YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
75
KO‘CHMAS MULKNI DAVLAT TOMONIDAN RO‘YXATDAN O‘TKAZISH
TIZIMIDA SHAFFOFLIK VA SAMARADORLIKNI OSHIRISHNING FUQAROLIK-
HUQUQIY MEXANIZMLARI
Sarsenbaeva Ellada Tengelbaevna
Qoraqalpoq davlat universiteti Yuridika fakulteti talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15245553
Kirish.
O‘zbekistonda ko‘chmas mulkni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish tizimining shaffofligi
va samaradorligi mulkiy huquqlarning ishonchli himoyasi. investitsiya muhitining jozibadorligi
hamda barqaror iqtisodiy rivojlanish uchun muhim ahamiyatga ega [1]. Ishonchli ro‘yxatga
olish tizimi mulk qiymatining oshishiga va mamlakatda ishbilarmonlik faolligining yuksalishiga
bevosita ta’sir ko‘rsatadi. So‘nggi yillarda ushbu sohada, jumladan Jahon banki ishtirokida
“Ko‘chmas mulkni ro‘yxatga olish va kadastr tizimlarini modernizatsiyalash” loyihasi doirasida
modernizatsiya ishlari olib borilayotgan bo‘lsa-da. tizim faoliyatida samaradorlik va
shaffoflikka to‘sqinlik qiluvchi jiddiy muammolar saqlanib qolmoqda [2]. Bu muammolar
O‘zbekistonning “Biznes yuritish” kabi xalqaro reytinglardagi o‘rniga ham salbiy ta’sir
ko‘rsatmoqda [3]. Ushbu tezisning maqsadi mavjud muammolarni chuqurroq tahlil qilish, ilg‘or
xalqaro tajribani o‘rganish va shu asosda O‘zbekistonda ko‘chmas mulkni ro‘yxatdan o‘tkazish
tizimini takomillashtirishga qaratilgan aniq fuqarolik-huquqiy mexanizmlarni taklif etishdir.
Amaliyotdagi muammolar va xalqaro tajriba.
O‘zbekistonda ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish
Fuqarolik kodeksi, “Davlat kadastrlari to‘g‘risida”gi. “Ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni
davlat ro‘yxatidan o‘tkazish to‘g‘risida”gi qonunlar va boshqa ko‘plab normativ-huquqiy
hujjatlar bilan tartibga solinadi. “Ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatidan
o‘tkazish to‘g‘risida”gi Qonun ro‘yxatga olishning asosiy tamoyillari (qonuniylik, majburiylik,
reestrdagi ma’lumotlarning ustuvorligi, ochiqligi, ishonchliligi) va tartib-taomillarini belgilaydi.
Shuningdek, qonunchilikda ko‘chmas mulklarni bo‘lish va birlashtirish kabi yangi mexanizmlar
ham joriy etilgan.
Biroq, amaliyotda qator tizimli muammolar mavjud:
Idoralararo integratsiya yetishmovchiligi:
Vakolatli vazirlik va idoralar o‘rtasidagi
ma’lumotlar bazalari yetarli darajada integratsiya qilinmagan, bu esa ma’lumotlarning
takrorlanishiga yoki nomuvofiqligiga olib keladi. Kadastr, ro‘yxatga olish, soliq, notariat va
kommunal xizmatlar tizimlari o‘rtasida samarali elektron hamkorlik yo‘lga qo‘yilmagan.
Qamrovning to‘liq emasligi:
Ayrim ko‘chmas mulk obyektlari davlat kadastr hisobi va
huquqlarni ro‘yxatga olish bilan to‘liq qamrab olinmagan.
Ma’lumotlarning yopiqligi va eskirgan usullar:
Ma’lumotlarni saqlash va
shakllantirish usullarining eskirganligi, ularning ortiqcha yopiqligi geofazoviy ma’lumotlar
tarmog‘ini rivojlantirishga to‘sqinlik qilmoqda. Manzilli reyestrning mavjud emasligi ham
davlat xizmatlarini ko‘rsatishni qiyinlashtiradi.
Xalqaro tajriba (Jahon banki tavsiyalari, Gruziya, Estoniya, Shvetsiya, Niderlandiya,
Avstraliya (Torrens tizimi) va boshqa davlatlar) shuni ko‘rsatadiki, samarali tizimlar quyidagi
elementlar bilan tavsiflanadi.
●
“Yagona darcha” tamoyili:
Gruziyaning Adliya uylari bunga yorqin misol bo‘lib, bir
nechta davlat organlari xizmatlari (ro‘yxatga olish, fuqarolik holati, arxiv, notariat) bir joyda
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
76
integratsiya qilingan. O‘zbekistonda ham Davlat xizmatlari markazlari orqali bu tamoyil qisman
joriy etilgan.
●
To‘liq raqamlashtirish:
Elektron reyestrlar, onlayn ariza berish va ma’lumot olish
imkoniyatlari. Jahon banki ma’lumotlariga ko‘ra, kompyuterlashtirilgan reyestrlar ro‘yxatga
olish vaqtini sezilarli darajada qisqartiradi. Daniya, Niderlandiya, Yangi Zelandiya kabi
davlatlar to‘liq elektron ro‘yxatga olish tizimlariga o‘tgan.
●
Qat’iy belgilangan qisqa muddatlar:
Qonun bilan kafolatlangan aniq va qisqa ro‘yxatga
olish muddatlari. Masalan, O‘zbekiston qonunchiligida 2 ish kuni muddati belgilangan. ammo
amalda bunga rioya etilishini ta’minlash muhim.
●
Javobgarlik mexanizmlari:
Ro‘yxatga olishdagi xatolar uchun davlatning javobgarligi
(masalan, Torrens tizimida davlat tomonidan kafolatlangan mulk huquqi).
Sohadagi fuqarolik-huquqiy mexanizmlarni takomillashtirish bo‘yicha tavsiyalar.
Ushbu muammolarni bartaraf etish va ilg‘or tajribani joriy qilish uchun quyidagi
fuqarolik-huquqiy mexanizmlarni takomillashtirish va amaliyotga to‘liq tatbiq etish maqsadga
muvofiq:
1.
Elektron jarayonlarni kengaytirish:
Fuqarolik kodeksi va tegishli qonunlarga ko‘chmas
mulk bitimlarini to‘liq elektron shaklda, yuridik kuchga ega elektron raqamli imzo bilan tuzish,
notarial tasdiqlash va ro‘yxatdan o‘tkazish imkoniyatini aniq belgilovchi va rag‘batlantiruvchi
normalar kiritish. Onlayn xizmatlar ko‘lamini kengaytirish.
2.
Majburiy va real vaqtda ma’lumotlar almashinuvi:
Kadastr, ro‘yxatga olish, soliq,
notariat, kommunal xizmatlar, banklar va boshqa tegishli idoralar o‘rtasida ma’lumotlar
almashinuvining majburiyligi, tezkorligi (real vaqt rejimida) va huquqiy asoslarini qonun
darajasida kuchaytirish. Jahon banki loyihasi doirasida yaratilayotgan integratsiyalashgan
axborot tizimining barcha idoralar uchun yagona platforma sifatidagi huquqiy maqomini
mustahkamlash.
3.
Javobgarlik mexanizmlarini aniqlashtirish:
Ro‘yxatga oluvchi organning xatolari yoki
tizimdagi nosozliklar tufayli mulkdorlarga yoki uchinchi shaxslarga yetkazilgan zarar uchun
davlatning javobgarligi va kompensatsiya to‘lash tartibini aniq belgilash.
Xulosa
Ko‘chmas mulkni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish tizimiga taklif etilayotgan fuqarolik-
huquqiy o‘zgartirishlar – elektron jarayonlarni qonuniy mustahkamlash va kengaytirish,
idoralararo integratsiyani real vaqt rejimida ta’minlash, muddat va to‘lovlarni
optimallashtirish, javobgarlikni aniqlashtirish va “yagona darcha” tamoyilini takomillashtirish
– tizimning shaffofligi va samaradorligini sezilarli darajada oshirishga xizmat qiladi. Bu o‘z
navbatida, mulk huquqlari himoyasini kuchaytiradi. fuqarolar va tadbirkorlar uchun qulaylik
yaratadi, korrupsiyaviy xavflarni kamaytiradi, O‘zbekistonning xalqaro reytinglardagi o‘rnini
yaxshilaydi [2] va pirovardida mamlakatda ishbilarmonlik hamda investitsiya muhitini yanada
yaxshilashga muhim hissa qo‘shadi.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
77
1.
Ko‘chmas mulkka investitsiya: Bugungi vaziyat va kelajak istiqbollari, –
https://uysot.uz/uz/jurnal/kochmas-mulkka-investitsiya-bugungi-vaziyat-va-kelajak-
istiqbollari-135
2.
Ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazishning tizimli
muammolari – Kun.uz, – https://kun.uz/news/2019/12/28/kochmas-mulkka-bolgan-
huquqlarni-davlat-royxatidan-otkazishdagi-tizimli-muammolar-malum-qilindi
3.
Davlat yer kadastri to‘g‘risida - LEX.UZ, – https://lex.uz/acts/-17036
4.
Shavkatova, L. (2021). Ko'chmas mulkka investitsiyalar: O'zbekistondagi muammolar va
imkoniyatlar . Iqtisodiy istiqbollar jurnali.
