О рассмотрении поведения потерпевшего в уголовном праве Республики Узбекистан

ЖИНОЯТ

ҲУҚУҚИ

ВА

ЖИНОЯТ

ЖАРАЁНИ

♦

CRIMINAL LAW AND CRIMINAL PROCESS

♦

УГОЛОВНОЕ

ПРАВО

И

УГОЛОВНЫЙ

ПРОЦЕСС

2007

№

2

♦

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

♦

UZBEK LAW REVIEW

♦

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

82

С

.

С

.

Ниёзова

Юридик

фанлар

номзоди

ЎЗБЕКИСТОН

РЕСПУБЛИКАСИ

ЖИНОЯТ

ҲУҚУҚИДА

ЖАБРЛАНУВЧИ

ХУЛҚ

-

АТВОРИНИ

ЭЬТИБОРГА

ОЛИШ

ҲАҚИДА

Ўзбекистон

Республикаси

Жиноят

кодексининг

55-

моддасида

жазони

енгиллаштирувчи

ҳолатлар

ҳақида

сўз

юритилган

бўлиб

,

ушбу

модданинг

:

д

)

жабрланувчининг

зўрлик

,

оғир

ҳақорат

ёки

бошқача

ғайриқонуний

ҳаракатлари

туфайли

вужудга

келган

кучли

руҳий

ҳаяжонланиши

ҳолатида

жиноят

содир

этиши

;

и

)

жабрланувчининг

ғайриқонуний

ёки

ахлоққа

зид

хулқ

-

атвори

таьсири

остида

жиноят

содир

этиш

каби

бандлари

жабрланувчи

хулқ

-

атворини

жиноят

ҳуқуқида

жазо

тайинлаш

масаласини

ҳал

этишда

муҳим

рол

ўйнайди

.

Дарҳақиқат

,

Президентимиз

И

.

Каримов

таъкидла

-

ганидек

, "

Республикамизда

давлат

тузилиши

ва

сиё

-

сий

ҳаёти

–

инсонпарварлик

принципи

билан

йўғрилган

.

Унга

асосан

инсоннинг

ҳаёти

–

дахлсизлиги

,

эркинлиги

олий

қадрият

ҳисобланади

"

1

.

Ҳуқуқшунос

М

.

Х

.

Рустамбоев

"

жиноят

қонунчилигида

инсонпарвар

-

лик

ва

одиллик

принципини

икки

хил

ҳолатда

ифода

-

лайди

:

жумладан

,

биринчидан

,

инсонпарварлик

ва

одиллик

принципи

инсон

ҳуқуқига

тажовуз

қилувчи

иж

-

тимоий

хавфли

қилмиш

содир

этган

шахсларга

нисба

-

тан

ўз

-

ўзидан

жавобгарликни

белгилайди

.

Жиноят

ҳуқуқи

нормалари

ўзида

огоҳлантирувчи

аҳамиятга

эга

бўлиб

,

инсон

хуқуқларига

тажовуз

қилиш

хоҳиши

бўлган

шахсларга

жазони

муқарралигини

эслатиб

ту

-

ради

.

Иккинчидан

,

Инсонпарварлик

ва

одиллик

прин

-

ципи

Ўзбекистон

қонунчилигида

айбланувчига

нисба

-

тан

барча

оғирлаштирувчи

ва

енгиллаштирувчи

ҳолатларни

ўз

ичига

олади

"

2

.

"

Енгиллаштирувчи

ҳолатлар

судлар

томонидан

жи

-

ноят

қонунчилиги

бўйича

аниқ

чоралар

кўрилаётганда

мезон

сифатида

қўшилади

"

3

.

Жиноят

кодексининг

шахсга

қарши

жиноятлар

бўлимида

шахснинг

ҳаёти

,

соғлиғи

,

жинсий

эркинлиги

,

оила

манфаати

,

ёшлар

аҳлоқи

,

қадр

-

қиммати

,

фуқароларнинг

конституцион

ҳуқуқ

ва

эркинликларига

тажовуз

қилиш

ижтимоий

хавфлидир

.

Ҳар

бир

инсон

табиий

яшаш

,

эркинлик

,

1

Каримов

И

.

А

.

Ўзбекистон

янгиланишнинг

ўзига

хос

йўли

.

Тошкент

, 1992. 18-

б

.

2

Рустамбоев

М

.

Х

.

Преступления

против

личности

.

Тошкент

,

1998.

3

Минская

В

.

С

.

Роль

смягчающих

ответственности

обстоя

-

тельства

в

индивидуализации

уголовной

ответственности

//

Проблемы

совершенствования

уголовного

законодательства

и

практика

его

применения

.

Сб

.

научных

трудов

.

М

., 1981.

С

.101–102.

хусусий

мулкка

эгалик

қилиш

ҳуқуқига

эгадир

.

Енгиллаштирувчи

ҳолатлардан

бири

бу

аффект

ҳолатида

жиноят

содир

этиш

бўлиб

,

бунга

кўп

ҳолларда

жабрланувчиларнинг

ўзлари

сабаб

бўладилар

.

Шуни

алоҳида

таъкидлаш

лозимки

,

сўнгги

ўн

йил

мобайнида

аффект

ҳолатида

жиноят

содир

қилиш

анча

ўсган

.

Айниқса

аффект

ҳолатида

қасддан

одам

ўлдириш

,

тан

жароҳати

етказиш

,

жиноятлари

кўп

содир

этилмоқда

.

ЖАДВАЛ

1

4

Қуйида

кучли

руҳий

ҳаяжонланиш

ҳолатида

содир

этилган

жиноятларнинг

қиёсий

кўрсаткичлари

келти

-

рилган

.

Айбдорнинг

кучли

руҳий

ҳаяжонланишига

жабрла

-

нувчининг

ҳуқуққа

қарши

қаратилган

ҳаракати

сабаб

бўлади

.

Айнан

шунинг

учун

қонун

чиқарувчи

тўсатдан

пайдо

бўладиган

руҳий

ҳаяжонланишни

енгиллашти

-

рувчи

ҳолат

сифатида

тан

олади

.

Айни

вақтда

юқоридаги

ҳолатда

баъзи

жиноятлар

учун

жавобгар

-

ликнинг

Жиноят

кодекси

Махсус

қисми

алоҳида

мод

-

далари

санкцияси

сезиларли

даражада

пастдир

.

Кучли

руҳий

ҳаяжонланиш

ҳолатида

содир

этилган

жиноятлар

узоқ

даврга

бориб

тақалади

.

Бунга

мисол

қилиб

қадимги

Рим

қонунчилигини

кўришимиз

мумкин

.

Бундан

ташқари

рус

ҳуқуқшунослиги

амалиётидан

маьлумки

,

Рус

ҳақиқатининг

18-

моддасига

мувофиқ

хақоратланиш

орқасидан

жиноят

содир

этганлик

учун

шахсга

енгил

жазолар

қўлланилган

.

Кучли

руҳий

ҳаяжонланиш

тушунчасининг

ўзи

ҳуқуқшунослик

фанида

турли

хил

бўлган

.

Масалан

,

“

Россия

жиноят

қонунчилиги

ўз

вақтида

психофизиоло

-

гик

,

психологиянинг

муваффақиятлари

таъсирида

,

биринчи

навбатда

қизиққонлик

ва

ғазабланиш

термин

-

ларидан

воз

кечган

.

Масалан

, 1903

йилги

жиноят

ту

-

зукларининг

48-

модда

2-

қисмида

(

кучли

руҳий

ҳаяжонланиш

)

жабрланувчи

томонидан

қаттиқ

ҳақоратланиш

ёки

шахснинг

устидан

қилинган

қонунга

қарши

зўрлик

ишлатиш

сабаби

кучли

руҳий

ҳаяжонланиш

орқасидан

одам

ўлдиргани

учун

жавоб

-

гарлик

назарда

тутилган

”

5

.

Ўша

вақтдан

бери

кучли

руҳий

ҳаяжонланиш

,

жи

-

ноят

ҳуқуқи

назариясида

мустаҳкам

сақланиб

қолган

ва

жиноят

қонунчилигида

кучли

руҳий

ҳаяжонланиш

тушунчасидан

фойдаланилади

.

Руҳий

ва

жисмоний

муносабатларда

иродаси

кучли

4

Жадвал

1.

Ўзбекистон

Республикаси

ИИВ

ахборот

маркази

.

Тошкент

, 2007.

5

Уложения

о

наказаниях

1845–1855

гг

(1455

модда

, 2-

қисм

).

Русская

Правда

.

–

Жазолар

ҳақида

тузуклар

1845-1855

йиллар

,

хусусан

,

қизиққонлик

сабабли

одам

ўлдириш

учун

жавобгарликни

ен

-

гиллаштириш

.

Ушбу

жумла

Рус

ҳақиқатидаги

атамага

ўхшашдир

.

Йил

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

ЖК

98-

модда

25

0,04%

10

0,003%

10

0,012%

12

0.013%

11

0,003%

26

0,55%

26,5

0,6%

27

0,7%

ЖК

99-

модда

10

0,017%

5

0,002%

10

0,017%

12

0,02%

10

0,003%

12

0,013%

10

0,017%

12

0,03%

ЖК

100-

модда

12

0,02%

3

0,001%

5

0,002%

10

0,017%

12

0,02%

10

0,017%

10

0,05%

12

0,1%

ЖК

101-

модда

2

0,003%

1

0,003%

3

0,001%

5

0,002%

2

0,003%

3

0,001%

3

0,004%

5

0,005%

ЖИНОЯТ

ҲУҚУҚИ

ВА

ЖИНОЯТ

ЖАРАЁНИ

♦

CRIMINAL LAW AND CRIMINAL PROCESS

♦

УГОЛОВНОЕ

ПРАВО

И

УГОЛОВНЫЙ

ПРОЦЕСС

2007

№

2

♦

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

♦

UZBEK LAW REVIEW

♦

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

83

бўлган

инсон

ҳеч

қачон

ўзини

аффект

ҳолатига

тушиш

-

га

йўл

қўймайди

.

Шунинг

учун

аффектнинг

мавжудлиги

ҳамма

ҳолатларда

ҳам

жиноят

содир

этган

шахснинг

жиноий

жавобгарлигини

енгиллаштирувчи

белги

сифа

-

тида

баҳоланавермайди

.

Кучли

руҳий

ҳаяжонланиш

ҳолатини

(

аффектни

)

баҳолаш

учун

уни

узрли

сабабларга

кўра

вужудга

кел

-

ганлигини

аниқлаш

лозим

.

Аммо

шуни

алоҳида

таъкидлаш

лозимки

,

ўз

-

ўзидан

кучли

руҳий

ҳаяжонланиш

жавобгарликни

енгиллаш

-

тирувчи

ҳолат

сифатида

баҳоланмаслиги

керак

.

“

У

қуйидаги

шартлар

мавжуд

бўлгандагина

енгиллаш

-

тирувчи

ҳолат

сифатида

баҳоланиши

мумкин

:

1)

кучли

руҳий

ҳаяжонланиш

ва

жиноят

содир

этишга

қаратилган

қасднинг

тўсатдан

пайдо

бўлиши

;

2)

уларнинг

жабрланувчи

томонидан

зўрлик

ёки

ҳақорат

қилиш

йўли

билан

вужудга

келиши

”

1

.

Жиноят

ҳуқуқи

назариясида

,

кучли

руҳий

ҳаяжонланишнинг

ўзи

эмас

,

балки

жабрланувчининг

ҳуқуққа

хилоф

ҳаракатлари

ҳам

енгиллаштирувчи

ҳолат

бўлиб

ҳисобланади

.

Шунингдек

,

“

жабрланувчининг

ҳуқуққа

ҳилоф

ҳаракати

жиноят

ҳуқуқий

мазмунга

эга

бўлиб

,

суд

ама

-

лиётидан

шу

нарса

маълумки

,

жабрланувчининг

ғайриқонуний

хатти

-

ҳаракатлари

ҳар

доим

ҳам

аффект

ҳолатини

келтириб

чиқаравермайди

.

Аммо

бу

ҳаракатларга

жиноят

ҳуқуқи

ва

суд

амалиётида

ўз

-

ўзидан

енгиллаштирувчи

ҳолат

сифатида

қаралади

”.

2

Ўзбекистон

Республикаси

Жиноят

кодекси

98-

моддасининг

қўлланишига

муҳим

асос

–

жабрланувчи

-

нинг

ғайриқонуний

хатти

-

ҳаракатига

жавобан

аффект

-

нинг

пайдо

бўлишидир

.

Кўпинча

кучли

руҳий

ҳаяжонланишнинг

вужудга

ке

-

лиши

жабрланувчининг

ғайриқонуний

хатти

-

ҳаракатига

жавоб

сифатида

вужудга

келади

.

Инсон

онгида

реаллик

ва

у

ҳақидаги

тушунчалар

мувозанатда

бўлади

.

Агар

улар

ўртасида

узилиш

рўй

берса

,

инсонда

бунга

ўзининг

муносабатини

ифода

-

лаш

,

яъни

маълум

бир

психологик

жараён

бошланади

.

Бу

жараён

мана

шу

муносабатни

бузган

кишига

нисба

-

тан

қаратилган

бўлади

. “

Одам

ўлдиришнинг

объекти

инсон

ҳаёти

ҳисобланади

.

Жабрланувчининг

ўлдирилиши

орқали

шахс

нафақат

жабрланувчига

,

балки

давлат

томонидан

инсонлар

орасида

ўрнатилган

муносабатларга

зарар

етказади

.

Инсоннинг

ҳаётдан

маҳрум

қилиш

мумкин

эмас

,

бундай

ҳолатлар

қонун

билан

қўриқланади

”

3

.

Кучли

руҳий

ҳаяжонланиш

ҳолатида

содир

этила

-

диган

қасддан

одам

ўлдириш

жиноятининг

объектив

томонини

таҳлил

қилишда

қуйидагиларга

эътибор

қаратиш

лозим

:

а

)

қасддан

одам

ўлдиришнинг

жабрланувчининг

зўрлик

ишлатгани

туфайли

келиб

чиққанлиги

;

б

)

жабрланувчи

томонидан

айтилган

оғир

ҳақорат

(

инсон

қадр

-

қимматини

топташ

,

уни

жиноят

ёки

аҳлоққа

қарши

ҳаракат

қилганликда

айблаш

,

дини

ва

миллатини

ҳақоратлаш

);

1

Ўзбекистон

Республикаси

Жиноят

кодексига

шархлар

.

Тош

-

кент

, 1997. 138-

б

.

2

Б

.

В

.

Сидоров

.

Аффект

.

Его

уголовно

-

правовое

и

криминоло

-

гическое

значение

.

Казань

, 1978.

С

.44.

3

Кадиров

М

.

Уголовное

право

Республики

Узбекистан

.

Таш

-

кент

, 1997.

С

.19.

в

)

жабрланувчининг

қонунга

хилоф

бошқа

ҳаракат

–

ҳаракатсизлиги

(

ўз

бурчини

бажаришдан

бош

тортиши

ва

ҳоказолар

).

Шу

ўринда

объектив

томоннинг

белгиларига

алоҳида

тўхталиб

ўтамиз

.

“

Жисмоний

зўрлик

жабланувчига

ҳар

қандай

дара

-

жада

тан

жароҳатлари

етказиш

,

уриш

,

дўппослаш

,

жисмоний

куч

ишлатиш

,

жабрланувчининг

қариндошларини

кўз

олдида

уриш

,

яқинларини

ўлдириш

,

номусга

тегиш

ва

ҳоказолар

бўлиши

мумкин

.

Руҳий

зўрлик

–

жабрланувчига

нисбатан

жисмоний

зўрлик

ишлатиш

,

мол

-

мулкини

нобуд

қилиш

ёки

зарар

етказиш

ёки

жабрланувчи

сир

сақлашини

истаган

маълумотларини

ошкор

этиш

ва

ҳоказолар

билан

қўрқитиш

”

4

.

Оғир

ҳақорат

деганда

,

таҳлил

қилинаётган

модда

мазмунига

кўра

физиологик

аффект

ҳолатини

юзага

келтирадиган

гап

сўзлар

ёки

ҳаракатлар

тушунилади

.

Бироқ

ҳар

қандай

хафа

қиладиган

сўзлар

,

ҳоди

-

салар

оғир

ҳақорат

деб

топилиши

мумкин

эмас

.

Шуни

назарда

тутиш

керакки

,

фақат

суд

ҳар

бир

алоҳида

ҳолда

иш

ҳолатларини

ҳисобга

олиб

,

қандай

ҳақорат

оғир

эканлиги

масаласини

ҳал

қилиши

мумкин

.

“

Психологияда

шахсни

ўзи

учун

янги

,

одатдан

ташқари

,

вужудга

келган

вазиятлар

кучли

руҳий

ҳаяжонга

солиш

хусусиятига

эга

эканлиги

ва

ана

шун

-

дай

вазиятлардан

чиқиш

йўллари

ва

воситалари

тўғрисида

идрок

этилган

қарорини

қабул

қилиш

учун

ахборотнинг

етишмаслиги

билан

изоҳланади

”

5

.

Воқеаларнинг

жуда

тез

кечиши

,

уларнинг

шахс

руҳиятига

таъсир

ўтказиши

муносабати

билан

вужудга

келган

кучли

руҳий

ҳаяжонланиш

натижасида

субъект

мазкур

низони

ҳал

этишнинг

мантиқан

тўғри

усулини

топа

олмайди

.

Низо

ҳис

-

ҳаяжоннинг

устувор

йўналишларидан

бири

ҳисобланиб

,

ўзига

хос

томонла

-

ри

ҳар

томонлама

ўрганиб

,

ҳал

этилади

.

Шундай

вази

-

ятларда

вужудга

келадиган

ғоятда

кучли

ҳаяжонланиш

айбдорнинг

нафақат

ўз

хатти

-

ҳаракатларини

тўлиқ

назорат

қилишга

,

ҳаттоки

уларнинг

хусусиятини

аниқ

идрок

этишга

ҳам

тўсқинлик

қилади

.

Аммо

вафодорлиги

кўп

вақтдан

бери

шубҳа

остида

бўлган

ва

вафодорлик

айбдор

учун

кутилмаган

воқеа

бўлмаган

ҳолларда

кучли

руҳий

ҳаяжонланиш

вужудга

келиши

мумкин

эканлиги

масаласига

барча

ҳуқуқшунослар

бир

хил

фикр

билдирмайдилар

.

“

Бевафоликка

нисбатан

ҳис

-

туйғу

,

аста

-

секин

ри

-

вожланиб

борган

бўлса

,

унинг

оқибатида

содир

этил

-

ган

одам

ўлдиришни

кучли

руҳий

ҳаяжонланиш

ҳолатида

содир

этилган

деб

эътироф

этиш

мумкин

эмас

”, –

дейди

С

.

В

.

Бородин

6

.

Бундай

нуқтаи

назар

жиноят

ҳуқуқига

оид

амалиётда

жуда

кенг

ёйилган

эди

.

Мазкур

тадқиқот

муаллифи

томо

-

нидан

республика

ҳуқуқни

муҳофаза

қилиш

органлари

ва

суд

ходимлари

ўртасида

тарқатилган

анкета

саволларига

ёзма

жавобларининг

натижаларида

прокурорлар

,

тергов

-

чи

ва

судьяларнинг

78

фоизи

бевафолик

факти

айбдор

учун

кутилмаган

янгилик

бўлмаса

,

кучли

руҳий

4

Рустамбоев

М

.

Х

.

ва

бошқалар

.

Жиноят

ҳуқуқи

.

Тошкент

,

2003. 42-

б

.

5

Кудрявцев

И

.

А

.

Судебная

психология

–

психиатрическая

экспертиза

.

М

., 1988.

С

.89.

6

Бородин

С

.

В

.

Квалификация

преступлений

против

жизни

личности

.

М

., 1977.

С

. 41, 114.

ЖИНОЯТ

ҲУҚУҚИ

ВА

ЖИНОЯТ

ЖАРАЁНИ

♦

CRIMINAL LAW AND CRIMINAL PROCESS

♦

УГОЛОВНОЕ

ПРАВО

И

УГОЛОВНЫЙ

ПРОЦЕСС

2007

№

2

♦

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

♦

UZBEK LAW REVIEW

♦

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

84

ҳаяжонланишнинг

вужудга

келиши

мумкинлигини

инкор

этганлар

.

“

Аммо

жабрланувчининг

ахлоққа

зид

ёки

ғайриқонуний

ҳулқ

-

атворининг

такрорланиши

айбдор

-

да

кучли

руҳий

ҳаяжонланишни

вужудга

келтириши

мумкин

эканлигини

рад

этиш

психологларнинг

фикрига

зиддир

.

Маълумотларга

кўра

,

жиноятнинг

содир

эти

-

лишидан

аввал

руҳиятда

кечган

давомли

,

асабларни

жароҳатловчи

вазият

одам

руҳиятига

салбий

таъсир

этади

,

уни

ҳаяжонланишга

мойил

қилиб

қўяди

”

1

.

Кучли

руҳий

ҳаяжонланишнинг

портлаши

руҳиятнинг

тайёр

,

унинг

мос

ички

ҳолатга

тушганида

енгилроқ

рўй

бера

-

ди

. “

Бу

ҳолда

низонинг

бартараф

этилиши

чўзилиб

кетганлиги

оқибатида

руҳиятни

толиқтирувчи

омил

-

ларнинг

таъсири

сезилади

,

улар

бош

мия

пустлоғининг

тизгинловчи

кучларига

салбий

таъсир

ўтказади

ва

қаттиқ

ҳаяжонланиш

ҳолати

вужудга

келишини

енгил

-

лаштиради

”.

2

Шунинг

учун

жабрланувчининг

ғайриқонуний

ёки

ахлоққа

зид

ҳулқ

-

атвори

натижасида

вужудга

келган

вазиятнинг

кучли

руҳий

ҳаяжонланишни

келтириб

чиқариши

ва

бундай

ҳолатда

содир

этилган

жиноят

-

нинг

жазони

енгиллаштирувчи

ҳолатлар

рўйхатига

ки

-

ритилганлиги

тўғри

ва

илмий

асослантирилгандек

кўринади

.

Жиноят

қонунларидаги

бу

янгилик

,

шунингдек

,

куч

-

ли

руҳий

ҳаяжонланишнинг

ҳам

жазони

енгиллашти

-

рувчи

ҳолатлардан

бири

сифатида

ЖК

55-

моддасида

мавжудлиги

мазкур

муаммога

доир

баҳсларни

ҳал

этади

. “

Кучли

руҳий

ҳаяжонланишни

жабрланувчининг

тасодифий

ғайриқонуний

ёки

ахлоққа

зид

хатти

-

ҳаракатига

айбдорнинг

бевосита

жавоб

реакцияси

”

3

,

деб

таърифлаш

керакми

ёки

"

уни

шахснинг

ўзига

хос

физиологик

хусусияти

деб

ҳисоблаб

,

унга

нормал

ҳолатдан

ёки

оддий

ҳис

-

туйғу

кечинмасидан

ҳаяжонланишнинг

юксак

босқичига

тасодифий

сакраб

ўтиш

"

4

деб

қараш

лозимми

,

деган

масалани

ҳал

этиш

-

да

қонун

чиқарувчи

кейинги

нуқтаи

назарни

афзал

то

-

пади

.

Яъни

–

кучли

руҳий

ҳаяжонланиш

ҳолатини

жабрланувчининг

кутилмаган

хатти

-

ҳаркатлари

эмас

,

балки

давомли

асабларга

салбий

таъсир

кўрсатувчи

муҳит

келтириб

чиқарган

ҳолда

ҳам

бундай

ҳолат

тўсатдан

вужудга

келади

,

ҳиссиётлар

зўриқишнинг

оддий

миқдорий

йиғилиб

боришидаги

навбатдаги

босқичи

унинг

чўққиси

бўлмай

,

мустақил

аломатлар

билан

тавсифланувчи

сифат

жиҳатдан

ўзгача

руҳий

ҳолат

деб

ҳисобланади

.

Аммо

янги

жиноят

кодекси

қабул

қилингач

,

бева

-

фолик

туфайли

ёки

оғир

ҳақорат

туфайли

тўсатдан

кучли

руҳий

ҳаяжонланиш

ҳолатида

содир

этилган

жиноятларни

квалификация

қилиш

билан

боғлиқ

барча

муаммолар

ҳал

этилди

деб

бўлмайди

.

Бевафолик

1

Гозман

Л

.

Я

.

Психология

эмоциональных

отношений

.

М

,

1987.

С

.151;

Антонян

Ю

.

М

.,

Енекиев

М

.

И

.,

Эминов

В

.

Е

.

Пси

-

хология

преступника

и

расследование

преступлений

.

М

.,

1996.

С

.333.

2

Сидоров

Б

.

В

.

Аффект

–

его

уголовно

-

правовое

и

криминоло

-

гическое

значение

(

социально

-

психологическое

и

правовое

исследование

).

Казань

, 1978.

С

.57.

3

Портнов

И

.

Признак

внезапности

в

аффектированных

пре

-

ступлениях

//

Соц

.

законность

. 1980. N3.

С

.14.

4

Ткаченко

В

.

И

.

Сильное

душевное

волнение

как

психологи

-

ческая

категория

в

уголовном

праве

//

Проблемы

соц

.

закон

-

ности

:

Тематич

.

науч

.

сборник

.

Харьков

, 1977.

С

.94.

фактини

кучли

руҳий

ҳаяжонланишни

вужудга

келти

-

рувчи

оғир

ҳақорат

ёки

бузуқ

хулқ

-

атвор

сифатида

кўриб

чиқиб

баҳолаш

маълум

бир

қийинчиликни

келти

-

риб

чиқарадигандек

кўринади

.

Аммо

,

мутахассислар

-

нинг

шу

масалага

доир

фикрлари

бир

-

биридан

фарқ

қилади

.

Уларнинг

айримлари

жабрланувчининг

ҳаёти

ёки

соғлиғига

қарши

қаратилган

қилмишнинг

содир

этили

-

шига

олиб

келган

бевафоликни

ҳар

қандай

шароитда

ҳам

оғир

ҳақорат

деб

қарашга

тайёрлар

.

Масалан

,

Э

.

Ф

.

Побегайло

ва

Я

.

Я

.

Соотаклар

масалага

ана

шун

-

дай

нуқтаи

назардан

ёндашиб

, "

одамларнинг

аксария

-

ти

хиёнатни

ана

шундай

қабул

қилишади

"

5

, –

деб

таъкидлашган

.

Мазкур

нуқтаи

назар

амалиётда

ҳам

кенг

ёйилган

.

Тошкент

шаҳридаги

прокурорлар

,

терговчилар

ва

судьялар

ўртасида

ўтказилган

анкета

саволларига

жавобларида

бевафоликни

қоралаганлар

41

фоизни

ташкил

этади

.

Юқоридаги

нуқтаи

назарга

қаршилар

эса

бундай

ён

-

дашувни

атрофлича

,

асосли

танқид

қиладилар

.

Ушбу

нуқтаи

назарга

қўшилмайдиганларнинг

фикрича

, "

ин

-

соннинг

шаъни

ва

қадр

-

қимматини

қасддан

таҳқирлашгина

ҳақорат

деб

эътироф

этилиши

мумкин

.

Эҳтиётсизлик

натижасида

ҳақорат

қилиб

бўлмайди

"

6

.

"

Аксарият

ҳолларда

ҳиёнат

қилган

шахс

шу

йўл

билан

ўз

шеригини

таҳқирлаш

мақсадини

кўзламайди

,

яширин

равишда

бевафолик

қилар

экан

,

бу

ҳолдан

айбдор

ҳам

,

теварак

атрофдагилар

ҳам

,

бехабар

деб

ўйлайди

"

7

, –

деб

таъкидлайди

ҳуқуқшунос

А

.

Н

.

Муозинов

.

Одатда

бундай

мулоҳазаларга

суд

томонидан

эътибор

берил

-

майди

.

Масалан

,

О

.

кучли

руҳий

ҳаяжонланиш

ҳолатида

қасддан

одам

ўлдирганлиги

учун

жазога

маҳкум

қилинган

.

Айбдор

ишдан

уйга

қайтиб

,

И

.

исмли

шахс

унинг

хотини

билан

жинсий

алоқа

қилаётганлигини

кўриб

, "

рўй

бераётган

воқеадан

қаттиқ

ҳақоратланган

ҳолда

қўлига

пичоқ

олиб

,

И

.

нинг

қорнига

урган

".

Етка

-

зилган

жароҳатдан

жабрланувчи

вафот

этган

.

Суд

И

.

О

.

нинг

хотини

билан

алоқа

қилаётганини

О

.

га

нисба

-

тан

ҳеч

иккиланмай

,

оғир

ҳақорат

деб

эътироф

этган

.

Аммо

жиноят

иши

материалларида

шундай

деб

тасдиқлаш

учун

ҳеч

қандай

асос

йўқ

,

яъни

,

И

.

ва

О

.

нинг

хотини

ўз

хатти

-

ҳаракатлари

билан

айбдорнинг

қадр

-

қимматини

таҳқирламокчи

бўлганларини

тасдиқловчи

ҳеч

қандай

далил

мавжуд

эмас

.

И

.

билан

спиртли

ичимликлар

ичгандан

сўнг

О

.

нинг

хотини

маст

бўлиб

ухлаб

қолган

,

шундан

сўнг

нималар

бўлганлигини

анг

-

ламаган

.

У

милиция

етиб

келгандан

сўнг

ҳушига

кел

-

ган

.

И

.

эса

айбдор

билан

илгари

таниш

бўлмаган

.

О

.

нинг

хотини

билан

жинсий

алоқага

киришишдан

аввал

ҳеч

ким

кириб

қолмасин

деб

,

эҳтиёт

чорасини

кўрган

,

5

Побегайло

Э

.

Ф

.

Квалификация

насильственных

преступлений

в

сфере

быта

.

М

., 1993.

С

.130;

Соотак

Я

.

Я

.

Уголовно

-

правовая

и

криминологическая

характеристика

преступлений

на

почве

супружеской

измены

//

Борьба

с

преступностью

и

проблемы

нейтрализации

криминогенных

факторов

в

сфере

семьи

и

бы

-

та

.

Л

., 1985.

С

.49.

6

Бородин

С

.

В

.

Квалификация

преступлений

против

жизни

личности

;

Рогачевский

Л

.

А

.

Эмоции

и

преступления

.

Л

., 1984.

С

.6–7.

7

Муозинов

А

.

Н

.

Уголовно

-

правовое

значение

аффекта

//

Проблемы

уголовно

-

правовой

борьбы

с

преступностью

.

М

.,

1989.

С

.45.

ЖИНОЯТ

ҲУҚУҚИ

ВА

ЖИНОЯТ

ЖАРАЁНИ

♦

CRIMINAL LAW AND CRIMINAL PROCESS

♦

УГОЛОВНОЕ

ПРАВО

И

УГОЛОВНЫЙ

ПРОЦЕСС

2007

№

2

♦

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

♦

UZBEK LAW REVIEW

♦

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

85

яъни

эшикни

ёпиб

қўйган

1

.

Хиёнат

фактини

оғир

ҳақорат

деб

ҳисоблаш

мумкин

эмаслигини

тасдиқловчи

бошқа

фикрлар

ҳам

мавжуд

.

Масалан

,

Л

.

А

.

Рогачевский

шундай

деб

ёзади

: "

Эр

-

хотиннинг

хиёнатини

ҳақорат

деб

эьтироф

этиш

учун

изчилликка

амал

қилиш

,

яъни

хиёнат

жиноят

сифатида

жазоланадиган

қилмиш

ва

никоҳ

иттифоқига

содиқ

бўлмаган

эр

-

хотин

жиноий

жавобгарликка

тортилиши

мумкин

,

деган

хулосага

олиб

келади

.

Шарҳ

талаб

қилмайдиган

бундай

қоида

танқид

қилинаётган

фикр

-

нинг

хатолигини

кўрсатади

"

2

.

Шу

билан

бир

қаторда

аксарият

муаллифлар

бе

-

вафоликни

оғир

ҳақорат

деб

баҳолаш

мумкинлигини

рад

этишар

экан

, "

унинг

барча

ҳолларида

ахлоққа

зид

ҳаракат

эканлигини

эътироф

этадилар

"

3

.

Бизнингча

бундай

нуқтаи

назар

баҳсли

ҳисобланади

.

Хиёнатни

одоб

-

ахлоқ

нуқтаи

назардан

баҳолашда

қуйидаги

ҳоллар

инобатга

олиниши

лозим

:

– "

Ахлоқий

талабларнинг

энг

зарур

аломати

улар

-

нинг

барча

томонидан

эътироф

этилганлигидир

.

Одоб

-

ахлоқ

қоидалари

умумталаб

сифатида

баён

этилади

ва

қандайдир

умумий

асосни

ташкил

этади

,

ахлоқий

қарашлари

турлича

бўлган

одамлар

унга

таяниб

,

бир

-

бири

билан

муроса

қилади

"

4

;

– "

Ахлок

нормалари

жамият

онгида

яшайди

,

одам

онги

эса

уларнинг

макони

ҳисобланади

"

5

.

Демак

,

муай

-

ян

ҳодисага

объектив

баҳони

жамият

аъзоларининг

у

ҳақидаги

умумий

фикрини

аниқлаш

орқалигина

бериш

мумкин

;

–

жиноят

қонунларини

такомиллаштириш

ҳамда

уларни

амалда

тўғри

қўллаш

шартларидан

бири

–

бу

уларни

жамиятдаги

ахлоқ

нормалари

ва

тасаввурлари

-

га

имкон

борича

мувофиқлаштириш

лозим

6

.

Шунинг

учун

эр

-

хотиннинг

бевафолигига

ахлоқ

нуқтаи

назаридан

баҳо

бериш

вақтида

тергов

суд

хо

-

димлари

шахсий

ахлоқий

тасаввурларидан

эмас

,

бал

-

ки

ижтимоий

онгнинг

ахлоқи

ҳақидаги

тасаввурларидан

келиб

чиқишлари

лозим

.

Ниҳоят

ана

шу

масалани

ҳал

этиш

вақтида

хиёнат

фактининг

айбдор

томонидан

қандай

қабул

қилинишига

субъектив

жиҳатлар

эъти

-

борга

олинишига

асло

йўл

қўйиб

бўлмайди

,

чунки

у

кўп

жиҳатдан

жиноятчининг

индивидуал

хусусиятлари

би

-

лан

боғлиқ

бўлади

.

Акс

ҳолда

"

шахснинг

объектив

ра

-

вишда

жабрланувчининг

ахлоққа

зид

хатти

-

ҳаракатидан

келиб

чиқмаган

,

айбдорнинг

ўзига

хос

одатлари

:

арзимаган

нарсалардан

жаҳли

чиқиши

,

ҳис

-

туйғуларини

тизгинлай

олмаслиги

ҳаддан

ташқари

ўзига

бино

қўйганлиги

ва

асоссиз

шубҳаланиш

оқибати

бўлмиш

жиноий

қилмишга

жазо

берилиши

мумкин

"

7

1

Тошкент

вилоят

суди

архив

материалларидан

. 2004

йил

.

1/401

рақамли

жиноят

иши

.

2

Рогачевский

Л

.

А

.

Дискуссионные

вопросы

уголовно

-

правовой

борьбы

с

преступностью

.

М

., 1998.

С

. 45.

3

Ткаченко

В

.

Виды

сильного

душевного

волнения

и

их

уго

-

ловно

–

правовое

значение

//

Сов

.

юстиция

. 1971.

№

16.

С

. 10.

4

Зилинкова

И

.

Л

.,

Беляев

Е

.

В

.

Этика

.

Минск

, 1995.

С

. 79.

5

Этика

бўйича

луғат

/

А

.

А

.

Гусинов

.

И

.

С

.

Кон

.

М

., 1989. 194-

б

.

6

Никулин

.

С

.

Н

.

Этико

-

нравственный

аспект

совершенство

-

вания

уголовного

законодательство

//

Современные

тенден

-

ции

развития

уголовной

политики

и

уголовного

законодатель

-

ства

.

М

., 1994.

С

.19.

7

Зокирова

О

.

Ғ

.

Рашк

мотиви

билан

содир

этиладиган

жиноят

-

ларга

қарши

кураш

муаммолари

.

Тошкент

, 2004. 77-

б

.

деб

таъкидлайди

.

Ҳуқуқшунос

О

.

Ғ

.

Зокирова

ушбу

фикрни

давом

этти

-

риб

шундай

дейди

: "

юқоридаги

салбий

жиҳатлар

ундаги

шахснинг

жамият

учун

хавфлилик

даражасини

ошириб

юбориши

мумкин

.

Шунинг

учун

хиёнат

фактига

одоб

-

ахлоқ

нуқтаи

назаридан

баҳо

берилаётганида

ахлоқнинг

шахсга

хос

жиҳатлари

эмас

,

ижтимоий

жиҳатлари

ино

-

батга

олиниши

лозим

"

8

.

Эр

-

хотинлар

алоҳида

яшашга

,

ўз

уй

-

жойига

эга

бўлишига

ҳақлидирлар

ва

уларнинг

ишқий

ҳаёти

,

яъни

уларнинг

жинсий

эркинлиги

ҳеч

қаерда

ман

этилмаган

.

Ўзга

шахс

билан

ишқий

алоқага

киришиш

қонунга

хи

-

лоф

иш

эмас

ва

жазога

тортилмайди

(

илгари

жиноят

қонун

ҳужжатларида

эр

-

хотиннинг

бир

-

бирига

хиёнат

қилганлиги

учун

жавобгарликни

назарда

тутувчи

модда

бўлган

).

Шу

маънода

эр

-

хотин

вафодорлигининг

бузилиши

ҳодисаси

оғир

ҳақорат

деб

топилиши

мумкин

эмас

.

Бироқ

эр

-

хотиннинг

кўз

олдида

эр

-

хотин

вафодорлиги

-

нинг

бузилиши

ҳолларини

физиологик

аффект

ҳолатини

юзага

келтира

оладиган

оғир

ҳақорат

деб

топиш

зарур

.

Қилмишни

Ўзбекистон

Республикаси

Жиноят

ко

-

декси

98-

моддаси

билан

квалификация

қилиш

учун

одам

ўлдириш

кучли

руҳий

ҳаяжонланиш

ҳолатида

,

яъни

жабрланувчи

томонидан

қилинган

ғайриқонуний

зўрлик

ёки

оғир

ҳақоратга

жавобан

тўсатдан

юз

берга

-

нини

аниқлаш

зарурдир

.

Физиологик

аффект

ҳолати

ғайриқонуний

зўрлик

ёки

оғир

ҳақоратдан

ташқари

,

шунингдек

,

жабрланув

-

чининг

бошқа

ғайриқонуний

ҳаракатлари

туфайли

ҳам

юз

бериши

мумкин

.

Бошқа

ғайриқонуний

ҳаракатлар

деганда

,

жабрла

-

нувчининг

шундай

ҳаракатлари

тушуниладики

,

улар

на

зўрлик

деб

,

на

ҳақорат

деб

топилиши

мумкин

эмас

ва

шу

билан

бирга

айбдор

ёки

унинг

яқинларининг

ҳуқуқлари

ва

қонуний

манфаатлари

қўпол

тарзда

бу

-

зилиши

(

масалан

,

тухмат

,

бебошлик

ёки

бебошликка

олиб

бориш

мол

-

мулкни

йўқ

қилиши

ва

ҳоказо

)

мумкин

.

Инсон

ҳаётига

қарши

жиноятнинг

объектив

томони

белгиларини

аниқлаш

,

уларни

квалификация

қилиш

жиноятнинг

аниқ

мазмунини

аниқлашнинг

энг

муҳим

белгиси

ҳисобланади

.

Объектив

белгилар

ва

шахснинг

ҳаракатлари

орқали

унинг

мақсади

ҳамда

жиноятнинг

мотивига

баҳо

бериш

мумкин

. "

Маълум

бир

ҳаракат

содир

этиш

орқали

жиноят

субъектининг

жиноий

ирода

-

си

пайдо

бўлади

"

9

.

Д

.

А

.

Куринов

"

Жиноятнинг

объектив

томонини

жино

-

ий

қилмишнинг

мағзи

деб

атайди

.

Шуни

ҳам

таъкидлаб

ўтиш

лозимки

,

жиноятнинг

ижтимоий

хавфлилиги

,

унинг

ташқи

томонидан

яққол

кўринади

"

10

.

Аффект

ҳолатидаги

тўқнашувнинг

жанжал

ёки

урушнинг

"

бошловчи

"

си

ролини

жабрланувчи

ўйнайди

.

Вазият

жиноят

содир

қилиш

учун

унинг

ҳуқуққа

қарши

ҳулқини

туғдиради

,

айбдорнинг

шаъни

ва

қадр

-

қиммати

тажовузга

қарши

ҳаракатга

ундайди

,

охир

8

Ўша

жойда

. 77-

б

.

9

Дауров

Т

.

Г

.

Уголовная

ответственность

за

легкие

телесные

повреждения

.

Саратов

, 1980.

С

.68.

10

Куринов

Б

.

А

.

Научные

основы

квалификации

преступлений

.

М

., 1984.

С

.69.

Қаранг

:

Акопов

А

.

А

.

Бездействие

как

форма

преступного

поведения

.

М

., 1980.

С

.21;

Кудрявцев

Н

.

В

.

Об

-

щая

теория

квалификаций

преступлений

.

М

., 1972.

С

.160–

171.

ЖИНОЯТ

ҲУҚУҚИ

ВА

ЖИНОЯТ

ЖАРАЁНИ

♦

CRIMINAL LAW AND CRIMINAL PROCESS

♦

УГОЛОВНОЕ

ПРАВО

И

УГОЛОВНЫЙ

ПРОЦЕСС

2007

№

2

♦

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

♦

UZBEK LAW REVIEW

♦

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

86

оқибатда

бу

жиноят

хавфлилиги

ва

айбдор

содир

этган

қилмишнинг

даражасига

таъсир

этади

.

Жиноятнинг

таркиби

,

унинг

жамият

учун

хавфлили

-

гида

ифодаланади

.

Шунинг

учун

бу

борада

А

.

А

.

Пентковскийнинг

фикри

асосли

:

"

Агар

содир

этилган

қилмиш

жамият

ёки

давлат

ту

-

зими

учун

хавфли

бўлмаса

,

шахснинг

қилмишида

жи

-

ноят

таркиби

мавжуд

бўлмайди

,

қилмишнинг

ижтимоий

хавфлилиги

жиноят

таркибининг

муҳим

белгисидир

"

1

.

Ҳуқуқшунос

А

.

С

.

Якубов

ҳам

худди

шундай

фикрни

билдиради

, "

ҳар

бир

жиноят

ўзининг

объектив

томони

билан

қилмиш

(

ҳаракат

ёки

ҳаракатсизлик

)

жиноят

таркибининг

муҳим

белгиси

ҳисобланади

,

чунки

унинг

бўлмаслиги

жиноят

таркибини

йўқ

деб

ҳисоблайди

"

2

.

Россиялик

ҳуқуқшунос

олимлар

,

жумладан

,

В

.

И

.

Ткаченко

"

бу

тушунчалар

исбот

талаб

қилмайди

,

оғир

ҳақоратлашга

нисбатан

моддадаги

ҳақоратлашни

бу

ўзида

жиноят

таркиби

белгиларини

мужассам

қилган

ва

ЖКнинг

маълум

моддасида

кўрсатилган

ҳақоратлашдир

"

3

,

деб

таъкидлайди

.

А

.

Кузнецов

"

бу

моддага

тўғри

келадиган

ҳақо

-

ратлашнинг

ҳаммаси

ҳам

оғир

ҳақорат

ҳисобланмайди

,

яъни

ҳақоратлаш

"

аффект

"

тушунчаси

сифатида

торроқ

тушунчадир

,

у

оғир

ҳақоратни

тушунтиришга

ҳаракат

қилиб

қуйидагиларнинг

оғир

ҳақоратлаш

,

яъни

жиноят

содир

қилишда

айблаш

,

аёлнинг

шаънини

ҳақоратлаш

ва

бошқалар

ҳам

ҳақорат

қилишга

кира

-

ди

"

4

,

деб

таъкидлайди

.

Бизнинг

фикримизча

,

юқоридаги

фикр

унчалик

тўғри

эмас

,

чунки

оғир

ҳақоратлаш

ҳақида

сўз

борган

-

да

,

нафақат

унинг

объектив

томонларига

,

балки

унинг

шахсга

қандай

таъсир

этилишини

ҳисобга

олиш

лозим

.

Бундай

таъсирнинг

даражаси

эса

объектив

томонидан

,

шахснинг

аниқ

айтган

сўзига

боғлиқ

бўлади

.

Шунга

кўра

қуйидаги

хулосалар

қилиш

мумкин

:

–

жиноий

жавобгарликни

келтириб

чиқарадиган

ҳақоратлашнинг

ҳаммаси

ҳам

аффект

ҳолатини

келти

-

риб

чиқармайди

.

–

аффект

ҳолатини

оддий

ҳақоратлаш

ҳам

келтириб

чиқариши

мумкин

.

Ўзбекистон

Республикаси

жиноят

кодекси

140-

моддасида

кўрсатилган

ҳақоратлаш

бўлиши

учун

албатта

инсон

қадр

-

қиммати

ва

шаънини

топташнинг

ахлоққа

қарши

шакли

бўлиши

керак

.

Лекин

ахлоқий

шаклдаги

инсон

шаънига

айтилган

сўзи

ёки

қилинган

хатти

-

ҳаракатлари

ҳам

аффект

ҳолатини

кел

-

тириб

чиқаради

.

"

Оғир

ҳақоратлаш

, –

деб

ёзади

М

.

И

.

Божанов

, –

шахснинг

қадр

-

қиммати

ва

шаънини

жуда

ҳам

ахлоқсиз

шаклда

пастга

уриш

ҳисобланади

"

5

.

М

.

С

.

Рашковская

бундай

ҳолатни

қуйидагича

ту

-

шунтиради

: "

жабрланувчининг

шахсий

қадр

-

қиммати

ва

яқинларини

оғир

ҳақоратлашдир

"

6

.

1

Пинтковский

А

.

А

.

Учение

о

преступлении

по

советскому

уголовному

праву

.

М

., 1961.

С

.115.

2

Якубов

А

.

С

.

Учение

о

преступлении

по

законодательству

Республики

Узбекистан

.

Ташкент

, 1995.

С

.45.

3

Ткаченко

В

.

И

.

Квалификация

преступлений

против

жизни

и

здоровья

по

советскому

уголовному

праву

.

М

., 1977.

С

.47–48.

4

Кузнецов

А

.

Квалификация

преступлений

,

совершенных

в

состоянии

сильного

душевного

волнения

//

Сов

.

юстиция

.

1967.

№

7.

С

.23.

5

Уголовное

право

УССР

на

современном

этапе

.

Особенная

часть

Киев

, 1985.

С

.118.

6

Рашковская

М

.

С

.

Преступления

против

жизни

,

здоровья

,

П

.

А

.

Дубовец

эса

"

бундай

ҳаракатлар

шахснинг

шаъни

ва

қадр

-

қимматини

чуқур

ва

қўпол

ҳақоратлашдир

"

7

-

дейди

.

Бошқа

муаллифлар

ҳам

шунга

ўхшаш

фикрларни

билдириб

,

оғир

ҳақоратлаш

"

жабрланувчида

оғир

ке

-

чадиган

,

унинг

шахсий

қадри

ва

қиммати

,

шаънини

ёки

яқинларини

ҳақоратлаш

"

8

,

шунингдек

,

"

ўзининг

оғирлиги

жиҳатидан

руҳий

зўрлашга

тенг

ҳақоратлаш

"

9

–

бўлиши

мумкин

.

М

.

Ҳ

.

Рустамбоевнинг

фикрига

кўра

"

субъектда

аф

-

фект

ҳолати

унга

нисбатан

ғайриқонуний

зўрлаш

ёки

оғир

ҳақоратлаш

(

бегона

кишини

)

субъектда

ҳақоратланган

кишига

нисбатан

жаҳл

туйғусини

уйғотади

.

Кўпинча

бу

ҳолат

ожиз

инсонлар

болалар

,

ногиронлар

,

қарияларга

нисбатан

ишлатилса

,

яъни

шахснинг

кўз

олдида

ожиз

ногирон

дўппосланса

,

қария

киши

устидан

мазах

қилиб

кулишса

ёки

ёш

бола

зўрланса

,

ушбу

ҳаракатларнинг

гувоҳи

бўлган

шахс

бу

шахсларга

бегона

бўлса

ҳам

аффект

ҳолатига

туша

-

ди

"

10

.

Бизнинг

фикримизча

,

ушбу

ҳолатларда

бундай

му

-

носабатда

бўлиш

нафақат

руҳий

,

балки

ахлоқий

жиҳатдан

ҳам

ўз

таъсирини

ўтказади

.

Келтирилган

мисолларда

икки

киши

ўртасидаги

қарама

-

қаршилик

учинчи

шахс

эътиборини

ўзига

тор

-

тади

.

Чунки

у

ҳам

ўзини

шу

вазиятнинг

қатнашчиси

деб

ҳисоблайди

.

Бу

эмонпациянинг

бир

кўринишидир

,

яъни

бир

инсон

бошқа

бир

инсоннинг

ҳис

-

туйғулари

хавоти

-

рини

ҳис

этиши

.

Бу

эса

эмоционал

ҳолат

сифатида

намоён

бўлади

,

ҳақиқатдан

ҳам

инсонга

нафақат

ўзига

қарши

йўналтирилган

ҳаракат

,

балки

бошқага

қарши

қаратилган

ҳаракат

ҳам

таъсир

этади

.

Суд

амалиётига

таянадиган

бўлсак

,

бундай

таъсир

этишнинг

турли

шакллари

мавжуд

.

Аммо

бундай

ҳолатда

одам

ўлдиришда

ўта

муҳим

сабабни

ҳисобга

олиш

керак

,

акс

ҳолда

бу

қасддан

содир

этилган

жино

-

ят

бўлиши

ҳам

мумкин

. "

Ҳамма

сўз

ва

ҳақоратлашлар

,

фактлар

ҳам

инсонни

аффект

ҳолатга

олиб

келавер

-

майди

"

11

деб

таъкидлайди

–

ҳуқуқшунос

М

.

Х

.

Рустам

-

боев

.

Аффект

ҳолати

қуйидаги

ҳолларда

юзага

келади

,

ғайриқонуний

мажбурлаш

ва

бошқа

ғайриқонуний

ҳаракатлар

орқали

содир

бўлади

.

Кўпинча

бу

ҳолатда

одам

ўлдириш

оилавий

шароитларда

юзага

келади

.

В

.

И

.

Ткаченконинг

фикрича

,

аффект

ҳолатида

юзага

келган

жиноятларни

ўта

хавфли

деб

ҳисоблаш

нотўғри

,

чунки

бунда

жабрланувчининг

ножўя

ҳаракати

сабаб

бўлади

.

Бошқа

аффектларга

нисбатан

,

масалан

,

куч

ишлатиш

,

ҳақорат

қилиш

каби

ҳолатлардан

енгилроқ

ҳолатдир

12

.

свободы

и

достоинства

личности

.

М

., 1959.

С

.2.

7

Дубовец

А

.

П

.

Понятие

телесных

повреждений

по

советскому

уголовному

праву

//

Развитие

советской

демократии

и

укреп

-

ление

законности

.

Минск

, 1960.

С

.91.

8

Васильев

И

.

М

.

Советское

уголовное

право

.

Особенная

часть

.

М

., 1964.

С

19.

9

Бородин

С

.

В

.

Квалификация

убийства

поротив

жизни

.

М

.,

1964.

С

.19.

10

Рустамбаев

М

.

Х

.

Ответственность

за

преступление

против

здоровья

по

законодательству

Республики

Узбекистан

.

Нукус

,

1992.

С

.165.

11

Рустамбоев

М

.

Ҳ

.

Шахсга

қарши

жиноятлар

.

Тошкент

, 1998.

49-

б

.

12

Ткаченко

В

.

И

.

Ответственность

за

умышленное

преступле

-

ние

против

жизни

и

здоровья

совершенное

в

состояние

аф

-