ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2009
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
60
своей
возрастной
категории
,
сколько
привносят
в
дан
-
ный
процесс
энергичный
импульс
,
подчас
принимая
смелые
решения
поставленных
задач
.
Таким
образом
,
анализ
государственной
моло
-
дежной
политики
в
нашей
республике
позволил
прийти
к
выводу
,
что
ее
реализация
обеспечивается
путем
:
–
участия
молодежи
,
молодежных
,
детских
общественных
объединений
в
формировании
и
реали
-
зации
государственной
молодежной
политики
в
Рес
-
публике
Узбекистан
;
–
соблюдения
прав
и
законных
интересов
мо
-
лодежи
в
различных
сферах
государственной
полити
-
ки
Узбекистана
;
–
осуществления
финансовой
и
иной
под
-
держки
молодежи
,
молодежных
,
детских
обществен
-
ных
объединений
в
целях
создания
условий
достойной
жизни
и
свободного
развития
молодежи
;
–
осуществления
государственной
поддержки
органов
местного
самоуправления
,
физических
и
юри
-
дических
лиц
в
проведении
мероприятий
по
реализа
-
ции
государственной
молодежной
политики
в
респуб
-
лике
.
Таковы
основные
особенности
и
общие
черты
государственной
молодежной
политики
Узбекистана
,
молодой
независимой
страны
с
великим
будущим
,
строить
и
жить
в
которой
будет
наша
славная
моло
-
дежь
.
Abstract
In the introductory part of the article the author
characterizes concepts of legal culture and legal educa-
tion.
In the basic part of the article questions of legal cul-
ture and legal education of youth as necessary compo-
nents of its active socially focused behaviour are consid-
ered.
In the conclusion the author comes to opinion, that
it is necessary to develop more legal culture and legal
education of youth in the country in a direction of prepara-
tion of the future staff of the country.
М
.
А
.
Ахмедшаева
ТДЮИ
доценти
ИЖРО
ҲОКИМИЯТИ
ҲУҚУҚИЙ
АСОСЛАРИНИ
МУСТАҲКАМЛАШНИНГ
АЙРИМ
НАЗАРИЙ
МАСАЛАЛАРИ
Ўзбекистонда
давлат
ҳокимияти
органлари
тизими
ҳокимиятлар
бўлинишига
асосланади
.
Мазкур
принцип
жаҳон
демократик
давлатлари
амалиётида
,
манбасига
кўра
ягона
бўлган
давлат
ҳокимияти
тармоқлари
бўлган
қонун
чиқарувчи
,
ижро
этувчи
ва
суд
ҳокимиятларининг
ўзаро
нисбатан
мустақиллигини
,
ҳар
бир
тармоқ
ташкилий
,
функционал
,
институционал
ва
молиявий
жиҳатдан
бир
-
биридан
мустақил
тарзда
фаолият
олиб
боришини
,
шу
тариқа
давлат
ҳокимияти
тармоқлари
ўртасида
ваколатлар
мувозанатини
таъминлайдиган
ташкилий
-
ҳуқуқий
механизм
сифатида
амал
қилиб
келмоқда
.
Ҳокимият
тармоқларининг
самарали
ишлашига
ва
улар
ўртасида
муносабатлар
мувозанатининг
шаклланишига
таъсир
этувчи
омиллар
ичида
мустаҳкам
ҳуқуқий
базанинг
мавжудлиги
алоҳида
ўрин
тутади
.
Мамлакатимизда
амалга
оширилаётган
суд
-
ҳуқуқ
ислоҳотлари
натижасида
ҳокимият
тармоқларининг
самарали
ва
қонун
асосида
фаолият
олиб
боришини
таъминлайдиган
қонунчилик
базаси
шакллантирилди
1
.
Давлат
ҳокимияти
тармоқларига
оид
қонунчилик
базасини
таҳлил
қилиш
асосида
қонун
чиқарувчи
ҳокимиятга
доир
ҳуқуқий
базанинг
анча
батафсил
ва
суд
ҳокимиятига
оид
ҳуқуқий
асоснинг
етарли
эканлигини
эътироф
этиш
мумкин
.
Мазкур
мақолада
ижро
ҳокимиятининг
ҳуқуқий
асосларини
мустаҳкамлаш
ва
такомиллаштиришга
оид
айрим
масалаларни
таҳлил
этишга
ҳаракат
қиламиз
.
Маълумки
,
ижро
ҳокимияти
ҳокимиятлар
бўлинишига
асосланган
давлат
ҳокимиятининг
бир
тармоғи
2
бўлиб
,
у
ҳозирги
замон
мамлакатлари
давлат
1
Ўзбекистон
Республикасининг
«
Судлар
тўғрисида
»
ги
қонуни
//
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Кенгаши
Ахборотномаси
.
1993.
№
10. 367-
модда
.
Янги
таҳрири
2000
йил
14
декабрда
тасдиқланган
//
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
Ахборотномаси
.
2001.
№
1–2.
10-
модда
;
«
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
Қонунчилик
палатаси
тўғрисида
»
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституциявий
қонуни
//
Халқ
сўзи
. 2002
й
. 27
декабр
; «
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
Сенати
тўғрисида
»
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституциявий
қонуни
//
Халқ
сўзи
. 2002
й
. 28
декабр
;
Ўзбекистон
Республикасининг
«
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамаси
тўғрисида
»
(
янги
таҳрирда
)
ги
қонуни
//
Ўзбекистон
Республикаси
Қонун
ҳужжатлари
тўплами
. 2003
й
.
октябр
.19(79)
сон
. 169–170-
моддалар
.
2
Ҳокимиятлар
бўлиниши
ҳақида
батафсил
қаранг
:
Азизхўжаев
А
.
А
.
Ҳокимият
тақсимланишининг
амалий
ифодаси
. .//
Ҳаёт
ва
қонун
. 1994;
Исламов
З
.
М
.
Проблема
власти
:
ее
понимание
,
назначение
,
социальная
ценность
.
Ташкент
:
ТДЮИ
,
2003.
2-
сон
;
Одилқориев
Х
.
Т
.
Ўзбекистоннинг
янги
Конституцияси
ва
ҳокимиятлар
тақсимланиши
принципи
.
Тошкент
:
Ўзбекистон
, 1993;
Ўша
муаллиф
.
Ўзбекистоннинг
янги
Конституцияси
ва
ҳокимиятлар
бўлиниши
принципи
.
Ҳокимиятлар
тақсимланиши
назарияси
ва
Ўзбекистон
давлат
органлари
тизимининг
такомиллашуви
//
Ўзбекистон
Республикаси
–
мустақил
давлат
/
А
.
Х
.
Саидов
муҳаррирлигида
.
Тошкент
:
Адолат
, 1994;.
Джумабоев
К
.
Н
.
Разделение
властей
в
государственном
механизме
Республики
Ўзбекистан
.
Ташкент
, 1996;
Болтаев
А
.
Ҳокимиятлар
бўлиниши
моҳияти
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2009
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
61
ҳокимияти
тизимида
муҳим
ўрин
тутади
.
Ижро
ҳокимияти
айниқса
бир
тузумдан
бошқа
демократик
тузумга
ўтаётган
мамлакатлар
ҳаётида
ўзига
хос
ўрин
тутиб
,
у
ўтиш
даврининг
тез
ўзгарадиган
реалликларига
тезкор
жавоб
бера
оладиган
ва
муҳим
,
ҳаётий
масалаларни
ҳал
этишни
ташкил
эта
оладиган
тизим
сифатида
намоён
бўлади
.
Ижро
ҳокимияти
бу
–
Конституция
ва
қонунларнинг
ижросини
ташкил
этадиган
ва
шу
мақсадда
умуммажбурий
норматив
-
ҳуқуқий
актлар
қабул
қиладиган
ҳамда
бошқа
ҳокимият
тармоқларига
таъсир
этиш
имконини
берувчи
ваколатларга
эга
бўлган
,
жамиятда
тартибот
ва
барқарорликни
ўрнатадиган
,
вертикал
бўйсуниш
муносабатларига
асосланадиган
давлат
ҳокимиятининг
мустақил
тармоғидир
.
Ижро
ҳокимияти
органлари
фаолияти
Конституция
ва
қонунлар
,
Олий
Мажлис
қарорлари
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
фармонлари
,
қарорлари
ва
фармойишлари
ижросини
таъминлашга
қаратилган
.
Шу
мақсадда
ижро
ҳокимияти
мамлакатда
иқтисодий
,
ижтимоий
ва
маданий
соҳаларнинг
самарали
фаолиятига
умумий
ташкилий
раҳбарликни
амалга
оширади
.
Ижро
ҳокимияти
фаолияти
самарадорлигини
оширишни
таъминловчи
омиллар
ичида
ижро
ҳокимияти
ва
унинг
таркибига
кирувчи
давлат
бошқарув
органларига
доир
ҳуқуқий
асосларини
кучайтириш
масаласи
муҳимдир
.
Таъкидлаш
жоизки
,
ижро
ҳокимияти
ва
унинг
тизимига
оид
конституциявий
нормалар
қонун
чиқарувчи
ҳамда
суд
ҳокимияти
ва
уларнинг
тизимига
бағишланган
нормаларга
нисбатан
анча
кам
эканлигини
таъкидлаш
зарур
.
Эътибор
берайлик
:
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясида
қонун
чиқарувчи
ҳокимиятнинг
таркиби
,
суд
ҳокимиятининг
таркиби
ва
тизими
батафсил
аниқ
-
тиниқ
мустаҳкамлаб
қўйилган
.
Ижро
ҳокимиятининг
конституциявий
-
ҳуқуқий
асосига
нисбатан
бундай
фикрни
илгари
суриш
қийин
.
Ижро
ҳокимиятининг
марказий
органи
бўлган
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
–
Ўзбекистон
ҳукуматининг
таркиби
Конституцияда
мустаҳкамланиши
баробарида
,
ижро
ҳокимиятининг
тизими
,
жумладан
,
ижро
ҳокимиятининг
қуйи
бўғини
оид
масала
етарли
мустаҳкамланмаган
1
.
Таъкидлаш
керакки
,
илмий
адабиётда
ҳам
бу
масала
кўтарилиб
турибди
.
Проф
.
З
.
Исломов
2
,
тадқиқотчи
А
.
Рахмановлар
ҳам
шу
жиҳатга
эътибор
беришган
.
Хусусан
,
тадқиқотчи
А
.
Рахмановнинг
таъкидлашича
,
“
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясининг
98-
моддасида
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамаси
,
унинг
ижро
этувчи
ҳокимиятни
амалга
оширишга
оид
қоида
белгиланган
.
Бироқ
Вазирлар
Маҳкамасининг
қандай
орган
эканлиги
,
унинг
ижро
ҳокимияти
тизимида
тутган
ўрни
тўғрисида
аниқ
қоида
акс
этмаган
.
Конституция
-
Асосий
қонунда
ушбу
масалалар
ўз
ечимини
топиши
лозим
.
Биринчидан
,
“
Вазирлар
ва
ислоҳот
//
Ҳаёт
ва
қонун
. 1997. 3-
сон
;
ва
бошқа
қатор
ишлар
.
1
Рахманов
А
.
Э
.
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
конституциявий
-
ҳуқуқий
мақоми
:
Юрид
.
фан
.
номз
. ...
дис
.
автореф
.
Тошкент
:
ТДЮИ
, 2008. 21-
б
.
2
Исламов
З
.
М
.
Проблема
власти
…
С
.244;
Ўша
муаллиф
:
Давлат
ва
ҳуқуқ
назарияси
.
Тошкент
:
Адолат
, 2007. 916-
б
.
Маҳкамаси
-
Ўзбекистон
Республикасининг
Ҳукумати
”
деб
таъриф
берилиши
лозим
.
Иккинчидан
,
Вазирлар
Маҳкамасининг
ижро
этувчи
ҳокимият
органлари
тизимида
тутган
ўрни
ҳуқуқий
мустаҳкамланиши
шарт
.
Учинчидан
,
ижро
ҳокимиятини
амалга
оширишда
унинг
фармойиш
бериш
функциясини
эътиборга
олиб
,
уни
фармойиш
берувчи
ҳокимиятни
амалга
оширувчи
орган
,
деб
тавсифлаш
мақсадга
мувофиқдир
.
Тўртинчидан
,
Вазирлар
Маҳкамасининг
ваколатлар
доираси
аниқ
ифода
этилиши
талаб
этилади
.
Бешинчидан
,
Вазирлар
Маҳкамаси
фаолиятининг
асосий
шакли
кўрсатилиши
лозим
.
Олтинчидан
,
вазирлик
ва
давлат
қўмиталарига
таъриф
ҳамда
фаолият
йўналишларининг
мазмуни
ойдинлаштирилиши
зарур
.
Еттинчидан
,
Вазирлар
Маҳкамасининг
бошқа
давлат
органлари
билан
ўзаро
муносабатларига
оид
мавжуд
қоидаларни
кенгайтириш
лозим
”
3
.
Юқоридагиларга
асосланган
ҳолда
,
айтиш
керакки
,
жамият
ривожи
ва
унинг
тараққиётида
ижро
этувчи
ҳокимият
ролининг
оша
бориши
билан
ижро
ҳокимиятининг
конституциявий
асосларини
янада
мустаҳкамлаш
зарурати
мавжуд
.
Бундан
ташқари
,
ижро
ҳокимиятининг
таркибига
кирувчи
вазирлик
ва
давлат
қўмиталари
ҳақидаги
Низомларда
мазкур
органларнинг
вазифа
ва
функциялари
етарлича
аниқлаштирилмаган
ва
бир
-
биридан
унчалик
ажратилмаган
.
Бу
фикрни
ижро
ҳокимиятининг
марказий
органи
бўлган
Ҳукуматнинг
вазифа
ва
функцияларининг
Ўзбекистон
Республикасининг
Вазирлар
Маҳкамаси
тўғрисидаги
Қонунида
мустаҳкамланиши
борасида
айтиш
мумкин
.
Бундан
ташқари
ижро
ҳокимиятининг
ташкилий
-
ҳуқуқий
шакллари
ҳисобланган
вазирлик
,
давлат
қўмиталари
,
қўмиталар
,
агентликлар
,
марказлар
ва
инспекцияларнинг
давлат
бошқарув
органларининг
тури
сифатидаги
тавсифи
ҳуқуқий
асослари
ҳам
мустаҳкамланишга
муҳтож
.
Таъкидлаш
жоизки
,
мазкур
ташкилий
-
ҳуқуқий
шаклларнинг
ҳуқуқий
тавсифи
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
“
Республика
давлат
бошқаруви
органлари
тизимини
такомиллаштириш
тўғрисида
”
ги
Фармонида
ўзининг
ифодасини
топган
4
.
Ушбу
ҳужжатда
мустаҳкамланган
қоидалар
қонунда
ўзининг
батафсил
ифодасини
топган
бўлиши
зарур
.
Шу
ўринда
,
ижро
ҳокимияти
таркибига
кирадиган
вазирлик
ва
давлат
қўмиталари
ҳамда
давлат
бошқарувининг
бошқа
органлари
ҳақида
махсус
Намунавий
низом
қабул
қилиш
масаласи
долзарбдир
.
Мазкур
Низомда
давлат
бошқаруви
органларининг
турлари
,
уларнинг
ўзаро
фарқлари
,
ҳар
бирининг
ўзига
хос
хусусиятлари
,
ваколатлари
,
вазифа
ва
функциялари
,
шунингдек
,
юқори
давлат
ҳокимияти
органлари
билан
ўзаро
муносабати
масалалари
мустаҳкамланган
бўлар
эди
.
Бироқ
,
шу
ўринда
“
Вазирлар
Маҳкамаси
таркибига
кирадиган
барча
вазирлик
ва
давлат
қўмиталарининг
рўйхати
мустаҳкамланиши
керак
”,
деган
фикр
илгари
сурилаётгани
йўқ
,
албатта
.
Чунки
,
3
Рахманов
А
.
Э
.
Кўрсат
.
асар
. 21-
б
.
4
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
“
Республика
давлат
бошқаруви
органлари
тизимини
такомиллаштириш
тўғрисида
”
ги
Фармони
//
Ўзбекистон
Республикаси
Қонун
ҳужжатлари
тўплами
. 2003.
№
23. 229-
м
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2009
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
62
Вазирлар
Маҳкамасининг
таркиби
динамик
тарзда
,
жамият
ривожи
эҳтиёжларига
монанд
ҳолда
ўзгариб
турадиган
тизим
эканлиги
аён
.
Бу
жойда
гап
ижро
ҳокимиятининг
тизимига
кирадиган
органларнинг
ташкилий
-
ҳуқуқий
шаклларининг
юридик
тавсифи
ҳақида
кетмоқда
.
Миллий
илмий
адабиётда
ҳам
бу
масала
етарлича
ўрганилмаган
ва
аниқлаштирилмаган
.
Бундан
ташқари
,
юқорида
ҳам
қайд
этилганидек
,
Конституцияда
ижро
ҳокимиятининг
қуйи
бўғини
мавжуд
эканлиги
ҳақида
махсус
норма
мавжуд
эмас
.
Фақат
,
Конституциямизнинг
102-
моддаси
биринчи
бандида
мустаҳкамланган
қоида
–
“
Вакиллик
ва
ижроия
ҳокимиятини
тегишлилига
қараб
вилоят
,
туман
ва
шаҳар
ҳокимлари
бошқаради
”
мазмунидан
ҳокимликлар
ижро
ҳокимияти
тизимининг
қуйи
бўғини
эканлиги
англашилади
.
Шу
боис
,
давлат
ҳокимиятининг
маҳаллий
органлари
бўлган
ҳокимликлар
ижро
ҳокимиятининг
қуйи
бўғини
эканлиги
Конституция
ва
қонунларда
аниқ
мустаҳкамланиб
қўйилса
мақсадга
мувофиқ
.
Маълумки
,
давлатимизнинг
олиб
бораётган
сиёсатини
жойларда
ҳаётга
тадбиқ
этишда
асосий
масъулият
маҳаллий
ҳокимиятлар
зиммасига
тушади
.
Шу
муносабат
билан
маҳаллий
аҳолининг
турмуш
фаровонлигини
оширишга
ҳам
ҳокимлар
масъулдир
.
Шу
боисдан
ҳам
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
И
.
А
.
Каримовнинг
давлат
қурилиши
ва
бошқаруви
соҳасида
бугун
жорий
этилаётган
янги
ўзгаришлардан
кўзланган
асосий
мақсад
–
«
ҳокимият
барча
тармоқлари
,
жумладан
,
ижро
ҳокимияти
бўлмиш
ҳукумат
фаолиятининг
масъулияти
ва
самарасини
ошириш
»
ҳисобланади
1
,
деган
фикрлари
ҳокимлик
институти
фаолиятига
ҳам
таалуқлидир
.
Таъкидлаш
жоизки
,
ижро
ҳокимияти
кадрлари
,
жумладан
ҳокимларнинг
масъулияти
ва
фаолияти
самарадорлигини
оширишга
ижро
ҳокимияти
кадрларига
оид
ҳуқуқий
асосларни
мустаҳкамлаш
ижобий
таъсир
кўрсатиши
мумкин
.
Шу
муносабат
билан
, “
Давлат
хизмати
”
тўғрисида
қонун
қабул
қилиш
зарурати
мавжудлигини
яна
бир
бор
таъкидлаш
зарур
.
Маълумки
жахоннинг
кўпчилик
давлатларида
давлат
хизмати
тўғрисида
махсус
қонунчилик
мавжуд
.
Республикамизда
ҳам
бу
борада
анча
жиддий
ишлар
амалга
оширилганлигини
,
бунинг
натижаси
сифатида
давлат
хизмати
тўғрисида
қонун
лойиҳасининг
ишлаб
чиқилиб
,
парламентда
кўрилиш
арафасида
эканлигини
таъкидлаш
ўринли
.
Мазкур
бўлажак
қонунда
муҳим
масалалар
қаторида
ижро
ҳокимияти
кадрларини
танлаш
ва
жой
-
жойига
қўйиш
,
уларнинг
масъулияти
ва
жавобгарлиги
масалалари
ҳам
мустаҳкамланиши
зарур
.
Бундан
ташқари
,
ижро
ҳокимияти
фаолияти
фуқароларнинг
бевосита
кундалик
эҳтиёжлари
,
ҳуқуқ
ва
қонуний
манфаатларини
амалга
ошириш
илан
боғлиқлигини
эътиборга
олган
ҳолда
,
ушбу
ҳокимият
тармоқлари
тизимига
кирувчи
давлат
органлари
фаолияти
устидан
давлат
назорати
ҳамда
фуқаролик
жамияти
институтлари
томонидан
олиб
бориладиган
назоратни
кучайтириш
,
такомиллаштириш
зарур
.
Шу
боис
,
бундай
назоратнинг
мазмуни
,
амалга
ошириш
тартиби
,
шакл
ва
усуллари
,
шунингдек
тегишли
ҳуқуқий
базани
шакллантириш
масаласи
бугунги
кун
1
Каримов
И
.
А
.
Янги
ҳаётни
эскича
қараш
ва
ёндашувлар
билан
қуриб
бўлмайди
//
Халқ
сўзи
. 2005
й
. 17
феврал
.
реалликлари
ва
талаблари
доирасида
долзарб
масала
ҳисобланади
.
Резюме
В
вводной
части
статьи
автор
характеризует
де
-
ление
власти
и
его
правовую
базу
.
В
основной
части
статьи
рассматриваются
во
-
просы
утверждения
правовых
основ
исполнительной
власти
.
В
заключении
автор
приходит
к
выводу
,
что
следует
развивать
национальные
нормы
,
регулирую
-
щие
исполнительную
власть
в
стране
.
Abstract
In the introductory part of the article the author
characterizes division of authority and its legal base.
In the basic part of the article questions of the
statement of legal bases of executive authority are con-
sidered.
In the conclusion the author comes to opinion, that
it is necessary to develop the national norms adjusting
executive authority in the country.
