
Ўзбекистон
Республикаси
Миллий
маркази
. –
Т
.: “Vektor - Press”, 2009. -
Б
.172
ҳужжатларига
мувофиқ
эмас
эканлигини
таъкидлаш
билан
бирга
улар
билдирган
фикрларни
ривожлантириш
ва
қонун
ҳужжатларида
ота
-
она
томонидан
вояга
етмаган
болаларнинг
хусусий
мулкини
бошқариш
ва
тасарруф
этиш
билан
боғлиқ
айрим
аҳамиятли
ҳаракатларни
ҳомийлик
ва
васийлик
органи
розилиги
билан
амалга
ошириш
тартибини
жорий
қилиш
зарурати
мавжуд
деб
ҳисоблаймиз
.
Назаримизда
бу
масалани
ОКнинг
94-
моддасини
қуйидаги
мазмундаги
2-
қисм
билан
тўлдириш
орқали
ҳал
қилиш
мумкин
: “
Ота
-
она
,
фарзандликка
олувчилар
,
васийлар
ва
ҳомийлар
вояга
етмаган
болаларнинг
хусусий
мулкини
бошқариш
ва
тасаруф
этишда
ушбу
Кодекснинг
184-
моддасида
назарда
тутилган
ҳаракатларни
фақат
васийлик
ва
ҳомийлик
органи
розилиги
билан
амалга
ошириши
мумкин
”.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2012
йил
27
февралдаги
Қарори
билан
тасдиқланган
“
Мустаҳкам
оила
йили
”
Давлат
дастурида
“
Васийлик
ва
ҳомийлик
тўғрисида
”
Ўзбекистон
Республикаси
Қонуни
лойиҳасини
ишлаб
чиқиш
назарда
тутилганлиги
айни
муддао
бўлди
.
Мазкур
Қонун
лойиҳасида
:
-
васийлик
ва
ҳомийликни
давлат
томонидан
қўллаб
-
қувватлашни
кучайтириш
,
васийлик
ва
ҳомийлик
органларининг
ҳуқуқ
ҳамда
мажбуриятларини
белгилаш
;
-
Васийлик
ва
ҳомийликни
белгилаш
васийлик
ва
ҳомийликка
олинган
шахсларнинг
мулкини
сақлаш
ҳамда
бошқариш
механизмини
такомиллаштириш
;
-
Етим
болалар
ва
ота
-
она
қарамоғидан
маҳрум
бўлган
болаларнинг
ҳуқуқлари
ҳамда
қонуний
манфаатларини
ҳимоя
қилишнинг
ҳуқуқий
механизмларини
такомиллаштириш
билан
боғлиқ
масалаларни
ҳал
қилиш
назарда
тутилмоқда
3
.
Бизнинг
назаримизда
“
Васийлик
ва
ҳомийлик
тўғрисида
”
ги
Қонун
лойиҳасини
ишлаб
чиқишда
кўрсатилганлардан
ташқари
яна
бир
қатор
масалаларни
ҳал
қилиш
лозим
бўлади
.
Таъкидлаш
керакки
,
амалдаги
қонунчиликка
кўра
васийлик
ва
ҳомийлик
вазифаларини
амалга
ошириш
халқ
таълими
муассасалари
фаолиятини
методик
таъминлаш
ва
ташкил
этиш
бўлимларига
,
соғлиқни
сақлаш
бўлимларига
,
бандликка
кўмаклашиш
ва
аҳолини
ижтимоий
муҳофаза
қилиш
марказларига
юклатилган
.
Санаб
ўтилган
органларнинг
биронтасида
ҳам
васийлик
ва
ҳомийлик
масалалари
билан
касб
сифатида
шуғулланадиган
мутахассислар
мавжуд
бўлмасдан
,
улар
васийлик
ва
ҳомийлик
билан
боғлиқ
вазифаларни
жамоатчилик
асосида
амалга
оширадилар
.
Худди
шунингдек
,
васийлик
ва
ҳомийлик
органларининг
фаолиятини
мувофиқлаштириш
ҳам
зарур
даражада
йўлга
қўйилмаган
.
Тўғри
,
васийлик
ва
ҳомийлик
органлари
фаолиятига
раҳбарликни
Қорақалпоғистон
Республикаси
Вазирлар
Кенгаши
ва
жойлардаги
давлат
ҳокимияти
органлари
амалга
оширадилар
4
.
Ишлаб
чиқиладиган
Қонун
лойиҳасида
ҳар
бир
туман
ҳокими
ҳузурида
Васийлик
ва
ҳомийлик
Кенгаши
тузиш
,
Кенгаш
масъул
котиби
лавозимини
жорий
этишни
назарда
тутиш
,
Кенгашнинг
вазифалари
,
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
белгилаб
қўйилиши
Васийлик
ва
3
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
палаталарининг
Ахборотномаси
, 2012
й
.,
№
2, 44-
модда
.
4
Қаранг
: “
Ўзбекистон
Республикасида
васийлик
ва
ҳомийлик
тўғрисидаги
Низом
”//
Ўзбекистон
Республикасининг
Ҳукумати
қарорлари
тўплами
, 1999
й
., 4-
сон
, 18-
модда
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
17
ҳомийлик
органларига
раҳбарлик
қилишни
яхшилаш
билан
бирга
васийлик
ва
ҳомийликдаги
шахсларнинг
ҳуқуқ
ва
қонуний
манфаатларини
ҳимоя
қилинишини
кучайтиришга
ҳам
хизмат
қилган
бўлар
эди
.
Шу
билан
бирга
,
кўрсатилган
Қонун
лойиҳасида
ОКнинг
184-
моддасида
назарда
тутилган
ҳаракатлар
ота
-
она
томонидан
ҳам
худди
васийлар
сингари
фақат
васийлик
ва
ҳомийлик
органлари
розилиги
билан
амалга
оширилиши
белгилаб
қўйилиши
тўғрисидаги
масаланинг
ҳал
қилиниши
вояга
етмаганларнинг
мулкий
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилиш
кафолатларини
янада
кучайтирган
бўлар
эди
.
Х
.
М
.
Салихов
Магистрант
ТГЮИ
ОСОБЕННОСТИ
ИМУЩЕСТВЕННОЙ
ОТВЕТСТВЕННОСТИ
СТОРОН
ДОГОВОРА
ВОЗДУШНОЙ
ПЕРЕВОЗКИ
ГРУЗОВ
Рассматривая
ответственность
за
нарушение
до
-
говора
авиаперевозки
,
мы
не
должны
забывать
,
что
воздушные
суда
,
как
,
впрочем
,
и
любой
другой
транс
-
порт
,
является
источником
повышенной
опасности
.
Поэтому
мы
должны
говорить
,
с
одной
стороны
,
непо
-
средственно
об
ответственности
за
нарушение
дого
-
вора
авиаперевозки
,
то
есть
о
взаимной
ответственно
-
сти
сторон
данного
договора
друг
перед
другом
,
а
с
другой
стороны
,
об
ответственности
владельца
источ
-
ника
повышенной
опасности
,
которая
является
,
по
своему
характеру
,
внедоговорной
.
В
частности
,
далеко
не
каждое
авиационное
про
-
исшествие
может
быть
спровоцировано
виновным
по
-
ведением
одной
из
сторон
договора
авиаперевозки
.
Тем
не
менее
,
напомним
,
ответственность
за
вред
,
причиненный
источником
повышенной
опасности
,
мо
-
жет
наступить
и
в
отсутствии
вины
его
владельца
,
то
есть
перевозчика
.
Вопросы
ответственности
перевозчика
по
догово
-
ру
воздушной
перевозки
можно
разбить
на
следующие
две
группы
:
а
)
ответственность
воздушного
перевозчи
-
ка
за
несохранность
(
утрату
,
недостачу
,
повреждение
,
порчу
)
груза
или
багажа
принятого
к
перевозке
;
б
)
от
-
ветственность
воздушного
перевозчика
за
нарушение
сроков
перевозки
.
Имущественная
ответственность
за
нарушение
транспортных
обязательств
строится
на
общих
прин
-
ципах
ответственности
в
гражданском
праве
(
гл
. 24
ГК
РУз
).
В
Воздушном
кодексе
также
указывается
,
что
ответственность
перевозчика
при
воздушных
перевоз
-
ках
регулируется
гражданским
законодательством
Республики
Узбекистан
и
настоящим
Кодексом
(
Ст
.112
ВК
РУз
).
Воздушный
кодекс
РУз
устанавливает
прави
-
ло
о
том
,
что
перевозчик
несет
ответственность
за
утрату
,
недостачу
или
повреждение
груза
с
момента
принятия
его
к
перевозке
и
до
выдачи
получателю
или
передачи
его
согласно
установленным
правилам
дру
-
гой
организации
,
если
не
докажет
,
что
им
были
приня
-
ты
все
необходимые
меры
для
предотвращения
вреда
или
что
такие
меры
невозможно
принять
.
На
основании
общих
принципов
ответственности
перевозчика
-
перевозчик
несет
ответственность
пе
-
ред
пассажиром
воздушного
судна
и
грузовладельцем
в
порядке
,
установленном
законодательством
РУз
,
международными
договорами
РУз
,
а
также
договором
воздушной
перевозки
пассажира
,
договора
воздушной
перевозки
груза
или
договором
воздушной
перевозки
почты
.
Согласно
статье
333
ГК
РУз
должник
отвечает
за
неисполнение
или
ненадлежащее
исполнение
обяза
-
тельства
при
наличии
вины
,
если
иное
не
предусмот
-
рено
законодательством
или
договором
.
Должник
при
-
знается
невиновным
,
если
докажет
,
что
принял
все
зависящие
от
него
меры
для
надлежащего
исполнения
обязательства
.
Также
в
статье
336
ГК
РУз
предусмотрено
,
что
ес
-
ли
в
двустороннем
договоре
исполнение
стало
невоз
-
можным
для
одной
стороны
в
силу
обстоятельства
,
за
которое
она
отвечает
,
другая
сторона
,
поскольку
в
