Ота-она ва болаларнинг вояга етмаганлар хусусий мулки билан боғлиқ мулкий-ҳуқуқий муносабатлари

CC BY f
22-25
14
8
Поделиться
Тухташова, Ш. (2012). Ота-она ва болаларнинг вояга етмаганлар хусусий мулки билан боғлиқ мулкий-ҳуқуқий муносабатлари . Обзор законодательства Узбекистана, (3), 22–25. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/uzbek_law_review/article/view/14086
Ш Тухташова, Ташкентский государственный юридический университет

стажер-исследователь-исследователь

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Ўзбекистон Республикаси Оила кодексидаги энг муҳим янгиликлардан бири вояга етмаганларга тегишли бўлган ҳуқуқларнинг бир бутун, яхлитмажмуаси яратилганлиги бўлди. Оила кодексида вояга етмаганларнинг шахсий номулкий ҳуқуқлари билан бир қаторда мулкий ҳуқуқлари ҳам анча батафсил тартибга солинди. Бу иккита ҳолат билан бевосита боғлиқдир. Биринчидан, Ўзбекистонда бозор муносабатларига ўтилиши муносабати билан иқтисодиётда амалга оширилаётган, шу жумладан оилаларнинг иқтисодий асосларини мустаҳкамлаш борасидаги ислоҳотлар билан боғлиқ. Иккинчидан, Ўзбекистон Республикасининг инсон ҳуқуқ ва эркинликларига оид асосий халқаро шартномаларга, шу жумладан Бола ҳуқуқлари тўғрисидаги Конвенцияга 1 қўшилганлиги ва унинг нормаларини миллий қонунчиликка сингдириш чора-тадбирлари кўрилганлиги билан ҳам боғлиқдир

Похожие статьи


background image

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА


2012

3

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

23

Ш

.

А

.

Тухташова

ТДЮИ

стажёр

-

тадқиқотчи

-

изланувчиси

ОТА

-

ОНА

ВА

БОЛАЛАРНИНГ

ВОЯГА

ЕТМАГАНЛАР

ХУСУСИЙ

МУЛКИ

БИЛАН

БОҒЛИҚ

МУЛКИЙ

-

ҲУҚУҚИЙ

МУНОСАБАТЛАРИ

Ўзбекистон

Республикаси

Оила

кодексидаги

энг

муҳим

янгиликлардан

бири

вояга

етмаганларга

тегишли

бўлган

ҳуқуқларнинг

бир

бутун

,

яхлит

мажмуаси

яратилганлиги

бўлди

.

Оила

кодексида

вояга

етмаганларнинг

шахсий

номулкий

ҳуқуқлари

билан

бир

қаторда

мулкий

ҳуқуқлари

ҳам

анча

батафсил

тартибга

солинди

.

Бу

иккита

ҳолат

билан

бевосита

боғлиқдир

.

Биринчидан

,

Ўзбекистонда

бозор

муносабатларига

ўтилиши

муносабати

билан

иқтисодиётда

амалга

оширилаётган

,

шу

жумладан

оилаларнинг

иқтисодий

асосларини

мустаҳкамлаш

борасидаги

ислоҳотлар

билан

боғлиқ

.

Иккинчидан

,

Ўзбекистон

Республикасининг

инсон

ҳуқуқ

ва

эркинликларига

оид

асосий

халқаро

шартномаларга

,

шу

жумладан

Бола

ҳуқуқлари

тўғрисидаги

Конвенцияга

1

қўшилганлиги

ва

унинг

нормаларини

миллий

қонунчиликка

сингдириш

чора

-

тадбирлари

кўрилганлиги

билан

ҳам

боғлиқдир

.

Конвенциянинг

27-

моддасига

кўра

иштирокчи

-

давлатлар

ҳар

бир

боланинг

жисмоний

,

ақлий

,

маънавий

,

аҳлоқий

ва

ижтимоий

камол

топиши

учун

зарур

ҳисобланган

турмуш

даражасига

эга

бўлиш

ҳуқуқини

эътироф

этадилар

2

.

Шуни

қайд

этиш

керакки

,

вояга

етмаган

боланинг

зарур

турмуш

даражасига

эга

бўлиши

нафақат

ота

-

она

томонидан

бериладиган

таъминот

ҳисобига

,

балки

боланинг

ўзига

мулк

ҳуқуқи

асосида

тегишли

бўлган

мол

-

мулк

ҳисобига

ҳам

таъминланади

.

Ўзбекистон

Республикасида

вояга

етмаган

бола

мулк

ҳуқуқи

асосида

бир

қатор

мол

-

мулкларга

эгалик

қилиши

мумкин

.

Оила

кодексининг

93-

моддасига

кўра

вояга

етмаган

болалар

қонунда

белгиланган

тартибда

хусусий

мулк

эгаси

бўлиш

ҳуқуқига

эгадирлар

.

Вояга

етмаган

болаларнинг

қонунда

белгиланган

тартибда

ҳадя

,

мерос

тариқасида

олган

мол

-

мулки

,

шунингдек

шахсий

меҳнати

ва

тадбиркорлик

фаолияти

натижасида

орттирган

мол

-

мулки

уларнинг

хусусий

мулки

ҳисобланади

.

Вояга

етмаган

болага

мулк

ҳуқуқи

асосида

,

қонунда

хусусий

мулк

таркибига

кириш

тақиқланган

ашёлардан

ташқари

,

ҳар

қанақанги

мол

-

мулк

ва

мулкий

ҳуқуқлар

тегишли

бўлиши

мумкин

.

Ота

-

она

ва

вояга

етмаган

болалар

ўртасидаги

вояга

етмаганларнинг

хусусий

мулки

билан

боғлиқ

мулкий

-

ҳуқуқий

муносабатларида

вояга

етмаганларнинг

муомала

лаёқати

ҳажми

алоҳида

роль

ўйнайди

.

Вояга

етмаганларнинг

ўз

фуқаролик

1

Ўзбекистон

Республикаси

БМТнинг

Бош

Ассамблеяси

томонидан

1989

йил

20

ноябрда

қабул

қилинган

Бола

ҳуқуқлари

тўғрисидаги

конвенцияни

1992

йил

9

декабрда

ратификация

қилган

.

Ўзбекистон

Республикаси

Олий

Кенгашининг

Бола

ҳуқуқлари

тўғрисидаги

Конвенцияга

қўшилиш

ҳақида

ги

қарори

//

Ўзбекистон

Республикаси

Олий

Кенгашининг

Ахборотномаси

, 1993

й

., 1-c

он

, 41-

модда

2

Ўзбекистон

Республикаси

ва

инсон

ҳуқуқлари

бўйича

халқаро

шартномалар

. /

Масъул

муҳаррир

Саидов

А

.

Х

.

Инсон

ҳуқуқлари

бўйича

Ўзбекистон

Республикаси

Миллий

маркази

.

Т

.: “

Адолат

”. 2002. –

Б

. 129

ҳуқуқларини

амалга

оширишларида

уларнинг

муомала

лаёқатини

тўрт

гуруҳга

бўлиш

мумкин

:

биринчи

гуруҳга

мулкий

ва

меҳнат

муносабатларида

мустақил

ҳаракатларни

амалга

ошириш

бўйича

тўла

муомала

лаёқатига

эга

бўлган

вояга

етмаганлар

киради

.

Булар

жумласига

вояга

етгунга

қадар

никоҳга

кирган

(

Оила

кодексининг

15-

моддаси

),

шунингдек

16

ёшга

тўлган

меҳнат

шартномаси

бўйича

ишлаётган

ёки

ота

-

онасининг

розилиги

билан

тадбиркорлик

фаолияти

билан

шуғулланаётган

(

Фуқаролик

кодексининг

28-

моддаси

)

тўла

муомалага

лаёқатли

деб

эълон

қилинган

вояга

етмаганларни

киритиш

мумкин

;

иккинчи

гуруҳга

ўн

тўрт

ёшдан

ўн

саккиз

ёшгача

бўлган

,

ФКнинг

27-

моддаси

2-

қисмида

назарда

тутилганлардан

ташқари

,

битимларни

ўз

ота

-

оналари

,

фарзандликка

олувчилари

ёки

ҳомийларининг

ёзма

розилиги

билан

тузиш

ҳуқуқига

эга

бўлган

вояга

етмаганлар

киради

;

учинчи

гуруҳга

олти

ёшдан

ўн

тўрт

ёшгача

бўлган

,

ФКнинг

29-

моддаси

2-

қисмида

назарда

тутилган

битимларнигина

мустақил

амалга

ошираоладиган

бошқа

барча

битимлар

уларнинг

номидан

фақат

ота

-

онаси

,

фарзандликка

олувчилари

ёки

васийлари

тузадиган

вояга

етмаганлар

;

тўртинчи

гуруҳга

эса

олти

ёшгача

бўлган

муомала

лаёқатига

амалда

эга

бўлмаган

болалар

(

гўдаклар

)

киради

.

Биринчи

гуруҳга

кирувчи

,

никоҳга

кирганлиги

туфайли

тўла

муомала

лаёқатига

эга

бўлган

,

меҳнат

шартномаси

бўйича

ишлаётганлиги

ёки

тадбиркорлик

фаолияти

билан

шуғулланилаётганлиги

туфайли

тўла

муомалага

лаёқатли

деб

эълон

қилинган

вояга

етмаганлар

ўзига

тегишли

барча

мол

-

мулкни

,

шу

жумладан

иш

ҳақи

ва

тадбиркорлик

фаолиятидан

олинган

даромадларни

мустақил

тасарруф

этиш

ҳуқуқига

эга

бўладилар

ҳамда

бошқа

шахслар

олдидаги

ўз

мажбуриятлари

бўйича

мол

-

мулки

билан

жавобгар

бўлади

.

Ота

-

она

эмансипация

қилинган

вояга

етмаганлар

мажбуриятлари

бўйича

,

шу

жумладан

зарар

етказиш

туфайли

келиб

чиққан

мажбуриятлар

бўйича

жавобгар

бўлмайдилар

.

Иккинчи

гуруҳга

кирувчи

,

яъни

ўн

тўрт

ёшдан

ўн

саккиз

ёшгача

бўлган

вояга

етмаганларнинг

ота

-

оналари

билан

мулкий

-

ҳуқуқий

муносабатлари

анча

мураккабдир

.

Бу

мураккаблик

бир

томондан

бу

гуруҳга

кирувчи

вояга

етмаганлар

нисбатан

анча

кенг

мулкий

ҳуқуқларга

эга

бўлганлиги

билан

,

иккинчидан

эса

қонун

ҳужжатларидаги

айрим

ноаниқликлар

билан

характерланади

.

Фуқаролик

кодексининг

27-

моддаси

2-

қисми

1-

бандидаги

бошқа

даромадларини

жумласи

ноаниқ

бўлиб

,

уни

амалиётда

қўллашда

турли

муаммолар

келиб

чиқиши

мумкин

.

Бошқа

даромадлар

жумласига

нималар

кириши

норматив

-

ҳуқуқий

ҳужжатларда

аниқ

белгилаб

қўйилмаган

.

Бугунги

кунда

мамлакатимизда

амалга

оширилаётган

кенг

қамровли

ислоҳотлар

туфайли

оилаларнинг

иқтисодий

асослари

тобора

мустаҳкамланмоқда

,

шу

жумладан

вояга

етмаганларнинг

ҳам

тадбиркорлик

фаолияти

билан

шуғулланиши

уларнинг

иш

ҳақи

ёки

стипендиядан

ташқари

бошқа

турли

даромадлар

олиш

имконини

кенгайтирмоқда

.

Ўн

тўрт

ёшдан

ўн

саккиз

ёшгача

бўлган

вояга

етмаганларнинг

бошқа

даромадлар

жумласига

унинг

ҳадя

,

мерос

тариқасида

олган

ёки

унга

текин

берилган

мол

-

мулкни

ҳамда

тадбиркорлик

фаолияти

натижасида

орттирган

мол

-

мулкини

,

шу


background image

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

2012

3

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

24

жумладан

пул

маблағларини

киритиш

мумкин

.

Ҳозирги

шароитда

кўрсатилган

мол

-

мулкнинг

,

шу

жумладан

вояга

етмаганнинг

тадбиркорлик

фаолияти

натижасида

орттирган

пул

маблағларининг

ҳажми

сезиларли

даражада

катта

бўлиши

мумкин

.

Бундай

даромадларнинг

вояга

етмаган

томонидан

бирон

бир

назоратсиз

сарфланиши

нафақат

унга

,

балки

оиланинг

бошқа

аъзоларига

ҳам

катта

зарар

етказиши

мумкин

.

Одатда

,

вояга

етмаган

ўз

иш

ҳақи

,

стипендиясини

ва

интеллектуал

фаолият

натижасида

олган

даромадларини

сарфлашга

масъулият

билан

ёндашади

.

Чунки

,

мазкур

даромадлар

асосини

унинг

шахсий

меҳнати

ташкил

этади

.

Аммо

,

у

бошқа

даромадларни

,

жумладан

унинг

номидаги

акциялар

дивидендлари

,

мерос

,

ҳадя

тариқасида

ўзи

меҳнат

сарфламасдан

олган

даромадларни

сарфлашда

ҳамма

вақт

ҳам

мавжуд

шарт

-

шароитга

соғлом

фикрдан

келиб

чиқиб

,

тўғри

баҳо

беравермайди

.

Баён

этилганлардан

келиб

чиқиб

,

биз

Фуқаролик

кодекси

27-

моддаси

2-

қисми

1-

бандидан

бошқа

даромадларини

деган

жумлани

чиқариб

ташлаш

лозим

деб

ҳисоблаймиз

.

Ўн

тўрт

ёшдан

ўн

саккиз

ёшгача

бўлган

вояга

етмаганлар

фан

,

адабиёт

ёки

санъат

асарининг

,

ихтиронинг

ёхуд

ўз

интеллектуал

фаолиятининг

қонун

билан

қўриқланадига

бошқа

натижаси

муаллифи

ҳуқуқини

мустақил

равишда

амалга

оширишга

ҳақли

.

О

.

Оқюлов

ёзганидек

,

Интеллектуал

фаолият

натижалари

муаллифи

шахсий

ҳуқуқлар

билан

бир

қаторда

,

ушбу

натижага

нисбатан

мулкий

ҳуқуқларга

ҳам

эга

.

Мулкий

ҳуқуқ

мазмуни

муаллифининг

ушбу

ўзи

яратган

интеллектуал

фаолият

натижасидан

фойдаланиши

,

бошқаларга

ҳақ

эвазига

фойдаланишга

бериш

ёки

ҳақ

эвазига

фойдаланишга

рухсат

бериш

ёхуд

ҳақ

эвазига

бу

натижага

нисбатан

ҳуқуқларни

бошқаларга

ўтказиш

имкониятлари

билан

белгиланади

1

.

Бундан

шундай

хулоса

чиқадики

,

ўн

тўрт

ёшдан

ошган

вояга

етмаган

ҳам

ўз

интеллектуал

фаолияти

натижаларига

эгалик

қилиш

,

ундан

фойдаланиш

ва

уни

тасарруф

этиш

ҳуқуқига

эга

.

Айрим

муаллифлар

муаллифлик

ҳуқуқи

билан

боғлиқ

шартномавий

муносабатлар

вояга

етмаганлар

томонидан

мустақил

амалга

оширилиши

мумкинлигини

инкор

этадилар

.

Жумладан

,

Г

.

Худойбердиева

“...

вояга

етмаган

шахс

иштирок

этган

,

яъни

ҳаммуаллифликда

асар

яратган

шахслар

билан

шартномавий

муносабатда

вояга

етмаган

шахснинг

номидан

унинг

ота

-

онаси

ёки

қонуний

вакили

ёхуд

васийси

(

ҳомий

)

иштирок

этади

.

Чунки

,

фуқаролик

-

ҳуқуқий

муносабатларнинг

иштирокчиси

сифатида

,

фуқаролик

қонунчилигига

кўра

шартнома

тузиш

ва

имзолашда

фуқаролик

лаёқатига

эга

бўлган

шахслар

иштирок

этиши

белгилаб

қўйилган

.

Ота

-

оналар

ёки

уларнинг

ўрнини

босувчи

шахслар

жамиятнинг

тўла

ҳуқуқли

аъзоси

бўлишида

,

жамиятнинг

бошқа

аъзолари

манфаатларини

ҳурмат

қилган

ҳолда

,

ўз

ҳуқуқларини

тушуниши

ва

улардан

фойдаланишда

унга

кўмаклашиши

даркор

2

деб

таъкидлайди

.

Кўрсатилган

муаллиф

ўз

фикрини

давом

эттириб

, “

Вояга

етмаган

муаллифнинг

мулкий

ҳуқуқларини

бошқа

шахсга

ўтказиш

...

муаллифлик

шартномаси

асосида

амалга

1

Оқюлов

О

.

Интеллектуал

Мулк

ҳуқуқи

:

Умумий

қоидалар

ва

алоҳида

объектлар

. –

Т

.:

ТДЮИ

, 2003. -

Б

. 18-19

2

Худойбердиева

Г

.

Вояга

етмаганларнинг

муаллифлик

ҳуқуқи

ва

унинг

ҳимоя

қилиниши

//

Демократлаштириш

ва

инсон

ҳуқуқлари

. – 2010. –

3.–

Б

. 41

оширилиши

мумкин

.

Бундай

шартнома

,

юқорида

таъкидланганидек

,

вояга

етмаган

шахснинг

қонуний

вакили

орқали

имзоланади

деб

ёзади

3

.

Муаллиф

Фуқаролик

кодекси

27-

моддаси

2-

қисми

2-

бандида

кўрсатилган

ҳолатлар

умумий

қоидадан

истисно

бўлиб

,

ўн

тўрт

ёшдан

ўн

саккиз

ёшгача

бўлган

вояга

етмаганларга

интеллектуал

фаолият

натижасида

олинган

даромадларни

мустақил

тасарруф

этиш

,

шу

жумладан

уларни

тасарруф

этиш

борасида

шартномавий

муносабатларга

киришиш

ҳуқуқини

беришини

эътибордан

четда

қолдирган

кўринади

.

Мамлакатимизда

амалга

оширилаётган

иқтисодий

ислоҳотлар

жараёнида

тобора

ривожланиб

бораётган

бозор

иқтисодиёти

фуқаролик

муомаласида

ҳаракат

қилувчи

мол

-

мулк

объектлари

доирасини

ниҳоятда

кенгайтириб

юборди

.

Кўчмас

мулк

,

қимматбаҳо

қоғозлар

,

ашёвий

ҳуқуқлар

,

интеллектуал

мулк

объектлари

шулар

жумласидандир

.

Эндиликда

интеллектуал

мулк

объектлари

фуқаролик

муомаласида

турли

кўринишларда

мол

-

мулк

ва

товар

сифатида

намоён

бўлмоқда

4

.

Шу

туфайли

вояга

етмаганларнинг

интеллектуал

мулк

ҳуқуқини

тасарруф

этиш

билан

боғлиқ

хатти

-

ҳаракатлари

устидан

ота

-

она

томонидан

назорат

олиб

борилиши

зарурияти

юзага

келмоқда

.

Аммо

,

бу

назорат

вояга

етмаганларнинг

интеллектуал

мулк

ҳуқуқини

амалга

оширишини

бирон

-

бир

тарзда

чеклаш

мақсадида

эмас

,

балки

интеллектуал

фаолият

натижасида

олинган

даромадлардан

унинг

мақсадли

ва

самарали

фойдаланиши

,

мазкур

даромадларни

зарурати

бўлмаган

нарсаларга

сарфлаб

,

исрофгарчиликка

йўл

қўйиб

,

охир

оқибатда

ўзини

ҳам

,

оилани

ҳам

оғир

иқтисодий

аҳволга

солиб

қўйишининг

олдини

олиш

ниятида

амалга

оширилмоғи

лозим

.

Масаланинг

яна

бир

томони

борки

,

мамлакатимизда

вояга

етмаганларга

ижод

қилиш

ва

интеллектуал

мулк

яратиш

ҳамда

ўз

меҳнатининг

натижаси

бўлган

интеллектуал

мулкка

нисбатан

муаллифлик

ҳуқуқини

амалга

ошириш

борасида

яратилган

шарт

-

шароит

туфайли

кейинги

пайтларда

вояга

етмаганлар

ўз

интеллектуал

фаолияти

натижасида

каттагина

даромадга

эга

бўлмоқдалар

.

Чунончи

,

Ўзбекистон

Республикаси

Президентининг

1999

йил

10

июндаги

Зулфия

номидаги

Давлат

мукофотини

таъсис

этиш

бўйича

таклифларни

қўллаб

-

қувватлаш

тўғрисида

ги

Фармони

5

билан

баркамол

,

оқила

хотин

-

қизлар

авлодини

вояга

етказиш

,

улар

орасидаги

иқтидорли

ёшларнинг

адабиёт

,

санъат

,

фан

ва

маданиятни

ривожлантиришдаги

ютуқлари

,

тенгдошларининг

миллий

истиқлол

ғоялари

ва

маданий

-

маънавий

қадриятларига

эътиқодининг

юксалиши

йўлидаги

ибратли

фаолияти

,

кенг

кўламли

ислоҳотларни

жадаллаштиришдаги

фаол

иштирокини

рағбатлантириш

мақсадида

6

Зулфия

номидаги

Давлат

мукофоти

таъсис

этилди

.

3

Худойбердиева

Г

.

Вояга

етмаганларнинг

муаллифлик

ҳуқуқи

ва

унинг

ҳимоя

қилиниши

//

Демократлаштириш

ва

инсон

ҳуқуқлари

. – 2010. –

3.–

Б

. 41

4

Оқюлов

О

.

Интеллектуал

Мулк

ҳуқуқи

:

Умумий

қоидалар

ва

алоҳида

объектлар

. –

Т

.:

ТДЮИ

, 2003. -

Б

. 138-139

5

Ўзбекистон

Республикаси

Президентининг

Зулфия

номидаги

Давлат

мукофотини

таъсис

этиш

бўйича

таклифларни

қўллаб

-

қувватлаш

тўғрисида

ги

Фармони

//

Ўзбекистон

Республикаси

Олий

Мажлисининг

Ахборотномаси

, 1999

й

., 6-

сон

, 151-

модда

.

6

Ўша

ерда

.


background image

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА


2012

3

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

25

Фармонда

Зулфия

номидаги

Давлат

мукофоти

мактаб

,

лицей

,

коллеж

ва

олий

ўқув

юртларида

аъло

хулқи

,

зукколиги

,

донолиги

,

ташаббускорлиги

,

ўқишдаги

муваффақиятлари

билан

алоҳида

истеъдодини

намоён

қилиб

таълим

олаётган

,

истиқлол

ғояларини

амалга

ошириш

йўлида

астойдил

меҳнат

қилаётган

иқтидорли

қизларга

адабиёт

,

маданият

,

санъат

,

фан

,

таълим

соҳаларидаги

алоҳида

ютуқлари

учун

энг

кам

ойлик

иш

ҳақининг

50

баравари

миқдорида

берилиши

белгилаб

қўйилган

1

.

Энг

кам

ойлик

иш

ҳақининг

50

баравари

бугунги

кунда

3

миллион

100

минг

сўмдан

ортиқ

суммани

ташкил

этади

.

Бундан

ташқари

мазкур

Давлат

мукофоти

соҳибалари

ўз

интеллектуал

фаолияти

маҳсули

бўлмиш

асарларни

чоп

этиш

,

намойиш

қилиш

ва

бошқа

тарзда

фойдаланиш

натижасида

каттагина

даромадга

ҳам

эга

бўлишади

.

Фармоннинг

2-

банди

таҳлили

ва

Зулфия

номидаги

Давлат

мукофотини

бериш

амалиёти

шуни

кўрсатадики

,

мазкур

мукофот

соҳибалари

орасида

мактаб

,

лицей

ва

коллеж

ўқувчилари

бўлган

вояга

етмаганлар

анчагинани

ташкил

этади

.

Бундан

ташқари

кейинги

йилларда

вояга

етмаганлар

мамлакатимизда

компьютер

дастурларини

яратиш

билан

боғлиқ

кўпгина

танловларда

иштирок

этиб

,

ўзлари

яратган

компьютер

дастурларини

реализация

қилиш

натижасида

каттагина

даромадга

эга

бўлмоқдалар

.

Баён

этилганлар

юқоридаги

фикримизнинг

асосли

эканлигига

ишончни

орттиради

.

Бизнинг

назаримизда

Фуқаролик

кодекси

27-

моддаси

4-

қисмидаги

бошқа

даромадларини

деган

сўзлар

интеллектуал

фаолият

натижасида

олган

даромадларини

деган

сўзлар

билан

алмаштирилиши

биз

кўтарган

масалани

ҳал

қилиш

имконини

берган

бўлар

эди

.

Шу

жойда

шу

нарсани

кўрсатиб

ўтиш

керакки

,

Фуқаролик

кодекси

27-

моддаси

4-

қисмидаги

бошқа

даромадларини

деган

сўзларни

чиқариб

ташлаш

лозимлиги

тўғрисидаги

таклифимиз

юқорида

асослантирилган

.

Биз

томонимиздан

иккинчи

гуруҳга

киритилган

вояга

етмаганларнинг

мулкий

ҳуқуқларини

амалга

ошириш

тўғрисидаги

фикримиз

якунида

шуни

таъкидлаймизки

,

Фуқаролик

кодексининг

27-

моддаси

2-

қисмида

,

айниқса

унинг

1

ва

2-

бандларидаги

нормалар

ўн

тўрт

ёшдан

ўн

саккиз

ёшгача

бўлган

вояга

етмаганларнинг

мулкий

-

ҳуқуқий

муносабатларда

тажриба

орттириши

,

ҳаётга

мослашишига

хизмат

қилувчи

рағбатлантирувчи

нормалардир

.

Фуқаролик

кодексининг

27-

моддаси

4-

қисмидаги

норма

эса

вояга

етмаганнинг

ўзига

тегишли

мулкни

суистеъмолликларсиз

мустақил

тасарруф

этишини

ҳамда

унинг

тарбияси

бузилишининг

олдини

олиш

мақсадларига

хизмат

қилади

.

Учинчи

гуруҳга

кирувчи

вояга

етмаганларнинг

мулкий

ҳуқуқлари

иккинчи

гуруҳдагиларнинг

мулкий

ҳуқуқларига

нисбатан

анча

камроқ

ҳажмдадир

.

Ўзбекистон

Республикаси

Фуқаролик

кодекси

вояга

етмаганларнинг

муомала

лаёқати

ҳажмини

1963

йилдаги

Фуқаролик

кодексига

нисбатан

сезиларли

даражада

кенгайтирди

.

Чунончи

,

1963

йилдаги

Кодексда

15

ёшга

етмаган

вояга

етмаганлар

номидан

битимларни

уларнинг

ота

-

оналари

,

фарзандликка

олувчилари

ёки

васийлари

тузиши

мумкинлигини

,

кўрсатилган

вояга

етмаганлар

эса

фақат

тузилган

пайтида

бажариладиган

майда

маиший

битимларни

1

Ўша

ерда

.

мустақил

равишда

тузиши

мумкин

эканлигини

назарда

тутилган

эди

.

Ўзбекистон

Республикаси

Фуқаролик

кодексида

эса

вояга

етмаганлар

ўн

беш

ёшдан

бошлаб

эмас

,

балки

ўн

тўрт

ёшдан

бошлаб

анча

кенг

муомала

лаёқатига

эга

эканлиги

назарда

тутилиши

билан

бирга

,

ўн

тўрт

ёшга

тўлмаган

кичик

ёшдаги

болаларнинг

мустақил

амалга

ошириши

мумкин

бўлган

битимлар

рўйхати

ҳам

кенгайтирилди

.

Фуқаролик

кодексининг

29-

моддаси

2-

қисмига

мувофиқ

олти

ёшдан

ўн

тўрт

ёшгача

бўлган

кичик

ёшдаги

болалар

қуйидагиларни

мустақил

равишда

амалга

оширишга

ҳақлидирлар

:

1)

майда

маиший

битимлар

;

2)

текин

манфаат

кўришга

қаратилган

,

нотариал

тасдиқлашни

ёки

давлат

рўйхатидан

ўтказишни

талаб

қилмайдиган

битимлар

;

3)

қонуний

вакил

ёки

унинг

розилиги

билан

учинчи

шахс

томонидан

муайян

мақсад

ёки

эркин

тасарруф

этиш

учун

берилган

маблағларни

тасарруф

этиш

борасидаги

битимлар

.

Олти

ёшдан

ўн

тўрт

ёшгача

бўлган

кичик

ёшдагилар

мустақил

амалга

ошириши

мумкин

бўлган

майда

маиший

битимлар

ҳақида

олимлар

томонидан

турли

фикрлар

айтилган

.

Ш

.

Юлдашева

ва

Н

.

Ашуровалар

мазкур

масалалар

юзасидан

мазмунан

бир

хил

фикр

билдирганлар

.

Чунончи

,

Ш

.

Юлдашева

майда

маиший

битимлар

га

Олий

суд

Пленуми

томонидан

тушунтириш

беришликни

таклиф

этиб

,

майда

маиший

битимлар

суммаси

битим

тузилган

кундаги

Республикада

ўрнатилган

энг

кам

иш

ҳақи

доирасида

бўлиши

лозимлиги

мақсадга

мувофиқ

бўлар

эди

2

деб

таъкидласа

,

Н

.

Ашурова

эса

майда

маиший

битимларга

қуйидагича

илмий

доктринал

тариф

бериш

мумкин

:

Кичик

ёшдаги

болалар

мустақил

туза

оладиган

майда

маиший

битим

деганда

,

бола

ёки

унинг

оила

аъзоларининг

одатдаги

,

ҳар

кунги

эҳтиёжини

қондиришга

қаратилган

,

қонун

ҳужжатларида

белгиланган

энг

кам

ойлик

иш

ҳақи

миқдоридаги

баҳодан

ортиқ

бўлмаган

,

тузилиши

билан

ижро

этиладиган

битим

тушунилади

3

деб

ёзади

.

Ҳ

.

Р

.

Раҳмонқуловнинг

фикрича

,

ЎзР

ФК

майда

битимнинг

суммасини

аниқлаштирмайди

,

шу

сабабдан

битимни

майда

маиший

тоифага

тааллуқли

эканлигини

аниқлашда

эҳтиёж

даражасини

,

вояга

етмаганнинг

ёшига

нисбатини

ҳамда

битим

миқдорини

ҳисобга

олиш

зарур

.

Бундан

ташқари

,

эҳтимол

,

вояга

етмаганнинг

оиласидаги

турмуш

даражасини

ҳам

эътиборга

олиш

керакдир

,

чунки

майда

маиший

битимлар

суммаси

тобора

ортиб

бормоқда

4

.

Биз

Ҳ

.

Р

.

Раҳмонқуловнинг

фикрини

қувватлаган

ҳолда

,

майда

маиший

битимлар

суммасини

қонунда

белгилаб

қўйиш

зарурати

мавжуд

эмас

деб

ҳисоблаймиз

.

Айниқса

,

ҳозирги

жадал

иқтисодий

ривожланиш

ва

оилаларнинг

фаровонлиги

тобора

ошиб

бориши

ҳамда

ашёларнинг

қадри

ва

баҳоси

тез

ўзгариб

бораётган

шароитида

майда

маиший

битимларнинг

аниқ

суммасини

белгилаб

қўйиш

имкони

2

Юлдашева

Ш

.

Фуқаролик

ва

оила

ҳуқуқида

васийлик

ва

ҳомийликнинг

моҳияти

ва

уни

амалга

ошириш

шартлари

.

Дисс

.

ю

.

ф

.

н

. –

Тошкент

, 2005. –

Б

. 124

3

Ашурова

Н

.

А

.

Вояга

етмаганларнинг

фуқаролик

-

ҳуқуқий

мақоми

. –

Т

.:

ТДЮИ

, 2011. -

Б

.101

4

Ўзбекистон

Республикаси

Фуқаролик

кодексига

шарҳ

. 1-

жилд

(

биринчи

қисм

).

Муаллифлар

жамоаси

.

Адлия

вазирлиги

. –

Т

.: “Vektor-Press”, 2010. –

Б

.77


background image

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

2012

3

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

26

йўқ

.

Майда

маиший

битимларнинг

аниқ

суммасини

белгилаб

қўйиш

фойдадан

кўра

кўпроқ

зарар

келтииши

эҳтимоли

ҳам

йўқ

эмас

.

Чунончи

,

кўрсатилган

битимларнинг

аниқ

суммасини

белгилаб

қўйиш

кўп

ўтмасдан

эскириб

қолиши

ва

қонун

талабларини

фуқаролар

томонидан

доимий

равишда

ноиложликдан

бузишликка

олиб

келиши

мумкин

.

Масаланинг

яна

бир

жиҳати

бор

.

Табиийки

,

ҳар

бир

оилада

унинг

моддий

таъминланганлик

даражасига

қараб

,

боланинг

моддий

эҳтиёжлари

турлича

тушунилади

.

Болага

суммаси

нисбатан

каттароқ

бўлган

майда

маиший

битимларни

тузиш

имкониятини

бера

оладиган

оилаларни

чегаралаб

қўйиш

ҳам

мақсадга

мувофиқ

эмас

.

Майда

маиший

битимлар

суммасини

аниқлашда

ота

-

оналарнинг

маданияти

,

оилавий

тарбия

ва

унинг

мақсадлари

ҳам

алоҳида

аҳамият

касб

этади

.

Шунинг

учун

ҳам

,

майда

маиший

битимларни

аниқ

бир

сумма

билан

боғлаш

хато

бўлар

эди

ва

амалиётда

зарурат

бўлганда

майда

маиший

битимлар

тушунчаси

мезонини

ҳар

бир

аниқ

вазиятда

аниқ

ҳолатлардан

келиб

чиқиб

белгиланиши

тўғри

бўлади

.













































Ш

.

Туляганова

Магистрант

ТГЮИ

НАСЛЕДОВАНИЕ

ПРАВ

,

СВЯЗАННЫХ

С

УЧАСТИЕМ

В

ХОЗЯЙСТВЕННЫХ

ТОВАРИЩЕСТВАХ

И

ОБЩЕСТВАХ

На

протяжении

длительной

истории

общественно

-

го

развития

круг

объектов

,

способных

находиться

в

собственности

граждан

и

затем

переходить

по

наслед

-

ству

,

постоянно

расширяется

.

Как

отмечает

в

этом

вопросе

Ю

.

К

.

Толстой

: "

Из

-

менения

круга

объектов

права

собственности

обу

-

словливаются

главным

образом

развитием

производи

-

тельных

сил

,

иногда

довольно

бурным

,

как

,

например

,

это

имело

место

в

период

промышленной

революции

или

сейчас

в

эпоху

НТР

1

.

Правовой

режим

таких

новых

объектов

включает

в

себя

и

нормы

о

наследовании

.

Зачастую

специфика

наследования

нового

объекта

не

позволяет

распро

-

странить

на

него

общий

,

действующий

порядок

.

В

та

-

ких

случаях

устанавливается

особый

правовой

режим

в

рамках

общих

норм

2

.

Курс

на

построение

рыночных

отношений

возве

-

денный

в

приоритет

экономической

политики

незави

-

симого

Узбекистана

обусловил

многообразие

форм

собственности

и

механизмов

хозяйствования

,

тем

са

-

мым

предоставив

возможность

широкого

участия

гра

-

ждан

в

различных

предпринимательских

структурах

.

Одним

из

краеугольных

принципов

наследствен

-

ного

права

является

свобода

завещательного

распо

-

ряжения

принадлежащим

имуществом

.

Наследода

-

тель

вправе

по

своему

усмотрению

распорядиться

любым

принадлежащим

ему

на

праве

собственности

имуществом

или

имущественными

правами

,

в

том

числе

связанными

с

предпринимательской

деятельно

-

стью

.

Столь

масштабные

экономические

преобразова

-

ния

,

либерализация

экономики

и

формирование

ин

-

ститутов

свободного

рынка

,

и

связанная

с

этим

поли

-

тика

отказа

от

практики

законодательных

запретов

в

отношении

видов

,

объема

и

стоимости

имущества

,

которое

может

принадлежать

гражданам

,

привело

к

тому

,

что

в

составе

такого

имущества

(

а

следователь

-

но

,

и

в

составе

наследственной

массы

)

появились

ка

-

чественно

новые

имущественные

права

3

.

Эти

факторы

и

обуславливают

необходимость

по

-

иска

путей

наиболее

оптимального

правового

регули

-

рования

наследственных

отношений

,

что

в

свою

оче

-

редь

предполагает

детализацию

механизмов

перехода

и

распределения

наследственного

имущества

.

На

сегодняшний

день

приходится

констатировать

отсутствие

адекватного

правового

регулирования

складывающихся

в

этой

сфере

отношений

,

что

требу

-

ет

от

законодателя

,

равно

как

и

от

научных

кругов

уст

-

ранения

существующих

недостатков

и

создания

отла

-

женной

системы

правового

обеспечения

.

Вполне

очевидно

,

что

при

этом

участие

лица

в

той

1

Толстой

Ю

.

К

.

К

учению

о

праве

собственности

//

Правове

-

дение

. – 1992. –

1. –

С

.15.

2

Арчинова

В

.

И

.

Законодательство

,

регулирующее

наследст

-

венные

отношения

//

Бюллетень

Владикавказского

института

управления

. – 2004. –

С

. 76.

3

Посаженников

С

.

Бизнес

в

наследство

//

Время

МБ

. – 2005.

3 (17). –

С

.23.

Библиографические ссылки

Узбекистон Республикаси БМТнинг Бош Ассамблеяси томонидан 1989 йил 20 ноябрда кабул килинган Бола хукуклари тугрисидаги конвенцияни 1992 йил 9 декабрда ратификация килган. Узбекистон Республикаси Олий Кенгашининг “Бола хукуклари тугрисидаги Конвенция га кушилиш хакида'ги карори // Узбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси, 1993 й., 1-сон, 41-модда

Узбекистон Республикаси ва инсон хукуклари буйича халкаро шартномалар. / Масъул мухаррир - Саидов А.Х. Инсон хукуклари буйича Узбекистон Республикаси Миллий маркази. Т.: "Адолат". 2002. - Б. 129

Окюлов О. Интеллектуал Мулк хукуки: Умумий коидалар ва алохида обьектлар. - Т.: ТДЮИ. 2003. - Б. 1&-19

Худойбердиева Г Вояга етмаганларнинг муаллифлик хукуки ва унинг химоя килиниши И Демократлаштириш ва инсон хукуклари. - 2010. - №3.- Б. 41

Худойбердиева Г. Вояга етмаганларнинг муаллифлик хукуки ва унинг химоя килиниши // Демократлаштириш ва инсон хукуклари. - 2010. - №3.- Б. 41

Окюлов О. Интеллектуал Мулк хукуки: Умумий коцдалар ва алохида обьектлар. - Т.: ТДЮИ, 2003. - Б. 138-139

Узбекистон Республикаси Президентининг “Зулфия номидаги Давлат мукофотини таъсис этиш буйича гаклифларни куллаб-кувватлаш тугрисидаги Фармони И Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг

Ахборотномаси. 1999 й.. 6-сон. 151-модда.

Уша ерда.

У'ша ерда.

Юлдашева Ш. Фукаролик ва оила хукукида васийлик ва хомийликнинг мохияти ва уни амалга ошириш шартлари. Дисс. ю.ф.н. - Тошкент, 2005. - Б. 124

Ашурова Н.А. Вояга етмаганларнинг фукаролик-хукукий мацоыи. - Т.: ТДЮИ. 2011. - Б.101

Узбекистон Республикаси Фукаролик кодексига шарх 1-жилд (биринчи кием). Муаллифлар жамоаси. Адлия вазирлиги. -Т.: ‘Vektor-Press". 2010. -Б.77

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов